Научная статья на тему 'ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОНДА КОРРУПЦИЯГА ҚАРШИ КУРАШ СОҲАСИДА ЖАМОАТЧИЛИК НАЗОРАТИ'

ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОНДА КОРРУПЦИЯГА ҚАРШИ КУРАШ СОҲАСИДА ЖАМОАТЧИЛИК НАЗОРАТИ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
64
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
коррупция / порахўрлик / таъмагирлик белгилари / давлат бошқаруви / динамика / муросасиз муносабат / ижтимоий мослашув / қонун.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Турдикулов Шухрат Худойкулович

Маълумки, коррупция-мансабдор шахснинг ўз ваколатидан фойдаланган ҳолда қонунни суистеъмол қилиши, хизмат ваколатларидан четга чиқиши, таниш-билишчилик, маҳаллийчилик, ошна-оғайинчилик, қариндош-уруғчилик асосида иш ташкил қилиб, инсон ҳуқуқларига путур етказиши, айниқса, порахўрлик ва таъмагирлик қилиши билан жамиятимиз учун ижтимоий хавфлидир. Шу боис коррупцияга қарши курашиш мамлакатимизда жадал суръатларда олиб борилаётган ҳуқуқий ислоҳотлар шароитида ҳар бир инсоннинг ҳуқуқ ва эркинликларини самарали ҳимоя қилиш ҳамда қонун устуворлигини таъминлашнинг муҳим воситаларидан бири ҳисобланади. Республикамизда коррупцияга қарши курашишнинг яхлит тизими яратилган ва бу тизим ўтган йиллар давомида такомиллаштирилиб борилмоқда. Жамият ва давлат ҳаётининг барча соҳаларида коррупциянинг олдини олишга доир чора-тадбирларни ўз вақтида ва сифатли амалга ошириш мақсадида қабул қилинган қонунлар, Президентимиз фармонлар ва қарорлар албатта ўзининг натижасини бермоқда. Шунингдек, куни кеча қабул қилинган “ЎЗБЕКИСТОН–2030” стратегияси тўғрисидаги ПФ-158-сонли Фармонида ҳам коррупцияга қарши курашишда жамоатчиликнинг роли ҳақида вазифалар белгиланди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОНДА КОРРУПЦИЯГА ҚАРШИ КУРАШ СОҲАСИДА ЖАМОАТЧИЛИК НАЗОРАТИ»

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

ЯНГИ УЗБЕКИСТОНДА КОРРУПЦИЯГА ЦАРШИ КУРАШ СО^АСИДА

ЖАМОАТЧИЛИК НАЗОРАТИ Турдикулов Шухрат Худойкулович

Тошкент шахдр х,окимлиги Коррупцияга карши ички назорат булими бошлиги, Узбекистон Республикаси Президенти хузуридаги Давлат бошкаруви академияси тадкикотчиси,социология фанлари буйича фалсафа доктори (PhD)

txshuhrat65@mail.ru https://doi.org/10.5281/zenodo.1013803 7 Аннотация. Маълумки, коррупция-мансабдор шахснинг уз ваколатидан фойдаланган уолда цонунни суистеъмол цилиши, хизмат ваколатларидан четга чициши, таниш-билишчилик, мауаллийчилик, ошна-огайинчилик, цариндош-уругчилик асосида иш ташкил цилиб, инсон ууцуцларига путур етказиши, айницса, порахурлик ва таъмагирлик цилиши билан жамиятимиз учун ижтимоий хавфлидир.

Шу боис коррупцияга царши курашиш мамлакатимизда жадал суръатларда олиб борилаётган ууцуций ислоуотлар шароитида уар бир инсоннинг ууцуц ва эркинликларини самарали уимоя цилиш уамда цонун устуворлигини таъминлашнинг мууим воситаларидан бири уисобланади.

Республикамизда коррупцияга царши курашишнинг яхлит тизими яратилган ва бу тизим утган йиллар давомида такомиллаштирилиб борилмоцда. Жамият ва давлат уаётининг барча соуаларида коррупциянинг олдини олишга доир чора-тадбирларни уз вацтида ва сифатли амалга ошириш мацсадида цабул цилинган цонунлар, Президентимиз фармонлар ва царорлар албатта узининг натижасини бермоцда. Шунингдек, куни кеча цабул цилинган "УЗБЕКИСТОН-2030" стратегияси тугрисидаги ПФ-158-сонли Фармонида уам коррупцияга царши курашишда жамоатчиликнинг роли уацида вазифалар белгиланди.

