CC BY
10YER USTI TRАNSPORT TIZIMLАRIDА TАSHISHNI TАSHKIL ETISHDА YUKSIZ QАTNOVLАRNI OPTIMАL REJАLАSHTIRISH.
Assistant O'rozov Begzod Abdukarimovich Assistent Hamraqulov Yorqin Murtazakulovich Magistr YaxyoyevaMadina Qo'chqorovna Jizzax politexnika institut
e-mail: urazov. bekzod86@mail. ru e-mail: [email protected]
Annotatsiya. Maqolada bazis planidan to optimal planni topgungacha bo 'lgan hisoblashlarda sikllar sonini kamaytirish maqsadida to 'ldirilgan kataklarning ma'lum qiymatini ko'chirish mumkinligi keltirilgan. Qiymatlarni ko'chirish yo qatorlar (gorizontal) yoki ustunlar (vertikal) bo'ylab amalga oshirilishi mumkin. Ko 'chirishda albatta qatorlar va ustunlar bo 'yicha avtotonnalar balansi buzilmasligi kerak. Boshqacha aytganda bir katakdagi qiymatni ikkinchi katakka ko'chirishdan hosil bo'lgan balansning buzilishi boshqa bir ko'chirish bilan to'g'rilanishi kerak. Shuni ta'kidlash lozimki, qiymatlari kamayadigan kataklar uchun yig'indisi ko'payadigan kataklardagi yig'indisidan katta bo'lishi lozim. Aks xolda bunday ko 'chirish planni yaxshilashga olib kelmaydi.
Kalit so'zi. Transport, kontur, usul, qator, qiymat, katak, basis, ko'chirish, kataklar, optimal plan.
ОПТИМАЛЬНОЕ ПЛАНИРОВАНИЕ ХОЛОСТОГО ПРОБЕГА ПРИ
ОРГАНИЗАЦИИ ПЕРЕВОЗОК В НАЗЕМНЫХ ТРАНСПОРТНЫХ
СИСТЕМАХ
ассистент Урозов Бегзод Абдукаримович ассистент Хамракулов Ёркин Муртазакулович Джизакский политехнический институт
Магистр Яхёева Мадина Кучкрровна
e-mail: urazov. bekzod86@mail. ru e-mail: [email protected]
Аннотация. В статье приведена возможность перемещения
определенного значения заполненных ячеек с целью уменьшения числа циклов в
вычислениях от базового плана до нахождения оптимального плана.
Перемещение значений может осуществляться либо по строкам (по
153
R
горизонтали), либо по столбцам (по вертикали). При перемещении, конечно, не должен нарушаться баланс автотонн по строкам и столбцам. Другими словами, нарушение баланса, вызванное переносом значения из одной ячейки в другую, должно быть исправлено с помощью другого переноса. Следует отметить, что для ячеек, значения которых уменьшаются, сумма должна быть больше, чем сумма ячеек, которые увеличиваются. В противном случае такой переезд не приведет к улучшению ситуации.
Ключевое слово. Транспорт, контур, метод, массив, значение, ячейка, база, перемещение, ячейки, оптимальный план.
OPTIMAL PLANNING OF THE IDLE RUN IN THE ORGANIZATION OF TRANSPORTATION IN LAND TRANSPORT SYSTEMS
Abstract:. The article shows the possibility of moving a certain value of filled cells in order to reduce the number of cycles in calculations from the basic plan to finding the optimal plan. The values can be moved either in rows (horizontally) or in columns (vertically). When moving, of course, the balance of autotones in rows and columns should not be disturbed. In other words, the imbalance caused by transferring a value from one cell to another must be corrected with another transfer. Note that for cells whose values are decreasing, the sum must be greater than the sum of the cells that are increasing. Otherwise, such a move will not lead to an improvement in the situation.
Keywords: Transport, contour, method, array, value, cell, base, move, cells, optimal plan.
