Научная статья на тему 'ЗАМОНАВИЙ БОСҚИЧДА ЯПОНИЯНИНГ ИҚТИСОДИЙ ДИПЛОМАТИЯСИ JAPAN'S ECONOMIC DIPLOMACY IN THE MODERN STAGE'

ЗАМОНАВИЙ БОСҚИЧДА ЯПОНИЯНИНГ ИҚТИСОДИЙ ДИПЛОМАТИЯСИ JAPAN'S ECONOMIC DIPLOMACY IN THE MODERN STAGE Текст научной статьи по специальности «Политологические науки»

CC BY
138
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ташқи иқтисодий сиёсат / иқтисодий дипломатиянинг усул ва воситалари / ташқи иқтисодий стратегиялар / жаҳон иқтисодиётида миллий манфаатлар / иқтисодий дипломатиянинг институционал асослари / халқаро савдо / инвестициявий сиёсат. / foreign economic policy / methods and tools of economic diplomacy / foreign economic strategies / national interests in the world economy / institutional foundations of eco¬no¬mic diplomacy / international trade / investment policy.

Аннотация научной статьи по политологическим наукам, автор научной работы — Алимов, Оқилиддин

Мазкур мақолада Япония иқтисодий дипломатиясининг ривож¬ла¬ниш тенденциялари, иқтисодий дипломатиянинг миллий манфаатларни илгари суриш¬да¬ги роли, Япониянинг глобал ва минтақавий ташқи иқтисодий фаолиятининг ўзига хос жиҳатлари, ташқи иқтисодий фаолиятнинг сиёсий-ҳуқуқий асослари ёритилган. Шу¬нинг¬дек, Япониянинг халқаро ва минтақавий ташкилотлар, интеграцион уюшмалар доира¬сидаги иқтисодий дипломатияси, иқтисодий дипломатияни амалга оширишнинг анъанавий ва замонавий усуллари, ташқи иқтисодий фаолиятнинг институционал асос-лари, инвестициявий сиёсатнинг устувор йўналишлари ўрганилган. Ўтган асрнинг иккинчи ярмидан бошлаб Япония ташқи сиёсат ва миллий хавф¬сизлик соҳасидаги муаммоларни ҳал қилиш, миллий манфаатларни илгари суришда иқти¬содий дипломатияга таяна бошлади. 60-йилларининг иккинчи ярмидан 80-йилларнинг ўрталаригача Япониянинг иқтисодий ўсиши асосан экспорт ҳисобига амалга оширилди. 80-йилларнинг биринчи ярмида иқтисодий жиҳати муҳим бўлган “комплекс хавфсизлик” доктринасига амал қилиб, ҳамкорлар билан савдо ва сармоявий муно¬сабатлардаги кескинликни камайтиришга интилиб, Япония бозорни эркин¬лаш¬тириш ва экспортни қўллаб-қувватлаш чора-тадбирларини кўрди. Япониянинг замонавий иқтисодий дипломатиясининг устунларидан бири унинг кўп томонлама савдони тартибга солиш тизимининг меъёр ва қоидаларини ишлаб чиқишда фаол иштирок этишидир. Мамлакатнинг глобал ўрнини излашда сиёсий истеб¬лишмент иқтисодий дипломатияга таянади, савдо ва инвестиция фаолиятининг хал¬қаро стандартлари ва юқори сифатли инфратузилмани ишлаб чиқишда етакчи ўрин¬ларни эгаллаш вазифаларини белгилаб беради. Ушбу йўналиш истиқболда халқаро май¬донда сиёсий таъсирни кенгайтириш учун асос сифатида қаралади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ECONOMIC DIPLOMACY OF JAPAN IN THE MODERN STAGE JAPAN'S ECONOMIC DIPLOMACY IN THE MODERN STAGE

This article describes the development trends of Japanese economic dip¬lo¬ma¬cy, the role of economic diplomacy in promoting national interests, specific aspects of Japan's global and regional foreign economic activities, political and legal bases of foreign economic activities. Also, Japan's economic diplomacy within the framework of international and region¬nal organizations, integration associations, traditional and modern methods of economic dip¬lomacy, institutional foundations of foreign economic activity, priority directions of investment policy were studied. Since the second half of the last century, Japan began to rely on economic diplomacy to solve problems in the field of foreign policy and national security, and promote national interests. From the second half of the 1960s to the mid-1980s, Japan's economic growth was mainly driven by exports. In the first half of the 80s, following the doctrine of "complex security", which has an important economic aspect, and seeking to reduce tensions in trade and investment relations with partners, Japan took measures to liberalize the market and support exports. One of the pillars of Japan's modern economic diplomacy is its active participation in developing the norms and rules of the multilateral trade regulatory system. In search of the country's global position, the political establishment relies on economic diplomacy, sets international standards of trade and investment activity, and takes a leading position in the development of high-quality infrastructure. In the future, this direction is considered as a basis for expanding political influence in the international arena.

Текст научной работы на тему «ЗАМОНАВИЙ БОСҚИЧДА ЯПОНИЯНИНГ ИҚТИСОДИЙ ДИПЛОМАТИЯСИ JAPAN'S ECONOMIC DIPLOMACY IN THE MODERN STAGE»

"Turfa madaniyatlar, millat, tillarni qiyosiy-tipologik (E)ISSN:2181-1784

tadqiqotlar orqali anglash 2" 15-xalqaro ilmiy anjuman www.oriens.uz

шшштшжруухкшьт.тйъя^ш^ mrnmmw№2 3(20), March, 2023

ЗАМОНАВИЙ БОСЩЧДА ЯПОНИЯНИНГ ЩТИСОДИЙ ДИПЛОМАТИЯСИ JAPAN'S ECONOMIC DIPLOMACY IN THE MODERN STAGE

d https://doi.org/10.5281/zenodo.8091647

АЛИМОВ Оцилиддин

Сиёсий фанлар буйича фалсафа доктори (PhD), ТДШУ

ABSTRACT

This article describes the development trends of Japanese economic diplomacy, the role of economic diplomacy in promoting national interests, specific aspects of Japan's global and regional foreign economic activities, political and legal bases of foreign economic activities. Also, Japan's economic diplomacy within the framework of international and regionnal organizations, integration associations, traditional and modern methods of economic diplomacy, institutional foundations of foreign economic activity, priority directions of investment policy were studied.

