Научная статья на тему 'ЁШЛАРНИ НОСТАНДАРТ ФИКРЛАШГА ЎРГАТИШ: ЗАРУРАТ ВА ЭҲТИЁЖ'

ЁШЛАРНИ НОСТАНДАРТ ФИКРЛАШГА ЎРГАТИШ: ЗАРУРАТ ВА ЭҲТИЁЖ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

128
22
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
youth / thinking / non-standard / non-standard thinking / reader / knowledge / teaching. / ёшлар / фикрлаш / ностандарт / ностандарт фикрлаш / ўқувчи / билим / ўргатиш

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Гулчеҳра Раҳмонова

In today’s pedagogy, teaching them to learn is more important than teaching them knowledge. Until recent years, our national pedagogy has considered the most appropriate way to teach students the existing knowledge that has been acquired by mankind so far. This article highlights the fact that teaching young people to think non-standard has become not only a necessity but also a necessity today

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

TEACHING YOUNG PEOPLE TO NON-STANDARD THINKING: NEED AND NEED

Бугунги кун педагогикасида билимлар ўргатишдан кўра, уларни ўрганишга ўргатиш кўпроқ аҳамиятли ҳисобланади. Миллий педагогикамиз яқин йилларга қадар ўқувчиларга инсоният томонидан шу пайтга қадар эгалланган мавжуд билимларни ўргатишни энг мақбул йўл сифатида қараб келди. Ушбу мақолада ёшларни ностандарт фикрлашга ўргатиш бугунги кунда нафақат зарурият балки эҳтиёжга айланганлиги ёритиб берилган

Текст научной работы на тему «ЁШЛАРНИ НОСТАНДАРТ ФИКРЛАШГА ЎРГАТИШ: ЗАРУРАТ ВА ЭҲТИЁЖ»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-150-158

ЁШЛАРНИ НОСТАНДАРТ ФИКРЛАШГА УРГАТИШ: ЗАРУРАТ ВА

ЭХ,ТИЁЖ

Гулче^ра Ра^монова

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Бугунги кун педагогикасида билимлар ургатишдан кура, уларни урганишга ургатиш купрок ахамиятли хисобланади. Миллий педагогикамиз якин йилларга кадар укувчиларга инсоният томонидан шу пайтга кадар эгалланган мавжуд билимларни ургатишни энг макбул йул сифатида караб келди. Ушбу маколада ёшларни ностандарт фикрлашга ургатиш бугунги кунда нафакат зарурият балки эхтиёжга айланганлиги ёритиб берилган.

Калит сузлар: ёшлар, фикрлаш, ностандарт, ностандарт фикрлаш, укувчи, билим, ургатиш.

TEACHING YOUNG PEOPLE TO NON-STANDARD THINKING: NEED

AND NEED

ABSTRACT

In today's pedagogy, teaching them to learn is more important than teaching them knowledge. Until recent years, our national pedagogy has considered the most appropriate way to teach students the existing knowledge that has been acquired by mankind so far. This article highlights the fact that teaching young people to think non-standard has become not only a necessity but also a necessity today.

Keywords: youth, thinking, non-standard, non-standard thinking, reader, knowledge, teaching.

КИРИШ

Х,ар бир халк, хар бир миллатнинг эртанги куни бугун вояга етаётган авлод такдири билан узвий богликдир. Шу нуктаи назардан айтганда, мамлакатимизда утган давр мобайнида таълим тизимини ривожлантиришга давлат сиёсати даражасида эътибор каратилиб, угил-кизларимизнинг жахон андозаларига мос шароитларда билим олишини, жисмоний ва маънавий жихатдан етук инсонлар булиб улгайишини таъминлаш, кобилият хамда

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-150-158

иктидорини, интеллектуал салохиятини юзага чикариш борасида кенг куламли ишлар амалга оширилди. Хусусан, таълим жараёнини сифат жихатидан янги боскичга кутариш, илгор педагогик технологиялар хамда укитиш шаклларини жорий этишга алохида эътибор берилмокда.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Айтиш керакки, тафаккур атроф мухитни, ижтимоий ходисаларни, вокеликни билиш куроли, шунингдек, инсон фаолиятини амалга оширишнинг асосий шарти саналади. У сезги, идрок, тасаввурларга караганда вокеликни тула ва аник акс эттирувчи юксак билиш жараёнидир. Тафаккур купгина фан сохалари (фалсафа, мантик, жамиятшунослик, педагогика, физиология, кибернетика, биология)нинг тадкикот объекти хисобланади.

