Научная статья на тему 'ЁШ ФУТБОЛЧИЛАРНИ СПОРТ ФАОЛИЯТИДА МАШҒУЛОТ МОТИВАЦИЯСИНИНГ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ ИМКОНИЯТЛАРИ'

ЁШ ФУТБОЛЧИЛАРНИ СПОРТ ФАОЛИЯТИДА МАШҒУЛОТ МОТИВАЦИЯСИНИНГ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ ИМКОНИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
18
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
футбол / спорт маҳорати / кўникма / мотивация / диққат / жисмоний тарбия / мотив.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Махмудов Азамжон Мухтарович, Шомирзаев Улугбек Алишер Ўғли

Ушбу мақола ѐш футболчиларнинг машғулот мотивацияси самарадорлигини педагогик технология орқали ошириш, спортчини машғулот жараѐнида диққат –эътибори жамланса, натижавий мотивация содир этилса, футболчиларнинг спорт маҳоратини эгаллаш самарадорлиги ошиши, уларда тегишли малака ва кўникмалар ривожланиши жадаллашиши кузатилиши мумкинлигини илмий исботлашга бағишланади

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Махмудов Азамжон Мухтарович, Шомирзаев Улугбек Алишер Ўғли

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЁШ ФУТБОЛЧИЛАРНИ СПОРТ ФАОЛИЯТИДА МАШҒУЛОТ МОТИВАЦИЯСИНИНГ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ ИМКОНИЯТЛАРИ»

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 11 |November, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-11-515-521

ЁШ ФУТБОЛЧИЛАРНИ СПОРТ ФАОЛИЯТИДА МАШГУЛОТ МОТИВАЦИЯСИНИНГ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ

ИМКОНИЯТЛАРИ

Махмудов Азамжон Мухтарович Шомирзаев Улугбек Алишер ^ли

Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Спорт психологияси ва педагогика кафедраси мудири, доцент E-mail: azamionmaxmudov1981@gmail.com

АННОТАЦИЯ

Ушбу макола ёш футболчиларнинг машгулот мотивацияси самарадорлигини педагогик технология оркали ошириш, спортчини машгулот жараёнида диккат -эътибори жамланса, натижавий мотивация содир этилса, футболчиларнинг спорт махоратини эгаллаш самарадорлиги ошиши, уларда тегишли малака ва куникмалар ривожланиши жадаллашиши кузатилиши мумкинлигини илмий исботлашга багишланади.

Калит сузлар: футбол, спорт махорати, куникма, мотивация, диккат, жисмоний тарбия, мотив.

ABSTRACT

This article is devoted to the scientific proof that increasing the efficiency of training motivation of young football players through pedagogical technology, if the athlete concentrates his attention during the training process, results motivation occurs, the effectiveness of acquiring sports skills of football players increases, and the development of appropriate skills and abilities in them can be observed.

Keywords: football, sportsmanship, skill, motivation, attention, physical training, motive.

КИРИШ

Сунгги йилларда халкимизнинг саломатлиги тугрисида гамхурлик килиш, маънавий ва жисмоний баркамол авлодни шакллантириш, миллионлар уйини булган ва мамлакатимизда алохида урин тутадиган спортнинг футбол турига ахолини, айникса ёшларни кенг жалб этиш буйича бир катор чора-тадбирлар амалга оширилиб келинмокда. Шу билан бирга, бугунги кунда мамлакатимизда

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 11 |November, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-11-515-521

юкори иктидорга эга булган ёш футболчиларни танлаш, саралаб олиш (селекция) тизими ва футбол инфратузилмасини янада ривожлантириш, футбол буйича спорт мактаблари фаолиятини янги боскичга кутариш, соха мутахассисларини тайёрлаш ва уларни моддий рагбатлантириш тизимини яхшилаш, утказилаётган мусобакалар савиясини юксалтириш каби масалалар долзарб вазифалардан бири булиб колмокда.

Юртимизда жисмоний тарбия ва спортни оммалаштириш, ахоли, айникса, ёшлар уртасида соглом турмуш тарзини таргиб килиш учун зарур шарт-шароитлар ва инфратузилмани яратиш, мамлакатнинг халкаро спорт майдонларида муносиб иштирок этишини таъминлаш борасида изчил чора-тадбирлар амалга оширилмокда. Шу билан бирга, жисмоний тарбия ва спортни ташкил этишда катор тизимли муаммолар ва камчиликларнинг мавжудлиги ушбу сохада давлат сиёсатини самарали олиб боришга ва мамлакатнинг мавжуд спорт салохиятидан тулик фойдаланишга тускинлик килмокда. Шу билан бирга, жисмоний тарбия ва спорт сохасида ахоли соглигини мустахкамлашга кумаклашадиган аник дастурларни амалиётга жорий этиш, ёшларни спортга кенг жалб килиш ва улар орасидан иктидорли спортчиларни саралаб олиш, спорт турлари буйича юкори натижаларни таъминлайдиган махоратли спортчилар билан миллий терма жамоаларни шакллантириш ва тренерлар учун кушимча шарт-шароитлар яратиш зарурати мавжуд[1].

