CC BY
14Из практики законотворчества на государственном языке
Асылбаев Мурат Бацтиярулы,
Ю' Зац ишгару институты Лингвистика орталыгыныц НКА жэне халыцаралыц ишрттар жобаларына гылыми лингвистикалыц & сараптама секторыныц гылыми цызметкерг, экономика жэне бизнес магистр!
ЗАЦНАМАЛЬЩ АКТ1ЛЕРД1 АУДАРУДАГЫ КЕЗДЕСЕТ1Н
КЕЙБ1Р МЭСЕЛЕЛЕР
«Казахстан Республикасындагы тiл туралы» Зацныц 4-бабында «Мемлекетпк тiл - мемлекеттщ бук1л аумагында, когамдык катынастардыц барлык саласында колданылатын мемлекеттiк баскару, зац шыгару, сот юш жэне iс кагаздарын журпзу тш», - деп жазылган.
Бул кагиданы ойдагыдай жузеге асыру ушш ХХ гасырдыц 90-жылдарында елiмiзде бiркатар шаралар аткарыла бастады. Кужаттыц орыс тiлiнде дайындалган нускасымен бiрге оныц казакша нускасыныц болуы мiндетке айналды.
Дегенмен, сол кезде кужаттыц казак тiлiндегi нускасыныц сапасы туралы эцпме козгалмады. Соныц себебiнен бiрталай норматив™ кукыктык актшердщ казак тiлiндегi нускаларыныц сапасы темен болып шыкты. Бул эрине, бiрiншiден зандардыц мемлекеттж т1лде эзiрленбеуiнен, еюншщен зац тшн мецгермеген филология мамандарыныц, эдеби ллмен жумыс жасай-тын аудармашылардыц зац мэтшдерш ауда-руынан туындаган мэселе. Мысалы, Казахстан Республикасыныц Экiмшiлiк кукык бузушылык туралы, Кышмыстык, Азаматтык кодекстердщ, со-нымен катар тагы баска нормативтiк кукыктык актiлердiц казакша нускасын алатын болсак, оларга негiзiнен магыналык аударма емес, калька аударма, ресми тiл емес, ауызею тш тэн екен1не кезiмiз жетедi. Сонымен бiрге, казак жэне орыс т1лдершдеп мэтiндер арасында сэйкесаздштер орын алган. Осыныц салдарынан нормативтiк кукыктык актшер тiлi шубалацкы, екушты, эркелю болып келедi, терминдердi колдануда 6!р!здшк жок [1].
Зацнамалык актiлердiц казакша мэтшдервде зацныц мэнш езгертiп жiберетiн, зац шыгарушыныц еркiн ерескел бурмалайтын аударма кемшiлiктерi жетiп жатыр. Мысал ретснде, Казакстан Республикасыныц Эюмшшк кукык бузушылык туралы кодексiнiц 373-бабы 3-белтнщ казак жэне орыс тiлдерiндегi мэтсндершщ сэйкессiздiгi.
Керсетiлген бап тармагыныц казак тшшдеп мэпш Кодексте былайша бершген: «3. Экiмшiлiк жаза шаралары колданылганнан кейiн бiр жыл
iшiнде жиналысты, митингтi, шерудi, демон-страцияны уйымдастырушы кайталап жасаган нак сол ю-эрекеттер, -
айлык есептiк керсеткiштiц елуге дешнп мелшерiнде айыппул салуга не он бес тэулшке дейiнгi мерзiмге экiмшiлiк камауга алуга экеп согады.» [2].
Бул ретте зац техникасыныц кагидалары бузылган. «Нормативтiк кукыктык актшер туралы» 1998 жылгы 24 наурыздагы Казакстан Республикасыныц Зацыныц 19-бабы 3-тармагына сэйкес нормативтiк кукыктык актшщ мэпш накты жэне эртурл! тусшд!ругс жатпайтын магынаны камтымауга тшс.
Ягни, мэтшнщ мазмуны бойынша тек жиналысты, митинги, шерудi, демонстрация-ны уйымдастырушы дэл сол iс-эрекеттердi жаза колданылганнан кешн кайталап жасаган жагдайда, жауаптылыкка тартылатын бола-ды. Алайда, жиналыска, митингке, шеруге, демонстрацияга не езге де кепшшкке арналган ю-шараларга катысушы адамдар кукык бузушылык субъектiсi катарынан алып тасталган, ал орыс тшндеп мэтiнде уйымдастырушыдан баска да кукык бузушылык субъектiлерi керсетшген.
Колданыстагы бап тармагыныц курылымы норманыц турл! тусшшуш туындатуы мумк!н. Казiргi тандагы Кодекс нормаларыныц кецiнен колданылуына байланысты келешекте когамдык резонанс жэне жагымсыз сын-ескертпелер пайда болуы мумкш. Зацнамадагы мундай мэселелер жш орын алган.
Алайда, бул тек зацнамалык актiлердi казак тiлiне аударумен катысты емес. Кейде орыс тiлiндегi мэтшде ешкандай мэн-магынасыныц болмайтынын атап кеткен жен, осыныц себебiнен нормативтiк кукыктык актшердщ ережелерiн тYсiнуде киыншылыктар туады.