Замонавий глобаллашган мураккаб, ночизикли оламда яшаш ва фаолият юритиш хамда турли муаммоларни ечими учун ностандарт ва креатив фикрлаш заруриятга айланмокда. Замонавий илмий адабиётларда ностандарт фикрлаш (Эдвард де Боно [8-11], А.Кашкаров [6], Ч.Филлипс [3]), мураккаб тафаккур (К.Майнцнер [7], М.Н.Абдуллаева [3], М.К. Ниязимбетов [18]), креатив фикрлаш (Г.Г. Гаффарова [2-5; 11-17], Г.О. Жалалова [12] ва Э.М.Иззетова), танкидий тафаккур каби тушунчалар тадкик ва тахлил этилган.

Хусусан, латерал фикрлаш (инглизча латерал фикрлаш - латерал, кундаланг, ён томонга йуналтирилган) - бу муаммони хал килишда инсоннинг мантикий тафаккури томонидан эътиборга олинмайдиган максимал ёндашувлардан фойдаланган холда, кутидан ташкарида фикрлаш кобилияти. Ушбу атама 1967 йилда Эдвард де Боно томонидан таклиф килинган ва 1970 йилда унинг "Латерал фикрлаш: боскичма-боскич ижод" [11] (1970) китоби нашр этилган. Дархакикат, латериал фикрлаш кийин муаммоларни гайриоддий усуллар ёрдамида ёки оддий мантикий фикрлаш томонидан эътиборга олинмайдиган элементлардан фойдаланган холда хал килишга ёрдам беради.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Маълумки, укитишда билимлар укувчи онг ва тафаккурига тайёр холда сингдириларди. Бу жараёнда билимлар адабиётларда тайёр холда мавжуд булади ва буни узлаштириш укувчилар учун хам, укитувчилар учун хам каноатланарли хисобланади. Аммо бу укувчиларда масала ва ходисалар мохиятини англашга нисбатан ижодий ёндашувни назарда тутмайди, факат

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-150-158

мавжуд билимларни ёдлаш, уларни амалиётга жорий этиш бу турдаги педагогиканинг бош максади сифатида каралади. Бундай ёндашувда укувчининг канчалик куп билимни ёдда саклаганига караб унинг билими хакида хулосалар чикарилади. Бу, тугри, аммо билим олиш жараёни икки боскичдан иборатлигини, биринчи боскич билимларни эгаллаш, иккинчи боскич ундан хулосалар чикариш эканлигини хисобга олсак, бу усул тугалланмаган методика эканлиги ойдинлашади.

Билим билим учун хизмат килмас экан, унинг оддий ахборотдан фарки колмайди. Ахборот эса бу билим дегани эмас. Яъни, мавжуд билимлар янги билимларни кашф этиш учун пойдевор сифатида хизмат килиши, жараённи занжирли реакция сифатида давом этишини таъминлайди. Бунинг учун укувчилар масаланинг мохиятини англаши, сабаб ва окибатларни тушуниб етиши ва хулосалар чикариш куникмасига эга булиши лозим булади.

Узок йиллар давомида педагогиканинг максад ва муддаоси шундай булиб келди: укитувчилар укувчиларга узларининг билганларинигина рукач килиб, укувчиларнинг ундан нари ёки берига утишлари рагбатлантирилмади. Натижада, бир неча авлод укувчилар адабиётларда мавжуд билимларни эсда саклаб колиш, уларни кур-курона ёдлаш, борингки, олган билимларини амалиётда тадбик этишдан нарига ута олишмади. Бу эса укувчиларда педагогик жараёнда энг мухим булган ностандарт фикрлашга булган рагбатни йукотди. Канчадан-канча хотираси билим ва информацияга тулиб тошган иктидорли укувчилар ишлаб чикариш жараёнига сингиб "йуколиб" кетди.

