CC BY
6ЭДЖ 331.55
¥ЙЫМДАСТЫРУ ЦЫЗМЕТКЕРЛЕР1Н ЫНТАЛАНДЫРУДЫЦ ЭД1СТЕР1
БУЛАТОВА ДИАНА СЕРИКОВНА
Туран-Астана университетi, студент, Астана, ^азакстан Республикасы
БЕСПАЕВ М¥РАТ ЕР1К¥ЛЫ
Туран-Астана университетi, ага окытушы, Астана к., ^азакстан Республикасы
Аннотация: Мацала уйым персоналын ынталандыру мэселесте арналган. Кызметкерлерд1 ынталандыру эд1стер1, атап айтцанда, сенд1ру, квтермелеу, ынталандыру жэне мэжбYрлеу эд1стер1 егжей-тегжейл1 талцыланады. Талдау нег1з1нде уйым персоналын ынталандырудыц ец тигмдг эдгсг ынталандыру эдгсг екет аныцталды.
Клт свздер: уйым персоналы, мотивация, мотивация эд1стер1, ынталандыру, мадацтау, мэжбурлеу.
БYгiнгi тацда мотивация процесш жетiлдiру мэселес уйымныц персоналын баскару тэж1рибесшде езект болып табылады. ^ызметкерлерд1 ынталандырудыц кептеген эдiстерi бар, олардыц iшiнде ец танымал эдiстердi атап ету керек: сендiру, кетермелеу, ынталандыру жэне мэжбYрлеу. Осы эдiстердi толыгырак карастырайык.
Сонымен, сендiру эдiсiнен бастайык. Сендiру эдюьбул усыныс, санага эсер ету, калауды ынталандыру сиякты элементтердi камтитын дэйектi тYPде жYзеге асырылатын эрекеттер процесi.
Келесi эдiске, кетермелеу эдiсiне кешейiк. Кетермелеу-бул сырткы белсендi ынталандыру эдiсi, табыска жету немесе марапаттау аркылы жYзеге асырылатын оц, бастамашыл жэне шыгармашылык белсендiлiктi ынталандыру. ¥йымдар кызметiнiц тэжiрибесiнде кетермелеудiц мынадай тYрлерiн белiп керсету колданылуы мYмкiн: 1) сыйлык тYрiндегi акшалай сыйакы; 2) алгыс жариялау; 3) багалы сыйлыктармен марапаттау; 4) ^урмет грамотасымен марапаттау; 5) алгыс жариялау [1].
Ынталандыру эдiсi бiр жагынан алга койылган максаттарга жетудi, ал екiншi жагынан косымша игiлiктердi алу немесе жогалту мYмкiндiгiн бiлдiредi. Ынталандыру материалдык жэне материалдык емес ынталандыруга белшедь Материалдык ынталандыру акшалай тYPде сыйлыкакы, жалакыга Yстемеакы тYрiнде немесе акшалай емес турде, мысалы, санаторийге жолдама, тегш медициналык кемек тYрiнде керсетiлуi мYмкiн. ¥йым кызметкерлерiнiц кэсiби кызметшщ элеуметтiк аспектiсiнде керiнетiн мотивация факторларына, мысалы, кэсiби есу мYмкiндiгiне, сондай - ак моральдык аспектiлерге - марапаттарга, шыFармашылык-езiн-езi дамытуга эсер ететш материалдык емес ынталандыру. Ынталандыру эр фирма Yшiн стандартты бола алмайды, ол белгiлi бiр кызметкерге багытталуы керек.
Келесi эдiс, мэжбYрлеу эдiсi. МэжбYрлеу-бул кызметкерге буйрыктар, рецепттер жэне нускаулар аркылы тiкелей эсер ету тэсш.
Осылайша, кетермелеу жэне ынталандыру эдiстерi бiр-бiрiне уксас, ейткенi олардыц эсерi оц сыйакы шараларын колдануга негiзделген. Негiзгi максат-жумысшыларды максималды нэтижеге жету Yшiн кебiрек жумыс ютеуге шакыру. Ынталандыру эдiсi мен кетермелеу эдiсi арасындагы кейбiр айырмашылыктарды атап еткен жен. Сонымен, кетермелеу кезшде сыйакы кызметкердш еркiне байланысты болады, ал ынталандыру алдын-ала белгшенген керсеткiштердiц болуын бiлдiредi, оган кол жетюзген кезде кызметкер уэде етшген ынталандыру шарасына кукылы. Сондыктан, осы эдютердш дурыс Yйлесуi кезiнде тиiмдi баскару карастырылады. Ынталандыру жэне кетермелеу эдютерш карастыра отырып, олармен тыгыз байланысты мотивация жYЙесiне назар аудару кажет. Мотивация-бул белгiлi бiр максатты багытка ие адамды iс-эрекетке итермелейтш баскару функциясы. Мотивацияныц кептеген теориялары кызметкерлердiц ецбек мiнез-кулкына эсер ететш келес компоненттердi
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
ажыратады: кажеттшктер, тшектер, к;ажетпл1ктерд1 канагаттандыру. Бул компоненттер менеджерлерге ез кызметкерлерш кетермелеу мен ынталандырудьщ тиiмдi жYЙесiн жасауга мYмкiндiк бередi.
