Научная статья на тему 'ЁШ ТЕННИСЧИЛАРДА ТАНА МУВОЗАНАТИ ТУРҒУНЛИГИНИНГ ҲАРАКАТЛАНАЁТГАН ОБЪЕКТГА РЕАКЦИЯ АНИҚЛИГИНИ НАМОЁН ЭТИШДАГИ РОЛИ'

ЁШ ТЕННИСЧИЛАРДА ТАНА МУВОЗАНАТИ ТУРҒУНЛИГИНИНГ ҲАРАКАТЛАНАЁТГАН ОБЪЕКТГА РЕАКЦИЯ АНИҚЛИГИНИ НАМОЁН ЭТИШДАГИ РОЛИ Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

CC BY
7
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
ТАНА МУВОЗАНАТИ / ТЕЗКОРЛИК / НЕЙРОФИЗИОЛОГИК ВА ВЕСТИБУЛОСОМАТИК / КЕЧИКУВЧИ РЕАКЦИЯ

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Ахмедова Н.И., Азаматов А.И., Азаматова А.Н.

Ушбу мақолада ёш теннисчиларда тана мувозанатининг турғунлигини ҳаракатланаётган объектга реакциясини аниқлигини ошириш ва унинг аҳамияти ёритилган.В статье рассматриваются важность повышения точности устойчивости равновесия тела у юных теннисистов и его реакция на движущийся объект.This article discusses the importance of improving the accuracy of body balance stability in young tennis players and its response to a moving object.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЁШ ТЕННИСЧИЛАРДА ТАНА МУВОЗАНАТИ ТУРҒУНЛИГИНИНГ ҲАРАКАТЛАНАЁТГАН ОБЪЕКТГА РЕАКЦИЯ АНИҚЛИГИНИ НАМОЁН ЭТИШДАГИ РОЛИ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

Футбол уйинида турли кизикарли вазиятлардан лавхалар: гол, пенальти, кизил карточкалар ва футболчи хатосини аниклаш борасидаги вазиятлардан мониторда лавхаларни такрорий куриш, бош хакам уйинни тухта-тиб, карор кабул килишига ёндошувида (ВАР - видео ассисент рефери), бош хакам узининг утган фаолиятига турли бурчаклардан видео камералардаги вазиятларни мониторларда урганиб тегишли карор кабул килиши ёки уз карорини тугрилигига ишонч хосил килишидир.

Спортчиларни мусобакаларга тайёрлаш ва укув-машк машгулотларини ракамли видео камераларда тасвирга олиш ва такрорий намойишда тренер, хар бир уйинчи фикри, харакатлари ва холатларини тахлил килишда ташкаридан назар солиш, назарий ва ама-лий фаолиятидаги ютук ва камчиликларни белгилаш ва тахлил килиб келгуси машгулотларига тегишли коррекциялар киритиши тренер фаолиятининг шаф-фофлигини таъминлайди.

Тренер футболчиларини мусобакаларга тайёрлаш ва укув машгулот (тренеровка)ларини видео камерада тасвирга олиши ва такрорий акс этишида уз фикри, харакатлари ва холатларини тахлил килиши, назарий ва амалий фаолиятидаги ютук ва камчиликларни белгилаш ва тахлил килиб келгуси машгулотларига тегишли коррекциялар киритиши стратегия ва тактика самарадорлиги кафолатланади.

Хулоса. Спорт таълими ташкилотилари мутахас-сислари малакасини оширишда аньанавий маъруза шаклида тингловчи факат тайёр билимларни пассив

истеъмолчи булиб узлаштиради. Тингловчининг касбий фаолиятга алокадор бевосита малака оширишда вариатив шаклларини ва мукобиллик асосида амалиётга жорий этишда инновацион, интерфаол ва ахборот коммуникацион технологияларини жорий этиш, узлаштирилаётган билимларини мустакил урганиб тахлил килишлари, хулосаларни узлари келтириб чикарадиган, касбий, илмий - методик малакаларини замон талабларида такомиллаштириш креатив фикр-ловчи, иктидорли, фаол иштирокчи булади.

