Научная статья на тему 'ЁШЛАР ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШДА МОТИВАЦИЯНИНГ ЎРНИ ЁХУД УЛКАН МАҚСАДЛАР САРИ ДАСТЛАБКИ ҚАДАМ'

ЁШЛАР ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШДА МОТИВАЦИЯНИНГ ЎРНИ ЁХУД УЛКАН МАҚСАДЛАР САРИ ДАСТЛАБКИ ҚАДАМ Текст научной статьи по специальности «Психологические науки»

CC BY
64
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Мотивация / лидерлик / Фредерик Херсберг / Стивен Жобс / Жололиддин Румий

Аннотация научной статьи по психологическим наукам, автор научной работы — П.М.Рахматуллаева, М.А.Маҳкамова

Мақолада мотивациянинг инсон ҳаётидаги ўрни ва таълим жараёнидаги рўли ёрқин далиллар билан тушунтирилган. Жамиятда инсон ривожланиши ва уни доимо олдинга ундовчи ўз мақсадларига эришишга мажбур қиладиган куч мотивация эканлиги муаллиф томонидан чиройли шарҳлар билан ёритилган. Шу ўринда одамларнинг хулқ-атвори ва психикасига нечоғлик таъсири борлиги айтиб ўтилган ва яна аҳамиятли жойи мотивацияни ривожланиш оқибатида лидерлик сирларига урғу берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЁШЛАР ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШДА МОТИВАЦИЯНИНГ ЎРНИ ЁХУД УЛКАН МАҚСАДЛАР САРИ ДАСТЛАБКИ ҚАДАМ»

ЁШЛАР ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШДА МОТИВАЦИЯНИНГ УРНИ ЁХУД УЛКАН МАЦСАДЛАР САРИ ДАСТЛАБКИ ЦАДАМ

П.М.Рахматуллаева,

Узбекистон Миллий Университети Жиззах филали "Оила психология " кафедраси укитувчиси.

М.А.Ма^камова, Узбекистон Миллий Университети Жиззах филиали талабаси.

Аннотация: Маколада мотивациянинг инсон хаётидаги урни ва таълим жараёнидаги рули ёркин далиллар билан тушунтирилган. Жамиятда инсон ривожланиши ва уни доимо олдинга ундовчи уз максадларига эришишга мажбур киладиган куч мотивация эканлиги муаллиф томонидан чиройли шархлар билан ёритилган. Шу уринда одамларнинг хулк-атвори ва психикасига нечоFлик таъсири борлиги айтиб утилган ва яна ахамиятли жойи мотивацияни ривожланиш окибатида лидерлик сирларига урFу берилган.

Калит сузлар: Мотивация, лидерлик, Фредерик Херсберг, Стивен Жобс, Жололиддин Румий.

Шахснинг жамиятдаги ижтимоий хулки ва узини кандай тутуши, эгаллаган мавкейи хам сабабсиз, уз-узидан руй бермайди. Фаолиятнинг амалга ошиши ва шахс хулк-атворини тушунтириш учун психологияда "Мотив" ва "мотивация" тушунчалари ишлатилади.

Мотивация-бу кенг таркалган тушунча булиб, фикрлар, хиссиётлар ва хатти-харакатлар билан буглик. Шунинг учун хам бу аклий даражадаги энг мухим жараёнлардан биридир. Мотивация сузининг маъносигга тухталадиган булсак, (лотинча Мовере харакат килиш, суриш) харакатларнинг сабабчисидир. Агар бирор киши муайян билан шуFулланммокчи булса, фаолият демак унинг мотивацияси бор. Масалан, агар талаба укишга астойдил киришса, унда укишга мотивация бор, ёхуд юкори натижаларга эришишга интилаётгани спортчида ютук мотивацияси юкори даражага эга, рахбарнинг барчага буйсинишни истаги хокимият учун юкори даражадаги мотивацияни курсатади. Умуман олиб караганда хаётда бирор бир харакат турини талаб киладиган барча холатлар билан боFлик, бир стакан сув учун ошхонага боришдан тортиб, бизнинг иш имкониятларимизни яхшилаш учун куп марталаб укишни бошлаганча. Шунинг учун у бизга таъсир киладиган жуда кенг психологик жараёндир. Шу сабабли тарих давомида одамларнинг хулк атвори буйича мутахассисларга катта кизикиш уЙFOтган. Мотивация психология сохасида кандай пайдо булганлиги хакидаги биринчи изохлардан бири бу утган асрнинг 50-йилларида Фредирик Херсберг томонидан таклиф килган ва уни ривожлантириш учун дастлабки кадам булган десак муболаFа булмайди. Унинг фикрига кура бизнинг фикрларимиз ёки эътикодларимиз ва харакатларимиз

