0ZAMONAVIY PSIXOLOG FAOLIYATINI TASHKIL ETISHDAGI O'ZIGA
HOS MUAMMOLAR
Azamat Ruzvonovich Raxmonov
CHDPU "Umumiy pedagogika" kafedrasida pedagogika fanlari bo'yicha (PhD) falsafa
doktori
Durdona Ergashboy qizi Axmadjonova
Yuqori Chirchiq tumani 6-sonli umimiy o'rta ta'lim maktab o'qituvchisi
ANNOTATSIYA
Bugun bizning sinovli hayotimizda yagona o'rin tutgan fan psixologiyadir. Bizning ongimiz, his-tuyg'ularimiz va his-tuyg'ularimiz bugungi kungacha olimlar uchun katta sir bo'lib qolmoqda. Psixologiyaning maqsadi bu inson uchun zararli odatlardan halos etish va aniqlikdan yaxshilik uchun foydalanishdir. Maqolada bugungi kunda psixolog xizmatini extiyojini ko'p xolatlarda sezilayotgani va mutahassis faoliyatini ayrim jixatlaridagi muammolari haqida fikr yuritildi.
Tayanch iboralar: psixologiya, psixik tadqiqotlar, psixikaning ishlash tamoyillari, psixologiya metodlarining, bola psixikasini bilishdir.
АННОТАЦИЯ
Психология - единственная наука, занимающая сегодня место в нашей испытательной жизни. Наш разум, эмоции и чувства до сих пор остаются большой загадкой для ученых. Цель психологии - устранить вредные для человека привычки и использовать ясность во благо. В статье рассмотрена необходимость услуг психолога во многих случаях и проблемы некоторых сторон работы специалиста.
Ключевые слова: психология, психологические исследования, принципы работы психологии, методы психологии, знания детской психологии.
ABSTRACT
Psychology is the only science that occupies a place in our testing life today. Our minds, emotions and feelings are still a great mystery to scientists. The goal of psychology is to eliminate harmful habits for a person and use clarity for good. The article discussed the need for the services of a psychologist in many cases and the problems of some aspects of the specialist's work.
Keywords: psychology, psychological research, working principles of psychology, methods of psychology, knowledge of child psychology.
27-mart, 2024
166
Inson zamonning boshidanoq o'z-o'zini o'rganishni boshlaydi. Undagi bu qiziqish tadqiqotga aylanadi, tadqiqot fanga aylanadi va shu singari ilmiy o'rganish davom etadi. Ma'lumki fiziologiya bu odamning qarama-qarshi oynada qanday harakatlarni bajarishini tushuntirishga urinadi. Anatomiya esa hayot to'lqinlarida tebranayotgan bu organizmlarning barchasi nimadan iboratligini ko'rsatadi. Biroq, bu ikki fan birikib o'zi bilan nafaqat odamlarni, balki barcha tirik organizmlarni o'rganib boradi. Faqat tabiatning eng zo„r mavjudotlari uchun noyob narsalar bisyor keltirilgan. Xo'sh, bu singari barcha borliqni angladik va bugun bizning sinovli hayotimizda faqat yagona o'rin tutgan fan psixologiyadir.