Спортчи, тренерлар малакасини ошириш курс-ларида ахборот - коммуникация ва инновацион технологияларни интенсив равишда узлаштириб, спортчиларни беллашувларга тайёрлашга татбик этилиши натижасида мусобака, укув машгулотларини сифат ва самарадорлиги юкори булиб, жах,он стандартлари даражасида бошкариши ва ташкил эта олиши кафолатланади.

Адабиётлар:

1. Узбекистан Республикасининг "Таълим т^рисида"ги Конуни, 2020 йил, 23 сентябрь, УРК- 637.

2. Узбекистан Республикасининг "Лицензиялаш, рухсат бериш ва хабардор ^илиш тартиб тамойиллари т^рисида"ги 2021 йил 12 - октябр-даги УРК - 721 сонли Конуни

3. A.Akmalov, Sport malaka oshirish ta'limida innovaциon va interfaol texnologiyalar, "Umid Dezign", T., 2022y., 72b.

4. Р.Ишму^амедов,М.Юлдашев, Таълим ва тарбияда инновaцион педагогик технологиялар,Т.,2013й., "Ни^ол" нашриёти, 277б.

5. Р.Х.Джураев, Таълимда интерфаол технологиялар, Т.,2010й. "Сано - стандарт" МЧЖ., 87б.

Катта укитувчи Н.И. АХМЕДОВА1 Катта укитувчи А.И. АЗАМАТОВ1

Мустакил изланувчи А.Н. АЗАМАТОВА1

1Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети Чирчик, Узбекистон

Муаллиф билан боFланиш учун:

nafisa_coach@mail.ru

Аннотация

ЁШ ТЕННИСЧИЛАРДА ТАНА МУВОЗАНАТИ ТУРГУНЛИГИНИНГ ^АРАКАТЛАНАЁТГАН ОБЪЕКТГА РЕАКЦИЯ АНИЦЛИГИНИ НАМОЁН ЭТИШДАГИ РОЛИ

Annotation

см

СЧ1

о

oj со

га та t

0

Q.

1

С

га

В статье рассматриваются важность повышения точности устойчивости равновесия тела у юных теннисистов и его реакция на движущийся объект.

Ключевые слова: баланс тела, ловкость, нейрофизиологические и вестибулосоматичес-кие, запаздывающая реакция.

Ушбу ма^олада ёш теннисчиларда тана мувозанатининг тургунлигини ^аракатланаётган объектга реакциясини ани^лигини ошириш ва унинг а^амияти ёритилган.

Калит сузлар: тана мувозанати, тезкорлик, нейрофизиологик ва вестибулосоматик, кечикувчи реакция.

This article discusses the importance of improving the accuracy of body balance stability in young tennis players and its response to a moving object.

Key words: body balance, agility, neurophysiological and vestibulosomatic, delayed reaction

Долзарблиги. Узбекистон Республикасининг мил-лий спорт жамоаси халкаро майдонларда мустах,кам ва баланд чуккиларни забт этган х,олда уз таркибий со-нини йилдан-йилга купайтириб бормокда. Спортчила-римизнинг юкори чуккиларга эришиши давлатимиз-нинг халкаро майдондаги обрусини мустах,камлашда шубхдсиз кумаклашади. Нуфузли анжуманларда мил-

лий байрогимизни х,имоя килувчи ёшлар мах,сус якка-кураш ва спорт уйинларининг профессионаллари уз тайёргарликларини ва махрратларини намойиш этиб, мамлакатимизнинг бой спорт анаъналарига эгалигини намоён этмокдалар ва тасдикламокдалар. Жисмоний тарбия ва профессионал спорт сохдсида юкори чуккиларга эришиш жиддий ёндашишни, катта мех,натни ва

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

моддий харажатларни талаб килади. Мана шуларнинг барчаси мавжуд булгандагина спортнинг бир меъёрда доимий ривожланишига эришиш мумкин.