Since the second half of the last century, Japan began to rely on economic diplomacy to solve problems in the field offoreign policy and national security, and promote national interests. From the second half of the 1960s to the mid-1980s, Japan's economic growth was mainly driven by exports. In the first half of the 80s, following the doctrine of "complex security", which has an important economic aspect, and seeking to reduce tensions in trade and investment relations with partners, Japan took measures to liberalize the market and support exports.

One of the pillars of Japan's modern economic diplomacy is its active participation in developing the norms and rules of the multilateral trade regulatory system. In search of the country's global position, the political establishment relies on economic diplomacy, sets international standards of trade and investment activity, and takes a leading position in the development of high-quality infrastructure. In the future, this direction is considered as a basis for expanding political influence in the international arena.

Key words: foreign economic policy, methods and tools of economic diplomacy, foreign economic strategies, national interests in the world economy, institutional foundations of economic diplomacy, international trade, investment policy.

АННОТАЦИЯ

Мазкур мацолада Япония ицтисодий дипломатиясининг ривожланиш тенденциялари, ицтисодий дипломатиянинг миллий манфаатларни илгари суришдаги роли, Япониянинг глобал ва минтацавий ташци ицтисодий фаолиятининг узига хос жщатлари, ташци ицтисодий фаолиятнинг сиёсий-ууцуций асослари ёритилган. Шунингдек, Япониянинг халцаро ва минтацавий ташкилотлар, интеграцион уюшмалар доирасидаги ицтисодий дипломатияси, ицтисодий дипломатияни амалга оширишнинг анъанавий ва замонавий усуллари, ташци ицтисодий фаолиятнинг институционал асослари, инвестициявий сиёсатнинг устувор йуналишлари урганилган.

Утган асрнинг иккинчи ярмидан бошлаб Япония ташци сиёсат ва миллий хавфсизлик соуасидаги муаммоларни уал цилиш, миллий манфаатларни илгари суришда ицтисодий дипломатияга таяна бошлади. 60-йилларининг иккинчи ярмидан 80-йилларнинг урталаригача Япониянинг ицтисодий усиши асосан экспорт уисобига амалга оширилди. 80-йилларнинг биринчи ярмида ицтисодий жщати му^им булган "комплекс хавфсизлик" доктринасига амал цилиб, уамкорлар билан савдо ва сармоявий муносабатлардаги кескинликни камайтиришга интилиб, Япония бозорни эркинлаштириш ва экспортни цуллаб-цувватлаш чора-тадбирларини курди.

Япониянинг замонавий ицтисодий дипломатиясининг устунларидан бири унинг куп томонлама савдони тартибга солиш тизимининг меъёр ва цоидаларини ишлаб чицишда фаол иштирок этишидир. Мамлакатнинг глобал урнини излашда сиёсий истеблишмент ицтисодий дипломатияга таянади, савдо ва инвестиция фаолиятининг халцаро стандартлари ва юцори сифатли инфратузилмани ишлаб чицишда етакчи уринларни эгаллаш вазифаларини белгилаб беради. Ушбу йуналиш истицболда халцаро майдонда сиёсий таъсирни кенгайтириш учун асос сифатида царалади.

Таянч суз ва иборалар: ташци ицтисодий сиёсат, ицтисодий дипломатиянинг усул ва воситалари, ташци ицтисодий стратегиялар, жауон ицтисодиётида миллий манфаатлар, ицтисодий дипломатиянинг институционал асослари, халцаро савдо, инвестициявий сиёсат.

"Turfa madaniyatlar, millat, tillarni qiyosiy-tipologik tadqiqotlar orqali anglash 2" 15-xalqaro ilmiy anjuman

3(20), March, 2023

АННОТАЦИЯ

В данной статье описаны тенденции развития японской экономической дипломатии, роль экономической дипломатии в продвижении национальных интересов, особенности мировой и региональной внешнеэкономической деятельности Японии, политико-правовые основы внешнеэкономической деятельности. Также были изучены экономическая дипломатия Японии в рамках международных и региональных организаций, интеграционных объединений, традиционные и современные методы экономической дипломатии, институциональные основы внешнеэкономической деятельности, приоритетные направления инвестиционной политики.

Со второй половины прошлого века Япония стала опираться на экономическую дипломатию для решения задач в области внешней политики и национальной безопасности, продвижения национальных интересов. Со второй половины 1960-х до середины 1980-х годов экономический рост Японии был в основном обусловлен экспортом. В первой половине 80-х годов, следуя доктрине «комплексной безопасности», имеющей важный экономический аспект, и стремясь снизить напряженность в торгово-инвестиционных отношениях с партнерами, Япония приняла меры по либерализации рынка и поддержке экспорта.

Одним из столпов современной экономической дипломатии Японии является ее активное участие в разработке норм и правил многосторонней системы регулирования торговли. В поисках глобального положения страны политический истеблишмент делает ставку на экономическую дипломатию, устанавливает международные стандарты торговой и инвестиционной деятельности, занимает лидирующие позиции в развитии качественной инфраструктуры. В дальнейшем это направление рассматривается как основа для расширения политического влияния на международной арене.