Калит сузлар: коррупция, порахурлик, таъмагирлик белгилари, давлат бошцаруви, динамика, муросасиз муносабат, ижтимоий мослашув, цонун.

Аннотация. Известно, что коррупция - это злоупотребление законом должностным лицом, использующим свои полномочия, уклоняющееся от своих служебных обязанностей, организующее работу на основе местничества, кумовства, ущемляющее права человека, особенно взяточничество и растраты является опасным для общеста.

Поэтому борьба с коррупцией является одним из важных средств эффективной защиты прав и свобод каждого человека и обеспечения верховенства закона в условиях правовых реформ, которые быстрыми темпами проводятся в нашей стране.

В нашей республике создана комплексная система борьбы с коррупцией, и эта система совершенствуется на протяжении последних лет. Законы, указы и постановления Президента, принятые в целях своевременной и качественной реализации мер по предотвращению коррупции во всех сферах общественной и государственной жизни, безусловно, дают свои результаты. Также недавно принятый Указ №ПФ-158 о стратегии « УЗБЕКИСТАН-2030» определил задачи роли общества в борьбе с коррупцией.

Ключевые слова: коррупция, взяточничество, признаки взяточничества, государственное управление, динамика, непримиримость, социальное регулирование, закон.

Abstract. It is known that corruption is the abuse of the law by an official who uses his powers, evades his official duties, organizes work on the basis of localism, nepotism, infringing

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

on human rights, especially bribery and embezzlement is dangerous for society.

Therefore, the fight against corruption is one of the important means of effectively protecting the rights and freedoms of every person and ensuring the rule of law in the context of legal reforms that are being carried out rapidly in our country.

Our republic has created a comprehensive anti-corruption system, and this system has been improved over the past years. Laws, decrees and resolutions of the President, adopted for the purpose of timely and high-quality implementation of measures to prevent corruption in all spheres of public and state life, certainly produce results. Also, the recently adopted Decree No. PF-158 on the strategy "UZBEKISTAN-2030" defined the tasks of the role of society in the fight against corruption.

Keywords: corruption, bribery, signs of bribery, public administration, dynamics, intransigence, social regulation, law.

Кириш

Мамлакатимизда коррупцияни олдини олиш хдмда бартарф этиш, ушбу иллатни жамият ижтимоий-иктисодий, маънавий хдётига салбий таъсири, уни олдини олишда самарали механизмларни такомиллаштириш ва ушбу сохдда юкори самарадорликка эришиш масаласига алох,ида эътибор каратилмокда. «Коррупцияга карши муросасиз муносабатда булиш мух,итини яратиш, давлат ва жамият бошкарувида коррупциявий омилларни кескин камайтириш ва бунда жамоатчилик иштирокини кенгайтириш чора-тадбирлари тугрисида»ги [1] Президент фармонлари мамлакатимизда коррупцияга карши курашишда комплекс ижтимоий тизимни янги боскичга кутариш учун мазкур йуналишдаги илмий изланишларни амалга ошириш мух,им ахдмият касб этади.

Сунгги йилларда давлат органлари, шунингдек, жамоатчилик назорати институтлари фаолиятида очиклик ва ошкораликни таъминлаш механизмлари тубдан такомиллаштирилди. Ракамли ва онлайн технологиялардан кенг фойдаланиш давлат идораларининг жамоатчилик олдида х,исобдорлигини оширди. Ер участкалари ва давлат активларини, шунингдек транспорт воситалари учун давлат ракамларини онлайн-аукцион оркали сотиш тизими яратилди ва доимий равишда такомиллаштирилмокда.

Давлат харидлари хдкида маълумот веб-сайтда мавжуд dxarid.uzex.uz. Очик маълумотлар портали (data.gov.uz), маълумотлар базаси, у ерда кайд этилган юридик ва тадбиркорлик субъектларининг маълумотлари (my.gov.uz) ва бошка платформалар бугунги кунда коррупцияга карши курашиш ва олдини олишнинг энг самарали воситаси булган очиклик, ошкоралик ва жамоатчилик назорати тамойилларини таъминлашда мух,им ахдмиятга эга

Муаммонинг урганилиш даражаси

Коррупцияга карши курашиш сохдсида жамоатчилик назорати буйича бир канча илмий тадкикотлар олиб борилган. Мазкур тадкикотларда коррупциянинг иллат сифатидаги куринишларининг мох,ияти ва максадлари тах,лил килинган. Бу мавзуга антик давр мутафаккирларидан Афлотун, Арасту, Цицерон, шаркда Абу Наср Форобий, Абу Райх,он Беруний, Абу Али ибн Сино, Ибн Халдун, Амир Темур каби хукмдор ва жамиятшунос олимларнинг фалсафий карашларида эътибор каратилганлиги акс этган .

