Научная статья на тему 'ЯЪҚУБИЙНИНГ “ТАЪРИХ” АСАРИДА ФАРҒОНА ТАРИХИГА ОИД МУҲИМ МАНБА'

ЯЪҚУБИЙНИНГ “ТАЪРИХ” АСАРИДА ФАРҒОНА ТАРИХИГА ОИД МУҲИМ МАНБА Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

76
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Яъқубий / Таърих / Қутайба ибн Муслим / араблар / Фарғона / Қува / Хитой / Сирдарѐ / Сулаймон / Ал-Ҳажжож.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Юлдашев Саиданварбек Бахромжон Ўғли

Мақолада тарихий манбалар ва адабиѐтларга асосланган холда Фарғона тарихининг ўрта асрлар даврини тадқиқ этишда муҳим манба Яъкубийнинг “Таърих” асари тахлил этилган. Араблар истилоси даврида Фарғона юз берган тарихий воқеалар, бўлиб ўтган йирик жанглар ва сиѐсий жараѐнларни ўрганишда ушбу асарнинг аҳамияти кўрсатиб берилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЯЪҚУБИЙНИНГ “ТАЪРИХ” АСАРИДА ФАРҒОНА ТАРИХИГА ОИД МУҲИМ МАНБА»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-608-616

ЯЪКУБИЙНИНГ "ТАЪРИХ" АСАРИДА ФАРГОНА ТАРИХИГА ОИД

МУХИМ МАНБА

Юлдашев Саиданварбек Бахромжон уFли,

Фаргона давлат университети (PhD) bahromzoda_turkzod@.mail .ru

АННОТАЦИЯ

Маколада тарихий манбалар ва адабиётларга асосланган холда Фаргона тарихининг урта асрлар даврини тадкик этишда мухим манба Яъкубийнинг "Таърих" асари тахлил этилган. Араблар истилоси даврида Фаргона юз берган тарихий вокеалар, булиб утган йирик жанглар ва сиёсий жараёнларни урганишда ушбу асарнинг ахамияти курсатиб берилган.

Калит сузлар: Яъкубий, Таърих, Кутайба ибн Муслим, араблар, Фаргона, Кува, Хитой, Сирдарё, Сулаймон, Ал-Х,ажжож.

КИРИШ

Фаргонанинг V - Х асрлар тарихи тугрисида маълумот берувчи манбаларнинг асосий кисмини араб тилида ёзилган асарлар ташкил этади. Улар каторига Балазурий (820 - 892)нинг "Футух ал-булдон", Диноварийнинг (828 -896) "Китоб ал-ахбор ат-тивол", Яъкубий (IX аср)нинг "Таърих" ва "Китоб ал-булдон", Табарий (839 - 923) каламига мансуб "Тарихи ар-русул ва-л-мулук", Хурдодбех (820 - 913)нинг "Масолик ал-мамолик", Ал-Истахрий (850 -934)нинг "Китоб масолик ва-л-мамолик", Маъсудий (896 - 956)нинг "Муруж аз-захаб", Ибн ал-Факих (IX - X асрлар)нинг "Китоб ахбор ал-булдон", Ибн Хдвкал (X аср) томонидан ёзилган "Китоб сурат ул-арз", Ибн ан-Надим (X аср)нинг "Китоб ал-фихрист", Мукаддасий (947 - 1000)нинг "Ахсан ал-такосим фи маърифат ал-аколим", Мискавайх (X - XI асрлар) томонидан битилган "Тажариб ал-умам", Утбий (961 - 1037) томонидан ёзилган "Тарихи Йаминий", Нажмуддин ан-Насафий (1067 - 1142)нинг "Ал-Канд фи зикри уламои Самарканд", Ас-Самъоний (1113 - 1167)нинг "Китоб ал-ансоб", Ибн ал-Асир (1160 - 1234)нинг "Ал-комил фи-т-тарих", Ибн ал-Кифтий (1172 - 1248) томонидан битилган "Тарих ал-хукамо", Якут Хдмавий (1179 - 1229) каламига