Опорные слова и выражения: внешнеэкономическая политика, методы и инструменты экономической дипломатии, внешнеэкономические стратегии, национальные интересы в мировом экономике, институциональные основы экономической дипломатии, международная торговля, инвестиционная политика.

Иктисодий дипломатия халкаро муносабатларнинг мух,им сохдси, жах,он иктисодиёти ва жах,он сиёсий жараёнларидаги динамик узгаришлар фонида ривожланиб бораётган йуналиш сифатида купгина тадкикотчиларнинг кизикишини уйготиб келмокда. Замонавий боскичда ташки иктисодий сиёсат, иктисодий дипломатияга фанлараро ёндашув сохдга оид турли масалаларни х,ар томонлама куриб чикиш имконини беради.

Ривожланишнинг "иктисодий муъжиза"сидан кейин унлаб йиллар давомида Япония куплаб мамлакатлар, айникса Шаркий Осиё учун эталон булиб келди. Х,озирги боскичда иктисодий дипломатия методологияси ва воситаларини такомиллаштириш жах,он сиёсий жараёнларидаги Япониянинг глобал ролини ошириш билан боглик.

Утган асарнинг урталаридан бошлаб миллий манфаатлар ва давлат стратегиясини белгилаш ижтимоий-сиёсий мух,окамалар марказида булди. Японияда узок вактдан бери кенг камровли давлат стратегияси мавжуд эмаслиги хдкидаги фикр кенг таркалган булса-да шунга карамай, мамлакат рах,барияти уз олдига стратегик максадларни куйди ва уларга эришди. Урушдан кейинги йилларда нафакат иктисодиётни жонлантириш, балки иктисодий ривожланиш буйича Гарб мамлакатларига етиб олишга х,ам эришилди.

1950-йилларда хдрбий-сиёсий воситалардан фойдаланиши чекланган Япония ташки сиёсат ва миллий хавфсизлик сохдсидаги муаммоларни х,ал килишда иктисодий дипломатияга таянди. Токионинг урушдан кейинги "Ёшида доктринаси" доирасида амалга оширган иктисодий дипломатияси иктисодий ривожланишни жадаллаштириш ва А^Ш билан хдрбий-сиёсий иттифок тузиш, шу билан бирга хдрбий харажатларни сезиларли даражада чеклаш имконини берди.

1990-йилларда Хитойнинг жадал иктисодий усиши ва А^Шнинг Осиёдаги роли узгариши фонида Япониянинг глобал ва минтакавий позициялари кайта белгиланди. Кейинчалик бу иктисодий дипломатияга оид фундаментал ёндашувларни кайта куриб

1 Накасонэ Я. Государственная стратегия Японии в XXI веке. М.: NOTA BENE, 2001. - С. 19-46.

"Ти^а madaniyatlar, тШа^ Ш1апн qiyosiy-tipologik tadqiqotlar orqa1i aпg1ash 2" 15-xalqaro ilmiy ащишап

3(20), March, 2023

чикишга олиб келди. 2011 йилда ташки ишлар вазири С.Маэхаранинг асосий баёнотида иктисодий дипломатия ташки сиёсатнинг асосий йуналиши деб эълон килинди ва кейинчалик ташки сиёсат буйича "Мовий китоб"да шакллантирилди.

2010-йилларда Япония иктисодиётидаги муаммолар сунгги 40 йил ичида биринчи марта мамлакатнинг ялпи ички махсулот буйича жахон рейтингидаги иккинчи урнини йукотиши натижасида юзага келди. Жахон банки маълумотларига кура, кейинги йилларда Япония ялпи ички махсулотининг усиш суръати 2 фоиздан ошмаган. Кузатувчилар иктисодиёт учун асосий хавф омилларини тугилиш даражасининг пасайиши ва бунинг натижасида ахолининг кариши, харид кобилиятининг пасайиши, бозор ва ишчи кучининг умумий кискариши билан боглашади. Бундай вазиятда хукумат олдида аввало, хорижий сармоя ва юкори малакали мутахассисларни жалб этиш, туристлар окимини купайтириш каби вазифалар туради. Шу билан бирга, халкаро савдони либераллаштириш ва тадбиркорлик манфаатларини химоя килиш каби анъанавий устуворликларга булган ёндашувлар хам оптималлаштирилмокда.

Халкаро савдони либераллаштириш Токио иктисодий дипломатиясининг доимий устувор йуналиши хисобланади. Айнан Японияда ЖСТнинг етакчи роли остида шаклланган "эркин ва очик" глобал иктисодий тизимдан фойдаланиб, мамлакатнинг йирик иктисодий кучга айланиши илгари сурилади.

Утган асрнинг 60-йилларининг иккинчи ярмидан 80-йилларнинг урталаригача Япониянинг иктисодий усиши асосан экспорт хисобига амалга оширилди. Вакт утиши билан ташки бозорларни фаол забт этиш хатто асосий шериклар билан келишмовчиликларга сабаб булди. 1965 йилда Япониянинг А^Шга экспорти биринчи марта импортдан ошиб кетди. 1970-йилларнинг урталаридан бошлаб узаро савдодаги салбий салдо Вашингтон учун Осиёдаги иттифокчиси билан муносабатларидаги асосий муаммога айланди. Айнан уша йилларда Япония капиталистик лагердаги шерикларнинг протекционистик чораларига дуч келди.

