Научная статья на тему 'ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОНДА ЁШ АВЛОДНИ ТАРБИЯЛАШДА ТАЪЛИМТАРБИЯНИНГ РОЛИ'

ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОНДА ЁШ АВЛОДНИ ТАРБИЯЛАШДА ТАЪЛИМТАРБИЯНИНГ РОЛИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

112
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълим / тарбия / маънавият / инновация / модернизация / Олий таълим / таълим сифати / ҳаракатлар стратегияси / тараққиѐт стратегияси / ижтимоий тараққиѐт / замонавий билим / Янгиланиѐтган Ўзбекистон / education / upbringing / spirituality / innovation / modernization / Higher education / quality of education / action strategy / development strategy / social development / modern knowledge / Renewed Uzbekistan

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Эшматбой Тошпулатович Калконов

Ушбу мақолада Ўзбекистонда охирги йилларда ѐш авлодни баркамол қилиб тарбиялаш, уларнинг ҳаѐтга мустақил қадам қўйишлари учун барча зарур шароитларни яратиш, таълим мазмунини модернизациялаш, таълим сифатини ошириш, таълимда инновацион технологияларни кенг жорий этишга йўналтирилган инновациялар яратиш ва амалиѐтга жорий этиш истиқболлари таҳлил қилинган, ҳамда инновацион таълимнинг таълим сифатини оширишдаги аҳамияти ѐритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article analyzes the prospects for educating the younger generation in Uzbekistan in recent years, creating all the necessary conditions for its independent life, modernizing the content of education, improving the quality of education, creating and introducing innovations in education, as well as innovative education. the importance of improving the quality of education.

Текст научной работы на тему «ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОНДА ЁШ АВЛОДНИ ТАРБИЯЛАШДА ТАЪЛИМТАРБИЯНИНГ РОЛИ»

ЯНГИ УЗБЕКИСТОНДА ЁШ АВЛОДНИ ТАРБИЯЛАШДА ТАЪЛИМ-

ТАРБИЯНИНГ РОЛИ

Эшматбой Тошпулатович Калконов

Чирчик давлат педагогика институти доценти

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада Узбекистонда охирги йилларда ёш авлодни баркамол килиб тарбиялаш, уларнинг хаётга мустакил кадам куйишлари учун барча зарур шароитларни яратиш, таълим мазмунини модернизациялаш, таълим сифатини ошириш, таълимда инновацион технологияларни кенг жорий этишга йуналтирилган инновациялар яратиш ва амалиётга жорий этиш истикболлари тахлил килинган, хамда инновацион таълимнинг таълим сифатини оширишдаги ахамияти ёритилган.

Калит сузлар: таълим, тарбия, маънавият, инновация, модернизация, Олий таълим, таълим сифати, харакатлар стратегияси, тараккиёт стратегияси, ижтимоий тараккиёт, замонавий билим, Янгиланиётган Узбекистон.

ABSTRACT

This article analyzes the prospects for educating the younger generation in Uzbekistan in recent years, creating all the necessary conditions for its independent life, modernizing the content of education, improving the quality of education, creating and introducing innovations in education, as well as innovative education. the importance of improving the quality of education.

Keywords: education, upbringing, spirituality, innovation, modernization, Higher education, quality of education, action strategy, development strategy, social development, modern knowledge, Renewed Uzbekistan.

КИРИШ

Илм-фан ва техника ютукларини кенг куллаган холда иктисодиёт тармокларига, ижтимоий ва бошка сохаларга замонавий инновацион технологияларни тезкор жорий этиш Узбекистон Республикаси жадал ривожланишининг мухим шарти хисобланади. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев таъкидлаганидек: "Бугун биз давлат ва жамият хаётининг барча сохаларини тубдан янгилашга каратилган инновацион ривожланиш йулига утмокдамиз. Бу бежиз эмас, албатта. Чунки, замон шиддат билан ривожланиб бораётган

June, 2022

295

хозирги даврда ким ютади? Янги фикр, янги гоя, инновацияга таянган давлат ютади. Инновация бу - келажак дегани. Биз буюк келажагимизни барпо этишни бугундан бошлайдиган булсак, уни айнан инновацион гоялар, инновацион ёндашув асосида бошлашимиз керак" Жамият ва давлат хаётининг барча сохалари шиддат билан ривожланаётгани ислохотларни мамлакатимизнинг жахон цивилизацияси етакчилари каторига кириш йулида тез ва сифатли илгарилашини таъминлайдиган замонавий инновацион гоялар, ишланмалар ва технологияларга асосланган холда амалга оширишни такозо этади.