XX аср бошларида яшаб утган А.Авлоний, М.Бех,будий, А.Фитрат ва бошка шу каби жадид маърифатпарварларининг асарларида жамият тараккиётига бевосита салбий таъсир курсатаётган ижтимоий-маърифий муаммолар жумладан порахурлик, бирволарни хаккини

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

ейиш каби иллатлар хусусида алохида тухталиб утилган .

Коррупция муаммоси XIX асрнинг урталаридан бери илмий кизикиш объекти булиб келмокда. Коррупция ва уни бартараф этиш муаммоларини урганиш натижалари М.Вебер, П.Сорокин, Э.Дюркгейм, Г.Зиммель, В.Зомбарт каби Гарб социолог олимлари асарларида келтирилган. Мазкур олимлар коррупция муаммосининг жамият тараккиётига салбий таъсир ва унинг ижтимоий-иктисодий хаётни издан чикариши, ривожланишга тускинлиги, унга карши жамиятда номуносиб муносабатни шакллантириш масалаларига алохида эътибор каратганлар. Бизнинг назаримизда, ижтимоий-иктисодий хаётини ривожланиш даражаси бевосита инсонларни фазилатлари, интеллектуал салохиятга богликлиги элементларининг мувозанат ва окилона таксимланиш даражаси билан характерланади.

Шуни алохида таъкидлаш жоизки, Узбекистонда хам нодавлат нотижорат ташкилотларининг коррупцияга карши курашдаги урни ва роли тобора ортиб бормокда. Бу ишларни самарали амалга ошириш учун фукаролик жамияти институтлари ва нодавлат секторининг бошка вакилларини хам жалб килиш зарур саналади. Бунда жамоатчилик назоратини кучайтиришга каратилган чора-тадбирларнинг амалга оширилаётгани хам эътиборга молик.

Шу нуктаи назардан, мамлакатимизда коррупцияга карши курашишда фаоллик, жонбозлик курсатаётган нодавлат нотижорат ташкилотлари ва фукаролик жамиятининг бошка институтларини янада ривожлантириш ва куллаб-кувватлаш жамиятнинг тараккий этишида мухим ахамият касб этади. Зеро, Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев таъкидлаб утганидек, «фукаролик жамияти институтларининг эркин фаолият юритиши, давлат ва жамият бошкарувида фаол иштирок этиши учун зарур шароитлар яратиш, уларни давлат томонидан куллаб-кувватлаш механизмларини янада такомиллаштириш эътибор марказида булиб турибди».

Эътиборли жихати шундаки, Узбекистонда «Жамият - ислохотлар ташаббускори» тамойили асосида олиб борилаётган саъй-х,аракатларда фукаролик жамияти институтлари, хусусан, нодавлат нотижорат ташкилотларининг х,ам фаол иштироки тобора кенгайиб бормокда. ^онунчилик хужжатларининг кабул килинишидан аввалги жамоатчилик мух,окамалари, рахбарлар хисоботини эшитиш тизимининг жорий этилиши, давлат органлари ва ташкилотлари фаолиятининг очиклиги ва шаффофлиги, ахборот олиш эркинлигини таъминлаш оркали жамоатчилик назоратининг такомиллашаётгани, рахбарлар ва фукаролар уртасида мулокот тизимининг (онлайн ва оффлайн тарзда) жорий этилгани, долзарб масалаларни ижобий хал килиш максадида тузилган турли ишчи гурухларида давлат ташкилотлари вакиллари билан бир каторда нодавлат нотижорат ташкилотлари ва фукаролик жамиятининг бошка институтлари вакилларининг хам иштирок этаётгани фикримиз исботидир.