80-йилларнинг биринчи ярмида иктисодий жихати мухим булган "комплекс хавфсизлик" доктринасига амал килиб, хамкорлар билан савдо ва сармоявий муносабатлардаги кескинликни камайтиришга интилиб, Япония протекционизм сиёсатини сусайтиришга каратилган бозорини эркинлаштириш ва экспортни куллаб-кувватлаш чора-тадбирларни курди. Охир окибат, ушбу чора-тадбирлар Япония иктисодий операторлари учун хорижий бозорларда кулай шарт-шароитларни саклаб колишга ёрдам берди2.

Япониянинг замонавий иктисодий дипломатиясининг устунларидан бири унинг куп томонлама савдони тартибга солиш тизимининг меъёр ва коидаларини ишлаб чикишда фаол иштирок этишидир. Расмий Токио "савдо урушлари" даврининг кайта тикланиш тенденциясидан хавотир билдирар экан, ЖСТнинг халкаро савдони тартибга солишдаги марказий ролини таъкидлайди ва ташкилотни ислох килиш тарафдоридир. Шу билан бирга, Япония уз фаолиятининг асосий масалалари буйича Европа Иттифоки ва ^ушма Штатлар билан узаро манфаатли савдони амалга оширишга имкон берувчи Америка услубидаги бозор тузилиши тарафдори сифатида харакат килмокда.

"Мувозанатсизликни" тузатиш зарурлигини илгари суриб, Токио "учлик"нинг бир кисми сифатида жадал ривожланаётган мамлакатларда ортикча ишлаб чикариш кувватларининг пайдо булишига олиб келадиган саноат субсидияларига карши курашиш муаммосига алохида эътибор каратмокда. Бундан ташкари, иктисодий сиёсатда "нобозор амалиёти"ни куллаш, давлат компанияларини куллаб-кувватлаш ва кушма корхоналар ташкил этиш талаби оркали технологияларни мажбурий трансфер килиш танкид килинмокда. Шу билан бирга, "учлик"нинг ЖСТни ислох килишга бундай ёндашувларида айрим кузатувчилар Хитойга карши йуналишни курмокда.

2 Вербицкий С.И. Япония в поисках новой роли в мировой политике. М.: Наука, 1992. С. 130.

"Turfa madaniyatlar, millat, tillarni qiyosiy-tipologik tadqiqotlar orqali anglash 2" 15-xalqaro ilmiy anjuman

3(20), March, 2023

Халкаро савдони либераллаштириш йулида G7 ва G20 форматлари, Осиё-Тинч океани иктисодий хамкорлик форумида иштирок этиш, Иктисодий хамкорлик ва тараккиёт ташкилоти доирасидаги ишлар хам мухим урин тутади.

Мухим жихати шундаки, 90-йилларнинг бошидан буён ЖСТ жахон савдосининг минтакавийлашувига уз хиссасини кушиб келмокда3. Ушбу тенденцияни Осиё-Тинч океани минтакаси мамлакатлари, жумладан, Япония хам фаол илгари суриб, минтакавий интеграцияни чукурлаштириш ва уни трансминтакавий шаклларга айлантириш йулини тутди. Токио эркин савдо битимлари ва иктисодий шериклик тузиш оркали бошка мамлакатлар бозорларига киришни осонлаштиришга интилмокда. Японияда 14 мамлакат ва иккита ассоциация - АСЕАН ва ЕИ билан икки томонлама эркин савдо битимлари иктисодий шериклик келишувлари мавжуд. Кенг камровли минтакавий иктисодий шериклик (RCEP) доирасида, шунингдек, Колумбия ва Туркия билан хамда Япония-Хитой-Корея Республикаси уч томонлама форматда музокаралар давом этмокда.

Японияда халкаро савдони либераллаштириш замонавий геостратегик архитектурани куриш буйича кенгрок сиёсатнинг элементи сифатида каралади, бунда "Хитой омили" анъанавий равишда катта ахамиятга эга. Хитой билан ракобат Япония хукуматини савдо-иктисодий блокларни шакллантиришда фаол рол уйнашга ундайди. Шу нуктаи назардан, расмий Токионинг 2008 йилда А^Ш ташаббуси билан бошланган Транс-Тинч океани хамкорлигидаги иштироки буйича позицияси мухим эволюцияни бошдан кечирди.

Япония сиёсий ва ишбилармон доираларида дастлаб хукм сурган музокаралар жараёнига эхтиёткорона ёндашувлар аста-секин трансминтакавий савдони тартибга солишнинг янги коидаларини шакллантиришда фаол иштирок этиш заруратига айланди. 2017 йил январь ойида Трамп маъмурияти келишувдан чикиш тугрисидаги кароридан сунг, Токио, хорижлик хамкорлар, биринчи навбатда, Чилининг ундови туфайли, 11 давлат (ТРР-11) форматида битим тузишда етакчилик тизгинини уз кулига олди. Натижада хужжат матни рекорд киска муддатда келишиб олинди ва 2018 йилнинг март ойида имзоланди. Шартноманинг имзоланиши билан жахон савдосининг карийб 15 фоизини камраб олувчи ва 500 миллион кишилик сигимли бозорни ташкил этувчи энг йирик эркин савдо зонаси ташкил этилди. ТРР-11да иштирок этувчи мамлакатлар дунё ялпи ички махсулотининг карийб 13 фоизини ташкил килади. Хужжат иштирокчилар томонидан саноат товарларига нисбатан кулланиладиган барча тарифларнинг 99 фоизи буйича божхона туловларини нолга тенглаштиришни назарда тутади. ТРР-11 буйича кабул килинган коида ва карорлар энди "халкаро стандартлар" сифатида такдим этилади.

