Научная статья на тему 'ЗАМОНАВИЙ РАҚАМЛИ ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИНГ ҚЎЛЛАНИЛИШ СОҲАЛАРИ ВА ЮТУҚЛАРИ'

ЗАМОНАВИЙ РАҚАМЛИ ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИНГ ҚЎЛЛАНИЛИШ СОҲАЛАРИ ВА ЮТУҚЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

563
63
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ахборот / рақамли иқтисодиёт / тенденция / рақамли технологиялар / электрон комерция.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Абдурашид Атаханович Абдурахмонов, Назирахон Абдуразаковна Дадабаева

Мазкур мақолада рақамли технологияларни давлат тизимига жорий қилиш, республикамиз ижтимоий – иқтисодиётини яхшилашнинг асосий омили сифатида кўриб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЗАМОНАВИЙ РАҚАМЛИ ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИНГ ҚЎЛЛАНИЛИШ СОҲАЛАРИ ВА ЮТУҚЛАРИ»

Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

ЗАМОНАВИЙ РАЦАМЛИ ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИНГ ЦУЛЛАНИЛИШ

СО^АЛАРИ ВА ЮТУЦЛАРИ

Абдурашид Атаханович Абдурахмонов

Андижон Машинасозлик институти достсенти Назирахон Абдуразаковна Дадабаева

Андижон Машинасозлик институти 2-боскич магистранти

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада ракамли технологияларни давлат тизимига жорий килиш, республикамиз ижтимоий - иктисодиётини яхшилашнинг асосий омили сифатида куриб чикилган.

Калит сузлар: ахборот, ракамли иктисодиёт, тенденция, ракамли технологиялар, электрон комерция.

Бугунги замонда ракамли билимлар ва замонавий ахборот технологиялари тараккиётга эришишнинг мухим шартларидан биридир. Ракамли технологиялар нафакат давлат ва жамият бошкарувини такомиллаштиради ва ижтимоий сохада одамларга катта кулайликлар яратади. Бундан ташкари ракамли технологиялар ижобий иктисодий усишига замин яратади: махсулот ва хизматлар сифатини оширади, ва ортикча харажатларни камайтиради, ва яна бир мухим афзаллик - коррупцияга чек куяди.

Савдо сохасидаги АКТ хизматларидан, нтернет хизматларидан фойдаланиш савдо операцияларидаги харажатларни кескин камайишига, экспорт-импор топерацияларини содалаштиришга олиб келади ва булар куйидаги куринишда булади: Электрон аукционлар, савдо шахобчалари, интернет биржа, товар ва хизматлар каталоги, электрон ракамли банклар, электрон тижорат, мобил телефонлар ёрдамида савдо юритиш, электрон почталар, электрон маркетинг вах.к. бу ерда электрон банклар мижозларга хисоб-ракамларини очишга ва турли хил молиявий операцияларни Web сайтлар ёрдамида бажаришга имкон беради.

Электрон савдо бу виртуал иктисодий мухит булиб, интернет технологиялари ёрдамида электрон туловларни амалга оширади. Электрон бизнес куринишлари: масофавий укитиш (e-education) тармок (сетевые) кутубхоналари хизмати, тиббий хизматларини, маслахатларни интернет оркали бериш (e-health), интернет-лизинг. Электрон бизнес жараёнида виртуал

Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

магазинлар кунига 24 соат ишлайдилар ва харидор учун зарур маълумотларни бир дакика ичида тайёрлаб беради. Электрон савдода сотувчилар ва харидорлар интернет технологиялари ёрдамида учрашадилар ва келишув шартномаларини тузадилар. "Ракамли дунё"да ижтимоий ва иктисодий муносабатлар, компания ва фирмалар уртасидаги савдо муносабатлар ракамли банкларнинг асосий фаолиятига айланади. Ракамли банклар ижтимоий тармоклар оркали мижозлар билан "учрашади" ва мижознинг кизиктирган саволларига атрофлича жавоб беради, уларга хилма-хил хизматларни таклиф килади, максадли кредитларни кичик фоизларда таклиф килади. Х,ар кандай чекловлар йук булади. Ракамли банкларда мурожаат марказлари, банкоматлар, онлайн ва мобил банк хизматлари ишлаб турибди.

Хрзирги вактга келиб корхоналар, компаниялар ва банклар хужалик фаолиятини акс эттирувчи зарур маълумотларни файлларга киритиб электрон архивларда саклашмокдалар. Бу жуда кулай, ишончли ва хавфсиз, узок даврга маълумотларни дахлсизлигини саклабтуради. Масалан, Россияда маълумотлар жамламаси корпоратив шаклда ЭТЛАС электрон библиотекасига жойлашган.