АДАБИЁТЛАР ТЛ^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Мотивлар - бу психологик куч, ёки омилларни бошкарувчи кудратли фаолиятдир. Мотивларнинг асосий психологик кирралари ; спорт билан шугулланиш коникиши хисси хисобланади. Мотив - аник усулларда талабларни кондиришга ва фаолликка ундовчи манба хисобланади. Мотивлар нима учун у ёки бошка максад куйилганлигини тушунишга ёрдам беради ва унга эришиш учун учмайдиган интилишни ривожлантиради. ( К.К.Платонов, Г.Г. Голубев, 1977 , Р. А. Пилоян, 1984,.Ю.Ю.Палайма, Туленова. Х.Б. 2007, З.Г. Гаппаров, 2010 ).

Замонавий адабиётларда спортдаги мотив хакида куплаб ишларни учратиш мумкин, улар мотивни хар хил муаммоларини ечишга каратилган. Чунончи: А.Н.Блеер (2009) якка курашчиларни фаоллигини шаклланишини психологик механизмлари урганган. Л.Н.Рогалеванинг (2009) иши енгил атлетика билан шугулланиш мотивацияси спортчи квалификацияси билан богликлигига

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 11 |November, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-11-515-521

багишланган. Р.К.Ким (2009) уз ишида хар - хил квалификацияли дзюдаисларни мотивациясини узига хослигини очиб берган. А.Б.Федаренканинг (2009) иши спорт карьерасини томомлашдаги мотивациянинг куп даражалилигига богишланган. И.С.Шемет (2009) спортчини асабилигини спорт мотивацияси билан богликлиги урганган. Е.А.Спирадонов (2009) эса кунлик ритимни машгулот мотивацияси билан богликлигини асослаб берган. Б.Б. Раднагуруев, Б.Б. Балдандоржинлар (2006) ёш курашчилардаги мотивацион сферани хусусиятларини урганган. О.М.Кокун (2009) ветеран спорти мотивациясини спецификасини очиб берган. С.С.Артуюшевский И.Р.Абрамовичлар (2010) хар хил спорт турларидаги спорт фаолияти мотивациясини урганишган. А.Хафедх (2010) иши футболчиларни мотивациясини хусусиятларини урганишга каратилган. Е.И.Разумец (2010) тренер ва спорт командасининг мотивацион ёналишини нисбатини урганган.

НАТИЖАЛАР

(9-"а" назорат гурухи, футболчиларини машгулотга булган мотивини курсаткичлари % хисобида.)

Основной Основной Основной Основной Основной Основной Основной Основной Основной Основной

□ Мен машгулот жараёнининг боришидан коникяпман.

□ Машгулот усулларида айрим нарсаларни узгартиришни

истайман.

□ Мен бу мавсумда муваффакият

козонишга умид киламан.

□ Машгулот жараёнида мен хар тарафлама фаолман.

□ Менинг эътирозларим бирор нарсани узгартиришига ишончим йук.

1-Диаграмма

2—Диаграммада эса 8-б гурух мотивацион холатини тахлили курсатилган. 1-саволга "мен машгулот жараёнининг боришидан коникаяпман" 53 % жавоб берди чунки ушбу (МХШ) да жавобларга бериладиган баллар жадвалдагидак бахоланмайди демак футболчилар машгулот жараёнидан коникмаяпти. 2-саволга келсак" машгулот усулларида айрим нарсаларни узгартиришни истайман" бу савол 71% ни акс этди бу гурух машгулот усулларини узгартиришни истайди лекин мураббийга айта олмайди. 3-савол "мен бу мавсумда муваффакият козонишга умид киламан" бу саволга 92% жавоб берди бу гурух футболчилари хам муваффакият козонишга умид килади. (8-"б" тадкикот гурухи футболчиларини машгулотга булган мотивини курсаткичлари % хисобида)

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 11 |November, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-11-515-521

□ Мен машгулот жараёнининг боришидан коникяпман.

□ Машгулот усулларида айрим нарсаларни узгартиришни

истайман.

□ Мен бу мавсумда муваффакият

козонишга умид киламан.

□ Машгулот жараёнида мен хар тарафлама фаолман.

□ Менинг эътирозларим бирор нарсани узгартиришига ишончим йук.