Маълумки, Тараккиётга расмий ёрдам (ODA) - техник кумак ва хорижий давлатларга бегараз грантлар ажратиш буйича анъанавий равишда Япония ташки сиёсатининг энг мухим воситаларидан бири булиб келган. 2010-йилларда ODA нинг иктисодий дипломатия контекстига киритилиши унинг ташки сиёсатдаги ролини биринчидан, мамлакат нуфузини ошириш ва жахон микёсидаги иштирокини кенгайтиришнинг иктисодий воситаси сифатида, иккинчидан, Япониянинг иктисодий манфаатларини чет элда илгари суриш воситаси сифатида кучайтирди. Шу билан бирга, Япония Осиё мамлакатлари орасида бу сохада монопол булишни тухтатди. Хитой, Хиндистон ва Корея Республикаси каби тез усиб бораётган ракобатчилар пайдо булди, бу уз навбатида бошка омиллар билан бир каторида ODA бюджетини оптималлаштириш масаласини кун тартибига куйди.

Япония Ташки ишлар вазирлиги маълумотларига кура, хукумат аввалрок хусусий тадбиркорларни куллаб-кувватлаш борасида пассив позицияда булган. Бирок, хозирги боскичда, чет элда бизнес манфаатларини илгари суриш учун Токио барча мавжуд воситалардан, шу жумладан ODAдан фаол фойдаланади. Хориждаги давлат идораларига япон компанияларини куллаб-кувватлаш вазифаси юклатилган. Хусусий корхоналар

3 Карро Д., Жюйар П. Международное экономическое право. М.: Международные отношения, 2001. С. 237-238.

"Turfa madaniyatlar, millat, tillarni qiyosiy-tipologik tadqiqotlar orqali anglash 2" 15-xalqaro ilmiy anjuman

3(20), March, 2023

фаолиятини дипломатик куллаб-кувватлаш жадал суръатлар билан усиб бормокда. Шу билан бирга, чет элда фаолият юритувчи япон фирмалари сонининг йил сайин ортиб бориши кузатилмокда.

2015 йилдан бошлаб Япониянинг деярли барча элчихоналари ва бош консулликларида "ягона дарча" механизми ишламокда, бу эса бошка манфаатдор вазирликлар билан келишилган холда ва бир катор ихтисослашган ташкилотлар, жумладан, Япония халкаро хамкорлик агентлиги (ЛСА), Япония ташки савдо ташкилоти (ШТЯО), Япония савдо сугуртаси корпорацияси (ЫЕХГ), Япония халкаро хамкорлик банки (ГОГС) кумагида хусусий бизнесга маслахат беришни назарда тутади. Шу билан бирга савдо ва инвестиция сиёсатини ишлаб чикишда Иктисодиёт, савдо ва саноат вазирлиги асосий рол уйнайди. Мазкур сохадаги реал чора-тадбирлар жумладан, 1958 йилда ташкил этилган дунёнинг 54 та давлатида 74 та ваколатхонаси, шунингдек, Японияда 46 та ваколатхонасига эга булган JEТRО компанияси томонидан амалга оширилмокда.

2016 йилда Япониянинг уша даврдаги бош вазири С.Абэ "эркин ва очик Х,инд-Тинч океани макон" стратегиясини кайта тиклади, унинг марказида икки океан маконида "коидаларга асосланган тартиб"ни шакллантириш гояси ётади. "Х,инд-Тинч океани минтакаси" концепцияси Япония, А^Ш, Австралия ва Х,индистон ташки сиёсатида Доналд Трамп маъмурияти уни амалга ошириш учун "карт-бланш" берганидан кейин ишлаб чикилган4. Стратегиянинг кабул килиниши Ок уйнинг концептуал аппаратни узгартириш оркали Осиё йуналишидаги сиёсатга янги мафкуравий асос бериш учун президент Барак Обама меросидан воз кечилиши сифатида хам изохланади.

Мазкур концепция бир-бири билан чукур богланган иктисодий, халкаро сиёсий ва харбий жараёнларга асосланади. Бунинг энг характерли куриниши Хитойнинг минтакадаги харбий юксалишига карши туриш учун А^Ш, Япония, Австралия ва Х,индистон иштирокида "туртбурчак" яратиш гоясидир.

Сунгги пайтларда Япония инфратузилма лойихаларини хорижда илгари суришга анъанавий тарзда катта эътибор каратмокда. Дунёда, биринчи навбатда, жадал ривожланаётган мамлакатларда инфратузилмага талаб ортиб бораётганини хисобга олиб, Япония инфратузилма тизимлари экспортига таянмокда. 2011 -йилдан бошлаб инфратузилма лойихаларини амалга оширишда хусусий секторни куллаб-кувватлаш максадида Япония элчихоналари ва бош консулликларига инфратузилма лойихалари буйича алока ходимлари бириктирилган.

Х,инд-Тинч океани стратегиясидан келиб чиккан холда, Токио 2017 йилда инфратузилма лойихаларини илгари суриш буйича тавсиялар ва тамойилларни кайта куриб чикди5 . Х,озирги вактда концепция халкаро стандартларга жавоб берадиган сифатли инфратузилмани ривожлантириш оркали Осиё, Якин Шарк ва Африка минтакалари уртасида институционал узаро богликликни камраб олади.

Шу нуктаи назардан, Япониянинг Хитой томонидан илгари сурилган "Бир камар, бир йул" концепсиясига нисбатан дастлаб соф ракобатчи сифатида кабул килинган позицияси узгаргани диккатга сазовордир. 2017-2019-йилларда Хитой билан муносабатларда йирик япон бизнесининг сиёсий важлар туфайли Хитойнинг учинчи мамлакатлардаги лойихаларидан узоклашиб, фойдадан махрум булишни истамасликлари хакидаги сигналлари фонида хукуматнинг ёндашуви узгарди.