Республикамизда коррупцияга карши курашиш ишлари тизимли равишда ташкил килиниб, бугунги кунда норматив-хукукий, ташкилий-институционал ва амалий, илмий-тадкикотлар жихатдан максадли чора-тадбирлар амалга оширилмокда. Таъкидлаш керакки, амалга оширилаётган чора-тадбирлар таркибида ахоли билан ишлаш юзасидан хам малакали ишлар амалга оширилиб, муаммога карши курашиш жараёнида уларнинг фаоллигининг ортиб бориши кузатилмокда.

Узбекистон Республикаси Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Коррупцияга карши конвенцияси хамда Иктисодий хамкорлик ва тараккиёт ташкилоти доирасида кабул

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

цилинган коррупцияга карши кураш буйича Истанбул даракат режасига аъзо давлат саналади.

Шу билан бирга мамлакатимизда ташкил этилган коррупцияга карши курашиш буйича Республика идоралараро комиссияси томонидан жамиятимизда коррупция, турли жиноятларни содир этиш ва бошка дукукбузарлик долатларига карши курашиш, уларга йул куймаслик, амалда таъминлаш буйича катъий чоралар курилмокда. Асосий кием

Х,ар кандай жамиятда муаммоларни ижобий дал килиш учун жамоатчилик назорати мудим адамият касб этади. Жамоатчилик назорати фукаролик жамиятининг мудим шарти, давлат докимияти ва бошкаруви органлари фаолиятининг очиклиги, фукароларнинг дукук ва эркинликларини, мамлакат ижтимоий-сиёсий даётидаги фаол иштирокини таъминлаш имкониятидир. Зеро жамоатчилик назорати дар бир кишида мамлакат ривожига, унинг миллий юксалишига бевосита дахлдорлик туйгусини кучайтиради. Жамоатчилик назоратига эришган давлатда одамлар давлат фукаролик хизматчиларининг ноконуний хатти-даракатларига ва бошка салбий долатларга йул куйилмайди. БМТнинг собик Бош котиби Кофи Аннан "Коррупцияга карши курашиш мураккаб вазифа. Лекин биргаликда даракат килсак, бу борада зафарларга эришамиз" [2,-B. 5]- деб таъкидлаб утган эди.

Узбекистон Республикаси юридик энциклопедиясида кайд этилишича, жамоатчилик назорати - бу давлат докимияти ва бошкарув органлари дамда нодавлат ташкилотлар фаолияти устидан фукаролар, уларнинг бирлашмалари ва узини-узи бошкариш органлари, фукаролик жамиятининг бошка тузилмалари (институтлари), шунингдек давлат ва нодавлат органлари таркибида тузилган жамоатчилик органлари томонидан конун доирасида олиб бориладиган назорат[3, -B. 704].

Коррупция дар кандай жамият тизимда учрайдиган хавф-хатарлардан биридир. Президентимиз: "Шу уринда биз учун долзарб муаммо булган коррупция масаласига алодида тухталиб утмокчиман. Утган икки йилда 5 мингга якин мансабдор коррупцияга доир жиноятлар буйича жавобгарликка тортилди. Лекин, очик айтиш керак, бу -масаланинг сабаби билан эмас, окибати билан курашиш. Депутат ва сенаторлар, мадаллий кенгашлар дам бонг уриб, аник содаларни тадлил килиб, коррупцияни бартараф этиш буйича фаол булишлари керак эмасми? Х,ар бир депутат узининг округидаги бюджет дисобидан булаётган курилишлар, йулларни, дар ойда бориб курса, буюртмачи ва пудратчидан сифатни талаб килса, биласизларми, адвол кандай узгаради? Бунинг учун сизларда етарли ваколат дам, шижоат дам бор"^,^.^]- деб айтиб утган эдилар.

Давлат органлари ва муассасалари фаолияти устидан жамоатчилик назоратини ташкил этиш дамда амалга ошириш содасидаги муносабатларни тартибга солиш максадида 2018 йил 12 апрелда Узбекистон Республикасининг "Жамоатчилик назорати тугрисида"ги [5] конуни кабул килинди. Ушбу конуннинг 5-моддасида жамоатчилик назоратининг асосий принциплари белгилаб утилган: конунийлик;

фукароларнинг дукуклари, эркинликлари ва конуний манфаатлари устуворлиги; жамоатчилик назоратини амалга оширишда иштирок этишнинг ихтиёрийлиги; жамоатчилик назоратини амалга оширишнинг оммавийлиги ва очиклиги; жамоатчилик назорати субъектларининг холислиги ва бегаразлиги; жамоатчилик назорати натижаларининг ишончлилиги;

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

жамоатчилик назорати субъектларининг давлат органлари, уларнинг мансабдор шахслари фаолиятига асоссиз аралашувига ва уларга гайриконуний таъсир курсатишига йул куйилмаслиги.

