Научная статья на тему 'ЁШЛАР ҲАЁТИДА ВИРТУАЛЛАШУВ САБАБЛАРИ ВА ОМИЛЛАРИ'

ЁШЛАР ҲАЁТИДА ВИРТУАЛЛАШУВ САБАБЛАРИ ВА ОМИЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
150
21
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ВИРТУАЛЛАШУВ / ИЖТИМОИЙ ҲАЁТ / КОМПЬЮТЕР / ВИРТУАЛ ОЛАМ / ВИРТУАЛ ҲАЁТ / СИНИКИТ / ОДНОКЛАССНИКИ / ВКОНТАКТЕ / ИНТЕРНЕТ

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Дабылов А.

Бу мақолада ёшларнинг виртуаллашув сабаблари, омиллари ва натижалари минтақавий материаллар асосида ўрганилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CAUSES AND FACTORS OF VIRTUALIZATION IN YOUTH LIFE

This article examines the causes, materials, and materials of youth virtualization.

Текст научной работы на тему «ЁШЛАР ҲАЁТИДА ВИРТУАЛЛАШУВ САБАБЛАРИ ВА ОМИЛЛАРИ»

Дабылов А.

Корацалпогистон Республикаси Корацалпоцдавлатуниверситети Журналистика факультетининг 3-босцич талабаси

ЁШЛАР ХДЁТИДА ВИРТУАЛЛАШУВ САБАБЛАРИ ВА

ОМИЛЛАРИ

Аннотация: Бу мацолада ёшларнинг виртуаллашув сабаблари, омиллари ва натижалари минтацавий материаллар асосида урганилади.

Калит сузлар: Виртуаллашув, ижтимоий уаёт, компьютер, виртуал олам, виртуал уаёт, Синикит, Одноклассники, Facebook, Instagram, Twitter, ВКонтакте, интернет.

Dabylov A.

3rd year student faculty of journalism Karakalpak State University Republic of Karakalpakstan

CAUSES AND FACTORS OF VIRTUALIZATION IN YOUTH LIFE

Annotation: This article examines the causes, materials, and materials of youth virtualization.

Key words: virtualization, social life, computer, virtual world, virtual life, Sinikit, Odnoklassniki, Facebook, Instagram, Twitter, Vkontakte, internet.

Инсон хамиша орзулар огушида яшайди. Орзусиз инсон бамисоли канотсиз куш. Шу пайтгача ижтимоий хаётда, илм-фан ва техника сохасида кулга киритилган мислсиз ютукларимизга орзуларимиз ва унга булган интилишларимиз туфайли эришиб келмокдамиз.

Инсоннинг коинотга парвоз килиши фантастик асарларда инсоният орзуси сифатида тасвирланган булиб, фанда эса бу юз йиллардан кейин пайдо булади деган тушунча мавжуд эди. Лекин инсоннинг ушбу орзуси бизнинг замонимизда амалга ошди ва инсон коинотни хам забт этди.

Компьютерда асосан мудофаа ва бошка тадкикотчилик масалалари билан шугулландилар. Купинча хисоблаш техникаси математика, мантик, рациональ гоялар билан боглик масалалар устида иш юритдилар. Инсонлар ундан умуман оддий максадларда (масалан, уйинлар учун) фойдаланишлари мумкинлиги хеч кимнинг хаёлига хам келмаган. «Компьютер уйинлари» ибораси эса бемаъни хаёлдек туюлиши мумкин эди. Шундай булса хам монитор олдидаги жиддий, завксиз, совуккон олимларнинг уринларини завкли, кизикувчан уйинчи болалар эгаллади.

Шундай килиб, компьютер, компьютер уйинлари хамда хозирги даврда фан, техника ва асосан компьютер тараккиёти махсули булган интернет инсонлар орасида оммалашиб кетди.

Хуш, «виртуал олам», «виртуал хаёт» дегани нима узи? Унинг лугавий маъноси кандай? Бу термин муомалага качондан буён кириб келган?

