ZAMONAVIY RAXBAR SHAXSI MADANIYATI VA MA’NAVIYATI HAQIDA QARASHLAR Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

>q )> d )> :>

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №9

ZAMONAVIY RAXBAR SHAXSI MADANIYATI VA MA'NAVIYATI

HAQIDA QARASHLAR

5Ж

Husniddin Norqo'chqor o'g'li Qobilov

Termiz davlat universiteti Izzat Toshtemirovna Ergasheva

Qumqo'rg'on tumani 53-umumiy o'rta ta'lim maktabi o'qituvchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.7295830

Annotatsiya: Maqolada zamonaviy raxbar shaxsi madaniyati va ma'naviyati haqida qarashlar, boshqaruv tizimida faoliyat yuritayotgan har bir rahbar oldiga qo'yilgan talablar aks ettirilgan.

D nvKnt* г\тлгпо1 m nrlnnn rnii л о ri it т m nrlnnninfi

Kalit so'zlar: Raxbar psixologiyasi, shaxs madaniyati, boshqaruv madaniyati,

axloqi psixodiagnostikasi, Tashkilotchilik qobiliyati testi.

Аннотация: В статье отражены взгляды на культуру и духовность

>

современного руководителя, требования, предъявляемые к каждому руководителю, работающему в системе управления.

Ключевые слова: психология лидера, культура личности, культура управления, нравственная психодиагностика, тест организаторских способностей.

Abstract: The article reflects views on the culture and spirituality of a modern leader, the demands placed on every leader operating in the management system.

Key words: Leader psychology, personality culture, management culture, moral psychodiagnostics, Organizational ability test.

KIRISH

Zamonaviy rahbar shaxsi ma'naviyati va faoliyatini baholashda avvalo rahbar

faoliyatining samaradorligiga e'tibor qaratiladi. "Rahbar faoliyatining samaradorligi rahbar shaxsning tafakkuri, aql-idrokiga ham bevosita bog'liq bo'ladi. Tafakkur

rahbarga keng va chuqur fikrlay olish, yaxshini yomondan, foydani zarardan, muhimni nomuhimdan bexato ajrata olish imkoniyatini beradi. Bu - hammaga ham

J-jt

nasib qilavermaydigan yuksak fazilat. Agar rahbarda shular bu kabi sifatlar

shakllangan bo'lsa, bunday rahbar boshqaruvning sir-asrorlarini qiynalmasdan

egallaydi hamda o'z jamoasida obro' e'tiborga ega bo'lib, ular ishonchini qozonadi. i ^^ i Demak, har qanday rahbar keng va chuqur fikrlay olishi bilan birga, chaqqon va

uddaburon, harakatchan va shijoatli bo'lishi ham kerak. Shuning uchun rahbarlik

faoliyatini tafakkur va harakat birligi deyish mumkin. Rahbardagi o'ziga xos

talabchanlik, mehribonlik hamda mas'uliyat jamoa a'zolarida ham javobgarlik

hissining shakllanishiga sabab bo'ladi.

ы> 31> <}>

u>,* ^ «KQs

>q )> d )> :>

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №9

Malakali rahbar kadrlar tizimini muvaffaqiyatli shakllantirishda —Ijtimoiy

#

psihologiyal, — Rahbar psihologiyasi, — Boshqaruv psihologiyasil kabi fanlarni yaxshi o'zlashtirishi uchun bor imkoniyatini ishga solishi kerak. Xullas, jamoaga rahbarlik qilish katta san'at. Rahbar - ustoz, murabbiy, rahbar - millat tarbiyachisi, jamiyatimizdagi mas'ul shaxs. Uning mashaqqatli mehnati natijasi o'laroq, kelajak vorislari kamol topib boradi. Demak, rahbarlarga qaratilgan e'tibor - Vatan taqdiriga qaratilgan e'tibordir.

TADQIQOT METODI VA METODOLOGIYASI

j»

^ _ _ _ _ _ - „

Xususan, rahbar shaxsining axloqiy madaniyati - shaxsning axloqiy ong orqali jamiyat madaniyatini idrok etish darajasi; axloq talablari inson xatti-harakatlari jamiyatning shakllantiruvchi ta'siri ostida qay darajada chuqur va uyg'un ekanligi ko'rsatkichi xisoblanadi.

Jamiyatda rahbar shaxsining axloqiy madaniyatini shakllantirishdan maqsad -an'anaviy va ijodiy elementlarning uyg'unligiga erishish, shaxsning aniq bir tajribasini jamoatchilik axloqi bilan birlashtirishdan iborat. Rahbar shaxsi ma'naviyati - yaxlit tizim bo'lib, axloqiy fikrlash madaniyatini qamrab oladi.

