Научная статья на тему 'Заң терминологиясындағы аударма мәселесі'

Заң терминологиясындағы аударма мәселесі Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
49
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Райыс Б.Б.

Мақалада заңнамалық терминдеріндегі сәйкессіздіктер мен мемлекеттік тілдің мәселелері қозғалады, сонымен қатар қабылданған нормативтік құқықтық актілердегі қолданылып жүрген терминдердің жаңа баламалары ұсынылады.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Заң терминологиясындағы аударма мәселесі»

I 134 I № 4 (20) 2010 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан

Из практики формирования законотворчества на государственном языке Б.Б. РАЙЫС,

К,Р Зац шыгару институты Лингвистика орталыгыныц аударма бойынша ага сарапшысы

ЗАЦ ТЕРМИНОЛОГИЯСЫНДАТЫ АУДАРМА МЭСЕЛЕС1

Мемлекеттш тш - казак тЫ, тауелс1здш алга-лы жиырма жылга жуык уакыт еткенше, ем1рдщ барлык саласында оньщ колданыс аясын кецей-туге жане тш уйренгга келетшдер ушш касшорын, мекеме, уйымдарда ад1стемелж, окытушылык жагдай жасауга бюджеттен жылма-жыл милли-ондаган тецге каржы белшетшдтне, тагысын-тагыларга карамастан, ал1 кунге езшщ тарихи лайыкты орнын ала алмай келед!

Бул маселе туп-тамырыныц терецде жат-кандыгын бугшде кез1 каракты отандастары-мыздыц басым кепшшт бшед1 де, сезед1 де. Ке-зшде буратана саналган улттарды багындырып устау ушш олардыц кукыктарын кемтп, тЫн умыттырып устауды кездеген улыорыстык шовинизмнщ тоцы ж1б1генмен, сызы кеткен жок. Кезшдеп б1ршш1 Петрдщ сезшде келпршген мына узшдга де ойымызды нактылайды: «Еще в свое время Петр первый придавал большое значение захвату Казахстана, говоря, что «он всем азиатским странам и землям... ключ и врата; и той ради причины оная-де орда потребна под Российской протекцией быть» [1]. Бул дегешщз - казак байтагын б1з билеп-тестеу1м1з керек деген сез гой.

Жиырмасыншы гасырдыц басында казактар турю тшдес халыктар арасында саны жагынан турштерден кейшл екшш1 орында турган екен. Кейб1р деректер бойынша 1916 жылы казактар саны 6 миллонга жуык болган, ал ол уакыттан кейшп аштык пен жаппай коныс аудару натижес-шде 1933 жылга карай 3 миллионга дейш азайып калган [2]. Бул арине бейресми мал1меттер. Ал 1926 жылгы КСРО букшодактык халык санагы-ныц ресми деректерше сайкес 1926 жылы казак-тар саны 3,9 миллионды кураса, 1939 жылгы санак деректерше сайкес 3,1 миллион адамды кураган, арине сол кездеп тоталитарлык жуйенщ саясатын ескерсек, бул деректердщ де шын-дыкка жанасатындыгы куман келт1ред1 [3]. Кейш, Екшш1 дуниежузшш согыс жылдары, тыц жане тыцайган жерлерд1 игеру кезшде Казакстанга коныстандырылган халыктармен пайыздык каты-наска шакканда казактар ез елшде азшылыкка айналган (бул арада цифрларды нактылауды та-рихшылар мен статистиктер мшдетше калды-райык). Осыныц барлыгы б1здщ ана тЫм1здщ каз1рп жагдайына тшелей катысты екенш мой-ындауымыз керек. Сол жагдайды бугшп куш тузетш, тшд1 окып, бшш, мецгеруге кепшшш за-

мандастарымыздыц ден коймайтындыгы кын-жылтады.