2018 йил октабрь ойида С.Абэнинг Хитойга ташрифи чогида утказилган музокаралар натижасида халкаро тараккиётга кумаклашиш манфаатлари йулида хамкорликдаги ишларни фаоллаштиришга карор килинган эди. Хусусан, учинчи мамлакатларда Хитой-Япония ишбилармонлик хамкорлигига кумаклашиш кумитаси ва тегишли форум ташкил этилди.

4 Стрельцов Д.В. Индо-Тихоокеанский регион как новая реальность глобальной системы международных отношений // Международная жизнь. - 2018. №9.

5 Diplomatic Bluebook-2018. - P. 326.

"Turfa madaniyatlar, millat, tillarni qiyosiy-tipologik tadqiqotlar orqali anglash 2" 15-xalqaro ilmiy anjuman

3(20), March, 2023

Учинчи мамлакатларда инфратузилма лойихаларини биргаликда амалга ошириш буйича биринчи маслахатлашувлар 2019 йил апрель ойида Пекинда Япония-Хитой олий даражадаги иктисодий мулокотнинг бешинчи йигилиши доирасида булиб утди.

Куринишидан, Япония хукуматининг ёндашувларидаги бундай мослашувчанлик, бир томондан, "Бир камар, бир йул" доирасидаги Пекиннинг режаларидан "бохабар булиб туриш" истаги, иккинчи томондан, Токио учун стратегик ахамиятга эга булган мамлакатлардаги саноат лойихаларида иштирокчи булиш истаги билан боглик. Хусусан, Хиндистон, Малайзия, Индонезия ва Филиппинда тезюрар темир йулларни куриш лойихалари, шунингдек, Шаркий Африка ва Шри-Ланкадаги порт инфратузилмаси шулар жумласидандир.

Япония иктисодий дипломатиясининг энг мухим устувор йуналишларидан бири бу шубхасиз, энергетика сохасидир. Бугунги кунда мамлакат энергетика балансининг 89 фоизи казиб олинадиган ёкилги турлари - нефт, табиий газ ва кумирни импорт килиш хисобига шакллантирилади. Мутахассисларининг фикрича, бу холат энергия таъминоти хавфсизлигини ошириш зарурияти билан биргаликда Япония хукуматининг ресурсларга бой мамлакатлар, айникса, ривожланаётган мамлакатлар билан иктисодий хамкорликни кучайтириш оркали муносабатларни мустахкамлаш истагини белгилайди6.

Халкаро энергетика агентлиги маълумотларига кура, Япония Осиё-Тинч океани минтакаси мамлакатлари орасида энергия билан узини-узи таъминлаш буйича энг паст курсаткичлардан бирига эга. Шундай килиб, Япония энергетика хавфсизлиги нуктаи назаридан заиф ва ташки бозорларга ва халкаро сиёсий вазиятга карам булиб колмокда. Хукумат баркарор энергия таъминотини макбул нархларда таъминлашга устувор ахамият каратмокда, тегишли чоралар курмокда, жумладан, жахон бозорида нефт ва газ етказиб бериш хажмининг ошишини ва шунга мос равишда миллий компанияларнинг бутун дунёда энергия ресурсларини узлаштиришдаги иштироки хисобига нархларнинг пасайишини рагбатлантирмокда.

Япония томонидан илгари сурилган халкаро энергетика хавфсизлиги стратегияси импорт килувчи давлатлар ва энергия ресурсларини ишлаб чикарувчи мамлакатлар уртасидаги узаро богликликни чукурлаштириш зарурлиги хакидаги постулатга асосланади. Токио энергетика сохасидаги савдо ва инвестициялар бозорларга баркарор киришни таъминлаш учун эркин булиши керак деган асосдан келиб чикади. Япония дипломатияси ихтисослашган ташкилотларда бу йуналишни давом эттирмокда. Япониянинг 53 давлатдаги ваколатхоналари дипломатлари зарур маълумотларни туплаш, ишлаб чикарувчи мамлакатлар эхтиёжларини тахлил килиш ва икки томонлама муносабатларни мустахкамлаш йуналишларини бахолаш ваколатига эгадир7.

Якин Шарк ва Шимолий Африка мамлакатлари, айникса Форс курфази давлатлари билан анъанавий якин алокалар сакланиб келинмокда. "Курфаз дипломатияси" Япония ташки сиёсатининг алохида диккат марказида булиб келган. Расмий Токио ^атар атрофидаги дипломатик инкироздан кейин хам Форс курфази араб давлатлари хамкорлик кенгашининг барча давлатлари билан муносабатларда мувозанатни саклаган холда, узини минтакада "нейтрал уйинчи" сифатида курсатиб келди.

Шу билан бирга Япония шимолий кенгликлардаги энергетика лойихаларида, жумладан, Россия Федерациясининг Арктика зонасидаги истикболли газ лойихаларида иштирокини кенгайтиришдан манфаатдордир. Япония Арктикадаги иштирокини кенгай-тиришни режалаштирар экан, Хитойнинг минтакадаги жадал ривожланишини хам ёдда тутади. 2018 йил октабрь ойида Япония ташки ишлар вазири Рейкявикдаги "Арктика

6 Okano-Heijmans M. Japan's New Economic Diplomacy: Changing Tactics or Strategy? Asia-Pacific Review. Vol. 19. 2012. Issue 1. P. 62-87.

7 Policy Speech on energy and resource diplomacy of Japan by Minister of Foreign Affairs Fumio Kishida at International Symposium in Tokyo «Energy Security and Investment in Asia». 13.07.2017.