Google Scholar

Academic Research, Uzbekistan

Scientific Library of Uzbekistan www.ares.uz

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-608-616

мансуб "Муъжам ал-булдон", Ибн Халликон (1211 - 1282)нинг "Вафоёт ал-аъён ва анбау ал-замон" асарларини1 киритишимиз мумкин.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ Юкорида номлари санаб утилган тарихчилар орасида ал-Яъкубий алохида урин тутади. Унинг тулик исми Абу-л-аббос Ах,мад ибн Абу Якуб ибн Жаъфар ибн Вахб ибн Вадих ибн ал Котиб ал-Аббосийдир. Афсуски, унинг хаёти ва ижодига оид маълумотлар хозирга кадар деярли етиб келмаган. Манбаларда сакланган олим тугрисидаги кам сонли маълумотларга кура, Ал-Яъкубий IX асрда Багдодда Аббосийлар сулоласига кариндош хонадонда таваллуд топган. Ёшлик йиллари Арманистонда утган тарихчи, кейинчалик Хуросонга келиб Тохирийлар хизматига киради. 873 йилда Тохирийлар хокимиятдан кетгач, ал-Яъкубий Х,индистонга саёхат килади. Х,индистондан Мисрга, у ердан эса

л

Магрибга утган. Олим уз саёхатлари асосида "Китоб ал-булдон" ва "Таърих" номли асарлар яратган. Улардан Фаргона тарихига оид учун мухим маълумот берувчи асар - "Таърих" китоби булиб, умумий тарих типида ёзилган. Асарнинг араб тилидаги дастлабки танкидий матни 1883 йилда голланд

1 Ibnu'l Esir. Islam tarihi. El Kamil Fi't Tarih Tercumesi. / Ceviren Yunus Apaydin. - Cilt 6. - Istambul: Turkiyat matbaacilik ve nesriyat, 1986. - 492 s; Ибн ал-Асир. Ал-Камил фи-т-Таърих (Полный свод истории) // Перевод с арабского языка, примечания и комментарии П.Г. Булгакова. Дополнения к переводу, примечания и комментарии, введение и указатели Ш.С. Камолиддина. - Ташкент: Узбекистан, 2006. - 559 с; El-Beläzuri, Ahmed b. Yahya. Futuh-ul-Buldan. Tercüme Prof. Dr. Mustafa Fayda. - Istanbul: Siyeryayinlari, 2013. - 657 s; Al-Balazuri. Liber_expugnationis regionum, auctore Imamo Ahmed ibn Jahja ibn Djabir al-Belol, quem a codice Leidensi et codice Musei Britannici ed. MJ.de Goeje, Lungduni Batavorum, 1866. - 1376 p; Ал-Балазури, Ахмед ибн Йахйа ибн Джабир. Завоевание Хорасана (извлечение из сочинения «Футух ал-Булдан») Перевод с арабского языка, введение, комментарии и указатели Г.Гоипова. - Душанбе: Дониш, 1987. - 111 с; Al-Makdisi. Descriptio imperii moslemici auctore Schamso'd-din Abu Abdullah Mohammed ibn Ahmed ibn abi Bekr al-Banna al-Basschari al-Mokaddasi. Ed. M. J. de Goeje, Lungduni Batavorum, 1877; ed. 2: 1906. - 514 p; Абу Бакр Наршахий. Бухоро тарихи. Форс тилидан А.Расулев таржимаси. Масъул мухаррир А.Уринбоев // Мерос. - Ташкент. Камалак,1991; Ас-Самъоний, Абдулкарим. Насабнома. Таржимонлар: Хожи Абдулгафур Раззок Бухорий, Комилжон Рахимов. - Тошкент, 2017. - 273 б; Насафий, Нажмиддин Умар ибн Мухаммад ибн Ахмад. Ал-Канд фий зикри уламои Самарканд / Араб тилидан таржима Усмонхон Темурхон угли ва Бахтиёр Набихон углиники. - Тошкент: Узбекистон миллий энциклопедияси, 2001. - 304 б; The History of al-Tabari. / Translated by Carole Hillenbrand. -Vol. 26. - New York. State University of New York Press, 1989. - 300 p; The History of al-Tabari. / Translated by John Alden Williams. - Vol. 27. - New York. State University of New York Press, 1985. - 250 p; Abu Nasr Utbiy. Kitobi Yamini. Translated from the Persian version of the contem for arly arabic chronicle of Al Utbi, by the rev. James Reynolds, b.a. - London: Printed for the oriental translation fund of Great Britain and Ireland. 1891; Ибн Хавкал. Китаб сурат ул-ард. Араб тилидан таржима ва изохлар муаллифи Ш. С. Камолиддин. - Тошкент: Узбекистон миллий энциклопедияси, 2011. - 400 б; Ибн Хаукал. Китаб сурат ул-арз (пер. с арабского О. Б. Фроловой) // Материали по истории Средней и Центральной Азии X-XIX вв. - Ташкент: Фан, 1988; Rudhrawari, Abu Shuja', Hilal b. Muhassin. The Experiences of the Nations. Edited, translated, and elucidated by H.F.Amedroz and D.S.Margoliouth. - Oxford: Basil Blackwell, 1921. - 504 p; Йакут Хамави. Муджам ал-булдан. 8 т. Бейрут, 1956.