Keltirilgan masalani potentsiallar usuli bilan yechilishi mumkin. Birinchi navbatda minimal element usuli bilan boshlang'ich bazis planini tuzamiz. Bunda birinchi, ikkinchi va hokazo navbatda o'zgaruvchilarga qiymat berilgan kataklar mos
Assistant Urozov Begzod assistant Khamrakulov Yorkin
magistr Yaxyoeva Madina Jizzakh Polytechnic Institute
e-mail: urazov. bekzod86@mail. ru e-mail: [email protected]
KIRISH
ravishdagi raqamrlar bilan belgilangan. Bu raqamlar kataklarning chap tomonidagi pastki burchakda yoziladi.
Keyingi bosqich tuzilgan bazis rejani optimalligini tekshirish va u optimal bo'lmasa, bu rejani optimal darajagacha o'zgartirishdan iboratdir.. Yuqorida keltirilgan boshlang'ich bazis planini tuzish metodlari musbat qiymatlarga ega bo'lgan y.. o'zgaruvchilarning shunday sonini beradiki, (matritsadagi to'ldirilgan
kataklar soni), bu son m + n -1 qiymatiga teng yoki undan kichik bo'ladi ( m -matrisadidagi qatorlar, n - ustunlar soni). Chunki y.. o'zgaruvchiga har bir qiymat
berilgan qator yoki ustun keyingi tekshirishdan chiqariladi (o'chiriladi), oxirgi qiymat berilganda esa ustun va qator birdan o'chiriladi (bunda to'ldirilgan kataklar soni m + n-1 qiymatiga teng bo'ladi).Ba'zan y. o'zgaruvchiga qiymat berilganda ustun va
qator bir necha marta birato'lasiga o'chirilishi mumkin, bunda matritsadagi to'ldirilgan kataklar soni m + n -1 qiymatidan kichik bo'ladi. Bunday holni buzilish deyiladi va bunda keyingi hisoblarda bir siklda ketma-ket to'xtab qolish, ya'ni cheksiz iteratsiyalar bilan planni yaxshilay olmaslik xavfi paydo bo'ladi. Buning oldini olish uchun kataklar sun'iy ravishda istalgancha kichik bo'lgan son s bilan yoki nollar bilan to'ldiriladi va kataklar bilan keyingi iteratsiyalarda xuddi to'ldirilgan kataklardek ish ko'riladi.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODLAR
Tadqiqot jarayonida ilmiy bilishning obyektivlik usulidan foydalanildi. Yer usti transport tizimlarida tashishni tashkil etishda yuksiz qatnovlarni optimal rejalashtirish obyektiv ochib berildi. EernaroB, E., X,aKKynoB, E., & X,aKKynoB, K. (2020). TpaHcnopT BocHTanapHHH CnHarn Ycynnapn TaxnnnH kitobi mantiqiy izchillik jihatdan tadqiq qilindi. Psixologiya fanning strukturasini tekshirish, bilimlarning tartibini aniqlash, ular tasnifini amalga oshirish alohida o'rin egallaydi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Bazis planidan to optimal planni topgungacha bo'lgan hisoblashlarda sikllar sonini kamaytirish maqsadida to'ldirilgan kataklarning ma'lum qiymatini ko'chirish mumkin. Qiymatlarni ko'chirish yo qatorlar (gorizontal) yoki ustunlar (vertikal) bo'ylab amalga oshirilishi mumkin. Ko'chirishda albatta qatorlar va ustunlar bo'yicha avtotonnalar balansi buzilmasligi kerak. Boshqacha aytganda bir katakdagi qiymatni ikkinchi katakka ko'chirishdan hosil bo'lgan balansning buzilishi boshqa bir ko'chirish bilan to'g'rilanishi kerak. Shuni ta'kidlash lozimki, qiymatlari kamayadigan kataklar uchun yig'indisi ko'payadigan kataklardagi
yig'indisidan kata bo'lishi lozim. Aks xolda bunday ko'chirish planni yaxshilashga olib kelmaydi. Masalan, A1B4 katak qiymati 50-ni A4B4 katagiga, bunga mos ravishda A4 B1 katak qiymatidan 50-ni A B - ga ko'chirish maqsadga muvofiqdir.