"Turfa madaniyatlar, millat, tillarni qiyosiy-tipologik tadqiqotlar orqali anglash 2" 15-xalqaro ilmiy anjuman

3(20), March, 2023

доираси" конференциясида илк бор иштирок этди. Т.Коно уз нуткида Россия билан хамкорликда Арктиканинг энергетика ресурсларини ривожлантиришга кумаклашиш ниятини айтиб, ПАО «НОВАТЭК» ва Япониянинг нефть, газ ва металлар миллий корпорацияси (JOGMEC) уртасида «Ямал СПГ» ва «Арктик СПГ-2» лойихалари доирасида хамкорлик килиш имкониятларини амалга ошириш учун йул очадиган узаро англашув меморандуми имзоланганини таъкидлади8.

2011 йилдан кейин Япониянинг энергетика сохаси хусусан ядровий экспорт жиддий кийинчиликларга дуч келди, биринчи навбатда, "Пост-Фукусима" кучайтирилган хавфсизлик стандартлари жорий этилиши туфайли нархлар ва такчиллик билан боглик муаммолар юзага келди. Мамлакат ичида деярли тули; "музлатилган" атом саноати иктисодий дипломатиянинг истикболли элементларидан бири ва усиш омили сифатида Абэ хукуматининг диккат марказида булди. 2018 йилда хукумат JBIC ва NEXI томонидан ажратилган кредит линияларини янгилаш оркали атом саноатида фаолият юритувчи экспортчи компанияларни молиявий куллаб-кувватлаш тугрисида карор кабул килди9. Бирок, давлат томонидан бундай куллаб-кувватланиш Япониянинг тинч атом учун жахон бозоридаги мавкеига сезиларли таъсир курсата олмади.

Атом электр станциялари курилиши учун харажатлар сметасининг бир неча бор ошиши ва натижада станцияларнинг норентабеллиги натижасида 2018 йилда Туркияда "Митсубиши" ва Буюк Британияда "Хитати"нинг тегишли лойихаларда иштирок этишдан бош тортишига тугри келди. Аввалрок "Тошиба" А^Шдаги ядро саноати лойихаларидан бутунлай чикиб кетишини эълон килган эди. Шундай килиб, купгина тахлилчилар таъкидлаганидек, япон компанияларининг хорижда АЭС куриш буйича барча амалдаги шартномаларидан махрум булиши расмий Токионинг ядро технологиялари экспорти сохасидаги стратегиясини муваффакиятсизликка олиб келди.

Замонавий Япония иктисодий дипломатиясининг янги йуналишига ижобий имидж яратиш ва куллаб-кувватлашни киритиш мумкин. Сунгги йиллар тенденциялари шуни курсатадики, Токиода инвестицияларни жалб килиш ва туризмни ривожлантириш билан боглик мамлакат имиджининг иктисодий жихатларига катта эътибор каратилмокда. Алохида йуналиш сифатида "япон бренди"ни илгари суришга хам катта эътибор каратилмокда. Инсон ресурслари, технология ва маданият мамлакат брендининг асосини ташкил этувчи "уч устун" сифатида белгиланмокда.

Хориждан сайёхлар ва сармояларни жалб этишнинг асосий йуналишларидан бири худудларнинг жозибадорлигини оширишдан иборат. Дипломатик корпус ва хорижий фирмалар учун мамлакат буйлаб экскурсиялар ва такдимотлар уюштириш анъанаси Япония префектураларини танитишда хам ёрдам бермокда. 2017 йилда "Япония уйи" (Japan House) деб номланган лойиха хам ишга туширилди, унинг доирасида Лос-Анжелес, Лондон ва Сан-Паулуда япон марказлари очилди. Лойиханинг максади кунчикар юрт маданияти, анъаналари, сиёсати ва бошка турли жихатлари хакида хабардорлик ва кизикишни оширишдан иборат.

Расмий Токио туризм индустриясини ривожлантиришни мамлакат иктисодий фаровонлигини ошириш устунларидан бири сифатида бахолайди. 2008 йилда Япония туризм агентлиги (ГТА) ташкил этилди. Миллий конунчилик мунтазам такомиллаштирилиб, тиббий туризмни ривожлантириш рагбатлантирилмокда, транспорт инфратузилмасини модернизация килиш чоралари курилмокда, виза тартиби соддалаштирилмокда.

Мутахассислар Японияга чет эллик сайёхлар окимининг кескин ошганини 2013 йилдан бошлаб Хитой, Таиланд, Филиппин каби давлатлар учун виза тартибининг сод-далаштирилгани, Осиёда арзон авиакомпаниялар сонининг купайиши, иен курсининг

8 Speech by Minister of Foreign Affairs Taro Kono at the Arctic Circle 2018 Opening Session in Iceland. 19.10.2018 // URL: https://www.mofa.go.jp/files/000410409.pdf

9 Japan to resume aid for firms' nuclear power plant exports // Japan Times. 20.02.2018.

"Ти^а madaniyatlar, тШа^ Ш1апн qiyosiy-tipologik tadqiqotlar orqa1i aпg1ash 2" 15-xalqaro ilmiy anjuman

3(20), Мигек, 2023

кадрсизланиши билан изохламокда. Шу билан бирга, хукумат чет эллик сайёхлар окимини 2030 йилгача 60 миллион кишига етказиш вазифасини куйди. Японияда йирик халкаро тадбирлар -жахон кубоги, Олимпия уйинлари, 2025 йилги Бутунжахон кургазмасини утказиш режалари фонида белгиланган максадларга эришиш мумкин куринади.

Экспертлар "Катта йигирмалик"ни жахоннинг етакчи иктисодиётлари уртасида кенг куламли глобал молиявий ва ижтимоий-иктисодий масалалар буйича куп томонлама хамкорлик килишнинг энг самарали формати, деб хисобламокда. Япониянинг 2019 йилдаги G20 саммитига раислиги биринчи навбатда ташки иктисодий фаолиятнинг асосий йуналишларида уз мавкеини мустахкамлаш ва жахон савдо-иктисодий кун тартибини илгари суришда мамлакатнинг етакчи ролини таъминлашда мухим ахамиятга эга булди.