Вахоланки, агар уларда ностандарт фикрлаш куникмаси шакллантирилганда, бу борадаги уларнинг интилишлари рагбатлантирилганда мамлакатимиздаги фан ва технологиялар сохаси бугунгидан кура анча юксак марраларни забт этган буларди. Хуш, илм-фан ривожи учун шунчалик ахамиятли булган "ностандарт фикрлаш" деганда нимани тушуниш керак? У кандай намоён булади ва кандай натижаларга олиб келади?

Аввало "ностандарт фикрлаш" тушунчасининг узига изох бериб утсак: бу тушунча кишиларнинг одатий фикрлаш тарзига номувофик, гайриоддий фикрлаши, ноодатий усул ва йуллар билан хулосалар чикариши; вазиятдан чикишнинг хатто гайритабиий, аммо энг макбул мукобилларини излаб топиш, масалалар ва ходисаларга нисбатан хар доим ижодий фикрлаш оркали ёндашиш куникмасидир. Дархакикат, ностандарт фикрлаш куникма булиб, бунга йиллар

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-150-158

давомида фикрлаш тарзини мунтазам машк килдириш ёрдамида эришиш мумкин.

Х,ар кандай кучли иктидор эгаси ностандарт фикрлаш тарзи махсулидир. Одатий фикрлаш тарзи кишидаги иктидорни юзага чикармайди, унинг ижодий, интеллектуал ва илмий салохиятининг ривожланишига тускинлик килади. Окибатда, канчалик иктидор ва салохият эгаси булмасин, одатий фикрлаш тарзига куниккан инсон нари борса бой информацион базага эга "билимли укувчи" ёки "ходим"дан нарига ута олмайди.

Модомики, гап ностандарт фикрлаш хакида борар экан, куйидаги вокеа ушбу тушунчанинг мазмун-мохиятини тушунишимизга ёрдам беради, деб уйлаймиз: "Бир куни университет укитувчиси ^ироллик Академияси Президенти, физика фани буйича Нобель мукофоти совриндори Эрнест Резерфордга бир масалада ёрдам сураб, мурожаат килади. У бир талабасига физика фанидан имтихонда энг паст бахо куймокчи эканлигини, лекин талаба бу бахога рози эмаслигини айтади. Уларнинг хар иккиси: укитувчи хам, талаба хам учинчи бир холис шахснинг фикрини сураб куришга рози буладилар. Улар бу масалада Резерфордни танлайдилар. Имтихонда берилган савол куйидагича эди: "Барометр ёрдамида бино баландлигини кандай улчаш мумкинлигини тушунтиринг". Талабанинг жавоби куйидагича эди: "Барометр билан бинонинг томига чикиб, узун арконга барометрни боглаб, пастга тушириш, сунгра уни яна юкорига кутариб, аркон узунлигини улчаш лозим, шу узунлик бинонинг баландлигини курсатади" Вазият мураккаб эди, уз навбатида, жавоб хам тулик ва тугри булган. Бошка бир томондан, имтихон физика фанидан булган, бирок шундай жавобга келишда эса бу сохада куллаш мумкин булган билимларга таянилмаган эди. Резерфорд талабадан кайтадан жавоб беришни сурайди. Тайёргарлик учун олти дакика ажратиб, талабага жавобда физик конуниятлар акс этиши лозимлигини тайинлайди. Беш дакика утгунга кадар талаба имтихон варакасига хеч нарса ёзмайди. Резерфорд талабадан имтихонни топшириш ёки топширмаслигини сураганида, у муаммонинг бир неча ечими борлигини, шунчаки улар орасидан энг макбулини танлаётганини айтади. ^изикиши ортган Резерфорд вакт тугамаган булса хам, ёш талабадан жавобни айтишини сурайди. Саволга энди куйидагича жавоб янграйди: "Барометр билан бинонинг томига чикинг ва барометрни ипга боглаб, пастга ташланг, тушиш вактини белгилаб куйинг. Сунгра формуладан фойдаланиб, бино баландлигини хисоблаш мумкин". Шунда Резерфорд уз хамкасби - укитувчидан жавобнинг маъкул

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-150-158

булган ёки маъкул эмаслигини сурайди. Укитувчи жавоб коникарли эканлигини тан олади. Бирок талаба бир неча жавобни билишини эслатади ва колган жавобларни хам айтиши учун рухсат сурайди. Рухсат берилгач эса, шундай жавоб беради:

- Барометр ёрдамида бино баланбдлигини улчашнинг бир неча усуллари мавжуд. Масалан, куёшли кунда кучага чикиб, барометр ва унинг сояси узунлигини улчаш мумкин. Худди шунингдек, бино соясининг узунлиги хам улчанади. Сунг оддий пропорцияни хисоблаш оркали бинонинг узунлигини хам топиш мумкин.