Эюмшшк зацнамадагы кемшiлiктер туралы мэселеш жалгастыратын болсак, Эюмшшк кукык бузушылык туралы кодекстщ (одан эр! - Кодекс) орыс тшшдеп мэтшшде «ответственность» деген сездi казак тшшдеп бYкiл мэтш
№ 2 (26) 2012 г Вестник Института законодательства Республики Казахстан
бойынша «жауаптылы;» емес, «жауапкершшк» деп ^олданган дурыс.
Сонымен ;атар, Кодекстщ ;аза; тiлiндегi нус;асында тек бап атауларынан гана бiрталай сэйкессiздiктердi аны^тауга болады. Мысалы:
1, 23, 24, 32, 34-1, 49, 53, 373-баптар жэне т.б.
Шынын айт;анда, ;азiрri кезде зацнамалы; актшщ орысша нус;асынсыз оныц ;аза;ша нус;асын толы; мэнде тYсiнiп, дурыс ;олдану мYмкiн емес.
Тагы бiр мэселе, бул - зац тшнщ эркелкiлiгi жэне ;олданыстаы терминдердi ;олдануда бiрiздшктiц жокгыгы. K^азiргi жагдайда кейбiр сездер баламасыныц д^рыстылыгы кYмэн тугызса, ал кейбiр сездердщ аудармасы ;ула;;а тосын естiледi. Сонды^тан зац терминдершщ бiрынFай Yлгiлерiн ;абылдау кезшде эр саланыц маманда-рын ;атыстырып, ресми ;ужаттардыц мемлекетгiк Yлгiлерiн ;алыптастыру бойынша бiр;атар мэселелердi кешендi турде шешу ;ажет [3].
Бул жерде Мэди Айтбенбетулы Айымбетов агамыздыц жетекшшпмен шыгарылган «Зацнама терминдерiнiц ;аза;ша-орысша, орысша-;аза;ша
сездiгiнiц» орны ерекше. Аталган сезщкте ел тэуелсiздiгiмiздiц 20 жылы rni^^ Казахстан Республикасыныц Парламентi ;абылдаган, зац мэтiндерiнде кецiнен пайдаланылып журген эрi зац терминологиясында ;абылданган терминдер мен терминдш тiркестердiц екi тiлдегi нус;алары ;амтылды. Бул ецбек зацнама мэтшш эзiрлеумен айналысатын зацгер мамандарга, сондай-а; нормативтiк ;у;ы;ты; актiлерге лингвистикалы; сараптама жYргiзетiн эртYрлi сала мамандарына, зацтанумен шугылданатын галымдарга, кепшiлiк о;ырмандарга арналган.
Егер бул сездiк жалпы ;огаммен орта; ;абылданса, онда эртYрлi мемлекетпк орган-дар нормативтiк ;у;ы;ты; актшер жобаларын эзiрлегенде сездiктегi терминдер мен терминдш тiркестердi ескерiп, оларды бiрдей ;олданар едi.
Баяндалганныц негiзiнде, зац терминдерш бiр iзге салу, оларды ;алыптастыру, ;аза; жэне орыс тшдершдеп мэтiндердiц тещупнус^алылыгеы мацызыныц зор екендшн атап етемiз. Бул са-лада элi келешекте ат;арылуы ;ажет бiршама жумыстар жетерлiк.
Пайдаланььетан эдебиеттер TÏ3ÏMi
1. Н.О. Дулатбеков, Б.К. Сызды;, А.Э. Биебаева, Кылмысты; зацнаманы мэ^ндш сараптау тэжiрибесi. О;у ;уралы. - KараFанды: «Болаша; Баспа» РББ, 2008.
2. «Эюмшшк ;у;ы; бузушылы; туралы» Казахстан Республикасыныц 2001 жылFы 30 ;ацтардаFы № 155 Кодексi.
3. Шерубай Курманбайулы. Терминтану. О;у ;уралы. - Астана, 2009.
Мацалада зацнамалыц акттерд1 аударудагы кездесет1н кейб1р мэселелер царастырылган. Туйт сездер: аударма, тецтупнусцалылыц эшмштк зацнама.
В статье рассмотрены проблемные вопросы, возникающие при переводе законодательных актов. Ключевые слова: перевод, аутентичность, административное законодательство.
The article deals with the problematic issues of translation of the legislation. Keywords: translation, authenticity, administrative law.
М.Б. Асылбаев,
КР Зац шы^ару институты Лингвистика орталы^ыныц НКА жэне халы;аралы; шарттар жобаларына Fылыми лингвистикалы; сараптама секторыныц Fылыми ;ызметкер^ экономика жэне бизнес магис^
Зацнамалык актiлердi аударудаFы кездесетш кейбiр мэселелер Асылбаев М.Б.,
научный сотрудник сектора научно-лингвистической экспертизы проектов НПА и международных договоров Институт законодательства РК, магистр экономики и бизнеса Проблемные вопросы, возникающие при переводе законодательных актов
Assylbayev М.,
researcher of the sector of scientific- linguistic expertise of legal acts and international agreements of SI «Institute of legislation of the Republic of Kazakhstan», master of economics and business The problematic issues of translations of the legislation
