0Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology,
Pedagogy: a Problem and Solutions
Toshkent tibbiyot akademiyasi Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi:
muammo va yechimlar
YUQORI SINF O'QUVCHILARIDA SHAXSLARARO MUNOSABATLARNING O'ZIGA XOS JIXATLARI
Navruzbek Ilhombek o'g'li Ataboyev
Toshkent amaliy fanlar universiteti psixologiya kafedrasi o'qituvchisi
navruz9610@gmail.com
ANNOTATSIYA
Insonnning jamiyatga bo'lgan ijtimoiylashuvi yuqori sinf o'quvchilarda faol tarzda amalga oshadi. Bunda shaxs o'laroq shakillanishida jamiyatning tutgan o'rnini e'tirof etmaslik mumkin emas. Xo'sh yuqori sinf o'quvchilarida ijtimoiylashishning o'ziga xos jixatlari nimada. Ayrim o'spirinlarning bu davrda ijtimoiy muhitga moslashishi qanday kechishi, ularga ijtimoiylashishda nimalar to'siq yoki yordam berishini ko'rib chiqamiz.
Kalit so'zlar: individ, shaxs, o'spirin, rivojlanish, individuallik, ijtimoiylashuv, empatiya, affekt.
АННОТАЦИЯ
Социализация человека в социуме активно происходит у старшеклассников. Невозможно не признать роль общества в формировании человека. Итак, каковы особенности социализации старшеклассников? Мы рассмотрим, как некоторые подростки адаптируются к социальной среде в этот период, что мешает или помогает им в социализации.
Ключевые слова: индивид, личность, подросток, развитие, индивидуальность, социализация, эмпатия, аффект.
ANNOTATION
The socialization of a person to the society takes place actively in high school students. It is impossible not to recognize the role of society in the formation of a person. So, what are the special aspects of socialization in high school students? We will consider how some teenagers adapt to the social environment during this period, what hinders or helps them in socializing.
Keywords: individual, personality, adolescent, development, individuality, socialization, empathy, affect.
KIRISH
640
April 26, 2024
Maktabda o'qish vaqti inson hayotidagi eng muhim bosqichdir, chunki bu vaqtda u muvaffaqiyatli ijtimoiylashuv uchun zarur bo'lgan ko'plab ko'nikmalarga ega bo'ladi, shaxsda o'ziga xoslik shakllanadi, yetakchi faoliyat o'zgaradi va maktab o'quvchilarining o'zini o'zi imidji o'zgaradi, transformatsiyaga uchraydi Bu davrda tashqi dunyo bilan munosabatlar o'zgaradi, shaxslararo munosabatlar va ularning yangi roli muhim sohaga aylanadi shaxsiy xususiyatlarga qiziqish kuchayadi.
Asosiy qism. Maktab o'quvchisi uchun shaxslararo munosabat va o'zaro ta'sir sinfda muvaffaqiyatli moslashishning ajralmas qismidir. Shuning uchun katta maktab yoshidagi shaxslararo munosabatlar muammosi o'quvchi shaxsini shakllantirishdagi markaziy muammolardan biridir.
Oiladagi shaxslararo munosabatlar o'spirin shaxsining katta ijtimoiy hayotga bo'lgan moslashishi, uning muloqot ko'nikmalarining shakillanishiga poydevor bo'lib hizmat qiladi chunki insonning dastlabki munosabatlar jarayoni oilada shakillanadi, rivojlanadi va tarkib topadi. Rahmanina Irina Nikoloyevna o'zining psixologiya fanlari nomzodi ilmiy darajasini olish uchun yozilgan "Oiladagi shaxslararo munosabatlarning o'spirin shaxsining ijtimoiy-psixologik moslashuviga ta'siri"1 nomli ilmiy ishida oilaning o'spiring shaxsi ijtimoiylashishiba bo'lgan salbiy va ijobiy ta'sirlari, turli oilaviy nizolar, ota-onalarning farzandlarga bo'lgan salbiy munosabatning o'spirin shaxsi ijtimoiylashuvi, shaxslararo munosabat, muloqot ko'nikmalarining shakillanishiga salbiy ta'siri va shu kabi masalalarga atroflicha to'htalib o'tgan [2].