Bizning ongimiz, his-tuyg'ularimiz va his-tuyg'ularimiz bugungi kungacha olimlar uchun katta sir bo'lib qolmoqda. Psixologiyaning maqsadi bu inson uchun zararli odatlardan halos etish va aniqlikdan yaxshilik uchun foydalanishdir. Axir, tanadagi har soniyada sodir bo'ladigan biologik jarayonlar ham, miyadagi bir qancha fikrlar o'rtasidagi signallar ham hayotimizning har bir daqiqasiga doimo hamroh bo'ladi. Hajmi va murakkabligi jihatidan psixologiya o'zining "atrof kishilarda" -anatomiya va fiziologiyadan hech qanday kam emas. Shu munosabat bilan psixologiya fanining predmeti, maqsad va vazifalarini aniqlagan holda tahlilni batafsil boshlash maqsadga muvofiqdir. Odatda "Psixologiya" tushunchasidan foydalanish haqida nima gapira olamiz va bu ayrim hodisalarda shaxs bilan sodir bo'lish tomonida qanday ko'zga tashlanayapdi. Umuman olganda, bu aniq, lekin men bir oz aniqlik istayman qabilidagi hatti-harakatlar kuzatilayapdi. Ha, men nafaqat psixik jarayonnni kuzatishim, balki turli davr olimlari tomonidan o'rganilgan ilmiy nazariyalarni ko'rib chiqishga harakat qildim. Gap shundaki, turli vaqtlarda turli narsalar psixologiyaning global o'rganish predmeti hisoblanib keldi. "Psixologlar" har doim ham bir ovozdan haqli emas edi, lekin ko'pchilik ma'lum bir yo'nalishda ilmiy ishlarni ochib ketishdi. Psixologiya fanining maqsadi tadqiqotning aniq yo lini belgilashdan iborat. Keling, bu narsalar vaqt o'tishi bilan qanday o'zgarganini ko'rib chiqsak. XVIII-asrgacha bo'lgan tadqiqotchilar ruhni o'rganish predmeti deb hisoblashgan. Endi bu holat nazarimda g'alati tuyuladi, chunki ruhning mavjudligi faqat shubhali tortish bilan tasdiqlanadi. Xo'sh, qanday qilib bo'lmasligi mumkin bo'lgan narsani o'rganish mumkin? Xo'sh, unda jon borligiga shubha yo'q ediku aslida. Inson ongining barcha g'alati va tushunarsiz hodisalarini ruhga bog'lash mumkin hisoblandi. Bu qulay tushuncha, tasniflash bilan kuchlanish shart emas degan qarashlarni paydo qildi.
Keyin tabiiy fanlar rivojlanishiga "ruh" atamasi ko'zni qamashtira boshladi. Uning o'rniga "ong" yuzaga keladi. Bu fikrlash, his-tuyg'ularni boshdan kechirish qobiliyatidir. Ushbu atama bugungi kunda ham keng qo'llaniladi. Biroq, olim-
27-mart, 2024
167
psixologlar orasida siz "ongni bilsih" va ongda uchrayotgan obyektdan qochishga harakat qilish kuzatilmoqda.
Bizga yaqinroq, XX-asrning boshlarida xulq-atvor psixologiyasi dolxzarb mavzuga aylanadi. Ilmiy yondashuv diqqat markazida afsonaviy "jon" yoki o'rganish qiyin bo'lgan "ong" psixikaning asosiy masalaga aylandi. Faqat xatti-harakatlar, insonning tashqi hodisalarga munosabatida o'rganildi. Psixologiya biroz o'tib "chaqaloq" davridan kuzatilib qoldi, qandaydir romantizm yo'qoldi. Aytishimiz mumkinki, ilmdagi kenglik tobora o'rganishda davom etib boraverdi.
Shunday qilib, biz hozirgi zamonga o'tib keldik. Psixikaning ishlash tamoyillari va mexanizmlari haqida tushuntirishlar qiziqishlar bilan paydo bo'ladi. Shunday qilib, psixika yangi tadqiqot mavzusiga aylanadi. Bu "ong"dan ko'ra kengroq mavzu bo'lib, ko'proq o'ziga xos xususiyatlarni o'z ichiga oladi va boshqa barcha narsalar orasida aloqadorlik fanga yaqin ko'rinishlarni o'z hodisalarida namoyon etdi. Shu singari fan ta'limotida odamlardan tashqari boshqa hayvonlar ham tadqiqot obyektiga aylanadi. Psixologiya nigohi ostida bizning butun hayotimiz, aniqrog'i, uning shahvoniy, soyali tomonlari ham paydo bo'ladi. Vaqtning ma'lum bir nuqtasida o'zimizni qanday his qilamiz? Nega biz buni his qilamiz? Biz jamoada va o'zimiz bilan yolg'iz o'zimizni qanday tutamiz? Bu savollar psixologiya tomonidan mukammal o'rganiladi. Biroq, bu faqat bir vosita sifatida bunday "jumboqlar" ga javob berish bilan cheklanmay o'zida yangi imkoniyatlarni ochdi. Bu jihatdan psixologiyaning maqsadi, bu vositadan turli ehtiyojlar uchun foydalanish mumkinligini ko'rsatdi. Misol uchun aytaylik, siz jamoadagi xatti-harakatlarning xususiyatlari haqidagi savolga javob bergansiz, bir guruh odamlarning ishini yaxshiroq va samaraliroq tashkil qilish mumkinligini o'z faoliyatingizda isbotlagansiz . Psixologiyaning sekin rivojlanishi aynan uning tadqiqot obyekti bilan izohlandi. Har bir insonning yuragi bir xil printsip bo'yicha uradi va ko'p holatlarga bog'liq emas albatta. Ha, yurakning o'zgaruvchanligi uchun tug'ma kasalliklar kuzatilib va boshqa sabablar mavjud unda namoyon bo'ladi. Biroq, printsip o'zgarishsiz davom etadi. Agar inson psixologiyasi, ongning ichki ishi haqida gapiradigan bo'lsak, u har bir shaxs uchun har xil va cheksiz ko'p hayotiy vaziyatlarga bog'liq jixatlarda kuzatiladi.