Япония раислигининг устувор йуналишлари каторига 2030 йилга кадар кун тартибини амалга ошириш оркали иктисодий усиш ва баркарор ривожланиш, халкаро савдо, ЖСТ ислохоти, атроф-мухитни мухофаза килиш, ракамли иктисодиёт, сифатли инфратузилмага сармоя киритиш, ахолининг кариши, аёллар ролини кучайтириш, ишлаб чикариш жараёнларини ракамлаштириш, сунъий интеллектни ривожлантириш, юкори тезликдаги 5G Интернетни уз ичига олган жисмоний ва виртуал маконнинг симбиози оркали "Жамият 5.0" концепциясини яратиш киради.

Янги тенденциялар орасида япон истеблишментининг иктисодий дипломатия ва хавфсизлик сохасида миллий стратегияни ишлаб чикиш учун масъул булган орган яратиш режалари хам бор. 2019 йил март ойида Япониянинг хукмрон Либерал-демократик партияси (ЛДП) бир гурух депутатлари Вазирлар Махкамасига А^Ш Миллий Иктисодий Кенгаши намунасидаги ички ва ташки иктисодий сиёсатни мувофиклаштирувчи давлат органини яратиш таклифини киритдилар. Парламент аъзоларининг изохлашича, ушбу тузилма иктисодиёт, ташки сиёсат ва хавфсизлик каби сохаларда стратегик режалаштириш вазифаларини бажариши керак.

ЛДПда иктисодий дипломатияни кайта форматлаш вазифасининг долзарблиги савдо-иктисодий урушлар шароитида миллий компаниялар манфаатларини химоя килиш, Хитойнинг учинчи мамлакатларнинг ички ишларига таъсирини камайтириш зарурати, Хитой ва ^ушма Штатлар уртасидаги юкори технологиялар сохасидаги карама-каршиликларнинг чукурлашиши, кибермакондаги тахдидларнинг усиши билан окланади. Шунингдек, 2019 йил апрель ойида бошланган Япония-Америка савдо музокаралари контекстида иктисодий булимларнинг ёндашувларини мувофиклаштириш мухимлигига эътибор каратилади.

Хулоса урнида шуни айтиш мумкинки, карийб уч чорак аср давомида Япония иктисодий дипломатияси ташки сиёсатининг асосий йуналиши буйича шаклланиб, институционаллашиб борди. 2010 йилларда расмий Токио С. Ёшиданинг "енгил куролланган савдо давлати" концепциясидан тизимли равишда воз кечиб, тулаконли армияга эга "нормал давлат"га айланиш оркали урушдан кейинги синдромни енгиб чикди. Замонавий Япония эркин савдо, тусиксиз денгиз ва хавода харакатланишни уз ичига олган ушбу концепцияга сармоя киритиб, "коидаларга асосланган дунё тартибини" саклашда асосий рол уйнашга интилади.

Мамлакатнинг глобал урнини излашда сиёсий истеблишмент иктисодий дипломатияга таянади, савдо ва инвестиция фаолиятининг халкаро стандартлари ва юкори сифатли инфратузилмани ишлаб чикишда етакчи уринларни эгаллаш вазифаларини белгилаб беради. Ушбу йуналиш истикболда халкаро майдонда сиёсий таъсирни кенгайтириш учун асос сифатида каралади.

Япония иктисодий дипломатиянинг анъанавий - халкаро савдони либераллаштириш, ривожланишга расмий ёрдам курсатиш, энергия хавфсизлигини таъминлаш ва кишлок хужалигини химоя килиш каби воситалари билан бир каторда мамлакатнинг ижобий имиджини яратиш, инфратузилма лойихаларини хорижда илгари суриш каби янги, камрок синовдан утган воситалардан хам тобора купрок фойдаланмокда. Бундан ташкари, хукумат

"Turfa madaniyatlar, millat, tillarni qiyosiy-tipologik tadqiqotlar orqali anglash 2" 15-xalqaro ilmiy anjuman

3(20), March, 2023

йирик бизнес имкониятларини жалб килган холда ташки иктисодий фаолиятни мувофиклаштирувчи механизмларни хам такомиллаштириб бормокда.

REFERENCES

1. Накасонэ Я. Государственная стратегия Японии в XXI веке. М.: NOTA BENE, 2001. - С. 19-46.

2. Вербицкий С.И. Япония в поисках новой роли в мировой политике. М.: Наука, 1992. С. 130.

3. Карро Д., Жюйар П. Международное экономическое право. М.: Международные отношения, 2001. С. 237-238.

4. Стрельцов Д.В. Индо-Тихоокеанский регион как новая реальность глобальной системы международных отношений // Международная жизнь. - 2018. №9.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

5. Diplomatic Bluebook-2018. - P. 326.

6. Okano-Heijmans M. Japan's New Economic Diplomacy: Changing Tactics or Strategy? Asia-Pacific Review. Vol. 19. 2012. Issue 1. P. 62-87.

7. Policy Speech on energy and resource diplomacy of Japan by Minister of Foreign Affairs Fumio Kishida at International Symposium in Tokyo «Energy Security and Investment in Asia». 13.07.2017.

8. Speech by Minister of Foreign Affairs Taro Kono at the Arctic Circle 2018 Opening Session in Iceland. 19.10.2018 // URL: https://www.mofa.go.jp/files/000410409.pdf

9. Japan to resume aid for firms' nuclear power plant exports // Japan Times. 20.02.2018.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.