Купгина мамлакатларнинг тажрибаларига караганда, миллий спорт ва жисмоний тарбия такдирла-ри хакида давлат томонидан гамхурлик килиниши шубхасиз жуда катта фойда келтирмокда. Ижтимоий сохадаги ушбу харакатларни куллаб-кувватлашда биринчи навбатда усмир болаларни ва жамиятнинг ёш мухитини рухий-жисмоний согломлаштириш максадида барча кулай шароитларни яратмокда.

Шуни таъкидлаш мухимки, Узбекистон мазкур йуналиш буйича унинг юксак ахамиятини тушуна-диган мамлакатлар каторидан жой эгаллаган. Мамла-катнинг хукумат тузилмалари, жамоат ташкилотлари ва спорт муассасалари спорт ва жисмоний тарбия сохасида моддий-техник базасини ривожлантириш, оммавийликка эришиш, профессионал спортни кучай-тириш каби мухим муаммоларни хар доим биргаликда ечишда хамжихат фаолият олиб бормокда. Олимпия спорт турларини янада ривожлантиришда машгулот жараёнларига илмий ёндашиш долзарб масалалардан биридир.

Замонавий теннисда икки ёки турт уйинчи бахс олиб бораётган, волейболга нисбатан (6+6 уйинчи, 9х18 м майдон улчами) каттарок майдончада тен-нисчиларнинг уйин фаолияти тезкор харакатланиш йуналишининг хар тарафга йуналганлиги билан уйин харакатларини амалга ошириш вактида ажралиб туради. Кучли ракобат шароитида фойдали натижа учун олиб борилаётган спорт учрашувлари куп хол-ларда 4-5 соатгача давом этади, бу эса кучли рухий ва жисмоний юкламалар билан боглик. Бу вакт давомида спортчилар куп микдордаги харакатлар: интилиш, тез-ланишлар, бурилиш ёки айланишларни аник максад сари техник-тактик усулларни амалга ошириш учун бажаришади.

Тадкикот максади. Ёш теннисчиларда тана му-возанати тургунлигининг харакатланаётган объектга реакция (ДОР) аниклигини намоён этишда турли элементли машклар комплексининг самарадорлигини аниклаш.

Ушбу максадга эришиш учун бир неча вазифа-лар белгилаб олинган.

1. Нейрофизиологик ва вестибулосоматик кону-ниятларга кура, кескин узгарувчан тезкор харакатла-ниш, бурилиш ва айланишлар мувозанатни йукотиш сабабларини аниклаш.

2. Даракатлар дискординацияси билан бирга содир буладиган чайкалишларни юзага келтирувчи омил-ларга ечим булувчи самарали машклар комплексини ишлаб чикиш ва куллаш. Катор муаллифларнинг спортнинг уйин турлари мисолидаги тадкикотларига кура, чизикли ва бурчак тезланишлари таъсирида юзага келадиган чайкалиш холатлари статик ва динамик мувозанатнинг йукотилишига, харакатлар-нинг дискординацияланиш холларига олиб келади, аммо максад сари йуналтирилган техник-тактик харакатларнинг таркибини бузмайди [2,3,4]. Ушбу муаллифларнинг фикрига кура, чайкалиш холатини

нейтраллаш, мувозанатни саклаш реакция тургунлиги ва аник-максадли харакатларнинг ишончлилигини айланма юкламалар шароитида кутариш учун, вестибулосоматик функцияни бурчак тезланиш элементла-ри машклари воситалигида доимий шугуллантириш керак. Ёш спортчиларда харакат аниклигининг санаб утилган барча компонентларини интеграл тарзда та-комиллаштиришга йуналтирилган ушбу машкларни адекват тарзда танлаш ва самарали фойдаланиш учун, харакатларни максадга кура аник бошкариш сенсомо-торик марказларининг функциональ фаоллиги тугри-сидаги маълумотларга эга булиш жуда фойдали [1,5].

Бундай маълумотларга эга булишга имкон берувчи, умумкабул килинган ва етарлича оддий услубий усул-лардан бири - харакатланувчи объектга реакциядир.