Шунингдек, бугунги куннинг долзарб вазифаларидан бири таълим мазмунини модернизациялаш, таълим сифатини ошириш, таълимда инновацион технологияларни кенг жорий этишга йуналтирилган куплаб инновациялар яратилмокда ва амалиётга жорий этилмокда. Мазкур инновацияларнинг самарадорлиги куп жихатдан таълим муассасасида амалга оширилаётган инновацион фаолиятнинг тугри ташкил этилганлигига билан боглик. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев аъмоли билан айтганда "Хрзирги пайтда дунё микёсида ракобат кандай кескин тус олиб бораётганини хаммамиз куриб турибмиз. Бу шиддатли ракобатга факат замонавий илм-фан, юкори технологиялар ва инновация ютукларини кенг жорий этиш оркали муносиб жавоб бера оламиз"[1, 237].

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Замонавий глобаллашув жараёнида хар кандай мамлакат тараккиётининг етакчи омилларидан бири таълим тизими хисобланади. Дунёнинг ривожланган мамлакатлари босиб утган йулга назар солсангиз, улар айнан таълимга асосий эътиборини каратганига гувох буласиз. Окилона стратегия, маркетинг, сифатли бошкарув сабаб олий таълимни бизнесга айлантирган ва топ рейтингларда етакчилик килаётган олий таълим муассасалари бугун давлатга бокиманда эмас. Куплар орзу килган А^Ш, Буюк Британия, Франция, Германия, Хитой ва Жанубий Корея каби мамлакатларнинг етакчи олий таълим муассасалари айни пайтда нафакат узини узи тулик молиялаштиради, балки мамлакатга хам даромад келтиради. Гарвард, Йелъ, Принстон, Кембриж, Оксфорд... Бу университетлар уз номини "бренд"га айлантира олди.

Янги Узбекистон олий таълим тизимини юксак боскичга кутариш йулидан бормокда. Сунгги йилларда 36 та янги олий укув юрти ташкил этилиб, институт ва университетлар сони 126 тага етди. Тошкент вилоятида укитувчиларга булган эхтиёжни коплаш учун Чирчик; шахрида Тошкент вилояти Чирчик; давлат педагогика

June, 2022

институти ташкил этилди. Таълим тизимидаги креатив ёндашувлар ва инновация асосида аник фанлар чукур укитиладиган Мухаммад Хоразмий ва Мирзо Улугбек номидаги махсус мактаблар ташкил этилди. Янгиланиётган Узбекистон Олий таълим тизимини янада такомиллаштириш борасида хам куплаб ислохотлар амалга оширилмокда. Жумладан, 2017-2021 йилларда олий таълим тизимини комплекс ривожлантириш дастури хамда Узбекистон Республикаси Олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепцияси кабул килинди.

Х,озир Узбекистонда А^Ш, Буюк Британия, Россия, Италия, Жанубий Корея, Х,индистон, Сингапур ва бошка етакчи олий укув юртларининг 30 дан ошик филиали фаолият курсатмокда. Олий таълим муассасаларида таълим, фан, инновация ва илмий тадкикотлар натижаларини тижоратлаштириш узвий богликлигини назарда тутувчи «Университет 3.0» концепциясини боскичма-боскич жорий этилмокда. Бугунги замонавий глобаллашув шароитида олий таълим муассасалари факатгина таълим хизматларини сотиш билан ракобатбардошликка эриша олмаслиги инкор этиб булмас хакикат булиб колмокда.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Таълим тизимини тубдан ислох этиш одамларимизнинг онгу тафаккури ва дунёкарашини узгартириш, уларнинг сиёсий ва фукаролик, ижтимоий фаоллигини, уз келажагига булган ишончини оширишнинг энг мухим омили ва мустахкам асосига айланди, десак, хеч кандай муболага булмайди. Энг мухими шундаки, бизнинг янги авлодимиз, билимли, утмишнинг хар кандай иллатларидан озод булган ёшларимиз бугунги кунда мамлакатимизни демократлаштириш ва либераллаштириш, уни янгилаш ва ишончли тарзда равнак топтиришнинг хал килувчи харакатлантирувчи кучига айланиб бормокда.