2 Яъкубий. Kitab al-buldan. Kitab al-a'lak an-nafisa YII auctore Abu Ali Ahmed ibn Omar ibn Rosteh et Kitab al-boldan auctore Ahmed ibn Abu Jakub ibn Wadhih al-Kitab al Yakubi. Ed. M.J. De Goeje, ed 2, Lungduni Batavorum, 1892.

Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-608-616

mapKmyHoc ohhmh M.T.XaycTMa (1851 - 1943) ToMoHngaH non этнпraн. Bn3 MaKonaHH Tafiepnamga ymöy HampgaH ^ofiganaHgHK.

Acap hkkh KncMgaH nöopaT öynnö, öhphhhh KncMga OgaM ATogaH ApaöncToHga hchom guHH ^opnfi этнпryнra Kagap öynraH gaBp Tapnxn4, HKKHHHHcnga эca MycynMoH MaMnaKaraapHHHHr 872/873 finnrana öynraH Tapnxn 6aeH этнпraн. MyxnM ®Hx,aTH, Cyrg, fflorn, TypKnap, KapnyK^ap Ba OaproHa TyrpncngarH MatnyMoraap x,ap hkkh KncMga x,aM ynpafign5. AcapHHHr öhphhhh KHCMHga KenTHpnnraH OaproHa xaKngarn MatnyMoraapgaH an-Matcygnfi y3HHHHr "Mypy® a3-3ax,aö" acapuHH e3nmga ^ofiganaHraH6. By acapHHHr önpnaMHH MaHÖa cn^aTHgarn axaMHATHHH AHa x,aM omnpagn.

OaproHaHHHr apaönap hcthhoch Tapnxn Tyrpncnga KHMMaraH MatnyMoraap "Tatpux"HHHr hkkhhhh KucMngaH ypHH onraH. AcapHHHr "AfifiaMH CynafiMoH 6hh AögynManuK" (Xann^a CynafiMoH höh A6gyMannK*HHHr xyKMpoH^HK gaBpn) geö

n

HoMnaHraH öoöngaH öomnaö OaproHa TyrpncngarH MatnyMoraap ynpafign . ^yMnagaH, KyTafiöa höh MycnnM (669 - 715)HHHr xann^a CynafiMoH (674 -717)ra Kapmu OaproHaga KyTapnnraH nceHH TyrpncngarH MyxnM MatnyMoraap

o

ymöy öoögaH ypHH onraH . ^tKyönfiHHHr Kafig этнmннa, KyTafiöa höh MycnnM an-^a^^o^* ToMoHugaH XypocoH HoHÖnnrnra TafiHHnaHraH эgн. An-^a^^o^ (661 -714) эca xann^a Bonng (668 - 715)HHHr nmoHraH KumnnapngaH önpn xncoönaHraH. Xann^a CynafiMoH TaxTra KenraH BaKTgaH öomnaö Bonng Ba an-^a^^o^HHHr ogaMnapuHH TatKHÖ этнmнн öomnafign. ByHgaH xaöap TonraH KyTafiöa y3 aKa - yKanapn Ba KapuHgomnapuHH apaö öynMaraH xygygnap - y3H

3^tKy6nH. Tatpnx. Ibn Wadhih qui dicitur al-Ja'qubi. Historiae Ed. M.Th.Haustma, pars 1, historiam ante-islamicam continents; pars 2, historiam islamicam continents. Lungduni Batavorum, 1883 (KefinHrn ypuH^apga - ^tKyönfi. Tatpnx.).