Hozir biz uchun eng tanish bo'lgan tadqiqot obyektlaridan biri bu psixik o'zgarish hisoblanadi. Psixologiya bu hodisani chuqur o'rganadi va bu borada ko'plab nazariyalar ishlab chiqariladi. Ammo maqsad faqat psixik o'zgarishni o'zi emas? Albatta bu bilan kifoyalanmaymiz. Psixologiyaning asosiy maqsadi - bunday holatning oldini olish va bu faqat chuqur o'rganish orqali erishish mumkin.
168
27-mart, 2024
Global ma'noda psixologiyada maqsad bola psixikasini bilishdir. Natijaning o'zi amaliy qo'llash uchun ishlatiladi. Ko'pincha o'quvchilar jamoasi yoki o'quv faoliyati uchun to'g'ri sharoitlarni tashkil qilish uchun qobiliyat zarur. "Qobiliyat muhim imkoniyat" toifasidagi zaruriyatlarni o'rganish ham ba'zan kamlik qiladi. Bu kabi vazifalarni psixologiya o'z maqsadida bevosita tadqiqot predmetiga bog'laydi.
Qachonki ruh psixologiyaning predmeti deb hisoblansa, shundan kelib chiqib, vazifalar ham mukammal qo'yiladi. Ya'ni, ruhiy yuksalish masalasini o'rganish va shu bilan birga kishini g'azablantirmaslikka harakat qilish kerak bo'ladi. Vazifalar shu qadar keng maydonni qamrab olishi, hech qanday chiziq chizish mumkin emasligini ko'rsatadi.
Hozirgi "onglilik davrida" vazifalar yanada tor yo'naltirilgan bo'lishi ham mumkin. Aynan o'rganilgan o'quvchi sensatsiyasi sifatida qaraladi. Ya'ni,o'quvchi nimani eshitadi, his qiladi, eslaydi, nimani o'ylaydi va hokazo kabilar. Bunday hodisalarni ko'rib chiqish ancha oson, chunki ularni kuzatish, tajriba va tahlil qilish mumkin. Bola ruhiyari bilan bunday "hiylalar", albatta qo'l kelmaydi.
Psixik tadqiqotlar odatda o'z oldiga o'quvchining xatti-harakatlarining sabab-oqibat munosabatlarini to'liq ko'rib chiqish vazifasini qo'yadi. Bu motivlarni ham, harakatlarning o'zini ham, ma'lum bir vakilning xususiyatlarini ham hisobga oladi. Uzoq kuzatilgan kechinmalar o'tmishning shubhali tamoyillarini keraksiz va oqilona tushuntirishning imkonsizligi sifatida butunlay unutiladi.
