YUQORI MALAKALI MUTAXASSISLAR TAYYORLASHDA ISHLAB CHIQARISH VA TA’LIM INTEGRATSIYASINI RIVOJLANTIRISH Текст научной статьи по специальности «Социальные науки»

>q )> d )> :>

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №9 YUQORI MALAKALI MUTAXASSISLAR TAYYORLASHDA ISHLAB

CHIQARISH VA TA'LIM INTEGRATSIYASINI RIVOJLANTIRISH

* ; i>

»

Mavludaxon Saidova

J > I > ;

Andijon mashinasozlik instituti "Iqtisodiyot" kafedгasi

katta o'qituvchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.7295904

P-<\ > Cj )><#

Annotatsiya: Maqolada O'zbekistonda o'qitish va ta'lim sohasida sifatli mutaxassislami tayyoгlash maqsadida fan bilan ishlab chiqaгishning uyg'unligi xamda jahon andozalari talablaгiga to'la javob beгadigan гaqobatbaгdosh kadгlaг tayyorlash masalalari yoritilgan.

Kalit so'zlar: Integratsiya, malaka, ishlab chiqarish, kadr, raqobatbardosh, ta'lim, yuqori malaka, kadгlaг tayyoгlash.

« : I -

«Integratsiya» atamasi Farbiy Yevropa mamlakatlari davlatlararo institutlarni yarata boshlaganda, shuningdek iqtisodiy siyosatni koordinatsiyalash va savdo erkinligini ta'minlash maqsadida iqtisodiy birlashmalarni tuzish vaqtida xalqaro

»

m?

munosabatlarda ishlatila boshlandi. SHunisi qiziqarliki, Yevropa integratsiyasini tahlil qiluvchi olimlar orasida ushbu mintaqa doirasidagi davlatlar integratsiyasiga nisbatan shu kungacha yagona bir yondoshuv ishlab chiqilmagan. Lekin shu bilan birga, ularning xammasi integratsiya ijobiy hodisa ekanligini, shuningdek bu «hamma

ishtirok etuvchi tomonlar uchun bir qator ustunliklarga ega bo'lishiga qaratilgan

............ ... . _ . . .......

jarayon»[1] ekanligini e'tiгof etishgan. Aynan Yevropa mintaqasidagi davlatlarga

nisbatan Jan Monne quyidagicha fikr bildirgan: «Agaг mintaqa davlatlari o'z milliy suverenitetlariga ustuvor yo'nalish sifatida qarab rivojlanadigan bo'lishsa, Yevropada xech qachon tinchlik bo'lmaydi. CHunki bunday rivojlanish davlatlarning ustunlik qilish siyosatiga va milliy iqtisodiy protektsionizmiga olib keladi. Yevropa davlatlari yolg'iz holda o'z xalqlari uchun yetarli darajadagi turmush sharoitini yaratib bera olmaydilar. Zaruriy rivojlanish dinamikasiga faqat shu narsa bilan erishish mumkinki, bunda mintaqa davlatlari federatsiya yoki boshqa bir «Evrapa konfederatsiyasiga» J-* birlashadilar, bu esa o'z navbatida iqtisodiy yagonalikni keltirib chiqaгadi»[ 2].

Turli darajada rivojlangan iqtisodiy tizimlar faoliyat yuгitishninig ta'siï

ko'гsatadigan baгcha omillarini e'tiboгga oluvchi bozoг muhitining qat'iy talabi j "1 > ' ^^ i sifatida raqobatbardoshlikni tan olishga asoslangan tizimli metodologik yondashuv

i J>:*-

milliy iqtisodiyotni takomillashtiгishning to'liq tizimini tashkil etishga imkon

yaratadi. Respublikada iqtisodiy modernizatsiya dinamikasi ishlab chiqarish munosabatlaгi va iqtisodiy aloqalaming o'zgaгishida, jahon bozorining

------------------------Va iqtisodiy ---------------^^^ ----------------

shakllanishida, O'zbekiston iqtisodiyotining tuzilmaviy qayta quгishda aks etayotgan * : j*

: * ^ * n>

>q )> d )> :>

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №9

iqtisodiy plyuralizm tomoniga jamiyatning harakatlanishini ko'rsatmoqda. Biroq,

#

iqtisodiy rivojlanish jarayonlari oddiy tarzda kechayotgani yo'q. Negaki, milliy iqtisodiyot raqobatbardoshligini ta'minlash strategiyasini umumdavlat rivojlanish strategiyasiga tartibli tarzda kiritish sharti bilan jahon xo'jaligida mavjud sharoitlarga mos integratsiyalashish yo'llarini izlab topish vazifasi keskin turibdi.

