CC BY
0YORUG'LIKNING NURINING QUTBLANISHINING IJTIMOIY HAYOTIMIZDAGI O'RNI VA ROLI.
Yoriyev Shomurod Abdujabborova Shodiya Baratov Sarvar Guliston davlat universiteti talabalari
https://doi.org/10.5281/zenodo.10851788
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Received: 17th March 2024 Accepted: 19th March 2024 Published: 22nd March 2024 KEYWORDS
yorug'lik, qutiblanish, maydon, energiya, dispersiya
Ushbu maqolada yoruqlikning qutublanishini texnika va ichtimoyi hayotimizdagi o^rni haqida malumotlar berilgan. Turli taxlil va analiz natijalari keltirilgan.
XXI asrda jaxon miqyosida ta'lim barqaror taraqqiyotni ta'minlovchi asosiy omil sifatida etirof etilib, YUNESKO tomonidan qabul qilingan 2030-yilgacha belgilangan Xalqaro ta'lim kontsepsiyasida "Butun hayot davomida sifatli ta'lim olishga imkoniyat yaratish" dolzarb vasifa sifatida belgilangan. Maktablarda o'qitilayotgan fizika kursining metodologiyasini ochib berish, uni o'zlashtirishda alohida o'rin tutadi. Bu borada bir qator rivojlangan davlatlarning umum ta'lim maktablarida o'qitishning mazmuni va metodikasini takomillashtirishga alohida e'tibor bermoqda. Jumladan, Rossiya, Fillandiya, AQSH, Janubiy koreya, Germaniya mamlakatlari tajribasiga ko'ra, yuqori sinf o'quvchilariga fizika o'qitishda muammoli vaziyatlar yaratish uchun o'quv jarayoniga interfaol metodlarni qo'llash, muammoli masalalardan moslarini tanlash, virtual lobaratoriya ishlarini bajarishga oid o'quv resurslarini yaratish va amaliyotga tatbiq qilishning o'quv-metodik ta'minotini takomillashtirish bo'yicha tizimli ishlar olib borilmoqda.
Yorug'likning qutblanishi - bu tekislikdagi elektr maydon tebranishlarining yo'nalishi bilan bog'liq hodisa. Ushbu maqolada yorug'lik qutblanishining asosiy tushunchalari va xususiyatlarini, shuningdek, optika va texnologiyada qo'llanilishini ko'rib chiqamiz. Biz yorug'likning tekislik bilan qutblanishi nima ekanligini, yorug'likning ko'zgu orqali qutblanishi va anizotrop muhitdan o'tganda qanday sodir bo'lishini o'rganamiz. Shuningdek, yorug'likning qutblanishini qo'llaydigan turli usullar va qurilmalarni, ularni fan va texnikaning turli sohalarida qo'llashni ko'rib chiqamiz.
Yorug'likning qutblanishi - yorug'lik to'lqinlarining ma'lum bir tekislikda tarqaladigan hodisasi. Odatda yorug'lik barcha yo'nalishlarda tarqaladi, lekin qutblanganda u faqat bitta tekislik bilan chegaralanadi.
Yorug'lik tarqalish yo'nalishiga perpendikulyar barcha yo'nalishlarda tebranadigan elektromagnit to'lqinlardan iborat. Yorug'lik qutblanganda, bu tebranishlar filtrlanadi va ma'lum bir tekislikda faqat tebranishlar qoladi.
Ko'ndalang kesim yorug'lik to'lqini. Formulalar xatti-harakatni va tekis yorug'lik to'lqinida E yoki H vektorining ixtiyoriy kompanentining bo'linishi Maksvell tenglamalaridan tekis yorug'lik to'lqini haqida olinishi mumkin bo'lgan ma'lumotlar bu bilan tugamaydi. E va H vektorlarining yo'nalishlari vakattaliklari o'rtasidagi bog'liqliklarni tenglamalar orqali aniqlashimiz mumkin. z o'qi B bo'ylab tarqaladigan tekis yorug'lik to'qini bunday to'lqin E=E (z,t), H=H (z,t). Bu to'lqin ko'ndalang ekanligini , ya'ni to'qin tarqalish yo'nalishida maydon kompanentlari yo'qligini ko'ramiz: Ez=HZ=0. Haqiqatdan ham tenglamadan divE=DEX^ +
de7.