Интернет материалларининг бирида: «Виртуал» сузи инглиз тилидаги суз булиб, унинг бир маъноси «куринмас» демакдир»[2],-дейилади.

«Виртуал ингл: virtual, рус: виртуальный;вокеий булиб куринган, бирок вазифалари бошка мосламалар томонидан бажариладиган функционал мослама таърифи»[1:56].

Демак, «виртуал» сузининг биринчи лугавий маъносига карайдиган булсак, у «куринмас» деган маънони билдиради. Бу сузни янада соддалаштирсак, инсоннинг интернетдаги ахборотларга муккасидан кетиши окибатида реал хаётдан узилиши, одамларга куринмай, узи билан узи колиши.

Иккинчи лугавий маънога эътибор берадиган булсак, интернетдаги вокеалар бизга вокеий (реал) булиб куринган, лекин вазифалари бошка мосламалар оркали бажарилгани учун хам у виртуал, яъни бутунлай бошка оламдир.

Ушбу уринда «виртуал олам» ибораси билан бирга «кибермакон» терминини хам ишлатиб утганимиз уринли. Чунки бу иккаласи битта маънони англатади десам муболага булмайди.

«Кибермакон» терминининг маъносини караб курайлик.

Кибермакон (ингл: cyberspace, рус: киберпространство) тушунчаси канадалик ёзувчи Уилям Гибсон томонидан 1984 йили "Cyberspace" ("Кибермакон") деб номланган трилогиянинг биринчи романи "Neuromancer" ("Нейромант") чоп этилиши билан боглик. У дунёнинг барча компьютерларидаги электрон маълумотлар айланиб юрадиган виртуал маконни таърифлайди[1:107].

Хдётда хамма нарсанинг пайдо булишининг сабаблари бор. Х,еч бир нарса бесабаб вужудга келмайди (Бизларнинг энг асосий камчиликларимиздан бири - агар жамиятда жиноят содир булса, биринчи навбатда жиноятчини жазолаймиз. Яъни купинча жиноятнинг окибати (натижаси) билан курашамиз. Тугри, жиноятга жазо мукаррар. Лекин жиноятнинг пайдо булиш сабаблари бир чеккада колиб кетади. Х,еч кимнинг бу биланиши йук. Жиноятнинг содир булиш сабаблари, омиллари, яъни илдизини топсак, куплаган жиноятларнинг олдини олган булардик). Ёшларнинг виртуал оламга богланиб колишининг хам мухим сабаблари мавжуд.

Биринчи сабаб. Оиладаги мухитнинг йуклиги, яъни фарзанд тарбиясида бушликнинг пайдо булиши. Ота-онанинг фарзандига

(дилбандига) эътиборсизлиги, фарзандига етарли даражада мехр бермаслиги, уларнинг (фарзандларининг) кизикишлари билан умуман иши булмаслиги окибатида купчилик ёшлар узларига дарддош, сирдош буладиган инсонни виртуал оламдан кидириб топишга мажбур булади.Бунинг окибати фожеавий тус олиши ва ёмон нарсаларга олиб келиши мумкин.Бундай пайтда купинча ёшлар эмас, балки ота-оналар айбдор хисобланади. Чунки ёмон бола булмайди, балки ёмон тарбия булиб, фарзанд хар кандай тарбия махсули, яъни мевасидир. Демак, виртуал олам бу авлодлар — катталар ва ёшлар (болалар)уртасидаги узилиш мухитидир, уларнинг ортида авлодлар низолари ётган булиши мумкин. Ёшларнинг тасаввурида ер юзини виртуал олам камраб олган. Битта мисол. Виртуал оламда 2015 йилда пайдо булган "Кук кит" уйини ёшлар орасида оммалашиб, бу уйиннинг ёмон окибатларга олиб келганини купчилик яхши билади. "Кук кит" онлайн уйин булиб, уйин гурухи коидаларига кура, онги манипуляция килинган иштирокчи 50 та шартни бажариши ва пировардида уз жонига касд килиши лозим.2016 йилда дунёнинг бир канча давлатларида, хусусан Россияда 320 нафар, Киргизстонда 95 нафар ва Козогистонда 90 нафар усмирлар уз жонига касд килган. Бизнинг мамлакатимизда 31 нафар мактаб, 5 нафар коллеж укувчиси «Синикит» уйинининг 1-15-боскич иштирокчиларига айланганлиги аникланган[4].