2 -диаграмма

Основной Основной Основной Основной Основной Основной Основной Основной Основной Основной

□ Мен машгулот жараёнининг боришидан коникяпман.

□ Машгулот усулларида айрим нарсаларни узгартиришни истайман.

□ Мен бу мавсумда муваффакият козонишга умид киламан.

□ Машгулот жараёнида мен хар тарафлама фаолман.

□ Менинг эътирозларим бирор нарсани узгартиришига ишончим йук.

3 -диаграмма

3- диаграммада эса 7-а гурух мотивацион холатини тахлили курсатилган. Диаграммадаги 1- саволга эътибор берадиган булсак "мен машгулот жараёнининг боришидан коникаяпман" 88 % бу гурух футболчилари машгулотдан етарли даражада коникаяпти. 2-саволга эса " машгулот усулларида айрим нарсаларни узгартиришни истайман" улар 66 % жавоб бердилар, бундан куриниб турибдики болаларни фикрини мураббий хеч качон инобатга олмайди.Бу эса машгулот мотивациясини пасайишига олиб келади. 3-савол "мен бу мавсумда муваффакият козонишга умид киламан", 83 % бу гурух вакиллари хам саволга яхши жавоб берди. 4-савол "машгулот жараёнида мен хар тарафлама фаолман" бу саволга футболчилар 68 % жавоб берган. 5-савол "менинг эътирозларим бирор нарсани узгартиришига ишончим йук" 73% 6-саволга "менинг машгулотларим усулининг тугрилигига ишонаман" 80 %. 7-саволга "машгулотлардаги вазият менда унчалик кизикиш уйготмайди" 85 %. (7-"а" назорат гурух футболчиларини машгулотга булган мотивини курсаткичлари % хисобида)

МУХОКАМА

Юкорида курсатилган жадвал ва диаграммалардан куриниб турибдики тадкикот гурухимиз назорат гурухларига Караганда пастрок балл туплаган.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 11 |November, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-11-515-521

Спортчиларни педагогик экспериментнинг иккинчи боскичига яъни асосий кисмига утишдан олдин биз махсус Д.Ж.Кретти тести ёрдамида машгулотнинг самарадорлигини оширишга таъсир этувчи омилларни аникладик.

ХУЛОСА

1) Юкорида курсатилган адабиётлар тахлилида мотив хар бир фаолиятда мухим ахамият касб этади. Мотив бу фаолиятга ундовчи куч, ички кузгатувчи куч ва танланган максадга эришиш учун даъватдир.

Тахлил килинган адабиётлардан маълум булдики, ёш футболчиларнинг машгулотга булган мотивациясини оширишга каратилган педагогик технологияларни учратмадик.

2) Тадкикот натижасида маълум булдики, ёш футболчиларни машгулотдаги фаоллиги доимий назорат килиб баллар оркали ифодаланса ва натижалар кенг тарзда ошкора этилса спортчиларни машгулотга булган муносабати ижобий томонга узгариб, машгулотга булган мотивацияси ошиши туфайли, техник ва тактик харакатларни эгаллаши самарадорлиги ошади. Бу албатта мусобакада уз самарасини беради.

3) Юкорида таъкидлаб утилган фикрлар тадкикот жараёнида уз тасдигини топди. Экспериментни биринчи боскичида текширувни 3 -ой мобайнида ёш футболчиларни машгулотга фаоллиги паслиги аникланди, яъни иккинчи боскичнинг педагогик технологияни дастури январ ойидан бошлаб кундалик натижалари эълон килингандан сунг машгулотдаги фаоллик нисбати кутарила бошлади. Спортчиларни биринчи ва иккинчи боскич з-ойлик баллари уртача курсаткичлари солиштирилса иккинчи этапдаги натижаларининг уртача курсаткичлари сезиларли даражада усганлиги куриниб турибди. Математик -статистик тахлилга кура ушбу ракамлар орасидаги факи сезиларли. Тадкикотдан олдин Х1 = 139.3 5= 10,3 тадкикоддан кейин эса Х2= 167,1 кутарилди, 5=9,98 бунда ишончлилик даражаси Р<0,05. Шундай килиб педагогик эксперимент ёрдамида биз футболчилардаги прецессуал мотивни урнига натижавий мотивни шаклантирдик. Ушбу фикримизни далилини мусобакалар мисолида куришимиз мумкин. Педагогик экспериментдан олдинги мусобакаларда тадкикод гурухи 8- та уртоклик учрашув утказди, булардан 4-таси маглубият, 2- та дуранг, факатгина 2- та галаба. Юкоридаги натижалардан куриниб турибдики спортчилар машгулотга фаол ёндошмаганликлари сабабли

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 11 |November, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-11-515-521

галабадан кура маглубияти купроклиги кузатилди, бу пайтда спортчиларда процессуал мотив кучлирок эди.