Iqtisodiyotni rivojlantirishda bir qator yo'nalishlar bo'yicha olib borilishi lozim bo'lib, bor imkoniyatlar bilan kengayish va integratsiyaning bozor asoslarini

V

!

chuqurlashtirish, tarmoqlarning xo'jaliklararo munosabatlarida tadbirkorlik tuzilmalarining rolini oshirish ular orasida eng muhimi bo'lib qoladi. Bu alohida guruhlar o'rtasida integratsiya jarayonlarini amalda faollashtirishga imkon yaratuvchi

asosdir. asosdir.

Integratsiya jarayonlarini rivojlantirish uchun ishlab chiqaruvchilar, savdo birlashmalari, tadbirkorlik tuzilmalari o'rtasidagi kooperatsiya aloqalarining tezkor vazifalari bozor xo'jalik sub'ektlari tomonidan amalga oshirilishi zarur. Milliy

vrv'inli VI nrnmrr n n n 1 n 1 \ î 1 nfa rrrnfri u rnoi f i ir 11 momlnl/o+lnr 1 s~r\irv r\r\r% irn Ion n I/11 /"v+1 o rn 1 n rr

xo'jaliklarning haqiqiy integratsiyasi turli mamlakatlar korxona va tashkilotlarning

bevosita xo'jalik aloqalari asosidagina muvafaqqiyatli amalga oshirilishi mumkin. Integratsiya jarayonlarining sustligi ma'lum miqdorda, mazkur jarayonning amalga oshirilishida turli vazirliklar va boshqarmalar tomonidan hal etiladi.

»

Iqtisodiyotning energetika, stanoksozlik, konchilik tarmoqlari, kimyo sanoati va metallurgiya sohalarida kooperatsiyani yaratish uchun barcha sharoitlar mavjud. Xalq xo'jaligi mazkur sohalarining ko'plab korxonalari kooperatsiya munosabatlarining yo'qligi tufayli butunlay ishlamaydi yoki juda kichik hajmda ishlab chiqarish hajmiga egadir.

Shuni nazarda tutish kerakki, koorporatsiyalar tashkil etilayotganda tashkilotlar tizimi, ya'ni o'z vazifalariga ko'ra yagona bir butun tashkiliy jihatdan birlashtirilgan xo'jalik birliklari, korxonalarining uyushmasi yuzaga keladi. Tizim ichidagi amaliy-tashkiliy boshqaruv, tizimining yagona bir maqsadlariga erishish uchun alohida qismlarni bog'lovchi tartibga bo'ysundirilishi kerak. Mustaqil tashkilotlarning korporatsiyaga tashkiliy-iqtisodiy birlashuvi, uni o'zaro manfaatdor hamkorlikka aylantiradi, foydali ishchan aloqalarni mustahkamlaydi, rivojlanish, o'zaro yordam hamda markaz va joylarda o'zaro manfaatlari himoya qilish strategiyasini birgalikda

J-jt

ishlab chiqish imkonini beradi.

Mamlakat xo'jaligiga muvafaqqiyatli integratsiyalashish uchun har bir hudud, eng avvalo, o'z iqtisodiy qudratiga, undan keyin esa tarmoqlarning iqtisodiy munosabatlariga suyanadi. Bu bir nechta tarmoqlar yoki korxonalar o'rtasida yagona ishlab chiqarishning taqsimlashga va avval bir joyda to'plangan ishlab chiqarish faoliyati va jarayonlarini ularning mahalliy narxlar, resurslar, moddiy-texnik ta'minot va bozor xususiyatlaridan kelib chiqadigan ustunliklarini e'tiborga olgan holda yoyib

T-UI-u „t.- • I. • • • I. .„u, -, ^.u™

yuborishga imkon beradi. Ishlab chiqarishni joylashtirish va tashkil etishdagi ba'zi bir

>q )> d )> :>

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №9

Ъ

o'zgarishlar korxonni uzviy shartnoma munosabatlariga undovchi bozor omillari

#

ta'siri ostida yuzaga kelsa, boshqalari esa ierarxik xususiyatga egadir, bunda korporatsiyalar bevosita o'z nazoratlari ostida ishlab chiqarish va savdo bilan shug'ullanuvchi filiallarni yaratadi. Hozirgi vaqtda integratsiyalashish O'zbekistonda sanoatning yetakchi tarmoqlari birlashuvidan iborat bo'lmoqda. Integratsion uyushgan tarmoqlarning umumiy iqtisodiy makonidagi umumiy takror ishlab chiqarish bir butun takror ishlab chiqarish tizimini yaratadi.

