CC BY
106JffiTALQINVA
\-/TADQIQOTLAR No4 2022
ilmiy-uslubiy jumaU
va\r:ii anavotcaivn'7RFi^T«Tnivna r:r\nru i i \r:i iu\i\r:
YANGILANAYOTGAN O'ZBEKISTONDA GENDER TENGLIKNING
HUQUQIY ASOSLARI
* : i>
»
Aminova Gulnoza Xakimovna
J > | > ;
O'zbekiston Milliy Universiteti 1-bosqich magistranti https://doi.org/10.5281/zenodo.7248962
' t
1> Tip*
Annotatsiya: Ushbu maqolada amalga oshirilayotgan demokratik islohotlarda ayollarning bevosita ishtiroki zarurligi va katta ahamiyatga molik ekanligi e'tirof etilgan. Jamiyatning turli sohalarida: ma'naviy, ijtimoiy-maishiy muammolarni hal qilishda xotin-qizlarning faolligini oshirish, davlat tomonidan, ularning faol bo'lishlari uchun shart-sharoit hamda imkoniyatlarni yanada takomillashtirish masalalari yoritilgan. Yangilanayotgan O'zbekistonning ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarda balki siyosiy jarayonlarda ham xotin-qizlar faolligi masalasi bilan bog'liq dolzarb muammolar tahlil qilingan.
Kalit so'zlar: ayol, huquq, ayollar huquqlari, gender tenglik, faol, yangi O'zbekiston.
i >MC >
w >
Ma'lumki, 2019 yil 2 sentyabrda qabul qilingan "Xotin-qizlar va erkaklar uchun teng huquq hamda imkoniyatlar kafolatlari to'g'risida" O'zbekiston Respublikasining qonuni xotin-qizlarning jamiyatdagi o'rniga qaratilgan huquqiy himoya, huquqiy kafolat siaftida ma'qullangandi. Hozir davrda O'zbekistonning islohotlarida inson manfaatlarining ustunligiga qaratilgan bir paytda, hali ham oilaviy nizolarning juda
\ ^lOjML. , ........... , , , , . . ...... . "W
katta qismi erkaklar tomonidan ayol huquqlarining tan olinmaslik holatlari
shuningdek, ayrim holatlarda jamiyatda ham xotin-qizlarning huquq hamda imkoniyatlariga yetarlicha ahamiyat berilmayotgani haqiqatdir. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 46-moddasida «Xotin-qizlar va erkaklar teng huquqlidirlar»,2 deb belgilanganligidir. Demak, gender tengligining ham xalqaro 'M
^^^ v I J ^
huquqiy ham, konstitutsiyaviy huquqiy asosi kafolatlangan. Gender tengligi ijtimoiy tenglikni ham anglatadi. Bunday tenglikni ta'minlash uchun Konstitutsiya va qonunlarga zarur qoidalarni kiritishning o'zi kifoya emas. Gender tenglik jamiyat rivojida muhim bo'lgan ijtimoiy munosabatlarda dolzarb ahamiyatga ega ekanligi bugungi kunda yanada yaqqol namoyon bo'lmoqda. Bugun oilada, jamiyatda,
ayniqsa, xotin-qizlarning ijtimoiy hayotdagi faolligini oshirishga alohida e'tibor
i 1 > ^^ i 1 > qaratilayotgani natijasida universitetda ham katta o'zgarishlar amalga oshirilmoqda.
So'nggi to'rt yilda xotin-qizlar va erkaklar uchun teng huquq hamda
imkoniyatlarga erishish, jamiyat va davlat ishlarini boshqarishda ularning teng
|>'y> ¡# ' >
_
;-
2 O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, Toshkent.: "Ozbekiston"1992 yil
Sp^"^J J^ ' J^Sp^""
JffiTALQINVA
\-/TADQIQOTLAR No4 2022
ilmlyuHuOty iumali i»--r «-W"
miiif-iwuuif juiiian
y J^C Jm >
ishtirok etishini ta'minlash, xotin-qizlarni ijtimoiy-huquqiy jihatdan qo'llab-
#
>
quvvatlash, shuningdek, xotin-qizlarni tazyiq va zo'ravonliklardan himoya qilishga
Gender tenglik masalasi davlat siyosati darajasiga ko'tarilib, sohaga oid 25 ta qonunchilik hujjati qabul qilindi.