Бугунги кунда янги инновацион технологияларнинг жорий этилиши асосида дарс жараёнини ташкил этиш буйича анчагина ишлар амалга оширилди. Жумладан, аксарият олий укув юртларининг дарс утиш хоналари техник ва эстетик жихатдан талаб даражасида тайёрланди, аудиториялар видеопроектор хамда компьютер техникаси билан таъминланиб, ахборот технологияларидан фойдаланиб дарс утишга мослаштирилди. Булар талабаларнинг сифатли ва самарали билим олишларида асосий техник воситалар булиб хисобланади. Шунинг билан бирга хозирда дарсларни инновацион технологиялар асосида

June, 2022

297

ташкил килиш, ёш профессор-укитувчиларнинг методик махоратини оширишга катта эътибор каратилмокда. Жумладан, технопарклар ташкил этилиб профессор-укитувчилар, илмий изланувчилар, докторантлар, магистратура ва бакалавриат талабаларини илмий ва инновацион фаолият олиб боришларига эришишлмокда. Тошкент давлат техника университети хузуридаги Узбекистон-Япония ёшлар инновация маркази, Тошкент тукимачилик ва енгил саноат институти хузуридаги Укув-амалий тукимачилик технопарки хамда Урганч давлат университети хузуридаги «Хоразм» инновацион технопаркининг фаолияти самарадорлиги янада оширилмокда. Зеро, хозирги кунда таълим жараёнида интерактив методлар, инновацион технологиялар, педагогик ва ахборот технологияларини укув жараёнида куллашга булган кизикиш кучайиб бормокда, бунинг сабаби, шу вактгача анъанавий таълимда талабаларни факат тайёр билимларни эгаллашга ургатилган булса, замонавий технологияларда эса, уларни эгаллаётган билимларни узлари кидириб топишларига, мустакил урганиб тахлил килишларига, хатто хулосаларни узлари келтириб чикаришга йуналтиради.

Профессор укитувчи эса бу жараёнда шахснинг ривожланиши, шаклланиши, билим олиш ва тарбияланишига шароит яратади ва шу билан бир каторда бошкарувчилик, йуналтирувчилик функциясини бажаради. Шу боисдан олий укув юртлари малакали касб эгаларини тайёрлашда замонавий укитиш методлари - интерактив методлар, инновацион технологияларнинг урни ва роли бенихоя каттадир. Бунда педагогик технология ва педагогик махоратга оид билим, тажриба ва интерактив методлар талабаларни билимли, етук малакага эга булишларини таъминлайди.

Олий таълимнинг ривожланишидаги асосий омил сифатида инновацияларни тасдиклаш бизнинг давримизнинг мухим хусусиятларидан биридир. Бунинг сабаби шундаки, инновацияларни идрок этиш кобилияти ва инновацион ривожланиш йулини танлаш ижтимоий узгаришларнинг тобора кучайиб бораётган динамикаси ва тобора кучайиб бораётган ракобат шароитида олий мактабни омон колиш ва ривожлантиришга имкон беради. Илмий ва педагогик фаолият мазмунини узгартирадиган инкирозли вазиятларни енгиб утган бундай олий таълим муассасалари замон талабига жавоб бериши мумкин. Олий таълим муассасасининг инновацияларга булган эхтиёжи тобора жамиятнинг динамизмига баркарор реакциянинг ривожланиши билан боглик булган аник тенденция сифатида намоён булади.

Таълимдаги инновациялар - бу янги укув курслари, мутахассисликлар, кадрлар тайёрлаш ва кайта тайёрлаш

June, 2022

со^^^ри (профиллaри), янги тaълим теxнологиялaри кyринишидaги инновадион фaолият нaтижaдaридир. Инновaцион теxнологиялaр педaгогик жaрaëн xдмдa укитувчи Ba укувчи фaолиятигa янгилик, yзгaришлaр киритади, Уни aмaдгa оширишдa aсосaн интерaктив методлaрдaн тулик фойдaдaниишгa эришилaди. Укитиш жaрaëнидa тaдaбaдaргa шaxс сифaтидa к^рмиши, турли педaгогик теxнологиялaр xдмдa зaмонaвий методлaрнинг кУллaнилиши yлaрни мyстaкил, эркин фикрлaшгa, излaнишгa, хдр бир мaсaдaгa ижодий ëндошишгa yндaйди. Шунингдек бу yлaрдa мaсъyлиятни хдс этишни, твхлил килиш, aдaбиëтлaрдaн унумли фойдaдaнишгa, энг aœ^^^ укдшга, фaнгa, педaгог шaxсигa, узи тaнлaнгaн кaсбигa бyлгaн кдзикдшлaрини кyчaйтирaди.

Бyндaй нaтижaгa эришиш aмaдиëтдa укув жaрaëнидa axборот теxнологиялaрни кУллaшни хдм тaкозо этaди. Улaр xилмa-xилдир. Зaмонaвий методлaр, укитишнинг сaмaрaсини оширишгa ëрдaм берувчи теxнологик тренинглaр тaдaбaдaрдa мaнтик,ий, aкдий, ижодий, тaнкддий, мyстaкдл фикрлaшни шaкллaнтиришгa, кобилиятлaрини ривожлaнтиришгa, етук мyтaxaссис кaсбий фaзилaтлaрини тaрбиялaшгa ëрдaм беради.