! Ш-

O'zbekiston uchun o'ziga xos xususiyat shundaki, ilmiy-texnik rivojlanishning eng muhim ustuvorliklari iqtisodiyot va axborot sohasida, ta'lim va sog'liqni saqlashda, tabiatni muhofaza qilish va boshqalarda - milliy innovatsiya tizimlarining barcha bo'g'inlarini mustahkamlash bo'yicha uzoq muddatli sinchkovlik talab etiladigan ishlar bilan yanada bog'lanib qolmoqda. Aynan shu unsurlar birgalikda ilmiy- texnik rivojlanishning yashovchan tizimini shakllantiradi.

Fan - texnika taraqqiyoti omillarining qiyosiy tahlili jahon tajribasidan o'tgan rivojlanish modellarida asosiy farq qiluvchi omillarni aniqlashga imkon beradi. Bu bir tomondan, fan, ta'lim va ko'p ilm talab qiluvchi tarmoqlarni rivojlantirishga asoslangan dinamik o'sishdir. Bunga misol tariqasida shuni aytish mumkinki, respublikada o'zimizda ishlab chiqarilayotgan paxta tolasining taxminan o'ndan bir

»

m?

qismi iste'mol qilinadi, uning qolgan qismi eksport qilinadi, bu valyuta tushumlarining asosiy moddasini tashkil qiladi. Lekin respublikada yetishtirilgan paxta xom ashyosini o'zimizda qayta ishlab uni tayyor mahsulot shaklida eksport qilinsa, valyuta tushumlari ko'payadi. Buning uchun esa yuqorida aytib

o'tganimizdek xo'jaliklarni integratsiya jarayonlarini rivojlantirish maqsadga

........ , ..... ..... .....

muvofiq hisoblanadi. Bunda paxta sohasida klasterni shakllantirish juda muhim va

от rn о n iKI 11лп mnrv г\пл7+п mmmin n m n rv пплгч Ka'1icUi m « « ml/1 n

aynan respublikaning paxta majmui uning asosi bo'lishi mumkin.

O'z navbatida ushbu jarayonlarni amalga oshirishda albatta malakali kadrlar talab yetiladi. Malakali kadrlar tayyorlashning bosh maqsadi va vazifasi nafaqat ishlab chiqarish samaradorligini oshirish va foyda olishni ko'paytirishdan, balki aholining ijtimoiy talab-ehtiyojlariga yo'naltirishdan iborat bo'ladigan bozor iqtisodiyoti tizimini qurish ijtimoiy bozor iqtisodiyotini vujudga keltirishning markaziy vazifasidir. J-jt

Ta'kidlab o'tilganlar ko'p jihatdan yetuk mutaxassis kadrlarga bog'liqligi barchamizga ayon. Bugungi davr, ayniqsa, zamonaviy bilim va malakaga ega bo'lgan muxandis-texnologlar, iqtisodchilar, korporativ boshqaruv menejerlari,

4 >"я>

marketologlar, shuningdek, axborot texnologiyalari sohasida dasturchilarni

! и*

tayyorlashni tubdan kuchaytirish va mazkur sohalarda iste'dodli yoshlarni qo'llab-quvvatlashni talab qilmoqda.

ш

Chunki ayrim tarmoq va korxonalarda mahsulot bozorlari va tashkilot holatini

tahlil qilish, uning kuchli bosh omillarini baholash, strategik rivojlanishini belgilash,

ЩЪ ПЙ»-

■H* ^ #,?Î

>q )> d )> :>

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №9

ichki va tashqi xo'jalik bog'lanishlarini muvofiqlashtirish, shartnomaviy

#

>

munosabatlarni tartibga solish, ayniqsa, ishlab chiqarish samaradorligini ta'minlash va boshqarishda hamon oqsoqlikka yo'l qo'yilayotgani hech kimga sir emas.

Bugungi sharoit xodimlar manfaati va huquqlarini himoya qilish, moddiy rag'batlantirish mexanizmlarini tubdan yangilash, ularning burch va majburiyatlarini bajarishlari bo'yicha mas'uliyatini oshirish, yuqori foyda bilan ishlashga undovchi omillarni kuchaytirishni talab etmoqda. Bularning barchasi, shubhasiz, xo'jalik yurituvchi sub'ektlarning yuqori malakali, mas'uliyatli va yetuk kadrlar bilan qay

J О J 1 ? J J 1 J

darajada ta'minlanganligiga bog'liq.

Buning uchun ta'lim tizimi, ayniqsa, barcha sohaga bo'lajak kadrlarni tayyorlashning tayanchi bo'lgan oliy o'quv yurtlari faoliyatini zamon talablari asosida yanada takomillashtirish, ta'lim xizmatlari sifatini jahon andozalari darajasida ta'minlash masalalariga alohida e'tibor qaratish muhim ahamiyatga ega.