- Ёмон эмас, - деди Резерфорд. - Бошка усуллар хам борми?

- Х,а. Жуда оддий усул бор, бу усулнинг сизларга ёкиб колишига ишончим комил. Барометрни кулингизга олиб, зинадан кутариласиз. Барометрни деворга тираб, белгилар куйиб борасиз. Белгилар сонини барометр узунлигига купайтириб, бино баландилигини билиб оласиз. Бу энг ажойиб усул.

- Агар сал мураккаброк усулни хохласангиз, - давом эттирди у, -барометрга ип боглаб, уни маятник каби тебратиб, бинонинг асоси ва томида гравитацион катталикни аникланг. Бу катталиклар орасидаги тафовутдан бино баландлигини хисоблаш мумкин.

- Нихоят, - якунлади талаба, - бошка купгина усуллар орасида бу масаланинг энг маъкул ечими шуки, барометрни олиб, бино бошкарувчисини топиш ва унга: "Жаноб бошкарувчи, менда гаройиб барометр бор. Шу бинонинг баландлигини айтсангиз, уни сизга тухфа киламан" - деб айтиш.

Шунда Резерфорд талабадан нахотки бу масаланинг хаммага маълум булган ечимини билмаслигини сурайди. У ечимни билишини айтади, бирок укувчиларга уз фикрлаш усулларини рукач килиб, шундай фикрлашга мажбурловчи укитувчилардан зерикканини, шунинг учун бино баландлигини хисоблашнинг узи учун тугри деб хисоблаган жавобни айтганлигини таъкидлайди.

Бу талаба буюк физик, Нобель мукофоти совриндори Нильс Бор (18851962) эди"[]1.

Хдкдкатан хам, айнан ностандарт фикрлаш тарзи Нильс Борни машхур физик сифатида дунёга танитди, энг нуфузли Нобель мукофоти сари етаклади.

Ностандарт фикрлаш ва унинг инсон тафаккурини ривожлантиришдаги ахамияти шубхасиз. Илмда, бизнесда, сиёсатда ёки бошка сохаларда

1 Нильс Хенрик Давид Бор - биография, (to-name.ru/biography/nils-bor.htm)

Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research, Uzbekistan 154 www.ares.uz

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-150-158

муваффакиятга эришган инсонларнинг барчаси одатдаги инсонлардан у ёки бу хусусияти билан фарк килади, аммо фикрлаш тарзидаги фарк эса шубхасиздир.

Дархакикат, фикрлаш, тафаккур юритиш бу бизнинг муваффакиятларимиз ёки муваффакиятсизликларимизнинг энг мухим шартларидан биридир. «Тафаккур юритишга харакат килган инсон, хеч шубхасиз, узи интилаётган сунгги даражадаги бахт-саодатга эриша олади» -дейди буюк файласуф Абу Наср Форобий [1].

Инсонларнинг фикрлаш тарзи унинг жамиятда тутган урни ва даражасига нисбатан тугри пропорционалдир. Эътибор берганмисиз, одатий фикрлаш тарзига эга инсонлар одатдаги инсонлар каби хаёт кечирадилар. Аксинча, кайси сохадаки муваффакиятга эришган инсонларнинг барчаси одатдаги инсонлардан кура бошкача фикрлайдилар. Улардаги ностандарт фикрлаш тарзи инсоният учун хали маълум булмаган ечимларни топишига сабаб булган ва бунинг натижасида улар бизнесда, илм-фанда ёки санъатда улкан муваффакиятларга эришганлар.