4 ^tKyönfi. Tatpnx. I. - P. 2-3.

5 ^tKyönfi. Tatpnx. II. - P. 204-208.

6 El-Mas'udi. Historical ensiclopedia entitled Meadows of gold and mines of gems. Translated from the Arabic by Aloys Sprenger. Vol. I. London: Printed for the oriental translation fund of Great Britain and Ireland, 1841. - P. 310312.

* №ox 1.: Cy^afiMoH höh Aögy^Ma^HK - 715 - 717 fin^aga xyKMpoH^HK khot^h yMMaBnfi xa^n^a. AögyM&iHK höh MapBoHHHHr yran Ba Bo^ng I HHHr khhhk yKacn. AKacn Bo^ngHHHr xam^a^HK fiuOTapnga y ®a^acTHH hohöh cn^araga $ao^naT KypcarraH. Hcpon^garn PaM^a maxpuHHHr acocnncn. 717 finn cenraöp ofinga Cypnagarn gaÖHK Kum^orn aKHHHgarn Kapopro^nga Kaca^aHHÖ Ba$oT этraн. KapaHr: BornmaKoB O.r. Hcropna Xa^n^aTa. T.4. Anorefi h nageHrne. - MocKBa: BocTonHaa nmepaTypa PAH, 2010. - C. 124-135.

7 ^tKyönfi. Tatpnx. II. - P. 352.

8 ^tKyönfi. Tatpnx. II. - P. 354.

* №ox 2.: A6y My^aMMag a^-Xa^^o® höh rocy$ ac-CaKa$nfi - 694-714 finraapga HpoKHH ngopa этraн yMaBHH^ap hohöh, apaö capKapgacn. KapaHr: Bo^bmaKoB O.r. HcTopna Xa^n^aTa. T.4. Anorefi h nageHrne. -MocKBa: BocTOHHaa ^HTepaTypa PAH, 2010. - C. 12.

Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-608-616

eTHÖ SopMaraH OaproHaHHHr энг neKKa epnapura roöopagu9. AfiHH BoKenuK Sopacuga aBBanpoK hcmh Tunra onuHrraH Tapuxnu TaSapufi SomKa MatnyMoTHH

e3HÖ KongupraH öynuö, yHra Kypa KyrafiSa y3 ^KUHnapuHH MapBgaH CaMapKaHgra

10

KynupraH эgн .

KyrafiSaHHHr Ky^ ocTugaru xapSufinapgaH ASgynnox, höh AxraM TaMHMufi KOhhö xanu^a CynaÖMOHgaH (715 - 717) naHOx, TonraH эgн. ffly caöaönu KyrafiSa yHHHr «KHHnapHHH yngupuS, Ky^ Ba oeK^apuHH KecumHH Syropagu. Kyrafiöa CynafiMOHra MaKTyS fiynnafigu, aMMO yHgaH xaKoparau ^bboö onran OaproHaga uceH KyTapagu. EupoK, TaMHMufinap TOMOHugaH Ky-MaS-KyBBaraaHMaraH KyTafiSa Bogufiga X,afieH HaSarufi TOMOHugaH yngupunagH11. XypocoHga KyrafiSa urnnapuHH BaKHt* y3 Ky^ura onagu. BaKHt KyTafiöa Ba yHHHr «KHHnapu öomnapuHH CynafiMoHra ^yHaragu. Ey umnap xu^pufi 96 fiun*ga öynuö yTraHnuru TatKugnaHagu.

MYXOKAMA BA HATH^A^AP

^tKyöufi acapuga KemupunraH KyrafiöaHHHr y3 ounacuHH OaproHaHHHr xanu apaönap eTHÖ SopMaraH KHCMura roSopraHnuru Tyrpucugaru Kafignap MyxuM SynuS, ymöy MatnyMoT xp3Hpru KyHrana TapuxmyHocnuruMroga OaproHa apaönap ToMoHugaH 715 fiunga Kyrafiöa Somnunuruga эгaмaнгaн, geraH ^HKpHHHr HoTyrpunuruHH xaMga yHH KafiTa KypuS HHKum KepaKnuruHH aHraaragu.