Shuningdek, respublikamiz va rivojlangan xorijiy mamlakatlarda to'plangan

il rr'rvr +oifmntii п+гат11Лпп r\ ' rrtn mo n лпплп-!* In n 111 m и on Ironrlai* m о 1 о \т~с\ nini Aonincn

ilg'or tajribani atroflicha o'rganish, chuqur tahlil qilish, kadrlar malakasini oshirish

>

va qayta tayyorlash tizimini mutlaqo yangilash lozim bo'lmoqda. Chunki bu jarayon muntazamlik va davomiylikni talab etadi.

O'zbekistonda o'qitish va ta'lim sohasida ijtimoiy hamkorlik loyihasi doirasida

»

ijtimoiy hamkorlikni rivojlantirish maqsadida bugungi keskin raqobat sharoitida fan bilan ishlab chiqarishning uyg'unligini ta'minlashninig asosiy yo'li bo'lib qolmay, jahon andozalari talablariga to'la javob beradigan raqobatbardosh kadrlar tayyorlashning kafolati xamdir. Ta'lim muassasalarida ta'lim dasturlarini yaratayotganda eski an'anaviy uslubda yondashmay, balki korxonlar bilan ijtimoiy xamkorlikda ishlab chiqish bilan amalga oshirish bugungi kunning dolzarb masalalaridan biri bo'lib qolmoqda. Hozirgi kunda korxonalar bozor talabiga mos ravishda mahsulot ishlab chiqarish uchun yangi texnologiyalarni va materiallarni qo'llashga harakat qilmoqdalar. Lekin ayni paytda talabalar amaliy bilimi o'quv dasturlari bo'yicha o'tilgani uchun ancha orqada qolmoqda. Talabalarni amaliy

m.

bilimlarini yanada mustahkamlash maqsadida ishlab chiqarish korxonalari Wlrn xamkorlikda amaliy mashg'ulotlarni ishlab chiqarish amaliyoti bilan bog'liq ravishda o'tish bo'yicha dastur tayyorlash zarur hisoblanmoqda. Ta'lim dasturlari nazariy bilim

1л 1 I n 11 1 fll-»l r>V> л1л1 Л1Л-»*1 п!л ntv»n1nrrvfi /л 'n Г1 1 ri r> 1л ЛЛ ГГ ' 1 /ЛТ 7 Г» 1-4 -I 1 7~~ /Л ' 1 л'-и»лг>+1п1лггг> /ч r>-rr>-fi I ггп»л

bilan ishlab chiqarish amaliyoti o'rtasida bog'lovchi ko'prik o'rnatishga qaratilgan bo'lishi lozim. Ta'lim davsturlarida berilgan o'quv rejalarni o'zgartirish maqsadga

ш

muvofiq hisoblanadi. Sababi, amaliy mashg'ulot soatlari hajmini ko'paytirish talab <r 1 > ^^ \ ^ ^

etiladi. Amaliy mashg'ulot darslari iqtisodiyot tarmoqlari bilan amalga oshirilar ekan

etiladi. Amaliy mashg ulot darslari iqtisodiyot tarmoqlari bilan amalga osniiilai ekan

kamida kurs mavzularidan kelib chiqib 15-30 kunga uzaytirish kerak. Talaba amaliyot o'tash bilan birga korxona faoliyati bilan tanishib, soxa yo'nalishini chuqur o'rganishga intiladi xamda ish bilan ta'minlash muammosini yechishga xam yordam

и A■

beradi.

>q ] i )> >

~ @ г/Ж

L> * jJ ■

ы> >>

* : >

й*

>>

#<ь>

^ >3> 1

и>

>3»

ы >

! й:>

О И* ЩУ

Ы> ♦g*

Ы )> Я*

ы>

! >5>

Ы )>

• >4>

Ы >

m

ш>

ЗЙГ >€>

Ы >

+H >

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №9

Xulosa qilib aytganda, integratsiya iqtisodiy rivojlanish darajasi bo'yicha yaqin bo'lgan milliy xo'jaliklarning barqaror iqtisodiy munosabatlari va mehnat taqsimoti rivojlanishining ob'ektiv jarayonidir.

Adabiyotlar ro'yxati:

1. Кизима С.А., Бабкин А.И. Системные аспекты организаtsии и функционирования Европейского союза // Европейский союз: история, политика, экономика, право. Международнаya научно-практическая конференция (17-18 декабрya 1997 года, Минск). Сб. науч. Тр. Мн.: Белго-суниверситет, 1998. С.106.

2. Kohl H., Die Europaische Gemeinschaft - Bilans und Perspective // Europe -unzere Zukunft. Herford. 1989 - S.21

>> Ы*

jW^ y

q ж**

ЩУ>

!> jjh

»

Шщ

* I |>

Ц Уф:

q й

и

-^fV-liT f---^SfV-^ï f.—

65

щ>

1>5*:

»v>

з> и*-

q

Ш >

q

>

^й >

m > *

>

q

>

q > >

q q