уртасидаги зиддият булса, бизнинг узимизни жуда нокулай хис киламиз. Агар бу нокулайлик жуда юкори даражага етса, бизнинг ундан холос буладиган даражада харакат килишга туртки берамиз ва бу айнан мотивациядир...

Психология сохасида яна бир муваффакиятли назарияларидан бири Иброхим Мослоу 1943 йилда "Инсон мотивацияси назарияси" асарида илгари сурган эди. Ушбу маколада тадкикотчи бизнинг эхтиёжлар иерархик яъни энг асосийлари юкори даражалари фаоллаштирилишидан олдин бажарилиши керак. Шундай килиб, аксарият шахслар уз хаётларини мотивациянинг энг паст даражаларидан бошлашади ва улар уз эхтиёжларини кондирилгандагина, кейингисига утишлари мумкин. Мадсен назариясига кура, мавжуд булган мотивациялар турлари беш хил даражага булинган; физиологик эхтиёжлар, хавфсизлик, тегишли булиш, кайдлаш ва янгилашдир.

Мотивация мохияти буйича билдирилган юкоридаги фикр-мулохазаларга унга берилган умумлашган фазилатларга мутлоко мутаносибдир. Рубинштейн С.Л. "Мотивация-бу психика оркали амалга ошувчи детерминатсиясидир", деб таъкидлаган булса, Мадсен К.Б. "Мотивация бу хулкка йуналтирилган куллаб кувватловчи, кУзFатувчи омилларнинг й^индисидир", деб айтиб утган. Куйидаги маълумотлар ранг баранглиги мотивацияга янада чукуррок ёндашиш имкониятини беради.

Х,озирги кунда мотивациянинг урни канчалик ахамиятли ёки ёшлар хаётида нечоFлик мухим урин касб этмокда. Бу саволларга жавоб кидириш максадида суровнома утказганимизда, ёшлар биз укишимизда хамда таълим сифатини оширишда мотивациянинг урни катта эканлигини айтиб утишган булса, Ёши катта инсонлар эса хозирги кунда ёшлар уртасида узини омадсиз ва бахтсиз хис килишларига сабаб бу айнан мотивациянинг етишмаслиги дея таъкидлашди. Шу уринда Жалолиддин Румийнинг шу гапини эслатиб утиш уринли деб хисоблайман. "Хдётда омадсиз, Бахтсиз ва муофакиятсиз тушунчаларни узи йук. Шунчаки хаётда дангаса, локайд ва эътиборсиз деган сузлар бор холос".

Шундай экан, янада кучлирок укишимиз ва максадлар сари дадил харакат килишимиз узимизни бахтли хис килишимиз уз кулимиздадир. Зеро Президентимиз Ш.М.Мирзиёев таъбири билан айтганда "Х,озирги кунда хар томонлама камол топган, юксак салохиятли, акл-заковатли шахсни шакллантириш учун аввало уларнинг таълим тизимига эътибор каратишимиз лозим". Бу гаплардан куриниб турибдики Юртбошимиз хам таълим тизимига эътибор каратар экан аввало бунинг учун Ёшлар онгига юксалиш тушунчасини янада кучлирок сингдириш учун бунга туртки зарурдир. Айнан салохиятли ёшларни шакллантириш ва улкан максадлар сари даастлабки кадам айнан мотивация десак муболаFа булмайди.