Иккинчи сабаб. Виртуал олам аслида ёлгон дунё. У реал эмас, шу сабаб у мавжуд эмас. У факат бизнинг хаёлимиздаги дунё хисобланади. Шу сабабли хам инсон, айникса ёшлар виртуал оламда узларини эркин сезишади (худди «балик сувга кирганидек») ва улар бу оламга ошно булиб колишади. Шундан келиб чикиб айтишимиз мумкин, ёшлар хаётида виртуаллашув сабабларидан бири - реал хаётдаги одоб-ахлок коидаларининг интернетда йуклиги, айрим ёшлар учун вокеликдаги одоб -ахлок коидаларининг зерикарли туюлиши, жавобгарликдан кочиш истаги, натижада узини эмин-эркин хис киладиган виртуал оламга богланиб колишига олиб келади. Хрзирда дунёда букмерлик компанияларининг курбонлари сони кундан-кунга ортиб бормокда. Бу уйин мобил телефонлари оркали онлайн тарзда амалга оширилиб, у оркали мехнатга куч сарфлашларсиз осонгина утириб пул топиш, мумайгина даромад ишлаш истаги купчилик ёшларимизни уз домига тортиб кетмокда. Ушбу кимор уйинларини нафакат онги паст инсонлар, хаттоки олий маълумотли шахслар хам уйнаганлиги ачинарли холатдир. Масалан, 2018 йили «Йил талабаси» танлови голиби булган ФарДУ укитувчисининг 1хЬе1 (виртуал уйин) курбони булганлиги аччик булсаям айни хакикат.

Учинчидан, интернетдан ахборотларни излаб топиш осон булгани учун хозирги ёшларнинг купчилиги эринчок, ялков булиб колмокда. Укитувчиларнинг берган топшириклари, уй вазифалари, курс ишлари, рефератларни китоблардан излаб, ахтариб утирмасдан, шундок

интернетдан тайёр материалларни осонгина кучириб олмокда. Натижада, купчилик ёшларда ижодий мехнат килиш, ижодий фикрлаш кобилияти сустлашмокда. Интернетдан керакли ахборотларни осон излаб топиш ва уни юклаб олиш имконияти ёшлар хаётида виртуаллашувнинг яна бир сабабидир.

Хрзирда виртуал оламнинг инсонни камраб олиши окибатидадин никобидаги ижтимоий ва маданий бузгунчиликни содир этишга булган уринишлар тобора кучайиб бормокда. Жумладан, бугунги кунда кибертеррорчилик тузилмалари уз гаразли максадлари йулида ахборот-коммуникация технологияларидан кенг фойдаланишга уринмокда.

Шу нуктаи-назардан караганда, бугунги кунда ёшлар онги ва рухиятида диний экстремизм ва терроризмга карши мафкуравий иммунитетни шакллантириш асосий масалалардан бири хисобланади. Буюк мутафаккир шоир Алишер Навоий айтганидек: «Агар огохсен сен, Шохсен сен», деган бетакрор сатрлари замирида виртуал оламдаги огохлик масаласи ётганлигини харгиз унутмаслигимиз керак.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Ахборот-коммуникация технологиялари изохли лугати. Тошкент. 2010. 56-107-бетлар.

2. http://fayzbog.uz/blogerlar-musobaqasiga-foydalanuvchi.../:

3 .(http://www.ozodlik.org/a/siniykit-kokkit-hudkusЫik-bolalar-igra-olim-uzbek-

tashkent/28353240.html)

4. «кип.иг»

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.