2020 йилга келиб электрон ахборотлаштириш иктисодиётнинг барча жабхаларини камраб олди. Электрон алока воситалари оркали давлат идоралари, бизнес мухит, шунингдек, хукумат ва унинг хизматлари истеъмолчилари - бизнес хамда ахоли уртасида ахборот хужжат айланиши таъминланади. Электрон ахборот, мониторинг ва бошкарув тизимлари барча замонавий ишлаб чикариш ва йирик хизмат курсатиш сохалари, чунончи, ахолини электр, сув ва газ билан таъминлаш сохалари камраб олинади. Электрон бошкарув барча турдаги транспорт коммуникациялари, шу жумладан, умумдавлат вадавлатлараро автомобил йуллари билан таъминланади. Сугориладиган дехкончилик тизимида электрон бошкарув жорий этилади

Интелектуал гоя ва инновацияларни бошкариш кенг таркалган ва жамоатчилик томонидан тан олинган зарурият булиб, Узбекистона хам бу борада муайян ишлар амалга оширилмокда. Хусусан, Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 1 ноябрдаги "Илмий-тадкикот муассасаларининг инфратузилмасини янада мустахкамлаш ва инновацион фаолиятини ривожлантириш чоратадбирлари тугрисида" П^-3365-сон карори бунга мисол була олади. ^арорда "Илгор олий укув юртлари ва илмий-тадкикот институтлари билан кичик инновацион корхоналарни яратиш оркали таълим, фан ва ишлаб чикариш интеграциясини мустахкамлаш" каби вазифаларни белгиланганлиги бу сохада интелектуал гоя, билим ва инновацияларни

Zamonaviv ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologivalarning dolzarb muammolari va vutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

бошкаришни такоммиллаштиришни талаб этади. Корхоналар бизнес-жараёнини ташкил этишда моддий ресурсларнинг бошкаришни автоматлаштирилишидан сунгги жараён бу номоддий ресурсларни хам бошкаришни автоматлаштириш хисобланади. Президент Шавкат Мирзиёев таъкидлаганидек "Бугун биз давлат ва жамият хаётининг барча сохаларини тубдан янгилашга каратилган инновацион ривожланиш йулига утмокдамиз. Бу бежиз эмас, албатта. Чунки замон шиддат билан ривожланиб бораётган хозирги даврда ким ютади? Янги фикр, янги гояга, инновацияга таянган давлат ютади."1Республикамизда 2017 йилда кабул килинган Хдракатлар стратегиясини [1] амалга ошириш шароитида мамлакатнинг ракобат бардошлигини ошириш, иктисодий салохиятини юксалтириш, инновацияларни кенг жорий этиш ва шулар асосида ресурслардан окилона фойдаланиш кабилар ракамли иктисодиётни шакллантириш омилларидан хисобланади. Чунки бошкарувда ракамли технологияларни кенг куллаш, мамлакатда электрон хукумат тизимини жорий этиш муаммосини, ижтимоий ривожланишнинг куп вариантлилиги ва мукобиллигини эътироф этишга асосланган. Президентнинг 2018 йил 19 февралдаги "Ахборот технологиялари ва коммуникациялари сохасини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги Фармонини кабул килиниши хам сохани жадал ривожлантиришни максад килиб олинганлигини ифодалайди.

Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

1-расм. Ягона рацамли макон дастури

Ахборот технологиялари ва коммуникациялари сохасига хорижий инвестицияларни жалб этиш, тугридан-тугри сармоялар иштирокидаги лойихалар хиссасини ошириш зарурлиги, 2019 йилда камида 200 миллион А^Ш доллари, 2020 йилда эса инвестициялар, айникса, тугридан-тугри сармоялар хажмини 500 миллион А^Ш долларига етказиш вазифаси куйилган эди. Шунингдек, карорда «Узбектелеком» компаниясининг нуфузини ошириш, «Узмобайл» миллий мобиль алока операторини ривожлантириш буйича чора-тадбирлари белгилаган [2].

Ривожланган йирик G-20 давлатлар ичида Жанубий Корея, Англия, Германия, Швеция, Швейцария, Япония ва Ирландия етакчи уринларни эгаллаб келишмокда. "The Economist" журналининг фикрича, "Ракамли иктисодиёт" "fuel of the future" яъни "Келажак ёкилгиси" булиб даромад яратувчи-ишлаб чикарувчига айланган [3].

Ракамли иктисодиёт махсулотлари:

- электрон комерция (биржа, савдо маконлари);

- электрон бизнес (электрон курсаткич, электрон почта, электрон укитиш-таълим);

Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research, Uzbekistan 871

Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologivalarning dolzarb muammolari va yutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

- электрон банкинг (электрон туловлар, электрон почта, интернет савдолар);

- электрон савдо (товар ва хизматларни масофавий сотиш, интернет магазинлар).