Дархакикат инсон чукур рухий холатга тушганда айнан уни олдинга ундовчи нарса турткидир.Келинг мен сизга узингиз билган битта нарсани айтай, дунё факат чараклаган куёш ва камалаклардан иборат эмас, у жуда ёмон ва расво жой. У канчалик кучли эканлигининг ахамияти йук. у сизни уриб тез чуктиради ва каршилик килмасангиз абадий тиз чуккан холингизни саклаб колади. Сиз, мен ёки бошка хеч ким хаёт урганчлик каттик ура олмайди. Гап сизнинг канчалик каттик

ура олишида эмас, канчалик каттик давом эттира олишингда, канчалик зарбаларни олиб, йулингизни давом эта олишингизда. Галаба манашу йул билан эришилади.

Агар узингиз нимага эришингизни билсангиз боринг ва узингиз арзийдиган нарсаларни кулга киритинг. Аммо сиз зарбаларни олишга тайёр булишингииз керак ва зарба текканда у туфайли шундай булди, бу туфайли шундай булди деб бошкаларга бормок укталмаслигингиз керак. Куркоклар шундай килади ва сиз куркок эмассиз. Сиз улардан яхшироксиз, хар доим узингизга мен уддалайман деб мотив беришингиз керак". Хдвотирланаяпсиз, куркаяпсизми,вактим йук, кечикдим деб уйлаяпсизми адашасиз, узингиз устингизда ишлашингиз ва ёркин келажак сари кадам босишнинг эрта-кечи йук, мухими сиз уз хатоларингизни англай бошладингиздахаракат килиш учун куч топаолганингиздадир.

Баъзилар 22 ёшида институте ёки университетни тамомлайди лекин, муносиб иш топиш учун 5 йил кутади.

Баъзилар 50 ёшида компания рахбари булади ва 90 ёшгача умр куради.

Барак Обама 50 ёшида нафакага чикган булса унинг бир вактлари витсе президенти булган Жо Байден 78 ёшида АКШ президенти булмокда.

Баъзилар турмуш курган вактда баъзилар хали хам буйдок булади.

Бу дунёда хар ким уз вакт улчови билан яшайди.

Сизнинг атрофингиздаги одамлар гуёки сиздан анча одимлаб кетганга ухшаб куринади, баъзилар эса ортда колаётгандек. Уларга хасад килманг ва хавас кузи билан бокинг. Шунинг учун узингизни хотиржам тутинг. Сиз кеч колмадингиз. Сиз одимлаб хам кетмадингиз. Барчани уз хаёт йули ва умр улчови бор. Факат бу нарсалар учун уз максадингизга харакатдан тухтаманг. Бирор нарсага эришмокликни максад килиб куйдингизми унга дастлабки кадамни хозирдан, шу ондан бошланг. Х,аракат килаяпман деб айтаяпсизми, атрофга шунчаки назар солинг 7 ёшдан 70 ёшгача хамма харакатда хамма доимо нимагадир шошилади, лекин уларнинг аксариятида маълум максад йук. Уларга диккат билан назар солинг кимдир куча-куйда арава тортаётган булса кимдир рахбарлик курсисида утирибди. Энди узингизга савол беринг сизнингча харакатни узи кифоями? Йук, албатта биз хакикий лидерлик, ёркин келажак ва улкан марралар сари дадил ва бардам харакат килар эканмиз биз узимизда уш кучни мотивни топаолишимиз ва уни туFри йулга тарFибот килаолишимиз керак. Х,ар куни шунчаки фахр билан уйкуга кетинг ва эрта тонгда шукроналик хисси билан уЙFOнинг. Аппле компанияси рахбари Стивен Жобс "Кабристондаги энг бой одам булиш мен учун мухим эмас^ Нимадур ажойиб иш килганлигимизни таъкидалаб ётиш бу мен учун хакикий мотивдир ва хаммасидан ахамиятлидир". деб айтиб утган.Уз-узидан куриниб турибдики нафакат жамиятда балки хаётимизда мотивация мухим ахамиятга эга.