EEl + = o. Ko'rib chiqilayotgan to'lqinda = = 0 bo'gani uchun, u holda — = 0 ya'ni
Dy Dz Dx Dy Dy J
Ez kompanenti fazoda o'zgarmaydi. H vector rotorining z-kompanenti uchun tenglamani yozib
DHV
DHr
1DEZ
DHV
DHX
DE,
olamiz (rot H)z=--- =--Chunki = — = 0, u holda — = 0. Bundan kelib
v Dx Dy c Dt Dx Dy Dt
chiqadiki, Ez yoki t ga bog'liq bo'lmagan doimiydir. Biz tez o'zgaruvchan sohalarga qiziqqanimiz uchun u nolga teng bo'lishi kerak. Xuddi shunday xulosani magnit maydonning bo'ylama kompanenti Hz bo'yicha ham chiqarishimiz mumkin. Shunday qilib z o'qi bo'ylab erkin fazoda tarqaladigan tekislikdagi elektromagnit to'lqinda Ex, Ey va Hx, Hy kompanentlari nolga teng emas va Ez=HZ = 0.
DEV
1DHZ
DH,
1 DEV
Dz c Dt' Dz c Dt
Tenglamalar ikkita mustaqil tekislikdagi yorug'lik to'lqinini tasvirlaydi.ikkala to'lqin z o'qi bo'ylab tarqaladi, ulardan biri o'zaro ortogonal maydon komponentlari Ex ,Hy, ikkinchisi esa Ey, Hx komponentlari bilan xarakterlanadi.
Tekislik garmonik to'lqini. "Ex,Hy" maydon konfiguratsiyasi bilan tekis yorug'lik to'lqinini ko'rib chiqaylik. Bunda,
-----k=-.
c
Ex = A cos( Mt — kz),
Formuladan foydalanib, buni ko'rsatish oson
dh.
y _
— I
Dt
DEX
Dz
DEx Dt
1
DHy _ -pEy
Dz
Dt
DEX
Dz
Bundan kelib chiqadiki Ex va Hy maydonlari faqat doimiy bilan farq qilishi mumkin. Ammo yorug'lik maydoni doimiy komponentni o'z ichiga olmaydi, shuning uchun
Ex = Hy = A cos( œt — kz). Shunday "Ex, Hy" tipdagi tekis garmonik yorug'lik to'lqinida har ikkala maydon komponentlari ham garmonik qonunga muvofiq fazada o'zgaradi.(1-rasm a,6,B,r) Xuddi shunday "Ey, Hx" to'lqini uchun olamiz -Ev = Hx = A cos(œt — kz).
o o
a)
6)
0 < «o < JC/2 <p=n/ 2 Jt/2 < < TT
i ^^^ 1 ^^
ir < <p < 3jt/2 <p = Zn/7. 3jc/2 -c <p ■< 2n
à)
Tekis garmonik to'lqinning qutblanish holatlari
(Ex\\(Ey\2 EZE„
Uv w ~ a\A, cos(v>2 -vo=sin2(^2 - vi)•
tenglama
ellips tenglamasidir. Ellips to'g'ri to'rtburchak ichiga chizilgan bo'lib, uning tomonlari 2 x, y o'qlariga parallel va uzunligi 2^ va 2A2. Shunday qilib, umumiy holatda tekislik monoxromatik yorug'lik to'lqini tarqalganda z-const tekislikdagi £ vektorning oxirgi ellipsini tasvirlaydi. Magnit maydon kuchi vektori xuddi shunday harakat qiladi. Bunday to'lqin elliptik qutblangan deb ataladi.