^tKyöufiHHHr acapuga cyrgufinap Ky3ronoHH BaKTuga Xy^aHgHHHr apaönap ToMoHugaH эгaмaннmн xaKuga MatnyMoraapHH ynparaMro12. YHga afiranumuHa, MacnaMa* XypocoHra Caug höh A6gyna3H3*HH hohö этн6 TafiuHnaran, AHru hohö

9 -3bKy6uH. Tabpux. II. - P. 354.

10 The History of al-Tabari. / Translated by Martin Hinds. - Vol. 23. - New York. State University of New York Press, 1990. - P. 222.

11 £bKy6uH. Tabpux. Pars 2. P.354., The History of al-Tabari. Vol. 23. - P. 224.

* №ox 3.: A6y Myrappu^ BaKHb höh A6h Cyg TaMHMHH - TaMHMHH KaöunacugaH 6ynraH KyTaH6agaH KeHuH XypocoH hohöh этн6 TanuHnaHraH xanu^a CynanMOHHHHr Tapa^gopu. yHHHr HOHÖnuru Ty^ro oh gaBOM этгaн. KapaHr: -3bKy6uH. Tabpux. II. - P. 354.

* 714 HunHHHr 16-ceHTa6pugaH - 715 HunHHHr 4-ceHaT6puraHa.

12 ^bKyöuH. Tabpux. II. - P. 373.

* №ox 4.: MacnaMa höh AögynManuK - VIII acpHUHr öupuHHH apMuga amaraH apa6 capKapgacu. Xanu^a AögynManuK höh MapBOHHHHr KaHU3aKgaH TyrunraH yrnu, xanu^anap Bonug Ba XumoMnapHHHr yKacu. OHacu KaHH3aK 6ynraHH ynyH y TaxTra эranнк Kunumra xa^nu эмac эgн Ba y 6up yMp TaxTra gabBorapnuK KunMagu. 720 -721 Hunga pyH 6epraH _33ug höh Myxannaö Ky3FonoHugaH KeHuH Hpo^ hohöh этн6 TanuHnaHraH. OgaTga XypocoH HOHÖnapuHH HpoK HOHÖnapu TaHuHnap эgнnap. MacnaMa 738 Hunu Cypuagaru xapöuH Mpum Ba^Tuga xanoK 6ynraH. KapaHr: Rotter G.n'Maslama b. 'abd al-Malik b. Marwan', in Encyclopaedia of Islam. Leiden: Brill, 1991. - P. 740.

* №ox 5.: Caug höh A6gyna3H3 - MacnaMa TOMOHugaH TanuHnaHraH XypocoH hohöh. yHHHr 6om^apyBH gaBpu MaHÖanapga YpTa Ocuega apaönap xyKMpoHnuruHHHr nacaHumura ca6a6napgaH 6upu cu^aTuga KypcaTunagu. MyHKH MacnaMa höh A6gynManuK canoxuaTnu 6ynMaca-ga, aMMO y3HHUHr KapuHgomu 6ynraH Caug höh

Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-608-616

Самаркандга йул олади ва у ерда кароргох тиклайди. Фаргона маликаси* Самаркандга Саид ибн Абдулазиз хузурига элчи юбориб, агар араблар Фаргонага кушин юбормаса, сугдийларга карши курашда арабларга ёрдам беришини айтади. Малика шунингдек "сугдлар ерларини тарк этиб, Хужандда тухтадилар ва араблар билан сулх тузгунча ёки бошка ерга кетгунча биздан уларни вактинча бизнинг еримизга (Фаргонгага) киритишимизни сурадилар. Хужандда уларнинг ейдиган ва ичадиган хеч нарсаси йук, узларини химоя килиш учун хам курол-яроклари йук. Агар сиз уларга хужум килмокчи

13

булсангиз, хозир бунинг айни вактидир", - деди . Бунга жавобан Саид ибн Абдулазиз саркадаларидан бири Савро ибн Х,ур ал-Доримийни Хужандга юборади. Узи хам йулга чикиб, Хужандда Савро ибн Х,ур ал-Доримий билан бирлашади ва шахарни эгаллайди14.