Ракамли технологиялар билан богликликда яшаш учун икки куникмани урганишимиз керак. Биринчиси, фойдали ахборотни саралашни урганиш.

Содда килиб айтганда, баъзида оддий нарсаларга эътибор бермасдан, уларга бошкача куз билан караш, лозим булганда кунгилчан булиш. Бу холатда янгиликлар ва журналлар тахлилчилари хамда шархловчиларига ишониш керак. Иккинчиси, биз бошкалар учун сараловчи ролида булишни урганишимиз лозим.

Хрзирги даврда цивилизация ривожланишининг бош тенденцияларидан бири-шахарларда истикомат килувчи ахолининг купайиши ва шахар асосий иктисодий драйверларга айланиб келиши. Табиийки, шу нуктаи назардан шахарларда истикомат килувувчи ахоли учун зарур булган шароитлар яратилиши мухим вазифадир. Ва шу тарзда ракамли технологиялар катта кумак беради.

Ракамли технологиялар шахарларни бошкариш тизимини янги боскичга кутаради: нафакат вакт ва маблагларни кескин сарфлайди, шу билан бирга кенг ахолини жамгаришга имкон яратади. Сунгги йилларда дунёда "Ракамли шахар" консенцияси оммалашмокда - ута замонавий, янги киёфага эга шахар . Агарда биз хам шахарларимизни замонавий тенденсияларга мос ривожлантирмокчи булсак, ахоли ва мехмонларимиз учун кулай шарт-шароит яратмокчи булсак, мазкур масала биз учун долзарб ахамиятга эга.

Барча сохалрнининг ривожланишида узокни кузлаб юритилган иктисод ётади. Ракамли технологияларни иктисодга тадбик килиш бутун бошли тизимнинг баркарор ишлашини таъминлайди.

Ракамли иктисодиёт бу ракамли технологияларга асосланган иктисодий фаолият булиб, иктисодиёт тармокларида ракамли технологияларни ривожлантириш хисобига мехнат унумдорлиги ва махсулотнинг ракобатбардошлигига, ишлаб чикариш харажатларини пасайиши, янги иш уринлари яратилишига олиб келади.

Каерда "Ракамли иктисодиёт" ва "Электрон хукумат"га утилган булса, одамларнинг огири енгил булаётгани, давлатнинг катта-катта сарф-харажатлари тежалаётгани, коррупциянинг олди олинаётгани яккол намоён булмокда.

Zamonaviv ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va vutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

Иктисодиётда инновацион жараёнларнинг узига хос томонлари шундаки, ахборотлар ишлаб чикарувчи кучларга айланиб, мехнат унумдорлигини оширади, "кушимча" даромадлар яратишга хисса кушали, уларнинг сифатини оширади, хавфсизлиги таъминланади, трансакцион харажатларни камайтиради ва ишлаб чикарувчилар хамда истеъмолчилар манфаатини оширади. Шу уринда Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиеёевнинг 2020 йил 24 январь куни Олий Мажлис палаталарига Мурожаатномасида ракамли иктисодиётни йулга куйиш оркали иктисодий усишини баркарорлаштириш хакидаги куйидаги фикрларини келтириш уринлидир: "Албатта, ракамли иктисодиётни шакллантириш керакли инфратузилма, куп маблаг ва мехнат ресурсларини талаб этишини жуда яхши биламиз. Бирок;, канчалик кийин булмасин, бу ишга бугун киришмасак, качон киришамиз? Эртага жуда кеч булади. Шу боис, ракамли иктисодиётга фаол утиш устувор вазифаларимиздан бири булади. Ракамли технологиялар нафакат махсулот ва хизматлар сифатини оширади, ортикча харажатларни камайтиради. Шу билан бирга энг огир иллат -коррупция балосини йукотишда хам самарали воситадир."

REFERENCES:

1. Ш.М.Мирзиёев. "Мамлакатимизни 2016 йили жтимоий-иктисодий ривожлантиришнинг асосий якунлари ва 2017 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишлари"га багишланган Вазирлар Махкамасининг кенгайтирилган мажлисидаги маърузаси.

"Ишонч" газетаси 2017 й. 17 январь. №7-8(3825).

2. Теоритическая экономика: реальность, виртуальность мифотворчество. Москва. М.Г.У. 2009

3. China's Digital Economy a Leading Global Force. MGI Discussion Paper, August, 2017 6. Электронная экономика. М. 2017, авторский коллектив.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.