Tuzilgan rejaning optimalligini potensiallar yordamida tekshirilib ko'riladi. Potensiallar bu har bir i ustun va j qatorlarga yoziladigan maxsus sonlardir.
Transport masalasini potensiallar metodi bilan echish shunday yn o'zgaruvchilar sistemasini toppish demakdirki, bunda quyiodagi shartlar bajarilsin:
Vj - ui < Cj,, yit = 0 bo'lsa, (1)
Vj - U = Cji, yJt > 0 bo'lganda. (2)
(1), (2) - shartlari bo'yicha optimal planda hamma to'ldirilgan kataklar uchun qator va ustunlar potentsiallar ayirmasi mos kataklardagi c;! qiymatiga teng bo'lishi va
barcha bo'sh kataklarda esa bu ayirma cP qiymatidan kichik bo'lishi lozim. Potentsiallar quyidagicha topiladi.
• Biror ustun yoki qator potensialliga 0 qiymat beriladi, masalan, U1 = 0. Endi 8.12-shart bo'yicha V ni toppish uchun Cn ga Un qo'shish kerak, ya'ni V = Cn + Ui = 20 + 0 = 20. Shu shartdan foydalanib, U4 = V - Cu = 20 -15 = 5 va hokazo. Shunday qilib, biror ustun potentsialini topish uchun shu ustundagi biror to'ldirilgan katak qatorining potentsiali ma'lum bo'lishi kerak yoki aksincha.
Bunda biror qator potentsialinini topish uchun esa qatordagi biror to'ldirilgan katak ustuni potentsialiga shu katakdagi c;! qiymati qo'shiladi, biror ustun potensialli
topish uchun esa shu ustubdagi biror to'dirilgan katak qatori potensialidan katakdagi cP qiymati ayriladi, ya'ni
V = U>+ Ci, Ui = - Ci
bu yerda i, j -to'ldirilgan katak indekslari.
• Hamma potensiallar topilgandan keyin boshlang'ich basis plan optimalligini tekshirish mumkin.
Oriental Renaissance: innovative, J^ VOLUME 11 ISSUE 1
educational, natural and social sciences Q ISSN 2181-1784
• Agar hamma bo'sh kataklar uchun (1) -shart bajarilsa , ya'ni hamma bo'sh kataklarda vj va U potensiallar ayirmasi С}1 dan kichik toki unga teng
bo'lsa, topilgan plan optimal bo'ladi. Boshqacha aytganda bu plan barcha cheklash tengmalarini qanoatlantiradi va samaradorlik funksiyasini ekstremal qiymatini ta'minlaydi.
• Agar optimallik sharti bajarilmasa (bizning misolimizda optimallik sharti masalan, AB katagida bajarilmaydi) bu katak uchun optimallik shartini qanchaga bajarilmasligi ( Д;г ) topiladi. Masalan, B1A2 katagi uchun
д12 = V - и - Cß = V - U - cn = 20 + 65 - 60 = 25>° bo'ladi.
Agar bunday kataklar bir necha bo'lsa (bizning misolimizda д32 = 35,д52 = 35, . ..Д72 = 36 ), ularning hammasi uchun д.. topiladi va uning qiymati
eng ko'p bo'lgan katakdan boshlab yopiq kontur chiziladi.
• Yopiq kontur gorizontal va vertikal chiziqlardan iborat bo'lib, konturning bir uchi д.. qiymati noldan katta bo'lgan katakda, boshqa hamma uchlari to'ldirilgan
kataklarda yotadi. Kontur quyidagicha ko'riladi. Д qiymatli katakdan qator (yoki
ustun) bo'yicha to'g'ri chiziq, to to'ldirilgan katakkacha o'tkaziladi va bu yerdan chiziq yo'nalish to'g'ri burchakka o'zgartirilib, to'g'ri chiziq ustun (yoki qator) bo'yicha yana birorta to'ldirilgan katakkacha davom ettiriladi. Shuni hiobga olish kerakki, Kontur chiziqlari doimo Д qiymatlik katakkacha davom ettiriladi va
hamma vaqt kontur uchlarining soni juft bo'ladi. Bunda kontur chiziqlarining kesishishidan hosil bo'lgan burchaklarni, uni uchlari deb qaralmaydi. Kontur uchlariga faqat uning to'ldirilgan kataklarda yotadigan burchaklari kiradi.Bizning misolimizda kontur uchlari AB, AB, AB, AB, AB, AB kataklarida yotadi.