Тадкикот натижаси ва унинг мухокамаси. Пе-дагогик тажриба мобайнида ёш теннисчилардаги тана мувозанатини саклаш даражасининг ДОРга таъсир белгисини урганиш максадида тажрибага 24 нафар шугулланишни энди бошлаган ёш теннисчилар жалб этилган булиб, улар 12 кишидан икки гурухга були-нишган яъни назорат гурухи (НГ) ва тажриба гурухи (ТГ). Улар тажриба даврида БУСМда кабул килинган одатий дастур буйича шугулланишди. ТГ машгулотла-ри мазмунига айланма юкламалар таъсири шароитида дифференцияланган харакатлар аниклигини такомил-лаштиришга йуналтирилган ихтисослаштирилган ва ихтисослашмаган машклар киритилди.

Ихтисослаштирилган машклар - турли текисили-кларга урнатилган нишонга карата бажарилган аник теннис зарбалари (5дак.), аникликка бажарилган узатмалар (5 дак.), 1 м баландликка урнатилган халка оркали жуфтликдаги уйин (5 дак.). Ушбу машклар тананинг айланма харакатидан кейин олдинга 900 эгилган холатда - 10 маротаба кайтариб бажарилади, улар хар бир дакикадан кулланади.

Ихтисослаштирилганмаган машклар - хар куни эрталаб, утирган холатда ва олдинга 900 эгилган хо-латда, бошни унг ва чапга айлантириш - 15 мартадан; тик турган холатда ва танани олдинга 900 эгилган холатда танани унг ва чапга айлантириш - 15 мартадан бажарилди, айланиш машкларидан аввал ва кейин секундомерни кайд этилган белгида тухтатилди.

Тадкикотларнинг натижаларидан куринадики, тажрибадан аввал назорат ва тажриба гурухи аъзола-ридаги ДОРнинг вактидан аввал ва кечикиш холат-ларидаги фарк кескин микдорга эга булмади.

Бирок, НГ даги болаларда тажрибадан сунг од-дий шароитдаги ДОРда кечикувчи реакцияларнинг (66,7%) устун келиш тенденцияси кузатилди, вактидан аввалги реакциянинг киймати 33,3%ни ташкил этди, холос.

Бунда, кузатиб йуналтиришсиз назорат гурухидаги болаларда тажрибалар вактидан авалги реакциянинг устунлиги-58,3% кузатилган булса, ДОРнинг кечикув-чи реакция микдори - 41,7% ни ташкил этди. Кайд этиш лозим, урганилаётган реакция типларининг бун-дай нисбати тажрибадан кейин хам, сакланиб колади.

Кайд этилишича, ТГдаги ёш теннисчилардаги ДОР нафакат, оддий шароитда, балки кузатиб йуналтириш-

см см о см

со

го га

0 а ю

1

с го

№3-2022

www.fansports.uz

29

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

сиз хам, тажриба вактидан аввалги ва кечикувчи реак-циларнинг баробар нисбати билан белгиланган(50 %).

Тажрибадан кейин хар икки шароитда ДОР ул-чанганда, кечикувчи харакатларнинг устунлиги ку-затилган. Классик тасаввурларга кура, кечикувчи ва вактидан аввалги реакцияларнинг нисбати бош мия пустлогидаги кузголиш ва тормозланиш жараёнла-рининг нисбатига боглик. Шундай хисоблаш кабул килинганки, тормозланиш жараёнининг нисбатан устун келиши вактидан аввалги реакцияга олиб ке-лади. Демак, бизнинг тадкикотларимизда кечикувчи реакциянинг устунлигини салбий фактор сифатида караб чикиш керак эмас.

ДОРнинг индивидуал вакт белгиларига кура, оддий шароитларда вактидан аввалги ва кечикувчи реакцияларнинг оралик диапазони берилган белги-дан (0) 160 м/с гача етиб борган, вактидан аввалги реакциянинг умумий киймати 300м/сон. ва кечикувчи реакциянинг микдори эса, 320 м/с ни ташкил этган. ДОРнинг кузатиб йуналтиришсиз диапазони 290 м/ сон., бундаги вактидан аввалги умумий киймати 690 м/с, кечикувчи реакцияларнинг киймати- 540 м/с ни ташкил этган (1- жадвал). Тажрибадан кейин ДОР на-зорат гурухида кечикувчи харакатларнинг устунлиги билан белгиланди-66,7 %.