Ушбу принциплардан куринииб турибдики, бу узи-узидан, коррупцияга карши курашишнинг амалий жихатларини енгиллаштиради.

Жамият ривожига, мамлакат тараккиётига жиддий тусик булиб, сохалар ривожига бевосита тахдид солаётганган асосий иллат - коррупциядир. Шу сабабли юртимизда коррупцияга карши кураш чораларини кучайтириш, уни илдизи билан йук килиш ва бу борадаги хукукий асосларни янада мустахкамлашга жиддий эътибор каратишга барчамиз маъсулмиз.

Мамлакатимизда боскичма-боскич амалга оширилаётган ислохотларнинг асосий тамойилларидан бири сифатида барча сохаларда конун устуворлигини таъминлашга алохида эътибор каратилмокда.

Бу борада 2017 йил 3 январда кабул килинган Узбекистон Республикасининг "Коррупцияга карши курашиш тугрисида"ги конуни [6] бугунги кунда давлат органлари фаолиятининг очиклигини ва хисобдорлигини таъминлаш, давлат бошкаруви тизимининг самарадорлигини ошириш ва натижадорлигин таъминлаш давлат органлари, мансабдор шахсларнинг уз вазифаларини бажаришида масъулиятни кучайтиришга, коррупцияга карши курашиш сохасида парламент назорати ва жамоатчилик назоратини амалга оширишда мухим ахамият касб этади.

Бинобарин, жамиятда коррупцияга карши кураш самарадорлигини оширишда кенг жамоатчиликнинг иштирокини таъминлаш кутилган натижаларга эришишда мухим омил булади. Мазкур конуннинг эътиборли жихати шундаки, унда фукароларнинг узини узи бошкариш органлари, ННТ, фукароларнинг ва ОАВ каби фукаролик жамияти институтларининг коррупцияга карши курашишда иштирок этишига доир янги хукукий асос ва коидалар билан мустахкамлаб куйилди. Унга асосан кенг жамоатчилик, узини узи бошкариш органлари ёки ННТ конунга мувофик, коррупцияга карши курашиш сохасидаги давлат дастурлари ва бошка дастурларни ишлаб чикиш хамда амалга оширишда ва конун хужжатларининг ижро этилиши устидан жамоатчилик назоратини амалга оширади.

Дунёнинг ривожланган мамлакатларида жамоатчилик назорати бир неча йуналишларда ташкил этилади.

Биринчидан, мамлакатимиз Конституциясида фукаролар ва фукаролик жамияти институтлари Узбекистон Республикаси Давлат бюджетининг шакллантирилиши хамда ижро этилиши устидан жамоатчилик назоратини амалга оширади.

Иккинчидан, жамоатчилик назорати йулга куйилган жойда фукароларнинг уз-узини бошкариш органлари фаолияти, турли йигинлар, учрашувлар, жамоатчилик эшитувлари оркали мамлакат ижтимоий-сиёсий, маданий-маърифий хаётига доир уз карашлари, танкидий фикр-мулохазаларини эмин-эркин баён киладилар, муаммоларни хал килиш, камчилик ва нуксонларни бартараф этиш юзасидан таклиф-мулохазаларини билдирадилар. Аслида мустакиллигимизнинг дастлабки йиллариданок жамиятнинг мухим бугини хисобланган махалла институтига алохида эътибор берилганининг боиси хам шунда.

Жамоатчилик назоратини йулга куйишда ОАВ хам мухим ахамият касб этади. Демократик жараёнларни чукурлаштириш, ахолининг мамлакат ижтимоий-сиёсий, маданий-маърифий хаётида фаол иштирок этишига замин яратиш учун, энг аввало, жамиятда ахборот ва суз эркинлигини таъминлаш, ОАВ одамлар уз фикр-мулохазаларини

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

эмин-эркин ифода этадиган холис минбарга, жамият даётининг узига хос кузгусига айланиши талаб этилади.