Бул эдiстер тиiмдi болуы Yшiн кызметкер ендiрiске коскан Yлесi накты пайда экелетiнiн сезiнуi керек. Бул кызметкер мен компанияныц мYДделерi арасында байланыс орнатуга мYмкiндiк беред^ бул болашакта оган тиiмдiрек жумыс iстеуге жэне езiн-езi растау кажеттшгш канагаттандыруга мYмкiндiк бередi. Ынталандыру жэне кетермелеу эдiстерi фирманыц стратегиялык мшдеттерш шешуге кызганыш тудыратын жумысшылардыц ецбек мшез-кулкына тiкелей эсер етедi. Тэжiрибе керсеткендей, ынталандыру мен кетермелеу кызметкердщ езiне жYктелген жумыстыц барлык келемш орындауын кYтпей, аралык жетiстiктер Yшiн жаксы колданылады. Ол Yшiн жумыстыц барлык келемш белгш бiр кезецдерге белу керек, оныц соцында кызметкерге сыйакы берiледi. Ынталандыру мен кетермелеу шет мемлекеттердщ кэсiпорындарында кещнен колданылады. Батыс басшылары жумысшыныц компанияныц кундылыгы екенiн жэне фирманыц жетiстiгi бYкiл ужымныц ецбекке кабiлеттiлiгiне тiкелей байланысты екенiн тYсiндi. Осылайша, басшылар ез кызметкерлерш барлык жагынан кетермелеуге тырысады. Мэселен, мысалы, кептеген американдык компанияларда кызметкерлерге сыйакы жYЙесiнен баска, компания, бшктшкт! арттыру багдарламасы жэне баскалары есебiнен медициналык сактандыру усынылады. Жапонияда кызметкер жумыс iстейтiн фирма ол Yшiн екiншi отбасы болады деп саналады. Сонымен, компания несие алуга ыкпал етедi, кызметкер мен оныц балаларын окыту шыгындарын ез мойнына алады.
Сондай-ак, ынталандыру мен кетермелеудщ мацызды куралдарыныц бiрi болып табылатын уйымныц элеуметтiк саясатын атап еткен жен. ¥йымдар мемлекеттiк немесе аймактык децгейде белгiленген жецiлдiктер мен кепiлдiктердi усынуы керек, кызметкерлерге жэне олардыц отбасы мYшелерiне уйымныц элеуметтiк даму корынан каражат белу аркылы материалдык ынталандыру элементтерiне катысты косымша жещлдштер беруi керек. ^ателердi болдырмау Yшiн менеджер кетермелеу жэне ынталандыру эдютершщ не екенiн жэне оныц кызметкерлерi Yшiн не басымдык беретiнiн накты тYсiнуi керек. Сондыктан тиiмдi кетермелеу мен ынталандыруды куру Yшiн келеа дэйектiлiктi колдануга болады: [2]
Бiрiншiден, уйымныц барлык басшылары ынталандыру жэне кетермелеу, сондай-ак кызметкерлерге ецбекакы телеу мэселелерiмен танысуы керек.
Екiншiден, уйым iшiндегi жагдайды аныктау кажет; кызметкерлердщ ез мiндеттерiн нашар орындауыныц себептерш аныктау.
Yшiншiден, эрбiр кызметкердiц ецбек етт, оныц бiлiктiлiк децгейi, орындалатын жумыс тYрi сиякты факторларды ескере отырып, ецбекакы телеу жYЙесiн зерделеудi жYргiзу. Осылайша. Кетермелеу тек жаксы жумысшыга лайык болады, бул баскаларды ынталандырады, олардыц жумысын жаксартады.
Тертiншiден, ынталандырудыц сенiмдi тYрлерiн талдау керек. Акшалай емес ынталандыруды пайдаланбай, кызметкерлердi ынталандыру жэне кетермелеу бойынша кез келген багдарлама тиiмсiз болады.
Кадрларды тиiмдi баскару Yшiн ынталандыру тек акша бола алмайды, ейткеш акшалай сыйакы тYрiндегi ынталандыру ецбек ешмдшгшщ мотивациясына эсер ететiнi дэлелденген, егер олардыц мелшерi туракты жалакыныц кем дегенде 20% - ын кураса. Егер жумысты кызметкер жаксы орындаса, оны басшылык байкайды жэне марапаттайды, содан кейiн жумыс кабшеттшп артады, ал егер мундай жумыс белгшенбесе жэне марапатталмаса, онда жумыс кабшеттшп темендейдi.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1. Дузельбаева, Г. Б. Кэсшорындагы персоналды баскару кызметш жетiлдiру жолдары / Г. Б. Дузельбаева. 2017. № 8.1 (142.1). С. 15-19.
2. Трусова, Е.А. Методы стимулирования эффективной деятельности работников // Гуманитарные научные исследования. 2013. № 6 [Электронный ресурс]. URL: http://human. snauka. ru/2013/06/347
