CC BY
20Эбд1реева Магия,
КР Зац шыгару институты Лингвистика орталыгы НКА жэне халыцаралыц шарттар жобаларына гылыми лингвистикалыц сараптама секторыныц ага гылыми цызметкерг
Бекен Аяна Тоцсанбайцызы,
КР Зац шыгару институты Лингвистика орталыгы НКА жэне халыцаралыц шарттар жобаларына гылыми лингвистикалыц сараптама секторыныц кшг гылыми цызметкерг
ЗАЦ ШЫГАРМАШЫЛЫГЫНДАГЫ АУДАРМА МЭСЕЛЕЛЕР!
Елбасымыз «Казакстан-2050»: калыптаскан мемлекеттщ жаца саяси багыты» атты Страте-гиясында: «Елдщ одан эрi даму басым-дыктарыныц бiрi - мемлекеттiк тшдщ колдану аясын кецейту», - деп атап еткен болатын. Сонымен бiрге, кептшдшктщ Казакстанныц сезсiз артыкшылыктарыныц бiрi ретiнде мацыздылыгына топтала келе, осы жYЙенщ езегiн к¥райтын, ^лтты бiрiктiретiн эрi берiктендiретiн жалгыз гана мемлекетпк тiл болып табылатындыгын ерекше басып айтты [1].
Шындыгында, мемлекеттiк тшдщ «барша казакстандыктарды бiрiкнрудщ басты факторы» екендтн эркашан жадымызда сактаганымыз жен.
Эрбiр ^аза^ а^ын М. Шаханов айткан терт ана - туган тiлiн, мэдениетi мен эдебиетiн, салт-дэстурш, тарихын бiлуi керек. Б^л сездщ де жаны бар. Себебi бэрi де ез бастауын тiлден алады, ол карым-катынас к¥ралы болумен бiрге оны тугынушы халыктыц салт-дэстYрiн, эдет-г^рпын, дYниетанымдык ерекшелiгiн, ^лттык болмысын, рухани-мэдени байлыгын, сан гасырларга созылган даму тарихын ^рпактан-^рпакка жалгастырып, жеткiзушi, жинактаушы кызметiн аткарады.
Осы касиеттерше сэйкес казак халкыныц ана тш - казак тiлiне мемлекетпк тiл ретiнде басымдылык берiлетiнiн непздеген Ата зацымыз бен «Тiл туралы» Казакстан Республикасыныц Зацы жэне Тiлдердi колдану мен дамыту туралы багдарламаларга сэйкес казак тiлi елiмiздiц бYкiл аймагында, когамдык катынастардыц барлык саласында колданылатын мемлекеттiк баскару,
зац шыгару, сот юш жYргiзу жэне ю кагаздарын жYргiзу тiлi болуы тшс.
Президент Н.Э. Назарбаев: «Казак тш Yш тiлдiц бiреуi болып калмайды. Yш тiлдiц бiрiншiсi, негiзгiсi, бастысы, мацыздысы бола бередi. Казак тш - Казакстан Республикасыныц мемлекеттiк тш», - деп бекер атап керсетпегенд^
Казiргi тацда 2011-2020 жылдарга арналган мемлекеттiк багдарлама iске асырылуда. Б^л багдарламаны орындау - эрбiр мемлекетпк кызметшiнiц гана емес, барша казакстан-дыктардыц да абзал парызы. Мемлекетпк багдарламаныц басты стратегиялык максаты -Казакстанда т^ратын барлык этностардыц тшн сактай отырып, :^лт бiрлiгiн ныгайтудыц мацызды факторы ретiнде саналатын мемлекетпк тiлдi балабакша, мектеп, жогары оку орындары, мемлекеттiк кызмет жэне когамдык-саяси, элеуметтiк кэсiпкерлiк саласыныц барлыгында да батыл колданыска енгiзiп, казакстандыктардыц емiрлiк кажетше айналдыру. Сондай-ак ол мемлекетпк тiлдi Yйрену, тiлге деген с^ранысты арттыру, лексикалык корды жетiлдiру мен жYЙелеу, тiл мэдениетi, ресми терминологияны эрi карай бiрiздендiру, ономастика, латын элiпбиiне кешу, iлеспе аударма мамандарын даярлау, нормативтiк к¥кыктык актiлер мен халыкаралык шарттарды, бизнесте жэне тагы да баска салаларда мемлекеттiк тшдщ колдану аясын кецейту сиякты езекп мэселелердi шешуге багытталган.