Х,ар кандай масалада ечимга келишнинг куплаб йуллари мавжуд. Аксарият инсонлар кайсидир масалага дуч келишса, бу масала узидан олдин кайси йуллар билан ечим топганига эътибор каратишади ва шуларнинг орасидан узига энг маъкулини танлайдилар. Чунки педагогикамиз бизни узок йиллар давомида шу тарзда тарбиялаган. Вахолангки, хар кандай масаланинг ечимида хар доим шу пайтгача маълум булганидан ташкари яна бошка йуллар хам мавжуд булади. Уларни топиш эса ноодатий фикрлайдиган, уз йулини кидирадиган инсонларгагина насиб этади. Масаланинг ечимида сиз топган янги йул энг макбули булмаслиги мумкин, аммо у сизгагина тегишли эканлиги ва янгилиги билан кадрли булади.

Янги топилган йул бизнесда бу йуналишда ракобатчиларнинг кам булиши билан муваффакиятга етакласа, илм-фанда эса инсоният эришган илм-фан сархадларининг кенгайишига хизмат килиши билан кадр топади. Янги усуллар топиш кишидаги фараз килиш кобилияти билан амалга ошади. А.Эйнштейн фараз килиш куникмасини билимдонликнинг энг юкори погонаси деб хисоблаган, фаразсиз янгилик очиш мумкин эмаслигига ишонган.

Математиклар "йигирмата масалани битта усул билан ечгандан кура, битта масалани йигирмата усул билан ечган яхширок" эканлигини таъкидлайдилар. Бу бир хилликдан кочиш билан бирга креатив ёндашувни, ностандарт фиклашни рагбатлантириш демакдир.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-150-158

Хуш, ёшларни ностандарт фикрлашга ургатиш учун бугунги кун педагогикамизда кандай усул ва воситалардан, методлардан фойдаланиш зарур? Бу борада биз куйидагиларни тавсия киламиз:

1. укитувчининг талабаларга уз фикрлаш тарзини рукач килиб, улардан хам шундай фикрлашни талаб килишдан тийилиши;

2. талабаларга фикр юритиш учун имконият бериш;

3. турли-туман гоя ва фикрларни кабул килиш, укитиш жараёнида мавжуд билимларни ёдлаш ва хотирада саклашдан кура масаланинг мохиятини тушунтиришга эътиборни каратиш;

4. илмий терминлар ва тушунчаларнинг таърифи, конуниятлар ва коидаларни шунчаки ёдлаш эмас, балки уларнинг мазмунини англаш ва мохиятини тушунишга ургу бериш. Бунда унинг мохиятини укувчиларга тушунтиришда муайян таъриф, коида ва конуниятни анализ (тахлил) ва синтез (тавсиф) килиш методи кул келади (она тили предмети буйича бирор машхур таърифни мисол сифатида келтириб тушунтириш керак);

5. дарс машгулотларида укувчиларни хар бир фан, керак булса хар бир мавзу борасида ходиса ва мохиятни, сабаб ва окибатни англашига, фан доирасида ва фанлараро узаро богланиш, муносабат ва мувозанатларни тушунишларига, чогиштириш, солиштириш ва мантикий хулосалар чикаришларига шароитлар яратиш;

6. талабаларда мохиятга етиб келишнинг янги йулларини кидиришга рагбат уйготиш, бунда талабаларга хатога йул куйишлари табиий хол эканлигини ва бундан чучимаслик кераклигини тушунтириш;

7. янгича фикрлар билан талабаларни кулгига колмасликларига ишонтириш;

8. бир нечта масалани бир усулда ечишдан кура бир масалани бир нечта усуллар билан ечишга каратилган методлардан фойдаланиш;

9. талабалардаги ижодий фикрлаш тарзининг хар кандай куринишларини рагбатлантириш;

10. талабаларнинг укув жараёнидаги фаоллигини таъминлаш;

11. хар бир талабанинг танкидий фикр юритишга кодир эканлигига узларида ишонч хиссини уйготиш ва хоказо.

Аслида бу санаб утилган хар бир таклиф укитувчидан изланишни, хар бир дарс машгулотига пухта тайёргарлик куришни талаб этади. Шунинг учун мен укитувчиларга хар бир дарс машгулотини ижодий жараён сифатида

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-150-158

карашни ва унга тайёргарлик жараёнида мавжуд усул ва воситалардан фойдаланиш билангина чегараланмасликни, балки шу мавзуни укувчиларга етказишга ёрдам берадиган хар кандай усул, восита ва шакллардан фойдаланишдан чучимасликларини айтган булар эдим. Демак, ностандарт фикрлаш тарзини барча фаолият турлари каторида дарс машгулотига хам татбик этиш максадга мувофик деган хулосага келиш мумкин.