Бул макалада козгалып отырган такырып -мемлекет1м1здеп зац терминологиясын колданган кездеп нормативтш кукыктык актшер мен ресми кужаттардагы олкылыктар мен сайкесс1здштер. Жасыратыны жок, казактардыц кепшшт ана тшш мецгермегендштен, ресми аталып журген орыс тЫне бетмделш алды. Лингвистикалык тургыдан тш!м!здщ бай екендт жайында акын-жазушылар мен адебиетшшермз жш айтады. Ал тшм1здщ мол мумкшдт кунделжп юкерлш, мадени-кепшшш карым-катынастар мен букаралык к-шараларда немкурайлы колданылады. Мемлекетпк тЫм1здщ дамуына жане ерютеуше Казахстан Республикасы Уюмет жанындагы Мемлекетпк терминологиялык комиссиясы, КР БЫм жане г^глым, Мадениет ми-нистрлштер1 мурынды^ бола отырып, ^аза^ тЫне деген жанашырлы^ты басты м1ндеттер1н1ц б1р! ре-т1нде танулары ти1с. Кандай ресми орган болма-сын кужатты аз1рлзгенде аудар^глган нус^асындагы ой тупнус^адагыдай жетк1згпе алмайд^1, дегенмен т1лд1ц ерекшелжтер1 ескер1л1п, зац болсын, езге ресми кужат болсын кепш1л1кке тусшжп жане сауат-ты жаз^1лу^1 керек. Сондыщтан кез келген норма-тивтш ^у^ы^ты^ акт1н1 немесе ^ужат орыс тЫнде аз1рленген кунн1ц ез1нде ^аза^шага сауатты ауда-р^1л^1п, ултт^1^ тш ерекшел1г1 ескер1лу1 ти1с. Ол ушш аударылган ^ужатты тол^1^тай саралап, ^аза^ т1лгнгц ерекшел1ктер1н ескере отырып, цайтадан орыс т!л1ндег1 мат1нд! казак тшшдеН мат!нге сайкестенд!ру кажет.

Казахстан Республикасыныц Премьер-Ми-нистр1 К. Мас1мовт1ц Эдшет министрл1г1не «Лингвистика орталыгын» куру туралы тапсырмасы ^аз1р колга алына бастады. Оныц максаты кабылданган кужаттарга ен1п кеткен аударма-дагы кателштерд1 тузету жане келешекте ондай олкылыктарга жол бермеу.

Зац т1л1ндег1 олкылыктарды т1збелей берсек, барлык кател1ктер, сайкесс1зджтер мен кате аудармалар б1рнеше макалага «кор» бола ала-ды. Бул саладагы казак т1л1н1ц колданысы мулдем кещл кенш1тпейд1. Себеб1, зацгер кан-дастарымыздыц кепш1л1г1 нег1з1нен орыст1лд1 мамандар. Екшшвден, казакша зац т1л1н калап-тастыруга катыскандар - накты мамандар бол-маган кезде, айтеу1р казак тшш б1лед1 деп, аудар-машы лауазымына орналаскан кызметкерлер. Оларга кептеген орыстшд1 мамандар б1рнеше

Из практики формирования законотворчества на государственном языке

НЛП

айлар бойы аз1рлеген зацдар мен нормативтж кукыктык актшерд1 ете кыска мерз1мде аудар-тып, аударган матшдерш кужатты кабылдау мерз1м1 такап калгандыгын желеу етш, оныц кабылдануына жауапты лауазымды тулгалар мемлекетпк тшдеп матшд1 ец болмаса пысык-тауга уакыт бермеген. Сол себепт де зацдар-дыц аудармалык сапасы ете нашар.

«Ушшшщен, тертшшщен» деп жалгастыра берсек, себеп-салдардыц тур-турлерш т1зш

шыгуга болады, ал мундагы кателжтерге алып келудщ басты себеб1 - Уюмет пен жергткп баскарушы органдардыц мушелер1 ана тш1м1зд1 дамытуга белсене юр1спей отырган-дыгында. Жалпыга белгЫ кемшЫктерд1 т1збе-лемей-ак, кабылданып кеткен кейб1р зацдар мен зацнамалык актшердщ аудармаларындагы кездест1рген б1ркатар узшдшерд1 мысал реть нде келт1рш, оларды тузетудег ез птр1мд1 усынамын [4]:

«Тургын уй катынастары туралы» Цазакстап Республикасыньщ 1997 жылгы 16 сву1рдег1 N 94 Зацы