Педагогик экспериментдан сунг тадкикот гурухи яна 8- та жамоалар билан уртоклик учрашув утказиб куйидаги натижаларни курсатган. 4- галаба, 2-та дуранг ва 2- та маглубият.

Демак педагогик экспериментдан кейин натижалар ижобий томонга усди яъни натижавий мотив шаклланди.

4) Педагогик технологиядаги олинган натижалани спортчилар мотивациясига таъсир килишини Соповнинг (МХШ) методикаси оркали тасдикланди.Ушбу тестни 7 мулохазаси ичида тадкикотдан олдин 2 таси яъни (Мен машгулот жараёнининг боришидан коникаяпман деганлар 53 %,ни ташкил этди машгулот жараёнида мен хар тарафлама фаолман. 53 %) жавоб берди тадкикотдан олдинги тестни олиш жараёнида спортчиларди жараёнли мотив кучли эди , тадкикотдан сунг эса юкорида курсатилган саволларга (Мен машгулот жараёнининг боришидан коникаяпман 78 %, машгулот жараёнида мен хар тарафлама фаолман 66 %) жавоб берди. Бундан куриниб турибдики мулохазани 2 та паст фактирлари спортчиларда кутарилди буларда натижавий мотив пайдо булди.

5) Эксперимент натижасида ёш футболчилар машгулотга булган мотивацияси бекарор тургун эмаслиги аникланди эксперимент жараёнида 15.10.11.олиб борилган текширувда А-.И, Г-Х, Н- А, О-Л, ларни машгулотга булган мотивацияси пастлиги кузатилди. 26.01.12.да эса юкорида курсатилган футболчиларни мотивацияси кутарилди, шу билан бирга Б-Ш, Г-Д, П-А, Ш-А, ларни мотивациялари пасайганлиги аникланди. Бундан куриниб турибдики мотивлар хеч качон баркарор булмайди, улар хар хил омиллар таъсирида узгариши мумкинлигини яна бир бор испотладик.

6) Текшириш натижасида ёш болаларни футболга булган мотивацияси уларни шахсий хусусияти яъни темпераментни типи билан богликлиги аникланди. Футболчиларни умумий сони 48 та булардан сангвиниклар сони 23, холериклар 17, флегматиклар 7 меланхоликлар 1 тани ташкил этди. Бундан куриниб турибдики футболга купрок сангвиник ва холерик типдаги болалар кабул килинса максадга мувафик булади.

Мураббийга тавсия. Машгулотга булган мотивацияни бекарорлигини инобатга олиб мураббий доимий равишда ёш футболчилар билан мулкотда булиши лозим, уларни ички кечинмаларидан хабардор булиши керак, хар кунги

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 11 |November, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-11-515-521

буладиган машгулот бошида, хамда машгулот сунгида болаларни фикри билан дустлашиши, уларни мотивацион холатини аниклаши, керак булса уларни машгулот мотивацион холатига коррекция киритиши лозим.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикасида жисмоний тарбия ва спортни янада такомиллаштириш ва оммалаштириш чора-тадбирлари тугрисида Узбекистон Республикаси Президентининг фармони.

2. Агафонова М.С. Бочарникова Ю.А. Совершенствование мотивации к труду как условие эффективной деятельности предприятия // Научно-методический электронный журнал Концепт. 2016. Т. 2. С. 416-420. - URL: http://elibrary.ru/item.asp?id=25779552.htm.

3. Блеер. А. Н., Психологические механизмы формирования активности единоборца. Материалы V Международной научно - практической конференции психологов физической кулътуры и спорта. « Рудиковские чтения» 2-5 июня. М.: 2009. с. 54.

4. Брайент.Дж. Кретти. « Психология в современном спорте» М.: ФиС 1978. с 100-101.

5. Гаппаров.З.Г. Якка курашчиларни психологик таёрлаш ( Эркин кураш мисолида) Тошкент 2010. 143.

6. Гаппаров.З.Г. Спартианая психология ООО «Мехридъе» Тошкент 2009 61-62.

7. Гаппаров.З.Г. Спорт психологияси «Мехридарё» МЧЖ. Тошкент 2011.с 6572.

8. Гогунов Е.Н. Психология физического воспитания и спорта: Учебное пособие для студентов высш. Пед. учеб заведений / -М.: Издательский центр «Академия», 2002г - ст 228.

9. Горбунов. Г.Д. Психопедагогика спорта.-М.: Советиский спорт, 2006.

10. Илъин Е.П. Психология физического воспитания. -М.: Просвешение, 1980.

11. Попов. А.Л. Психология спорта (Учебное пособие) И.- Флинта, 1998.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.