Аммо, Яъкубий Саид Хузайнанинг Хужанддаги харбий харакатларини ёзишда хатоликка йул куйган. Тугри, у Моворауннахрга кушин тортиб келади, аммо хал килувчи зарбани Саид ал-Хароший йуллайди. Сабаби айни вактда Саид ибн Абдулазиз Хуросон ноиблигидан тушурилиб урнига Саид ал-Хароший тайинланган эди15. Бундан ташкари, Сугдийлар кузголони даврида Хужанд шахри Саид Хузайна эмас, балки Саид Хароший томонидан жанг килиб эгалланган эди. Бу борада, ал - Якубий йул куйган яна бир чалкашлик шунда эдики, араблар билан Фаргона маликаси эмас, балки унинг уша пайтдаги Фаргона подшохи Алутар музокара олиб боради. Алутарнинг онаси эса углига араблар билан музокараларда тавсиялар берган, холос. Айни вокелик Табарий асарида батафсилрок ёритилган.

Яъкубий муфассал булмаса-да, 723 йилда Муслим бинни Саиднинг

Фаргонага килган харбий юриши хамда унинг маглубиятга учраганлиги

16

тугрисида хикоя килади .

Абдулазизни бундай масъулиятли лавозимга тайинлаган. У халк орасида "хузайна" - уй бекаси номини олган эди. Каранг: Большаков О.Г. История Халифата. Т.4. Апогей и паденгие. - Москва: Восточная литература РАН, 2010. - С. 145-154.

* Изох 6.: Тарихчи Фаргона маликаси деганда Фаргона подшохи Алутарнинг онасини назарда тутган булса керак. Каранг: The History of al-Tabari. / Translated by David Stephan Powers. - Vol. 24. - New York: State University of New York Press, 1989 - Р. 169 - 170.

13 Яъкубий. Таърих. II. - Р. 373.

14 Яъкубий. Таърих. II. - Р. 373.

15 История ат-Табари. Пер. с араб. В.И. Беляева с дополн. О.Г. Большакова, А.Б. Халидова. - Ташкент: Фан, 1987. - С. 184-188

16 Яъкубий. Таърих. Pars 2. - Р. 374

Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-608-616

Acapga Kenrapunumuna, xanu^a MaHcyp (754 - 775) ToMoHHgaH MaHcyp an-.Hafic* OaproHara roöopunagu. Yma nafiTga OaproHa xyKMgopu OufipoH höh A^poK^apH эgн*. Acapga KenTupunraH OaproHa xyKMgopuHHHr homh SomKa MaHÖanapga ynpaMafigu. OaproHa xyKMgopu yma nafiTga Kpmrapga SynuS, Komrap "Tatpux"ga OaproHa xyKMgopuHHHr hkkhhhh Kapoproxu cu^araga Tunra onuHagu. MaHcyp an-^afic OufipoH höh A^poK^apH SunaH KaTTHK Kypam onuö öapagu. Hara^aga OaproHa KyKMgopu xanu^anuK xokhmhathhh TaH onagu Ba KaTTa MHKgopga ynnoH Tynamra po3H Synagu17. My3oKapanap yTKa3um ynyH OaproHa xyKMgopu Cyrg uxmugu FypaKHHHr khhhk yrnu EaHH^yp*HH ^yHaragu.

EaHH^yp 744 fiunga XuTofira эnнн cu^arnga fiyn onraH эgн. Ammo y KafiTumga

18

Cyrgra эмac Kpmrapgaru OaproHa xyKMgopuHHHr Kapoproxura fiyn onagu . Komrapga Xanu^a MaHcyp (754 - 775) xyKMpoHnuruHHHr gacTnaÖKH fiunnapurana TypraH EaHH^yp WKopuga TatKugnaraHHMH3geK, OaproHa xyKMgopu HoMugaH эnнн cu^arnga CaMapKaHgra roöopunagu. My3oKapara KenraH EaHH^yp apaönapHHHr gacTnaÖKH Tanaöu ucnoMHH KaSyn KunumHH pag этнö: "MeHH wöopraH moxra (OaproHa xyKMgopu Ha3apga TyTunMoKga) xueHar KunMafiMaH", geö y3 cy3uga KaTtufi Typuö onagu. fflyHgaH cyHr y 3HHgoHÖaHg этнnagн. ^tKyöufiHHHr KenTupununa, EaHH^yp Xanu^a Maxgufi xyKMpoHnuru SomnaHumura Kagap KaMoKga caKnaHagu19. A^TugaH OaproHa xyKMgopu Ba apaönapHHHr KenumyBH aManra omMafigu. OaproHa xyKMgopu эca AHa y3oK BaKT Komrapga amamra Ma^Syp Synagu. OaKaT xanu^a Maxgufi gaBpuga (775 - 783)