Шу нуктаи назардан демократик матбуот, холис ва халкчил фаолият юритиб, амалда фикрлар хилма-хиллигига яъни миллий тараккиёт йулида белгиланган максад-муддаога етишнинг хилма-хил йулларини ёритиши давр талабига айланди. Биз бугун дунёнинг ривожланган давлатлари сафидан мустадкам урин олаётган, жадон майдонига дадил чикаётган мамлакатимизда ОАВ ходимлари, журналистлар бу борадаги масъулиятни асло унутмасликлари шарт.

Учинчидан, бугунги даёт жуда тезкор ва шиддатли, жамоатчилик назорати функциясини бажариш журналистлардан касб мадоратларини муттасил ошириб бориб, мамлакат, миллат ва жамият олдида турган энг мудим ва долзарб вазифаларни янада теран идрок этишни такозо этмокда. Шу боис, мамлакатимизда "Давлат докимияти ва бошкаруви органлари фаолиятининг очиклиги тугрисида"ги [7] конуннинг 4-моддасида, давлат докимияти ва бошкаруви органлари томонидан такдим этиладиган ахборотдан дамманинг фойдаланиши мумкинлиги, унинг уз вактида берилиши ва ишончлилиги, улар фаолиятининг ошкоралиги ва шаффофлиги, давлат докимияти ва бошкаруви органларининг фаолияти тугрисидаги ахборотни излаш, олиш ва таркатиш эркинлиги, давлат докимияти ва бошкаруви органлари фаолияти тугрисида ахборот такдим этишда фукароларнинг уз шаъни ва кадр-кимматини тажовузлардан, уз шахсий даётига аралашувлардан димоя килишга булган дукуклари ва конуний манфаатларига, шунингдек фукаролар ва юридик шахсларнинг уз ишчанлик обрусини димоя килишга булган дукукларига риоя этиш, каби принциплари курсатиб утилган.

Туртинчидан, жамоатчилик назоратини йулга куйишнинг яна бир тури мамлакат микёсида кабул килинаётган конунлар лойидасини тайёрлашда жамоатчиликнинг фаол иштироки дисобланади. Х,ар кандай конунда халк манфаатлари уз ифодасини топиши бу борадаги ташаббускор ва фаол юртдошларимизнинг дукукий маданияти ошиши ва миллий тараккиётга дахлдорлиги тобора ошиб бораётганидан далолат беради.

Бу, уз навбатида жамоатчилик назоратининг конуний асослари ва дукукий меъёрларини шакллантиришда жамиятнинг давлат билан узаро самарали алокасини таъминлаш, фукароларнинг мамлакатда кечаётган узгаришларга муносабатини аниклаш, жамиятда манфаатлар мувозанатини таъминлаш, кучли давлатдан - кучли фукаролик жамиятига утиш гоясини изчил амалга оширишга ижобий таъсир курсатади.

Шу боис жамоатчилик назорати институти эркин фукаролик жамиятини барпо этиш дамда давлат ва жамоат ташкилотлари уртасидаги самарали дамкорликни ташкил этишнинг мудим воситасидир.

Дардакикат, мамлакатимизда жамоатчилик назоратини амалга оширишнинг ташкилий-дукукий механизмларини мустадкамлашга каратилган ислодотлар боскичма-боскич утказилмокда. Жумладан, Конституциямизнинг 36-моддасида, Узбекистон Республикасининг фукаролари жамият ва давлат ишларини бошкаришда бевосита дамда уз вакиллари оркали иштирок этиш дукукига эга. Бундай иштирок этиш узини узи бошкариш, референдумлар утказиш ва давлат органларини демократик тарзда шакллантириш, шунингдек давлат органларининг фаолияти устидан жамоатчилик назорати воситасида амалга оширилади деб белгилаб куйилганлиги, [8,-B.13] жамоатчилик назорати институтига конституциявий-дукукий маком берилганлигидан далолат беради.

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

Уз-узидан аёнки, жамиятда мавжуд булган энг долзарб, муаммо, ахолини муайян катламини ташвишлантираётган масалаларни, муаммоларни хал этишни жамоатчилик назоратисиз тулик ва мукаммал тарзда амалга ошириб булмайди. Айникса, коррупцияга карши кураш, ахоли бандлигини таъминлаш, махаллий давлат хокимияти рахбарларининг конун хужжатларига зид равишда айрим соха (таълим, тиббиёт ва х.к.) вакилларини мажбурий ишларга жалб этиш каби халкимизни ташвишга солаётган, мамлакатимиз иктисодий тараккиёти, маънавияти ва ахолининг кайфиятига салбий таъсир курсатаётган сохалар устидан жамоатчилик назоратини амалга ошириш шарт. Бинобарин жамоатчилик назорати давлат органларини конунга риоя этиб, уз вазифа ва мажбуриятларини масъулият билан тулик ижро этишга мажбурлайди.