Inson, ayniqsa, hayot yo'lining boshida - tug'ilishdan 17 yoshgacha, bola maktabni tugatib, kattalikka kirgunga qadar jadal rivojlanadi. O'spirinlik shaxsiyat rivojlanishining muhim bosqichini, eng chuqur inqiroz davrini tashkil qiladi. Bolalik nihoyasiga yetmoqda va hayot yo'lining bu uzoq bosqichi, tugashi shaxsning shakllanishiga olib keladi. O'spirin endi o'zini bolaligida bajarmaydi, shuning uchun u keyingi yosh bosqichiga, ya'ni kattalikka o'tadi. D.B. Elkonin o'spirinning rivojlanishida ob'ektiv va sub'ektiv balog'atga etishni ajratadi. Ob'ektiv voyaga etish bolaning teng huquqli ishtirokchi sifatida kattalar jamiyatida yashashga tayyorligida namoyon bo'ladi. O'spirinlik davridagi ob'ektiv yetuklik elementlarini o'spirinlarning o'qish va mehnatga, ota-ona va tengdoshlariga, bolalar va qariyalarga munosabatida ko'rish mumkin.
Subyektiv balog'at yoki voyaga etganlik hissi o'pirinda o'ziga nisbatan kichik bola sifatida emas, balki kattalar kabi munosabatning paydo bo'lishi bilan
1 Рахманина, Ирина Николаевна Влияние межличностных отношений в семье на социально-психологическую адаптацию личности подросткатема. диссертации на соискание ученой степени кандидата психологических наук.
April 26, 2024
641
tavsiflanadi. Voyaga etganlik tuyg'usining asosiy ko'rsatkichlari: hurmat, ishonch, mustaqillikni tan olish ehtiyojining namoyon bo'lishi, o'z hayotining muayyan sohalarini kattalar aralashuvidan himoya qilish istagi, kattalarning kelishaxslararo munosabatovchiligiga qaramay, o'z xatti-harakatlarining mavjudligi. yoki tengdoshlar, kattalardan olingan odatlarning ko'rinishi, masalan: spirtli ichimliklar ichish, chekish va hk.
D.I. Feldshteyn o'spirinlar o'rtasidagi muloqotning uchta shaklini ajratadi: intim-shaxsiy, spontan-guruh, ijtimoiy yo'naltirilgan.
Yuqori sinf o'quvchilari do'stlik odatiy holga aylanadi. Maktab o'quvchilari do'stlik va haqiqiy do'stlik o'rtasidagi farqni allaqachon bilishadi, ularning do'st tanlashi o'spirinlik davriga qaraganda ancha bartibs bo'lib qoladi va ikki yoki uchta chinakam yaqin do'stlar bilan chegaralanadi. o'quvchilari bir vaqtning o'zida bir nechta ijtimoiy guruhlarga tegishli bo'lishi mumkin: kichik do'stlar guruhi (5-6 kishi), katta kompaniya (12-15 kishigacha). Ushbu guruhlar ular uchun muloqotni o'rganish , muloqot uchun imkoniyat sifatida harakat qilishi xarakterlidir. Bu, birinchi navbatda, do'stona munosabatlarni izlashga qaratilgan desak ham bo'ladi. Do'stlik o'spirinlik va yoshlik, umuman, barcha yoshdagilar uchun shaxslararo munosabatlarning muhim tarkibiy qismidir.
Do'stlik - bu ishtirokchilarning o'zaro bog'lanishi, o'zaro his-tuyg'ularni kutishlari va afzal ko'rishlari bilan tavsiflangan barqaror, individual tanlangan shaxslararo munosabatlarning bir turi.