Кузатувда йуналтиришсиз утказилган шароитдаги ДОРнинг улчаниши аксинча тасвирни кайд этди, яъни бу холатда вактидан аввалги реакциянинг юкори киймати билан ифодаланди (58,3%). Бундаги ДОР улчанганда, вактидан аввалги ва кечикувчи реакция-ларнинг вакт диапозон чегаралари хар икки шароитда хам, мос равишда 190 м/с ва 230 м/с ни ташкил этди.

1-жадвал

Назорат гурухи ёш теннисчилари Х,ОР индивидуал курсаткичларининг динамикаси

СМ

см о см

со

го га

0 а ю

1

Синалувчилар Тажрибагача Тажрибадан сунг

Оддий шароитда Кузатиб йуналтиришсиз Оддий шароитда Кузатиб йуналтиришсиз

4 5

Са.С. +5 -10 -7 +5

Ал.Н. +7 -7 +4 -9

Ми.М. -4 +4 -6 -7

Са.К. -9 +13 +4 -11

Ах.С. +3 +15 -8 -9

Ах.С. +6 -11 +7 +12

Ха.Ш. -5 -7 +3 -5

Ра.Н. -8 -12 +5 -8

Ра.Ж -4 -8 -7 +13

Бо.О. +6 -14 +11 +6

Ра.О. +2 +12 +6 +7

Жу.Э. +3 +10 +2 -11

- 300 690 280 600

+ 320 540 420 430

Мт-"-" 4 5

Мах-"-" 14 11

Мт-"+" 4 5

Мах-"+" 15 11 12

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Диапазон 160 290 190 230

Куринадики, кайд этилаётган реакция типлари-нинг таркалиш диапазони тажрибалар бошланишида олинган бундай маълумотлардан кам фарк килади. Бирок, вактидан аввалги ва кечикувчи реакцияларнинг биргаликдаги вактлар йигиндиси ДОРнинг биринчи бор улчангандаги киймати , албатта катта булиб, у

280 м/сон. ва 420 м/сон. микдорга тенг булди. Аммо, ДОР кузатиб йуналтиришсиз улчанганда бу кийматлар янада ортди- 600м/сон, ва 430 м/сон.

Тажриба гурухидаги болаларда ДОРнинг аниклиги куйидаги динамика билан белгиланди: тажриба вакти-дан аввалги ва кечикувчи реакцияларнинг вактлари йигиндиси мос равишда - 430 м/сон. ва 440 м/сон.; тажрибалар охирида эса, - 210 м/сон. ва 140 м/сон. ни ташкил этди. Бунда, ДОР кузатув йуналтиришсиз вактидан аввалги ва кечикувчи реакциялар вактлари йигиндисининг яхшиланиш анъанасига эга булди: тажрибагача - 650 м/сон. ва 600 м/сон.; кейин эса - 180 м/сон. ва 290 м/сон. (2-жадвалга каранг).