2-бап. Осы Занда пайдаланылатын непзп угымдар 4) жалдауга беруш (жалга беруш1) - тургын жайды жалдау шартындагы тургын жайдыц меншш иес немесе тургын уйд! жалдауга беруге меншш иес уекшетпк берген адам болып табылатын тарап; Статья 2. Основные понятия, используемые в настоящем Законе 4) наймодатель (арендодатель) - сторона в договоре найма жилища, являющаяся собственником жилища или лицом, уполномоченным собственником сдавать жилище внаем;

28) тургын жай - туракты туруга арналган жене соган пайдаланылатын, белгшенген техникалык, санитариялык жене баска да мшдетп талаптарга сай келетш жеке тургын уй б1рлт (дара тургын уй, петер, жатакханадагы белме); 28) жилище - отдельная жилая единица (индивидуальный жилой дом, квартира, комната в общежитии), предназначенная и используемая для постоянного проживания, отвечающая установленным техническим, санитарным и другим обязательным требованиям;

29) тургын жайды жалдау (жалга алу) -жалдаушыга (жалга алушыга) тургын жайды нгмесе оныц б1р белтн акысын телетш туракты немесе уакытша иеленуге жене пайдалануга беру; 29) наем (аренда) жилища - предоставление жилища или части его нанимателю (арендатору) в постоянное или временное владение и пользование за плату;

67-бап. Мемлекетпк тургын уй корынан тургын уй беру шарттары 1. Мемлекетпк тургын уй корынан тургын уй немесе жеке тургын уй корынан жергткп аткарушы орган жалдаган тургын уй оган муктаж, осы елд1 мекенде туракты туратын (туру мерз1мше карамастан) жене халыктыц елеуметтк жагынан коргалатын табысы аз топтарына жататын ^азакстан Республикасы азаматтарыныц пайдалануына бершедь Статья 67. Условия предоставления жилища из государственного жилищного фонда 1. Жилище из государственного жилищного фонда или жилище, арендованное местным исполнительным органом в частном жилищном фонде, предоставляется в пользование нуждающимся в жилье гражданам Республики Казахстан, постоянно проживающим в данном населенном пункте (независимо от срока проживания) и относящимся к малоимущим социально защищаемым слоям населения.

69-бап. Азаматтарды тургын уйге муктаж деп тану Статья 69. Признание граждан нуждающимися в жилье

70-бап. Азаматтардыц мемлекетпк тургын уй корынан тургын уй немесе жеке тургын уй корынан жергткп аткарушы орган жалдаган тургын уй алу кукыгы Статья 70. Право граждан на жилище из государственного жилищного фонда или жилище, арендованное местным исполнительным органом в частном жилищном фонде

«Мемлекетпк кызметтер стандарттарын бек1ту туралы» ^азакстан Республикасы Укшетшщ 2009 жылгы 15 желтоксандагы № 2121 ^аулысы

2. Мемлекетпк кызмет керсету терт1б1 12. Тургылыкты жер1 бойынша пркеу женшде мемлекетпк кызметт алу ушш тутынушылар мынадай кужаттар усынады: 1) тургын уйге меншж иесшщ кел1с1м1 бар пркеу туралы арызы; 2) белгшенген тертшпен менштне тургын уйд1 сатып алганын растайтын немесе ^азакстан Республикасыныц зацнамасында кезделген езге де непздер бойынша тургын уйге туруга кукык беретш езге де кужаттары; 2. Порядок оказания государственной услуги 12. Для получения государственной услуги по регистрации по месту жительства потребители предоставляют следующие документы: 1) заявление о регистрации с согласием собственника жилища; 2) документы, подтверждающие приобретение им в установленном порядке жилища в собственность, или предоставляющее право на вселение в жилище по иным основаниям, предусмотренным законодательством Республики Казахстан (копию);

«Жилье» термин! де, «жилище» термин! де кейб!р жагдайларда тургын уй деп аударылгын. Бул жерде «жилье» свз!н тургын уй деп, ал «жилище» сез!н тургын жай деп колданган дурыс деп есептейм!н.