Мамлакат тараккиётининг энг мухим йуналишларини, конун устуворлиги хамда суд -хукук сохасини янада ислох килиш, коррупцияга карши курашишнинг бевосита ташкилий-хукукий механизмларини такомиллаштириш ва коррупцияга карши курашишда жамоатчилик назорати самарадорлигини оширишни назарда тутувчи механизмлар Узбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 11 сентябрдаги ПФ-158-сонли "УЗБЕКИСТ0Н-2030" стратегияси тугрисидаги Фармонида [9] мухим вазифалар сифатида белгиланди. Ушбу стратегияда:

- давлат фукаролик хизматини меритократия, халоллик ва профессионаллик тамойиллари асосида ташкил этиш, давлат органлари рахбарлари ва уларнинг уринбосарлари фаолиятини жамоатчилик фикри асосида бахолаш амалиётини йулга куйиш;

- халк билан мулокотни янада кенгайтириш оркали ахоли муаммоларини аниклаш ва хал этиш тизимининг самарадорлигини ошириш;

- эркин фукаролик жамиятини ва оммавий ахборот воситалари фаолиятини янада ривожлантириш, Узбекистонни фукаролик жамиятини ривожлантириш буйича хабга айлантириш, оммавий ахборот воситаларининг хукукларини химоя килиш тизимини такомиллаштириб, уларнинг профессионал фаолиятига тускинлик килганлик учун жавобгарликни кучайтириш, очиклик сиёсатини изчил давом эттириб, фукароларнинг ахборот олиш, ундан фойдаланиш ва таркатишга булган хукукларини амалга оширишнинг кафолатли таъминлаш, ижтимоий шерикликда амалга ошириладиган лойихалар сонини камида 3 бараварга купайтириш, давлат дастурларида иштирок этаётган нодавлат нотижорат-ташкилотлари сонини камида 80 тага етказиш;

- коррупциявий омилларни бартараф этиш тизимининг самарадорлигини ошириш, жамиятда коррупцияга нисбатан муросасиз муносабатни шакллантириш ишларини жадал давом эттириш, давлат харидларини тугридан-тугри шартнома тузиш оркали амалга оширишда маблагларни талон-торож килиш холатлари, товар ва хизматларнинг нархи бозор кийматидан ошиб кетишининг олдини олиш буйича жамоатчилик назоратини тулаконли жорий килиш, 100 фоиз норматив-хукукий хужжатларнинг «коррупциядан холи конунчилик» тамойили асосида ишлаб чикилишини таъминлаш каби максадлар ва 2030 йилгача эришиладиган максадларнинг самарадорлик курсаткичлари белгиланди.

Рахбар ва уларнинг уринбосарлари фаолиятини жамоатчилик фикри асосида бахолаш - бу давлат фукаролик хизматчиларининг касбий фаолиятининг самарадорлигини бахолаш воситаси булиб, унда бахоловчи экспертлар фукаролик жамияти институти вакиллари ва фукароларнинг вакиллари хисобланади. Бу амалиёт, албатта рахбар ходимларнинг ноконуний фаолиятининг чек куйилишига замин булади.

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

Оммавий ахборот воситалари вакилларининг эркинлигини, давлат идораларининг жамоатчилик ва оммавий ахборот воситалари учун очиклигини таъминлаш, дамда, радбарларнинг кундалик фаолиятида журналистлар билан якин алока ва дамкорликни йулга куйиш буйича амалий чора-тадбирлар амалга оширилади. Натижада, амалдорларнинг дар бир даракати жамоатчиликни куз унгида амалга ошириладиган булади. Яъни очиклик ва шаффофлик таъминлана бошлайди. Очиклик ва ошкоралик дукмронлик килган жойда, коррупцион даракатлар килиш имконияти янада кийинлашади.

Давлат харидларини жамоатчилик оркали назорат килиш, бугунги кунда коррупцияга карши курашиш ва олдини олишнинг энг самарали воситаси булган очиклик, ошкоралик тамойилларини таъминлашда мудим адамиятга эга.