AxMag höh AcagHHHr ropumugaH KefiHH OaproHa nogmocu pacMaH xanu^anuK

20

xokhmhathhh эtтнpo$ этgн Ba KocoHra KafiTumra pyxcaT ongu . AfipuM agaöueTnapga Sy BoKea Eyxopoga 776 fiunga SomnaHraH an-EapM uceHH21

BaKTuga W3 SepraHnuru TatKugnaHagu. an-EapM Ky3ronoHH xaM

* №ox 7.: MaHcyp an-Hanc - yMaBHHnap cynonacn xyKMpoHnnrn gaBpngarn cyHrn XypocoH hoh6h Hacp h6h CanepHHHr yran. KapaHr: Eapronbg.B.B. TypKecTaH.... - C. 259.

* №ox 8.: MaTHga OjiSljal ¿j ¿tjja Tap3nga e3HnraH Ba MKopngarn yKHnnmH xaM mapTnngnp. K^apaHr: _3bKy6Hn. Tabpnx. II. - P. 466.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

17 _3bKy6Hn. Tabpnx. II. - P. 466.

* №ox 9.: MaTHga jj^hW (Earn^yp) KypnHHmnga Rang этнflraн. Ammo ffl.KaMonnHggHH y3HHHHr "Y36eKHcTOHga h^thmohh ^aHnap" gaBpnH TynnaMHHHHr 2003 Hun №3 coHngarn MaRonacnga EaHH^yp KypnHHmnga BapnaHTHgaH ^onganaHraH. KapaHr: KaMonnggnH ffl. HoBbie gaHHbie o noTOMKax ^pa Corga rypaKa // Y36eKHcTOHga h^thmohh $aHnap.2003. №3. - E. 63-68.

18 KaMonnggnH ffl. HoBMe gaHHMe o noTOMKax ^pa Corga rypaKa // Y36eKHcTOHga h^thmohh $aH^ap.2003. №3. -E. 66.

19 ^tKy6nH. Taipnx. II. - P. 467.

20 £-bKy6Hft. Taipnx. II. - P. 478-479.

21 KagbipoBa T. № hctophh KpecTbaHcKHx gBH^eHnn b MaBepaHHaxpe h XopacaHe b VIII - Hanane IX b. - TamKeHT: ®aH, 1965. - C. 125.

Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-608-616

XypocoHgarn TapTHÖcronnKnap HaTH®acnga OaproHa Ba Cyrgga apaönapra Kapmn xapaKaraapHHHr Kynafinmn Hara^acnga KyTapnnraH эgн22. ^eMaK, Acag höh AxMagHHHr OaproHara ropnmn TaxMHHaH 776 - 777 finnnapga cognp öynraH, geö xynoca KHnnmHMH3 MyMKHH.

MaHÖaHHHr cyHrnga Typgn xygyg^ap xyKMgopnapnHHHr MapTaöanapnHH caHaöa yTagn. OaproHa xyKMgopnapnra KenraHga "O-p-fi-a-H"* Tap3nga 3HKp этнпagн. OaproHa xyKMgopnapn Typgn MaHÖanapga, ^yMnagaH höh Xypgogöex

23

acapnga xaM "nxmng" maKnnga KenTHpunagn . ^Kopnga KenTHpnnraH xyKMgop THTynn öomKa MaHÖanapga ynpaMafign. yHHHr KaHgafi MatHo aHraaTumn xaM xp3Hpna y3 enHMHHH TonraHH fiyK. Acapga KernnpunraH OaproHa xyKMgopnHHHr OnfipoH höh A^poK^apH Tap3nga hcmh, xaMga "O-p-fi-a-H" Tap3ngarn yHBoH Kennö HHKHmnra Kypa cyrgnfi ncMnapra akhh Typagn. ^yHKH ymöy hcm Ba yHBoH Myr apxHBHHHHr B-17 xy®®aTHga Xaxcap xokhmh geö Kafig этнпraн A^apyH, A-

24

14 xy®®aTHgarn naHH xokhmh ^eBamTHHHHHr эпнн cn^araga ranra onHHraH

25

OaTy^apH KaÖH cyrgnfi ncMnapra ®yga xaM aKHHgnp . Arap ^tKyönfi KemnpraH MatnyMoTnapHH Tyrpn geö Kaöyg KnncaK, yHga Komrapga ncTHKoMaT khhhö TypraH OaproHa xyKMgopn Kennö HHKnmnra Kypa TypKHfi эмac, öanKH OaproHaHH y3oK finnnap gaBoMnga ngopa этraн Max,annnfi cynona BaKHnnapn экaнпнrннн

aHrnamHMH3 MyMKHH.