ХУЛОСА

Умуман олганда, инсондаги ностандарт фикрлаш тарзининг ахамияти эса талабаларда масаланинг мохиятини англаш, сохада янгилик ва кашфиётлар яратиш, ижодий фикрлаш тарзининг ривожланиши, хато килишдан чучимаслик куникмасининг шаклланиши, узига нисбатан ишончни ортиши каби ижобий окибатлар билан характерланади. Энг асосийси, ностандарт фикрлаш уларни укишда хамда ишда кашфиётлар ва янгиликлар сари етаклайди.

REFERENCES

1. Абу Наср Форобий. Фозил одамлар шахри. - Тошкент: «Янги аср авлоди», 2016. - 320 б.

2. Гаффарова Г.Г., Абдуллаева М.Н. (2017). Сложность в современной философии // Вестник Каракалпакского государственного университета им. Бердаха. №3, - С.99-102.

3. Гаффарова Г.Г., Абдуллаева М.Н. (2013). Когнитивность и креативность в контексте современной эпистемологии и образовании. Народы Евразии. История, культура и проблемы взаимодействия: международный научно-практические конференции. Прага, -С.107-111.

4. Гаффарова Г. (2018). Ёшларда когнитив тафаккурни ривожлантириш масалалари. Ёшларни гоявий-мафкуравий тарбиялашнинг устувор йуналишлари: XV республика илмий-назарий конференция материаллари. -Самарканд, Б.28-29.

5. Гаффарова r.F. (2012). Ёш авлодда креатив ва когнитив тафаккурни ривожлантириш масалалари. Оила маънавий тараккиёт таянчи: илмий-назарий конференция. Навоий, - Б.29-32.

6. Кашкаров А. Быстрое и нестантартное мышление: 50+50 задач для тренировки навыков успешного человека. - Алматы: «Эксмо», 2016.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-150-158

7. Майнцер К. Сложносистемное мышление. Материя, разум, человечество. Новый синтез. - М.: Книжный дом «Либроком», 2009. - 464 с.

8. Эдвард де Боно. Латеральное мышление. - Минск: «Поппурри», 2012. - 384 с.

9. Эдвард де Боно. Искусство думать: Латеральное мышление как способ решения сложных задач. - Альпина Паблишер, 2015.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

10. Эдвард де Боно. Нестандартное мышление. - Минск: «Попурри», 2016. -272 с.

11. Edward de Bono. Lateral thinking: Creativity Step by Step. - Harper & Row, 1970. - 300 с.

12. Makhmudova G., G'affarova G., Jalalova G. (2020). O'zbekistonda islohatlar jarayonini tahlil etish va amalga oshirishning konseptual-falsafiy metodologiyasi. 176 b.

13. Gaffarova G.G, Saydaliyeva N.Z. (2020). The influence of social networks on youth thinking and activity. JournalNX - A Multidisciplinary Peer Reviewed Journal. 6 (5), 105-108.

14. Gaffarova G.G. (2018). Self-organization as an autopoietic system. Paradigmata poznani, vol. 3, pp. 56-60.

15. Gaffarova, G.G.; Jalalova, G.O. (2021). Human capital as the basis of society development. ISJ Theor. Appl. Sci., 4, 455-460.

16. Гаффарова, Г., & Абдуллаева, М. (2020). Тасаввуфнинг когнитив тизими замонавий фалсафа призмасида. Academic Research in Educational Sciences, 1(3), 102-114.

17. Гаффарова, Гулчехра Гуламжановна. (2020). Когнитив жараёнда аутопоэзис назарияси. Узбекистонда илмий-амалий тадкикотлар: Республика микесида 16-куп тармокли илмий масофавий онлайн конференция материаллари. 193-196.

18. Ниязимбетов МД. Мураккаб тизимларни моделлаштиришнинг замонавий парадигмалари: дисс.я автореферати. - Тошкент, 2019. - 71 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.