Умуман олганда бугунги замонавий тараккиёт шароитида "УЗБЕКИСТОН-2030" стратегияси асосида амалга оширилаётган туб ислодотлар замирида инсон кадр киммати ва унинг манфатлар, дукук ва эркинликлари кафолоти турибди. Шу нуктаи назардан олиб караганда дар бир мамлакатимиз фукароси кайси содада фаолият юритишидан катъий назар коррупцияга карши курашиши ва уни олдини олиш учун Перезидентимизга камарбаста булиши шарт.

Бизнингча, коррупцияга карши курашишда содага оид конун дужжатлари ижросини таъминлашда давлат органлари билан ННТ ва фукаролик жамияти институтлари уртасида дамкорликни кучайтириш долзарб адамиятга эга. Бу йуналишда, дукукий таргибот ишларини янада кучайтириш оркали адолида коррупцияга нисбатан муросасиз муносабатни карор топтиришга эришиш лозим.

Бинобарин, жамиятимиздаги ижтимоий-маънавий мудитга салбий таъсир утказадиган, тараккиётимизга тусик, миллий хавфсизлигимизга таддид солувчи коррупцияга карши муросасиз курашиш ва жамиятда конун устуворлигини таъминлашга барчамиз бирдек масъулмиз.

Узбекистонда фукаролик жамияти институтлари томонидан жамоатчилик назоратини амалга ошириш учун дукукий асослар коррупциянинг олди олинишига ижобий таъсир курсата оладиган ишончли механизмдир.

ХУЛОСАЛАР.

Хулоса урнида айтганда, коррупциянинг дар кандай турига карши курашишда давлат фукаролик жамияти институтлари билан дамкорликда иш юритиши максадга мувофик. Бунинг бир канча афзал томонлари булиб, у муайян куриниш ва механизмларда уз аксини топган. Хусусан, содада олиб борилаётган давлат сиёсатини мониторинг килиб боришда нодавлат нотижорат ташкилотларнинг дам урни ва роли юкори. Зеро, мониторинг юритиш оркали масъул радбарларда жавобгарлик диссининг ошишига, уларнинг омма олдида мунтазам дисобот бериб боришига эришилади. Бу эса, уз навбатида, давлат органларининг халкка дисоб бериб бориш тизимининг такомиллашишига, шунингдек, адолининг фикрини доимий эшитиб бориш оркали коррупцияга карши курашиш борасидаги ислодотларнинг самарадорлигини оширишга хизмат килади.\

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг «Коррупцияга карши муросасиз муносабатда булиш мудитини яратиш, давлат ва жамият бошкарувида коррупциявий омилларни кескин камайтириш ва бунда жамоатчилик иштирокини кенгайтириш чора-тадбирлари тугрисида»ги ПФ-6257-сонли Фармони. - Тошкент. 2021.

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

2. Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг "Коррупцияга карши конвенцияси". - Нью-Йорк, Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Гиёхванд моддалар ва жиноятчилик буйича бошкармаси, 2004. - 5 бет.

3. Узбекистон юридик энциклопедияси. - Т.: "Адолат", 2009. - 704 бет.

4. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. - Тошкент. "Халк сузи", 2022 й. 1-3 бетлар.

5. Узбекистон Республикасининг "Жамоатчилик назорати тугрисида"ги конуни УРК^-1062-сон. - Тошкент. 2018.

6. Узбекистон Республикасининг "Коррупцияга карши курашиш тугрисида"ги тугрисида конуни УР^-419-сон. - Тошкент. 2017.

7. Узбекистон Республикасининг "Давлат хокимияти ва бошкаруви органлари фаолиятининг очиклиги тугрисида" конуни УР^-369-сон. - Тошкент. 2014.

8. Узбекистон Республикаси Конституцияси. - Тошкент. - "Узбекистон". 2023. - 13 бет.

9. Узбекистон Республикаси Президентининг Фармони, ПФ-158-сон. Тошкент. -"Узбекистон". 2023.

10. Матибаев Т.Б. Узбекистонни ривожлантириш стратегияси. Фукаролик жамияти: «Коррупция -ижтимоий хавф». Дарслик. - Тошкент. 2019.

11. "Коррупция - жамият тараккиётига тахдид" рисола / Ш. Турдикулов. - Тошкент 2019. - 32 б.

12. Турдикулов Ш.Х «Коррупцияга карши кураш жамият муаммоси» Монография. -Тошкент: «Билим ва интеллектуал салохият», 2022. -Б.65.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.