Usullar shu tariqa tadqiqot mavzusiga bog'liq hisoblanadi. Masalan, "ong" xuddi "xulq-atvor" kabi, asosan, kuzatish, o'z-o'zini kuzatish va faktlarni tahlil qilish orqali o'rganiladi. Psixologiya nazariy va amaliy tadqiqotlari bilan barchasidan ajralib turadi. Inson psixikasini begona omillardan qat'iy nazar tekshiriladi. Usullar va obyektlarni o'rganadigan, tushunchalarni umumlashtiradigan va tajribalarni nazarda tutadiga psixologiya bilan asilanadi. Boshqacha qilib aytganda, olimlar qadim zamonlardan to hozirgi kungacha mulohaza qilayotgan hodisalr asosi, bu psixologiyadir. Shunday qilib, masalan, biz o'quvchini o'qitish maqsadni hayotda qanday qo'llash haqida emas, balki bola psixologiyasi haqida qayg'urishimiz lozim. Ya'ni, hayotning muayyan sohalari shaklida o'ziga xoslikni topmaydigan umumiy narsalar nazarda tutiladi. Amaliy psixologiya umumiy psixologiya tamoyillari va nazariyalarini hayotning turli sohalarida qo'llash uchun ishlatiladi. Ta'lim, ishi, o'quv ishlari va tarbiyaviy ishlar kabilar. Shubhasiz, faqat amaliy qismda ko'proq taxmin qilinadi. Ya'ni, o'quvchining maqsadi va faoliyati psixologiyasidan ma'lum bir sohada kelajak hayotni tashkil qilish uchun foydalaniladi. Ko'pincha o'quvchining o'z tanlagan sohasining ishlash sifati qiziq tuyuladi.
169
27-mart, 2024
Misol tariqasida, biz turli xil ijtimoiy so'rovlarni taqdim etishimiz ham mumkin, ular asosida ishlab chiqarish ma'lum bir segmentining puxta qobiliyati va mashhurligi hisoblanadi. Sizning qarshingizda diqqatli va o'ta qiziquvchan o'quvchi nigohi. U har bir harakatni kuzatib, doim nimadir o'raganadimi. E'tibor bering, bunday belgilar uning "amaliy psixologiyasida" ekanligini ko'rsatishi mumkin.
Agar siz boshqacha yo'l tutsangiz, yokim undan manfatdorlik ko'zlasangiz sizdan jamiyat nafratlanadi. Bu fikr oz' o'rnida juda hurmatli va yaxshi sabablarga ko'ra talqin etiladi. Manfaat esa odamlar ishonchini yo'qotadi, ularning kayfiyati buzadi, ularni xafa bo'lishga olib keladi.
REFERENCES
1. 2022 - 2026-yillarga mo'ljallangan yangi o'zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to'g'risida O'zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni, 28.01.2022 yildagi PF-60-son. 29.01.2022
2. Z.T.Nishonova O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi Oliy o 'quv yurtlari pedagogika-psixologiya bakalavriyat yo'nalishi talabalari uchun o 'quv qo'llanma sifatida tavsiya etgan Toshkent «yangiyul poli graph service» nashriyoti 2007 yil
3. A.R.Raxmonov "Zamonoviy o'quv mashg'uloti va ta'limning o'ziga xos imkoniyatlari" O'zbekiston respublikasi xalq ta'limi vazirligining ilmiy-metodik jurnali 2020 yil 51b
4. Сагатова, Ш. Ф. (2021). ЭМОЦИОНАЛ ИНТЕЛЛЕКТ РИВОЖЛАНИШИНИНГ ШАРТ-ШАРОИТЛАРИ. Academic research in educational sciences, 2(NUU Conference 1), 124-127.
5. Сагатова, Ш. Ф. (2023). МЕТОДОЛОГИЧЕСКИЙ ПОДХОД К ОБЕСПЕЧЕНИЮ ПСИХОЛОГИЧЕСКОГО БЛАГОПОЛУЧИЯ ЧЛЕНОВ СЕМЕЙ, ДЕТЕЙ С ОСОБЫМИ ПОТРЕБНОСТЯМИ. Academic research in educational sciences, 5(NUU conference 3), 289-293.
6. Усманова Шоира Джумабековна (2019). Шахс ижтимоии фаоллиги ривожланишининг психологик механизми. Современное образование (Узбекистан), (3 (76)), 27-31.
7. Усманова, Ш. Д. (2022). ЁШЛАРДА ИЖТИМОИЙ ФАОЛЛИК ВА ИНТЕЛЛЕКТ ДИНАМИКАСИ: МУАММО ВА ЕЧИМЛАР. Academic research in educational sciences, 3(NUU Conference 2), 954-959.
8. Odeldjanovna, S. S. (2019). IMPROVEMENT OF MECHANISMS OF PREPARATION OF UNIVERSITY STUDENTS FOR PEDAGOGICAL ACTIVITY. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol, 7(12).
27-mart, 2024
170