Tuzilgan kontur uchlariga ketma-ket (-) va (+) ishoralarni beramiz. Birinchi Д72 katakka (-) belgisi beriladi va (+) ishorali to'ldirilgan kataklar qiymatlaridan eng kichigini tanlab olamiz. Misolimizda bunday katak AB bo'lib,uning qiymati - 200. Shu miqdordagi yukni hamma (+) ishorali kataklar qiymatlaridan ayiramiz va (-) ishorali kataklar qiymatlariga qo'shamiz. (1-jadval).
1-Jadval.
Kataklar qiymatlarini "yopiq kontur" uchlari bo'ylab ko'chirish
bilan rejani yaxshilash
Yuk oluvchi punktlar , J Koef fistie nt Yuk jo'natuvchi punktlar I bj
Ai A2 A3 A4 As
\ U ' 0 -65 27 5 12
Bi 20 f\0 fil 67 15 1-1150 42 1300
2 0 -150 o +25
B2 -64 30 1 400 57 75 77 400
B3 0 0 600 30 (+35 27 45 47 600
B4 22 57 87 30 17 50 10 300 550
200
B5 37 37 150 O67 +35 10 +550 57 30 700
B6 10 10 500 C0 +35 37 35 57 500
B7 i 1 300 Ö30 +36 27 45 47 300
a, 1700 600 550 1200 300 4350
Bunday operatsiyalardan keyin yangi reja xosil qilamiz. (2-jadval).
2- Jadval.
158
Yuksiz qatnovlar optimal reja
I Ai A2 A3 A4 As
J \ Ul 0 -29 27 5 12
Bi 20 20 350 60 67 15 950 42 1300
B2 -28 30 1 400 57 75 77 400
B3 0 0 600 30 27 45 47 600
B4 22 57 87 30 17 250 10 300 550
B5 37 37 150 67 10 550 57 30 700
B6 10 10 500 40 37 37 57 500
By i 1 100 30 200 27 45 47 300
1700 600 550 1200 300 4350
• Yangi reja uchun yana potentsiallar topiladi va ular yordamida rejaning optimalligini qaytadan tekshiriladi. 2-jadvalda topilgan reja optimaldir, chunki hamma bo'sh kataklarda (1) -shart bajariladi.
R
ADABIYOTLAR RO'YXATI (REFERENCES)
1. Бутаев Ш.А., Мадаминов Ю.И. Совершенствование методов управления процессами автомобильных перевозок грузов. Ташкент:Фан, 1988.-150 с.
2. Модели и методы теории логистики: Учебное пособие. 2-е изд./Под ред. Лукинского В.С. СПб: Питер. 2007. -448 с.
3. Raxmatullaev M. Qosimov S.X. .. Yuk oqimini logistik kuzatuvi va komplekslarini mahalliylashtirish omillari. Ilmiy-texnik jur. 23 (8) 52.4.
4. Умиров, И. У., & Хдмракулов, Ё. М. (2020). АВТОМОБИЛЛАРДАН ЧЩАЁТГАН ГАЗСИМОН ЧЩИНДИЛАРНИНГ АТМОСФЕРАГА АРАЛАШИШИ. Academic research in educational sciences, (1)
5. Бегматов, Б., Даккулов, Б., & Даккулов, К. (2020). ТРАНСПОРТ ВОСИТАЛАРИНИ СИНАШ УСУЛЛАРИ ТАДЛИЛИ. Academic research in educational sciences, (3).