O'zbekiston Respublikasining Gender tenglikni ta'minlash masalalari bo'yicha komissiyasi, O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatida Xotin-qizlar va gender tenglik masalalari qo'mitasi tashkil etildi.
O'zbekiston tarixida ilk marotaba parlamentda xotin-qizlar soni BMT
r 1
tomonidan belgilangan tavsiyalarga mos darajaga yetib, parlamentdagi xotin-qizlar soni qariyb 32 foizga yetdi va dunyodagi 190 ta parlament orasida 37-o'ringa ko'tarildi.
Boshqaruv lavozimidagi xotin-qizlar ulushi 27 foizga, partiyalarda 44 foizga, oliy ta'limda 40 foizga, tadbirkorlikda 35 foizga yetdi.
Xotin-qizlarni ijtimoiy-iqtisodiy qo'llab-quvvatlash, ular bilan manzilli ishlash
moiT^^n "A„r.11nr iK T^ni A o+ Ki i A i a+i A r, n Trili QAfl mlr^
maqsadida "Ayollar daftari" tizimi joriy etilib, Davlat budjetidan har yili 300 mlrd
so'm mablag' ajratib borish yo'lga qo'yildi.
Ota-onasi yoki ularning biridan ayrilgan muhtoj qizlar, boquvchisi yo'q yolg'iz ayollarning o'qish to'lovlarini qoplab berish tizimi joriy etilib, oliy o'quv yurtlariga
»
m?
qabul qilishda ehtiyojmand oilalar qizlari uchun grantlar soni ikki baravarga ortdi.
Ayollar tadbirkorligini rivojlantirish maqsadida 224 mingdan ortiq xotin-qizga jami 6,9 trln so'm miqdorida imtiyozli kredit ajratildi.
Sohada olib borilayotgan islohotlar xalqaro reytinglardagi mamlakatimiz o'rniga ijobiy ta'sir ko'rsatib, Jahon bankining Ayollar, biznes va qonun indeksida O'zbekiston 2020-yilda xotin-qizlar huquqlari va gender tenglik bo'yicha ahamiyatga molik islohotlarni amalga oshirgan 27 ta davlat qatoriga kiritildi va 5 pog'onaga yuqorilab, 190 ta davlat orasida 134-o'rinni egalladi.
O'zbekiston BMT Nizomining maqsad va prinsiplariga hamda xalqaro huquqning boshqa umume'tirof etilgan normalariga sodiq ekanliklarini doimo ko'rsatib kelgan.
BMT Bosh Assambleyasining 2015-yilning sentyabrida Barqaror rivojlanish bo'yicha o'tkazilgan sammitida 70-son rezolyutsiyasi qabul qilinib, mamlakatimiz
J-jt
A W i i r> i i n r» 1 r~w r> I'M ri r» l-\ 1 n 1"» rr n n 1 /» +r> m 11 I IT r m n s^i n r\ rv n n 1 n l-\ 'TH A n 1 O C -fn
uchun dolzarb hisoblangan 16 ta milliy maqsadga erishish bo'yicha 125 ta maqsadli
vazifa hamda 206 ta indikator ishlab chiqilgan.