I.S. Kon do'stlikning vujudga kelish sabablari sifatida quyidagilarni keltirib
o'tadi:
- sub'ektning ehtiyojlari, uni u yoki bu sherikni tanlashga undash;
- sherikning unga bo'lgan qiziqish yoki hamdardlikni uyg'otadigan xususiyatlari;
- o'zaro ta'sir jarayonining qulay xususiyatlari, juftlashgan munosabatlarning paydo bo'lishi va rivojlanishi;[1]
Yoshlik do'stligi xilma-xil bo'lib, turli shakllarda ham bo'lishi mumkin: oddiy birgalikdagi o'yin-kulgidan tortib, o'zini chuqur anglashgacha. Ammo odatda shaxslararo munosabata faoliyatga asoslangan guruh munosabatlaridan farqli o'laroq, do'stlik birinchi navbatda hissiy bog'liqlik bilan tavsiflanadi. Do'stlik sub'ekt manfaatlarining mushtarakligi asosida qurilganiga qaramay, u uchun shaxsiy yaqinlik muhimroqdir. Do'stlik insoniy munosabatlarning ikki turi o'rtasida oraliq pozitsiyani egallaydi: tanish va sevgi. Birinchisidan u yaqinroq va chuqurroq bo'lishi bilan farq
642
April 26, 2024
qiladi. Do'stlik sevgidan, aksincha, kamroq yaqinlik va ko'proq ratsionallik, hissiy me'yoriy va boshqa xatti-harakatlar qoidalari bilan farq qiladi.
Tengdoshlar bilan munosabatlarda katta yoshdagi o'quvchilar o'zlarining tajribalarini tushunishni, hissiy holatlarini tartibga solishni va o'zlarining his-tuyg'ularini yetarli darajada ifodalashni o'rganadilar. O'g'il va qizlarda atrofdagi odamlarning his-tuyg'ularini idrok etish o'zgaradi. Boshqalarning muammosini qabul qilish qobiliyati paydo bo'ladi. Bunday tushunishning o'sishi tengdoshlar bilan hamdardlik uyg'otadigan ijtimoiy aloqalar yaqinlashishiga, o'rta maktab o'quvchisining hissiy tajribasini boyitishiga olib keladi.2
Xulosa o'mida shuni aytishimiz mumkinki shaxslararo munosabatlar psixologik munosabatlarning keng qamrovli ko'rinishi bo'lib bunda u inson shaxsining turli hil ko'rinishdagi munosabat jarayonlarini ( rasmiy, norasmiy, do'stlik, sevgi va h.k.) o'z ichiga oladi.
Shaxslararo munosabatlar - bu odamlar bir-birini idrok etadigan va baholaydigan munosabatlar, yo'nalishlar, kutishlar, stereotiplar va boshqa moyilliklar tizimidir. Ushbu moyilliklar mazmuni, maqsadlari, qadriyatlari, shaxslararo munosabata faoliyatni tashkil etish bilan bog'liq bo'lib, jamoada ijtimoiy-psixologik muhitni shakllantirish uchun asos bo'lib xizmat qiladi. Inson - boshqa odamlar bilan o'zaro ta'sir va muloqot sharoitida yashaydigan ijtimoiy mavjudot u ijtimoiy muhitda shaxslararo munosabatlar tizimida shaxs sifatida shakillanadi va kamol topadi. Yuqori sinf o'quvchilarining bu davrdagi ijtimoiy munosabatlarini o'rganish va shundan kelib chiqqan holda bu davrda yuzaga kelishi mumkin bo'lgan ijtimoiy muammolarning oldini olish mumkin.
REFERENCES
1. И. С. Кон Психология юношеского возраста / И. С. Кон - М.: Книга по Требованию, 2013. - 176 с.
2. Рахманина, Ирина Николаевна Влияние межличностных отношений в семье на социально-психологическую адаптацию личности подросткатема. диссертации на соискание ученой степени кандидата психологических наук.
3. Z.T. Nishanova Rivojlanish psixologiyasi. Pedagogik psixologiya darslik — Toshkent: « O'zbekiston faylasuflari milliy jamiyati» nashriyoti, 2018. - 600 b.
2 Кошель А.И. Основные направления в изучении межличностных отношений у детей старшего школьного возраста // Гуманитарные научные исследования. 2013. № 10 [Электронный ресурс]. URL: https://human.snauka.ru/2013/10/4109 (дата обращения: 02.06.2022).
April 26, 2024
643
4. А.И. Кошель Основные направления в изучении межличностных отношений у детей старшего школьного возраста // Гуманитарные научные исследования. 2013. № 10
5. V.Karimova, F.Akramova, N.Lutfullaeva. Ijtimoiy psixologiya: O'quv qo'llanma. -T., 2011. - 154 b.
644
April 26, 2024