O'z ichiga yana tuyg'ular madaniyatini, insonning —axloqiy rezonansga qobilligi, jonkuyarligini; axloqiy tajribada his-tuyg'u va o'ylarning amalga oshirilish

»

qiyofasini, ularning kundalik hayotda xatti-harakat me'yoriga aylanib borish darajasini xarakterlovchi xulq-atvor madaniyati; shakllarni reglamentlovchi qoidalarga qay darajada amal qilish sifatidagi etiketni, muloqotda shaxsning o'zini tuta bilishini oladi.

Ya'ni, rahbar shaxsi ma'naviyati - uning jamiyatning barcha odob-axloqqa oid qoidalarni bilish, ularni chuqur his etishi, xatti harakatlarning eng munosib shaklini

nrv'11 ntr Ki1inUi A7ifirvK1n-no/1i Orl r\K rv/irin r\-t r\ ri Airlnln rn i n tr K o Ii n amanlim

qo'llay bilishi xisoblanadi. Odob-axloqqa oid qoidalarning barcha elementini o'zlashtirish rahbar shaxsining axloqiy madma'naviyati mustahkamligini shakllantirishga yordam beradi.

Ma'naviyati shakllangan rahbar adolatsizlik, qonun buzilishlari, Vatan manfaatlariga zid harakatlarga qarshi kurashda iroda, shijoat va faollik ko'rsata oladi. Rahbarlar ma'naviy-psixologik madaniyati jixatidan quyidagi toifalarga bo'linadi: TADQIQOT NATIJASI

Birinchisi, ma'naviyati nisbatan past saviyada shakllangan rahbarlar. Bunday

rahbarlar oddiy axloqiy-ruhiy fazilatlardan ancha mahrum va jamiyat ma'naviy

me'yorlarini tushunib yetmaydigan, ularni mensimaydigan rahbar xodimlardir. J "1 > ^^

Ikkinchi toifadagi rahbarlar ma'naviy madaniyati, axloqiy darajasi past bo'lishi bilan birga, jamoat fikri, oila, xalq an'analari va boshqa shu kabi qadriyatlar bilan bog'liq psixologik muhitni tez-tez buzib turadigan rahbarlardir.

Uchinchi toifadagi rahbarlar qatoriga axloq me'yorlarini hayotiy zarurat sifatida

• • _____1______________ „1____: ____________

ichki ishonch va tuyg'u bilan o'zlashtirmay, ularni ko'rko'rona qabul qiluvchilar * : j*

io | 1 -

is* » J

>q )> d )> :>

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №9

kiradi. Bunday rahbarlar ko'p o'qib o'rganadi, nazariy jihatdan yuqori bilimga ega

#

bo'ladi, amalda esa bu bilimlarni qo'llay olmaydi yoki tashkilotchilik qobiliyati yetishmaydi.

Rahbarlikka hos bo'lgan ayrim sifat qobiliyatlar borki, ular rahbar faoliyatining samaradorligiga bevosita ta'sir ko'rsatadi. Avvalo, har qanday rahbarda intellekt -aql-zakovatning ma'lum normasi bo'lishi kerak. Bu norma yaxshi rahbar uchun o'rtadan yuqori bo'lmog'i maqsadga muvofiqdir, chunki geniy darajasidagi

J»

! Ш-

intellektga ega bo'lgan rahbar bilan ishlash xodimlari uchun qator noqulayliklarni keltirib chiqarishini, bunday aql-zakovat qolganlarning ijobiy rivojlanishiga psixologik to'siq bo'lishini amaliyot va hayot ko'rsatdi. Rahbardagi o'rtadan yuqori intellektni qoplab ketadigan boshqa yana muhim sifatlar borki, ular boshqarish ishining samarasiga ijobiy ta'sir ko'rsatadi.

Masalan, rahbarning mustaqil fikrlilik, topqirlik tashabbuskorlik sifatlari. CHunki ayrim hollarda xato qilsa ham, rahbar orginal fikrlar aytib, yo'l-yo'riqlar ko'rsata olishi, har bir aytilgan fikr, qilingan ishga mustaqil baho bera olishi zarur.

Mustaqillik shaxs qiyofasini belgilovchi muhim psixologik xususiyatdir. Rahbarda mustaqillik bo'lsa, unda o'ziga ishonch ham bo'ladi, bu esa o'z navbatida rahbardagi sub'ektiv talablar darajasining yuqori bo'lishiga olib keladi. Ko'pincha

»

rahbarning boshqalarga talabchanligi haqida gapiriladi. Lekin yaxshi rahbar o'z o'ziga nisbatan talabchan bo'lishi kerak. O'z-o'zini baholash va shu asosda boshqalarga nisbatan munosabatlar tizimini ishlab chiqishi muhim bir omildir. MUHOKAMA

Axloqan barkamol, bilimli va tajribali, ilm asoslarini chuqur egallagan, adolatparvarlik, insonparvarlik e'tiqodi kuchli rahbar shaxslar yuksak ma'naviy