Xususan, barqaror rivojlanish sohasidagi 5-maqsad — Gender tenglikni
J1 > ' ^^ ^ 1 >
ta'minlash va barcha xotin-qizlarning huquq va imkoniyatlarini kengaytirish
! !>»
mamlakatimizda xotin-qizlar va erkaklarning teng huquq hamda imkoniyatlarini
ta'minlashga qaratilgan islohotlar bilan hamohangdir.3 _
-
3 O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining qarori, 28.05.2021 yildagi SQ-297-IV-son
Sp^"^J J^ ' J^Sp^
JffiTALQINVA 1
\-#TADOIOOTLAR Nod 2022
№4 2022
ilmlyuslubly jurnali
Miiiif-iwuuif juman
Jamiyatda, oilada xotin-qizlar bilan bog'liq ijtimoiy masalalarni yaxshilash bilan
#
shug'ullanadigan O'zbekiston Respublikasi Xotin-qizlar qo'mitasi hamda uning barcha viloyatlardagi bo'linmalari, Oliy Majlisning «Mehnat, ijtimoiy masalalar va bandlik qo'mitasi», «Oila va ayollar muammolari komissiyasi» (2000-2004 y.), "S°g'l°m avlod" jamg'armalari va "Huquqshunos ayollar", "Ilm-fan va aУol", "Ijodkor ayollar", "Tashabbuskor ayollar", "Ayol va salomatlik", "Faxriy ayollar" jamoatchilik uyushmalari hamda boshqa jamoat tashkilotlarining faoliyati muhimdir.
m
Hozirgi kunga ayollarning haqhuquqlarini ilgari surish hamda rivojlantirish
! 1
О О > J Olli о
bo'yicha milliy mexanizmlaг, shuningdek, ulaming siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy hayotning baгcha qatlamidagi гolini kuchaytirish bo'yicha milliy institutlaг tashkil etilgan. Buning tasdig'ini ayollarning siyosiy paгtiyalaгdagi faolligi 36 foizdan 50 foizgacha oshganida kuzatishimiz mumkin. Bugungi kunda ayollarimiz iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida faoliyat yuritib kelmoqdalar. Jumladan, sanoatda 52%, xalq ta'limi tizimida 70%, sog'liqni saqlash tizimida esa 73% ayol^ mehnat qilmoqdalar4
Xulosa o'mida shuni ta'kidlash lozimki, Rivojlangan davlatlaгda ayolning huquq va e^nUMan muhim omil sifatida e'tiгof e'tiladi. Bunga sabab oddiy ya'ni ayolning qadr-qimmati uning jamiyatdagi o'rni bilan belgilanadi. Ayollar qanchalik
ilm-fan sohasida, yoki ijtimoiy -siyosiy sohalarda faolligi oshgansari jamiyat ham yuksala boshlaydi. Ayollarning intellektual salohiyati yuksalishi, jamiyatda komil insonlarning kamol topishi uchun zamin yaratadi. Jamiyatda erkak va ayolning teng huquqli ekanligi, oilaning mustahkamligini huquqiy jihatdan mustahkamlsa, ayollarning yuksak ma'naviyati esa oilani axloqiy jihatdan mustahkamlaydi. Chunki davlat tomonidan ayollarga berilgan har qanday e'tibor bu kelajak sari tashlangan yuksak qadamdir.
UJr ^toäc
wi!> ^ i>j#
Foydalanilagan adabiyotlar ro'yxati:
1.O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, Toshkent.: "Ozbekiston"1992 yil
2. O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining qarori, 28.05.2021 yildagi SQ-297-IV-son
3. Baxtigul А. Mamadaminova, УТМИШГА НАЗАР | ВЗГЛЯД В ПРОШЛОЕ | LOOK TO THE PAST b№si-2 (2021) DOI http://dx.doi.org/10.26739/2181-9599-2021-SI-2
4.Lex.uz
>j> ы >
Щ )> 5 J>;> _
-
4 Baxtigul А. Mamadaminova, УТМИШГА НАЗАР | ВЗГЛЯД В ПРОШЛОЕ | LOOK TO THE PAST №№SI-2 (2021) DOI http://dx.doi.org/10.26739/2181-9599-2021-SI-2 Ц
iw ч J> -J J^jW^
: * ^ * n>