Ellips bo'ylab z-const tekisligida harakatlanayotganda, E vektorining oxiri soat yo'nalishi bo'yicha yoki soat yo'nalishiga qarshi aylanishi mumkin.
Sferik tolqinnig qutblanish holatlari £ vektorning aylanish yon'nalishi fazalar farqi <p = belgisiga bog'liqligini ko'rsatamiz.
wt0-kz+^1=0 bo'lgan vaqt momentini tanlaylik. Hozirgi vaqtda formulalar bo'yicha.
Ex(t0,z) = Ey(t0,z) = —mA2s in^.
Chiziqli polarizatsiya. Agar fazalar farqi ^ = — = mn bo'lsa, bu yerda m=0,±1,±2,..., u holda ellips tenglama bilan tasvirlangan to'g'ri chiziqqa aylanadi. Bunday holda to'lqin chiziqli qutblangan yoki tekis polarizatsiyalangan. Shaklda b ga to'g'ri keladigan tekis polarizatsiyalangan to'lqinda polarizatsiyaning ikkita mumkin bo'lgan yo'nalishini ko'rsatadi. Yorug'lik polarizatsiyasining optikada qo'llanilishi
Yorug'lik polarizatsiyasi optikada muhim rol o'ynaydi va turli optik asboblar va texnologiyalarda keng qo'llaniladi. Bu erda yorug'lik polarizatsiyasi qo'llaniladigan asosiy sohalar mavjud:
Polarizatsiya filtrlari. Polarizatsiya filtrlari optik qurilmalar bo'lib, ular faqat ma'lum bir yo'nalishda qutblangan yorug'lik o'tishiga imkon beradi, boshqa yo'nalishlarda qutblangan yorug'likni bloklaydi. Ular yorug'likning yorqinligi, kontrasti va aksini boshqarish uchun fotografiya, videografiya va vizual texnologiyalarda keng qo'llaniladi.
Polarizatsiya qiluvchi mikroskoplar. Polarizatsiya mikroskoplari material namunalari orqali o'tadigan qutblangan yorug'likni kuzatish va tahlil qilish imkonini beradi. Ular ilmiy tadqiqotlar, geologiya, biologiya va materialshunoslikda namunalarning optik xususiyatlarini, tuzilishi va holatini o'rganish uchun ishlatiladi.
Optik plyonkalar va qoplamalar. Polarizatsiya xususiyatlari yorug'likning polarizatsiyasini nazorat qila oladigan optik plyonkalar va qoplamalarni yaratish uchun ishlatilishi mumkin. Bu tasvir kontrastini yaxshilash, porlash va aks ettirishni kamaytirish va qutblanuvchi rang filtrlari kabi optik effektlarni yaratish uchun foydali bo'lishi mumkin.
Optik komponentlar va qurilmalar. Yorug'lik polarizatsiyasi turli xil optik komponentlar va qurilmalarda ham qo'llaniladi, masalan, Polaroidlar, polarizatsiya oynalari, polarizatsiya filtrlari va polarizatsiya linzalari. Ular yorug'lik yo'nalishi va intensivligini boshqarish, optik effektlar va qurilmalar yaratish uchun ishlatilishi mumkin.
Optik aloqa va aloqa. Yorug'likning qutblanishi optik aloqa va aloqada ham muhim rol o'ynaydi. U optik tolali ma'lumotlarni uzatish tizimlarida o'tkazuvchanlik va signal sifatini oshirish uchun ishlatilishi mumkin.
Umuman olganda, yorug'lik polarizatsiyasi optikada muhim vosita bo'lib, yorug'likni manipulyatsiya qilish, materiallarni tahlil qilish va turli xil optik effektlar va qurilmalarni yaratish imkonini beradi.
Yorug'lik polarizatsiyasining texnologiyada qo'llanilishi. Yorug'lik polarizatsiyasi turli texnologiyalarda keng qo'llanilishiga ega. Mana ulardan ba'zilari:
Suyuq kristall displeylar (LCD). LCD displeylar mobil telefonlar, televizorlar, monitorlar va boshqa elektron qurilmalarda keng qo'llaniladi. Ular elektr kuchlanish qo'llanilganda yorug'likning polarizatsiyasini o'zgartirishi mumkin bo'lgan suyuq kristallarning xususiyatlariga asoslangan holda ishlaydi. Bu sizga ekrandagi tasvirning yorqinligi va rangini boshqarish imkonini beradi.