■Pnrjiln+Inmmn- n aIti Vm КаЧп rvlnrliln-r ün Îoti1 n+1 nt* 1л 1 rl opItiK 1 о m 1 л rn+n i n rr /А « in^m/in rn о 1л i

fazilatlarning sohibi bo'la oladilar. Bu fazilatlar birlashib, jamiyatning dunyoqarashi, e'tiqodi, xalqning milliy ongi shakllanishiga, mustahkamlanib, rivojlanishiga olib keladi. Ma'naviy kamolot uning barcha qirralari o'zaro bog'liqligi, bir-biriga bevosita yoki bilvosita ta'sir etib turishi asosida davom etadi. Inson, jumladan, rahbar shaxs kamolotini ma'naviyatning yuqoridagi tomonlaridan birortasisiz to'liq tasavvur etish mumkin emas. Uning mohiyati ham shu sifatlarning mushtarak birligi asosida shakllanadi va kamol topib boradi.

Rahbarnmg rejatashtirish qobiliyati - bu o'ziga x°s kelajakni k°Ta olish

qobiliyati, kelajak obrazi bo'lib, bu narsa shaxsning qanchalik kamol topganligi va

maqsadga intiluvchanliligining muhim belgisidir. Bu juda murakkab psixologik

i 1 > I

jarayon bo'lib, u shaxsning o'z diqqatini qanchalik omil tarzda boshqarishi, uni faqat

iW ■

! и*

muhim narsalarga qarata olishi, vaqtdan tez foydalana olish, ortiqcha ishlardan o'zini tiyish, qo'l ostidagilarga, imkoni boricha, ularning qobiliyatlariga qarab ish buyura olish va nihoyat, buyurgan ishni o'z vaqtida nazorat qilib, so'rab olish imkoniyati bfa bog'Uq.

H ]>:>

: * ^ * n>

ы> >>

* : >

PV

>>

Ы J> 1

Я>

>3» Ы y! J>i> >j*

i >s#

+Й J>

>j*

ilH>

Ш

Ы)>

+И >

Щ »

ш

< >p-

>j> >

Ы >

i >j>

* - >

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №9

XULOSA

Bugungi kunda ko'plab qadriyatlarga munosabat o'zgargani sir emas. SHular qatorida insoniy munosabatlar, odamlar faoliyatini demokratik o'zgarishlar sharoitida boshqarish masalalariga nisbatan ham qarashlar birmuncha o'zgardi. Boshqaruv asoslari, menejment sohasida chop etilayotgan yangi davr adabiyotida rahbarlik san'ati va mahoratiga biznes manfaatlar nuqtai nazaridan yonlashish an'anaga aylangan.

Darhaqiqat, jamiyatda rahbar shaxsining axloqiy madaniyatini shakllantirishdan maqsad - an'anaviy va ijodiy elementlarning uyg'unligiga erishish, shaxsning aniq bir tajribasini jamoatchilik axloqi bilan birlashtirishdan iborat. Rahbar shaxsi ma'naviyati - yaxlit tizim bo'lib, axloqiy fikrlash madaniyatini qamrab oladi.

Xususan, rahbar shaxsining axloqiy madaniyati - shaxsning axloqiy ong orqali jamiyat madaniyatini idrok etish darajasi; axloq talablari inson xatti-harakatlari jamiyatning shakllantiruvchi ta'siri ostida qay darajada chuqur va uyg'un ekanligi ko'rsatkichi xisoblanadi.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. Sh.M.Mirziyoev. "O'zbekiston respublikasini yanada rivojlantirish bo'yicha harakatlar strategiyasi to'g'risida"gi pf-4947-sonli farmoni.

2. Karimov, I.A. O'zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida / T.: "O'zbekiston", 2011.- 440 b.

3. Karimov I. A. Yuksak ma'naviyat - yengilmas kuch. - T.: "Ma'naviyat", 2008 - 176 b.

4. Andreeva G.M. Sotsialbnaya psixologiya: Uchebnik dlya vo'SHix uchebno'x zavedeniy / G.M. Andreeva.- 5-e izd., ispr. i dop. - M.: Aspekt Press, 2003 - 364 s.

5. Bromley Yu.V. Etnos i etnografiya. - M.: Nauka, 1973

6. Karimova V.M. Ijtimoiy psixologiya. Oliy o'quv yurtlari talabalari uchun darslik.- T., 2012 - 196 b.

7. Mamatov M. Milliy psixologik qiyofa va uning xususiyatlari. T.: O'zbekiston, 1980. -76 b.

q >3* l>3»=

Ш

»

Ыщ

* I |>

&Ц >

q i>>

q

Щ >

*ф>

ИИ>

Jj

m

q

Qj^f^S).

* -4v ,--

12

* L-

Ы >

щ >

]>Ж *ф>

q j>p

Ц >p

|:H> Ы >

q щъ

Щ >

q iHo-