Жогарыда атап керсетшгендей, мемлекеттiк тiлдiц зац шыгармашылык YДерiсiндегi орны да бiр белек. Айта кететш жайт, керкем эрi
0
№ 1 (33) 2014 ж. Цазацстан Республикасы Зац шыгару институтыныц жаршысы
бай ауызею казак тiлiмiзде бiр сездщ бiрнеше баламасы колданылатын болса, алайда зацнама саласындагы жагдай мYлдем баска, себебi зац тш нактылыкты кажет етедi. Эр затты дэл ез атымен атауымыз керек. Ауызею тiлде бiрнеше магынасы колданылсын, бiрак кэсiби тiлде бiр магынасы болуы кажет. Заци терминдердi колданыска ^сынып, зацга енгiзгенге дейiн оларды жан-жакты пысыктап, саралап алган д^рыс. Б^ган катысты мэселемен жете таныс Казахстан Республикасы Мэдениет жэне аппарат министрлiгi Тiл комитетi терагасыныц орынбасары, филология гылымдарыныц докторы, профессор Шерубай К^рманбай^лыныц сездерiмен келiспеске болмайды: «Эр галым езi зерттеп, ^сынган терминдi сездiкке енгiзiп, колданыска жiбередi. Эрюмге езiнiц ецбегi ыстык. Бiрак м^ндай ^сыныстарды колданыска енгiзбес б^рын, зерделеп алган д^рыс. Бiр ^гымныц бiрнеше магынасы, бiрнеше сипаты мен белли болуы мYмкiн. Бiр ^гымныц белгшерш аныктап, iшiндегi негiзгiсiн тек сол саланыц маманы гана аныктай алады. Сол сиякты Парламентте жиi кетершетш мэселе - халыкаралык шарттар мен келiсiмдерде терминдердiц бiрiздi колданылмауы. Бiз езге елдермен, биiк дэрежелi кездесулерде ел мен елдщ арасында халыкаралык шарттарга кол коямыз. Кейде бiрнеше елмен осындай байланыс орнатамыз. Сондай сэттерде терминнен кате жiберiп, езге елден кешiрiм с^рап, Сырткы ютер министрлiгi аркылы нота жiберiп, кайтадан алдыртып терминдi тYзететiн жагдайлар да болады. Б^л бiздiц тiлiмiзге де, елiмiздiц беделiне де ешкандай абырой экелмейдi. Сондыктан терминдердi халыкаралык к¥жаттарда колдануды бiрiздендiрудiц мацызын байкап отырмыз» [2].
Демек, зац саласындагы терминдердi бiрiз-
дi колдану бYгiнгi танда ец бiр кекейкестi проблемалардыц бiрi болып отыр. Оныц жагым-сыз эсерi елiмiздiц халыкаралык беделiнде гана емес, сонымен бiрге ^лттык зацнамасын колдануда да терiс iз калдыруда.
Мэселен, бYгiнгi тацда зацнамалык актiлердi аударуда бiрiздiлiк кагидасын сактамаудыц терю салдары ретiнде зацнаманы тiкелей орындаушыларда накты терминдерге катысты даулы с^рактар туындау мYмкiндiгiн атап еткен жен. Бiрiздiлiк сакталмаган нормативтiк к^кыктык актшерге мысал ретiнде Казакстан Республикасы Азаматтык кодексiнiц (б^дан эрi - Кодекс) кейбiр баптарын келтiруге болады. Нактырак айтканда, Кодекстiц казак жэне орыс тiлдерiндегi н^скаларын салыстыра отырып, мынадай сэйкессiздiктердiц орын алгандыгын байкаймыз.