Optik sensorlar. Yorug'lik polarizatsiyasi optik sensorlarda bosim, harorat, namlik va boshqalar kabi turli parametrlarni o'lchash uchun ishlatilishi mumkin. Ular tashqi omillar ta'sirida yorug'likning polarizatsiyasi o'zgarishiga asoslangan holda ishlaydi.
Optik qoplamalar va plyonkalar. Yorug'lik polarizatsiyasi yorug'likning polarizatsiyasini nazorat qila oladigan optik qoplamalar va plyonkalarni yaratish uchun ishlatilishi mumkin. Bu tasvir kontrastini yaxshilash, porlash va aks ettirishni kamaytirish va qutblanuvchi rang filtrlari kabi optik effektlarni yaratish uchun foydali bo'lishi mumkin.
Optik aloqa. Yorug'likning qutblanishi optik aloqa va aloqada ham muhim rol o'ynaydi. U optik tolali ma'lumotlarni uzatish tizimlarida o'tkazuvchanlik va signal sifatini oshirish uchun ishlatilishi mumkin.
Optik asboblar va asboblar. Yorug'likning polarizatsiyasi turli xil optik asboblar va asboblarda, masalan, Polaroidlar, polarizatsiya oynalari, polarizatsiya filtrlari va polarizatsiya linzalarida qo'llaniladi. Ular yorug'lik yo'nalishi va intensivligini boshqarish, optik effektlar va qurilmalar yaratish uchun ishlatilishi mumkin.
Umuman olganda, yorug'likning qutblanishi turli texnologiyalarda muhim rol o'ynaydi, yorug'likni boshqarish, optik effektlar va qurilmalarni yaratish, shuningdek, o'lchash va aloqa qilish uchun foydalanish imkonini beradi.
Adabiyotlar:
1. Zaylobidinovich, P. B., Mardon, N., Valijon, M., & Jurabek, R. (2018). Spectrum of the short circuit photo current of CdTe, CdTe: inphotololatic films depending on the temperature. European science review, 1(11-12), 108-110.
2. Abdulhaqova, M., Rahmanov, V., & Obidova, Z. (2023). OLIY O 'QUV YURTLARIDA FIZIKANING ELEKTROMAGNIT TEBRANISH VA TO 'LQINLARGA OID LABORATORIYA ISHLARINI TASHKIL ETISH METODIKASI. Евразийский журнал технологий и инноваций, 1(5 Part 2), 188-193.
3. Обидова, З., Рахмонов, В., Ганиева, Д., Кодиров, О., & Холмуродов, А. (2023). yMYTAb.AMM MAK^ ФИЗИВД КУРСИНИНГ ФAЛСAФИЙ МAСAЛAЛAPИНИ РОЛИ ВА АХАМИЯТИ. Евразийский журнал технологий и инноваций, 1(5 Part 2), 53-60.
4. Bazabayevich, S., Raxmatovich, S. K., & Nasriddinovna, O. Z. (2022). Formation of probabilistic and statistical worldview among students in the process of teaching the topic" Absolute black body radiation" in groups of academic lyceums with indepth study of physics. Journal of Pharmaceutical Negative Results, 13.
5. Обидова, З. Н. (2023). Методологические вопросы физического образования в средней школе. Информатика. Экономика. Управление/Informatics. Emnomics. Management, 2(1), 0124-0131.
6. OBIDOVA, Z. (2020). Methodology of Science in the Formation of Knowledge Related to the Basic Laws of Physics Development. International Journal of Pharmaceutical Research (09752366).