136 7 Ns 4 (20) 2010 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан

«Халыктыц кеш-коны! туралы» Казахстан Республикасышыщ 1997 жылгы 13 желтоксандагы N 204 Зады

Туруга ыктиярхат Вид на жительство

10-бап. Кешш келушлердщ кукыктары мен мшдеттер1 Туруга ыктиярхат алган Kemin келушшер ^азакстан Республикасында барлыщ кукыктар мен бостандыщтарды1 пайдаланады, сондай-ак егер ^азакстан Республикасышыщ зан актшершде езгеше кезделмесе, ^азакстан Республикасынын азаматтарымен бipдей мiндеттеpдi мойнына алады. Статыя 10. Права и обязанности иммигрантов Иммигранты, получившие вид на жительство, полызуются в Республике Казахстан всеми правами и свободами, а также несут обязанности наравне с гражданами Республики Казахстан, если иное не предусмотрено законодателыными актами Республики Казахстан.

4-тарау. Кешш келудiн TYpлеpi. Keшiп келушiлеpдiн келу терпб^ Туруга ыктиярхаттар Глава 4. Виды иммиграции. Порядок въезда иммигрантов. Виды на жительство

Хат деген сездщ ез магынасы бар: колхат, колдау хат, еттшш хат жене т.с.с., ал туруга келген адамныщ «туруга ыктиярхатка» етш!ш жазуы немесе «туруга ыктиярхатты» туратын адамга мемлекетпк органныд усынуы кужаттыц ресми мертебесш темендетед!. ¥сыныс: «Вид на жительство» тркесш «Туруга руксат» деп колданса.

КР Ецбек кодекс!нде «етш» сез!н «стаж» деп берген, ал 600-ден астам нормативт!к кукыктык актще «ет1л» сез! кездесед!. Сондыктан КР Ецбек кодекс!нде де «ет!л» терминш колданган дурыс.

«Мемлекетпк сатып алуды жузеге асыру ережес!н бек!ту туралы» Казакстан Республикасы Укшетшщ 2007 жылгы 27 желтоксандагы N 1301 Каулысы

15) мемлекетпк сатып алуды уйымдастырушынын конкурстык бага усыныстары бар кoнвеpттеpдi конкурска катысуга жiбеpiлген елеуетт! ен!м беруш!лер усынган конкурстык бага усыныстарын тipкеу журналында мелiметтеpдi тipкеуi; 15) регистрация организатором государственных закупок сведений в журнале регистрации конкурсных ценовых предложений, представленных потенциальными поставщиками, допущенными к участию в конкурсе, конвертов с конкурсными ценовыми предложениями;

Элеует сез! «потенциал» сезшщ баламасы екен! рас. Алайда «потенциал» мен осы жердег! «потенциалды» термин! орысшада ертурл! магынада айтылып тур. Бул жерде болуы мумк!н, ыктимал деген магынада колданылады. Ал, «ен!м берушшер» деген «дающие продукцию» болады, бул жерде жабдыктаушылар деген дурыс. Сонда ^«потенциальные поставщики» деген терминд! «ыктимал жабдыжтаушыьлар» деп аударган дурыс.

1000-нан астам НКА-да кездесет!н «жышжышайтыш мул1к» термин!

«Недвижимость» жене «Недвижимое имущество» Eкеуi де казак ттнде 2 сезбен, ягни «жылжымайтын мулж» деп беpiледi

Мемлекетпк тШм!з казак т!л! болгандыктан «Жылжымайтын мулж» термин!н калдырып, орыс т!л!ндег! барлык нормативт!к кукыктык акт!лердег! «недвижимость» сез!нен бас тартып, мемлекетт!к т!лдег! мет!нге сейкестенд!ру кажет.

Колданышган едебиеттер

1. www.obzh.ru/wiki/?title=HcTopra_Ka3axcTaHa

2. www.gorod48.ru/topnews/news-26005.html

3. www.gorod48.ru/topnews/news-26005.html

4. База данных «Закон» 6.0

Мацалада зацнамалыщ терминдер1ндег1 сэйкесЫздттер мен мемлекеттгк тыдщ мэселе-jiepi цозгалады, соныгмен цатар цабыглданган нормативтЫ цуцыцтыц актглердегг цолданыглыгп журген терминдердщ жаца баламаларыг усыгныгладыг.

В статье затрагиваются несоответствия в законодательные терминах и проблемыы государственного языгка, а также предлагаются альтернативныге вариантыi терминов, используемых в действующих нормативныгх правовыгх актах.

The article deals with the discrepancy in the legal terms and problems of the state language, but also offers alternatives for the terms used in the existing normative and legal acts.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.