«Непреодолимая сила» сез пркес Кодекстiц кейбiр жерiнде, атап айтканда, 429, 652, 702, 931 жэне т.б. баптарында, <одлей кYш» деп алынса, 182 жэне 359-баптарында «бой бермейтiн ^ш» делiнген [3].
Тура сол сиякты «ценная бумага» сез тiркесi Кодекстщ 16 бабында «багалы кагаз» деп, ал 2 жервде «к¥ВДы кагаз» деп алынган.
«Безвозмездно» сезi де кей баптарда «телн», кейбiреулерiнде «етеуаз» делiнген [4].
М^ндай мысалдарга аталмыш кодекс лык толы. Дегенмен де жолды жYрген ецсеретiнiн ^мытпаганымыз д^рыс. Осылайша элсш-элсiн болса да, колданыстагы зацнамамызга езгерiстер мен толыктырулар енгiзе отырып, бiрiздi алынбаган терминдерден зацнамамызды келешекте толыктай тазартамыз деген Yмiттемiз. Мемлекеттiк тiлдiц табысты болашагына бiздiц ешкандай кYмэнiмiз болмауы керек.
ПайдаланылFан эдебиеттер тiзiмi
1. КР Президентiнiц 2012 жылгы 14 желтоксандагы «Казакстан-2050» стратегиясы калыптаскан мемлекеттiц жацасаяси багыты» атты Казакстан халкына Жолдауы.
2. http://аnаtili.kz/=10853;
3. Казакстан Республикасыныц Азаматтык кодексi (Жалпы белiм), 1994 жылгы 27 желтоксан.
4. Казакстан Республикасыныц Азаматтык кодекс (Ерекше белiм), 1999 жылгы 1 шiлде.
Мащаладазац шыгармашылыщпроцесгндегг терминдердг аудару кезгндегг бгргздШктгц сащталмау мэселелер1 щарастырылады.
ТYйiн свздер: зац терминдер1, зац жэне халыщаралыщ шарт жобаларындагы б1р1здмк.
В статье рассматриваются вопросы несоблюдения единообразия при переводе терминов в процессе законотворчества.
Ключевые слова: юридические термины, единообразие в проектах законов и международных договоров.
Issues of non-uniformity in the translation of terms in the legislative processаre mentioned in аШск. Keywords: legal terms, uniformity in the drafts of laws and international treaties.
МаFия Эбдiреева,
КР Зац шыгару институты Лингвистика орталыгы НКА жэне халыцаралыц шарттар жобаларына гылыми лингвистикалыц сараптама секторыныц ага гылыми цызметкерi
Аяна Ток;санбайк;ызы Бекен,
КР Зац шыгару институты Лингвистика орталыгы НКА жэне халыцаралыц шарттар жобаларына гылыми лингвистикалыц сараптама секторыныц кiшi гылыми цызметкерi
Зац шыFармашылыFындаFы аударма мэселелерi
Абдреева Магия,
старший научный сотрудник сектора научно-лингвистической экспертизы и международных договоров Центра лингвистики Института законодательства РК
Бекен Аяна Токсанбаевна,
младший научный сотрудник сектора научно-лингвистической экспертизы и международных договоров Центра лингвистики Института законодательства РК
Вопросы перевода в законотворчестве
Abdreeva Magiya,
senior Researcher fellow of the sertor of sсientifiс-Пnguistiс expertise of ^а1 ас^ а^ ^етайопа1 аgreements of the Linguist^ Center of the Institute of Legislаtion of the Republk of Kаzаkhstаn
BekenAyanaToksanbayevna,
junior Researcher fellow of the sertor of sсientifiс-linguistiс expertise of ^а1 асз а^ internаtionаl аgreements of the Linguist^Center of the Institute of Legisktion of the Republk of Kаzаkhstаn
The issues of translating in law making
проектов НПА
проектов НПА