2-жадвал

Тажриба гурухи ё'ш теннисчилари Х,ОР индивидуал курсаткичларининг динамикаси

Синалувчилар Тажрибагача Тажрибадан сунг

Оддий шароитда Кузатиб йуналтиришсиз Оддий шароитда Кузатиб йуналтиришсиз

4 5

За.Ф. -6 -13 -5 +5

Ха.Ш. -7 -8 -4 +4

Са.Р. +4 +12 -6 +3

Шо.А. +8 +7 -4 -6

Ха.Ш. +10 -15 +3 -4

Ша.Ш. -7 +9 +5

Са.А. -3 12 +4 +6

Ха.А. -9 +14 -4

Хо.А. +7 -9 -2 +3

Эр.Н. +5 -11 +3 +1

Ал.С. +10 +6 -4

Са.А. -11 -9 +4 +4

- 430 650 210 180

+ 440 600 140 290

Мт-"-" 4

Мах-"-" 11 15 6

Мт-"+" 4

Мах-"+" 10 14 4 6

Диапазон 210 290 100 120

Хулоса. Келтирилган ДОРнинг курсаткичлари гувохлик берадики, ёш теннисчиларнинг тажриба гурухида педагогик тажрибанинг охирига келиб, вактидан аввалги ва кечикувчи реакциялар вакт улчамларининг берилган белгига нисбатан яккол якинлашуви содир булади. Куринадики, тажриба да-вомида координацион кобилиятларни ривожлантириш воситаси сифатида махсуслашган ва махсуслашмаган машкларни куллаш ДОР аниклигининг намоён були-шидан бевосита рагбатлантирувчи таъсир курсатди. Усишга томон узгариш тажриба гурухидаги болаларда ДОР курсаткичларида хам кузатилди, бу эса вактидан аввалги ва кечикувчи реакциялар микдорий ва вакт улчамларининг электр секундомер аник белгисига (ноль) нисбатан якинлашувига гувохлик беради.

Тажриба гурухидаги болаларда вестибуляр ап-паратни доимий шугуллантириш бир тарафдан ДОР маълумотларига кура, харакат реакциялари диффе-ренцияланиш аниклигининг ортишига сабаб булди, бошка тарафдан эса, бурилиш ва бошни, танани турли текисликларда айлантириш каби машклар тажриба охирига келиб, вестибуляр реакцияларнинг тургун-лик даражаси ортиши билан кузатилди. Бунда, усиш микдори 33,42 сонияни ташкил этди, бу холат, хар

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

тарафлама айланма тезланиш белгисига эга факторлар таъсирига тана мувозанат функцияси тургунлигининг яккол ортишига гувохлик беради. Машгулотлар оддий дастур буйича, айланма юкламаларсиз олиб борилган. Назорат гурухидаги болаларда эса, вестибуляр аппарат тургунлиги усиши 1,09 сонияни ташкил этди.

Адабиётлар:

1. Безверхов В.П. (2008).Теннис. Методика совершенствования юнкх квалифицированна теннисистов 12-16 лет. - Т.: Lider Press, 150.

2. Разсолов Н.А. (2006). Руководство по авиационной медицине: Федеральное агентство по здравоохранению и социальному развитию.-М.: Экон-Информ, 592.

3. Яроцкий А.И. Ливицкий А.Н. (1991). Проприцетивная и вестибулярная афферентация как доминирующие звенья эмоционального системогинеза в регуляции пространственной эволюции человека // Эмоции человека и современность / Под.общ.ред. д.м.н проф. А.И. Яроцкого- Т., 221-231.

4. Пулатов А.А., Пулатов Ф.А. (2016). Значимость симметризации право и левосторонных двигательных функций в спорте и профессиональной деятельности. //Болалар спортини ривожлантиришнинг долзарб масалалари: Республика илмий -амалий конференцияси макрлалари туплами. 1 кисм. Т.: 120-122.

5. Ахмедова Н.И., Азаматов А.И., Азаматова Н.И. "УЗБЕКИСТОН ВА ЖАХРН РАКЕТКА УСТАЛАРИНИНГ ТОКИО-2020 XXXII ЁЗГИ ОЛИМПИЯ УЙИНЛАРИДА ИШТИРОКИ НАТИЖАЛАРИ ВА ПЕДАГОГИК ТАХЛИЛИ" Fan-Sportga №6 2021. 27-30.

Психол.ф.н., доцент Д.Н. АРЗИКУЛОВ1

Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети Чирчи; ша^ри, Узбекистон

Талаба

М.Д. АРЗИКУЛОВА2

2Узбекистон Миллий университети Тошкент ша^ри, Узбекистон

Муаллиф билан богланиш учун:

arzikulov.70.02@mail.ru

СПОРТ-ПЕДАГОГИК ФАОАИЯТ ЦОБИАИЯТААРИ РИВОЖЛАНИШИНИ ТАЪМИНАОВЧИ ИЖТИМОИЙ-ПСИХОАОГИК ОМИАЛАРНИНГ ЭМПИРИК ТАХДИАИ

Аннотация

Annotation

В данной статье представлены результаты проведенного исследования обобщенной классификации профессионально значимых способностей путем эмпирического анализа социально-психологических факторов, обеспечивающих развитие способностей к спортивно-педагогической деятельности, а также систематизация факторов, способствующих развитию способностей к спортивно-педагогической деятельности, в результате проведенного на начальном этапе исследования метода экспертной оценки и анализ социально-психологических характеристик факторов, способствующих развитию способностей к спортивно-педагогической деятельности.