ХУЛОСА

Хyлосa килиб шуни кдйд этиш зaрyрки сунгги пaйтлaрдa мaмлaкaтимиздa олий тaълим мyaссaсaдaрининг инновaцион фaолияти ривождaниш xyсyсиятлaрини yргaнишгa бyлгaн кдзикдш тоборa ортиб бормокдa. Шу билaн биргa, респyбликaдaги олий тaълим мyaссaсaлaрининг инновaцион фaолиятини хдр томонлaмa бax1олaшнинг сaмaрaди yсyллaрини ишлaб чикиш мyaммоси хдли етaрличa тулик aкс эттирилган эмaс Ba бу уз нaвбaтидa чукур тaдкдкотлaрни тaдaб кдлaди. Бугунги кyндa олий тaълим мyaссaсaсининг инновадион фaолиятини, уни aмaдгa оширишгa тaйëрлaшни Ba инновaцион ривождaнишни рaFбaтлaнтирyвчи тaълим фaолиятини бax1олaш учун методология зaрyр.

Турли зaмонaвий укитиш yсyллaрини тaшкил этиш учун педaгогнинг инновaцион фaолиятини сaмaрaди aмaдгa ошириш кдтор шaрт-шaроитлaргa боFлик. Унгa педaгогнинг мулокоти, тaлaбa вa yлaр фикрлaригa нисбaтaн мyносaбaти, турли x1олaтлaрдa рaционaд ввзиятнинг тaн олинишини уктиришга тaйëрлиги инобaтгa олиниши лозим. Демaк тaълимнинг турли моделлaри вa инновaцион фaолият - уз ичигa янгиликни тaшкил килиш, кУллaш, тaxдил килиш вa бaxолaш кaбилaрдa уз ифодaсини топaди. Зеро, тaълимнинг мaксaди вa концепциясини шaкллaнтириш вa

June, 2022

299

жорий этиш зарур самарадорликка эришишнинг мухим омилидир. REFERENCES

1. Мирзиёев Ш.М. Узбекистон Республикаси Президентининг Олий Мажлисга Мурожаатномаси // Халкимизнинг розилиги бизнинг фаолиятимизга берилган энг олий баходир. Том 2. - Тошкент: "Узбекистон", 2018. - Б.88.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 21 сентябрдаги ПФ-5544-сонли "2019-2021 йилларда Узбекистон Республикасини инновацион ривожлантириш стратегиясини тасдиклаш тугрисида"ги фармони.

3. Мирзиёев Ш.М. Илм-фан инновацион тараккиёт асоси // Янги Узбекистон стратегияси. - Тошкент: "Узбекистон", 2021.

4. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 8 октябрдаги "Узбекистон Республикаси Олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш тугрисидаги" ПФ-5847 сон Фармони.

5. рандов Б.М. (2020). Глобаллашув шароитида миллий гоя ва кадриятлар уйгунлиги / Актуальные научные исследования в современном мире. - С. 150-

6. Кандов б.М. (2021). Ёшларда фаол фукаролик позициясини шакллантиришнинг ахамияти // Актуальные научные исследования в современном мире. - С. 102-106.

7. Kandov B.M. Ikramov R.A. (2021). The Role of Education and Upbringing in the Formation of a Harmonious Personality in the Process of Globalization /Journal of Ethics and Diversity in International Communication. - pp. 33-37.

8. Кандов Б.М. (2019) Особенности социального развития молодёжи Узбекистана // «Актуальные научные исследования в современном мире». Сб. научных трудов - Переяслав-Хмельницкий, - Вып. 12, ч.4. -С. 111-114.

9. Kuyliev Tulkin (2022). Ensuring Regional Security is the Main Criterion of the Foreign Policy of Uzbekistan // European Journal of Life Safety and Stability. - pp.

10. K.B Mirzaevich, K.E Toshpulatovich, A.Nodira (2019). Social and Philosophical Aspects of Globalization. International Journal of Recent Technology and Engineering.

11. Kandov Bakhodir Mirzayevich. Togayev Shavkat Hurramovich. (2021) The role of education in the development of environmental consciousness of a person. ISJ Theoretical & Applied Science, 1129-1133.

12. Баходир Мирзаевич рандов. (2021) THE IMPORTANCE OF FORMING AN ACTIVE CIVIC POSITION AMONG YOUNG PEOPLE.. Актуальные научные исследования в современном мире. - С. 102-106.

154.

93-97.

June, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.