7. Обидова, З., Тургунбоев, И., & Аликулов, А. (2023). УМУМИЙ УРТА ТАЬЛИМ МАКТАБ УКУВЧИЛАРИНИНГ МЕТОДОЛОГИК БИЛИМ ВА МАЛАКАЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА ФИЗИКА УКУВ ПРЕДМЕТИНИНГ МАНТИКИНИНГ АХАМИЯТИ. Евразийский журнал технологий и инноваций, 1(5 Part 2), 258-261.
8. Zuhra, D. O. METHODOLOGICAL KNOWLEDGE OF THE HIGH SCHOOL PHYSICS COURSE IS A MEANS OF FORMING STUDENTS'PHYSICAL THINKING STYLE.
9. Rahmanov, V., Tarmashova, M., Qosimova, S., Imomqulov, O., & Abdurahmanova, S. (2023). OLIY O 'QUV YURTLARIDA FIZIKA FANIDAN "ELEKTROMAGNIT TO 'LQINLARNING XOSSALARI" MAVZUSINI O 'TISHDA INTERAKTIV METODDAN FOYDALANISH. Евразийский журнал технологий и инноваций, 1(5 Part 2), 109-114.
10. Rahmanov, V., Firmamatov, M., Yusupov, N., & Norqobilov, B. (2024). OLIY O 'QUV YURTLARIDA FIZIKA FANIDAN "VAN-DER-VAALS TENGLAMASI" MAVZUSINI O 'TISHDA INTERAKTIV METODDAN FOYDALANISH. Евразийский журнал технологий и инноваций, 2(1), 203-207.
11. Rahmanov, V., Davlatov, O. T., & Ashirov, S. (2023). QUYOSH ENERGIYASIDAN FOYDALANISHNING EKOLOGIK AXAMIYATINI FIZIKA DARSLARIDA O 'TISH USULI. Евразийский журнал технологий и инноваций, 2(1 Part 2), 184-188.
12. Rahmanov, V., Sodiqov, A., Topiboldiyev, J., & Qahha^yeva, S. (2023). UMUMTA'LIM MAKTABLARIDA FIZIKA FANI MASSA VA ENERGIYA HAQIDA MULOHAZALAR. Евразийский журнал технологий и инноваций, 2(1 Part 2), 173-179.
Saidov, J., Nazarqulov, A., & Danaboyev, N. Z. (2024). ELEKTRON DIDAKTIK VOSITALAR
13.
YORDAMIDA BILIMLARNI SINASH MUAMMOLARI. Центральноазиатский журнал междисциплинарных исследований и исследований в области управления, 1(2), 143147.
14. Saidov, J., Irsaliyev, F., Elmurodova, G., & Rustamova, M. (2024). TALABALARNING MA'LUMOTLAR BAZASINI YARATISH ВО ,YICHA BILIMLARINI BAHOLASH MEZONLARI. Центральноазиатский журнал междисциплинарных исследований и исследований в области управления, 1(2), 131-134.
15. Saidov, J., Irsaliyev, F., Temirxolova, B., & Ismoilova, С (2024). TALABALARNING BILIM OLISHGA ВО 'LGAN QIZIQISHLARINI OSHIRISH MUAMMOLARI. Центральноазиатский журнал междисциплинарных исследований и исследований в области управления, 1(2), 134-137.
16. Davlatov, О. Т., Rahmanov, V., & Yo,ldosheva, M. (2024). UMUMTA'LIM MAKTABLARIDA О 'QUVCHILAR ВтШ1Ш BAHOLASH VA NAZORAT QILISH METODI. Центральноазиатский журнал междисциплинарных исследований и исследований в области управления, 1(1), 33-40.
17. Rahmanov, V., Firmamatov, M., Yusupov, N., & ^^ЫЬ^ B. (2023). MAKTAB O 'QUVCHILARIDA FIZIKA NAMOYISH TAJRIBALARIGA OID KOMPETENSIYALARNI
RIVOJLANTIRISHDA SINFDAN TASHQARI MASHG 'ULOTLARNING AHAMIYATI. Евразийский журнал технологий и инноваций, 2(1 Part 2), 129-133.