Ключевые слова: современный тренер, спортивно-педагогическая деятельность, способность, профессиональное развитие, саморазвитие, способность совершенствоваться, профессионально-важные качества.

Кириш. Маълумки, спорт-педагогик фаолиятни амалга оширувчи тренер-педагог касбининг мавкеи, аввало, жахон олимпия харакатининг фаоллашиши, касбий спортнинг тез шаклланиши, спорт турмуш тар-зининг тобора оммалашиши билан асосланади. Мазкур фаолиятнинг асосий ташки тузилмавий функциялари билан боглик (спорт машгулотларини ташкил этиш ва утказиш, спортчиларни укитиш, мусобакаларда спорт-чиларни бевосита куллаб-кувватлаш). Бундай кабул ки-лиш асосан, юзаки булиб, тренер-педагогнинг жисмоний ва педагогик фаолияти мохиятини, унинг барча мухим хусусиятлари хамда мураккабликларини акс эттирмай-ди. Ушбу тенденция умумий урта таълим мактаблари, олий таълим муассаса (ОТМ)ларида жисмоний тарбия машгулотларига боришда юзага келган стереотиплар, оммавий-ижтимоий тажрибалар билан боглик.

Мазкур маколада спорт-педагогик фаолият кобилиятлари ривожланишини таъмин-ловчи ижтимоий-психологик омилларни эмпирик тахдил килиш оркали касбий мухим кобилиятларнинг умумлаштирилган таснифи юзасидан утказилган тадкикот натижалари хамда спорт-педагогик фаолият кобилиятларининг ривожланишига сабаб булувчи омиллар тадкикотнинг дастлабки боскичида фаолият олиб борган эксперт бахолаш усули натижаси-да тизимлаштирилганлиги ва спорт-педагогик фаолият кобилиятларининг ривожланишига хизмат килувчи омилларнинг ижтимоий-психологик шарт-шароитларини аниклаш буйича олиб борилган изланишда экспертлар муносабати хусусида фикр юритилган.

Калит сузлар: замонавий тренер, спорт педагогик фаолият, цобилият, касбий фолият, уз-узини ривожлантириш, такомиллаштириш кобилияти, касбий мууим сифатлар.

This article presents the results of the study of the generalized classification of professionally significant abilities by empirical analysis of socio-psychological factors that ensure the development of abilities for sports and pedagogical activity, as well as the systematization of factors that contribute to the development of abilities for sports and pedagogical activity, as a result of the expert assessment method conducted at the initial stage of the study and the analysis of socio-psychological characteristics of factors, contributing to the development of abilities for sports and pedagogical activity.

Key words: modern coach, sports pedagogical activity, ability, professional activity, self-development, ability to improve, professionally-important qualities.

Тадкикотнинг долзарблиги. Сунгги йилларда юртимизда жисмоний тарбия ва спортни омма-лаштириш, ахоли уртасида соFлом турмуш тарзини жорий килиш, имкониятлари чекланган шахсларнинг жисмоний реабилитациясига зарур шарт-шароитлар яратиш хамда унинг халкаро спорт майдонларида муносиб иштирокини таъминлаш борасида изчил чора-тадбирлар амалга оширилмокда. Шунингдек, жисмоний тарбия ва спорт сохасида ахоли соFлиFини мустахкамлашга кумаклашадиган аник дастурларни амалиётга жорий этиш, ёшларни спортга кенг жалб килиш ва улар орасидан иктидорли спортчиларни сара-лаб олиш, спорт турлари буйича юкори натижаларни таъминлайдиган махоратли спортчилар билан миллий терма жамоаларни шакллантириш ва тренерлар учун кушимча шарт-шароитлар яратишга алохида эътибор

см см о см

00

та t

0

Ci (П

1

с

№3-2022

www.fansports.uz

31

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.