Хулоса килиб шуни таъкидлаш жоизки, нафакат узимиз балки хаётни барча сохаларида хусусан, таълим, спорт, санъат, хамма-хаммасида мотивацияни урни каттадир.Асл лидерларнинг сири хам шундадир аслида. Шундай экан биз узимизда уша кучни топаолишимиз ва уни Жамиятда тарFибот килаолишимиз лозим.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1. Мирзиёев Ш.М. Эркин ва фаровон, демократик Узбекистан давлатини бирргаликда барпо этамиз. Узбекистан Республикаси Президенти лавозимига киришиш тантанали маросимига баFишланган Олий Мажлис палаталарининг кушма мажлисидаги нутк. - Тошкент: "Узбекистан", 2016.-56 б.

2. Гозиев Э.Г. Ижтимоий психология. -Т.:, 2010.

3. Гозиев Э.Г. Менежмент психологияси. -Т.: 2001.

4. Хайдаров Ф.И., Халилова Н.И.. "Умумий психология" -Т.: 2010

5. "Мотивация назариялари ва уларни ташкилотларда куллаш: хатарларни тахлил килиш": Тадкикот п0F0наси. Кабул килинган санаси: 2019 йил 27-ноябрь.

6. "Мотивация ва инсон истаги хакида 8 та назария": Чопра маркази.Чопра марказидан 2019 йил 27-ноябрда олинган: чопра.сом.

7. Rahmatullayeva M. Pedagoglarning ilmiy pedagogik kompitentlikni shakllantirishning mazmuni. Международный конференция академических наук г.Новосибирск 2021 йил 27.03. 178-180 bet

8. Rahmatullayeva M.. Zamonaviy ta'lim va innovatsion texnologiyalarda modulli yondashuvning mazmuni, maqsadi va vazifalari. "Kompyuter ilmlari va muhandislik texnologiyalari" mavzusidagi xalqaro ilmiy- texnik anjuman to'plam, Jizzax, 2022 yil 14-15 oktabr

PEDOGAGIK KOMPETENSIYA - TA'LIM JARAYONINI TAKOMILLASHTIRISHNING MUHIM OMILI SIFATIDA

Turayeva Dilafruz Ruftamboyevna

Toshkent Kimyo xalqaro universiteti Pedagogika va psixologiya kafedrasi dotsenti v. b.

Amanullayeva Umida Botirjon qizi

Toshkent Kimyo xalqaro universiteti talabasi

Annotatsiya. Maqolada bugungi kundagi ta'lim tizimi islohotlarini amalga oshirish va rivojlantirish jarayonida pedagogik kompetentlikning zaruriyati, kompetentlik tushunchasining mohiyati, kasbiy kompetentlik sifatlari, pedagogning kasbiy kompetentligi masalalari mazmun-mohiyati atroflicha ochib berilgan.

Tayanch so'z va tushunchalar: kompetentlik, kasbiy kompetentlik, pedagog, rivojlantirish, mazmun, mohiyat, da^ur, tizim, islohot, axloq, xulq va atvor, kishi odobi, o'qituvchi.

"Hamma ezguliklar bilim tufaylidir. Bilim tufayli go'yo ko'kka yo'l topiladi. So'z bo'zyerga yashil ko'kdan tushdi, so'zi tufayli inson o'zini ulug'qildi."

YusufXos Hojib

O'zbeki^onda ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy, huquqiy madaniy-ma'rifiy. sohalarda katta ahamiyatga ega bo'lgan islohotlar amalga oshirilmoqda. Barpo etilayotgan yangi bozor munosabatlariga asoslangan demokratik, huquqiy davlat, fuqarolik jamiyati insonlaming

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.