OaproHa xaM MoBapoyHHaxpHHHr ÖomKa MynKnapn KaTopn Po^te höh .Hafic Ky3ronoHHga nmTupoK этraнн TyrpncngarH xaöap "Tatpnx"ga KenTHpnnraH MyxnM MatnyMoTnapgaH ÖHpngnp26. yHga KenTupunnmuna XopyH ap-Pamng (786 - 809) Ky3ronoHHH öocTnpnm ynyH CaMapKaHgra XapcaMa höh AtfiaHHH roöopagn. XapcaMa höh AtfiaH Po^te höh .HaficHHHr Kynnaö Tapa^gopnapuHH yggnpraHgaH cyHr, y KapnyKgap eTaKHncn, OaproHaga apaönapra KapmnnnK Tapa^gopn

27

^aöyagaH epgaM cypafign . VIII acpHHHr 90-finnnapnga OaproHaga xokhmhathh aHa KapnyK^apHHHr aörycn WKopnga Tnnra onraHHMH3 ^aöya y3 Ky^nra onagn28.

22 Яъкубий. Таърих. II. - Р. 478.

* Изох 10.: Матнда diJiJ* тарзида келтирилган. Каранг: Яъкубий. Таърих. Pars 2. - Р. 480.

23 Ибн Хордатбех. Книга путей и стран. Перевод с арабского, комментарии, исследование, указатели и карты Н.Велиховой. Баку. Элм, 1986. - С. 63.

24 Согдийские документы с горы Муг. Вып. II: Юридические документы и письма / Чтен., пер. и коммент. В.А. Лившица. - М.: ИВЛ, 1962. - C. 77-91; Смирнова О.И. Очерки из истории Согда. - С. 228-236.

25 Атаходжаев А.. Фаргона подшоси Алутарнинг илк урта асрлар тарихидаги урни //Фаргона водийси тарихи янги тадкикотларда республика илмий-назарий конференцияси материаллари. Фаргона: 2012. - Б. 148.

26 Яъкубий. Таърих. II. - Р. 378-379.

27 Уша жойда.

28 .276 — .1343 j ¿¿jl" .^JPJ^ ,JJ ' ,jj ^^Jl^c. jjl Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan Academic Research, Uzbekistan 614 www.ares.uz

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-608-616

ffly caöaögaH XopyH ap-Pamug gaBpuga apaönap OaproHara ropum Kunumra Ma^öyp Öyngunap. Ey ca^ap XopyH ap-PamugHHHr MoBapoyHHaxpgaru hohöh Frnpu^ Ato xanu^aHHHr Öyfipyru SunaH OaproHara AMp öhhhh ^aMun Somnunuruga KymuH roöopgu. Ey ropumgaH acocufi MaKcag apaönapra Kapmu

29

Kypamga OaproHa xyKMgopuHH KynnaeTraH KapnyK aörycu ^aöy^HH BogufigaH KyBHÖ HHKapum эgн. Ammo Amp öhhhh ^aMun Marnyö Öyngu Ba apaönap Öy

30

ropumgaH Ky3naraH MaKcagura эpнma onMagunap . An-^tKySufi y3 acapuga TatKugnaraH ^aöya Po^et höh Hafic epgaM cyparaH BaKTga KaTTa эxтнмon SunaH OaproHaga эgн, geö afiTum MyMKHH. ^aöy^HHHr Ky3ronoHHHnapra epgaM roöopraHnuru Tyrpucuga aHHK MatnyMoTnap fiyK. Ammo Po^te höh Hafic Ky3ronoHHHH "MycynMoH Ba cynToHnap"ra Kapmu Kafi^uaTgaru OaproHa Ba Xy^aHg axonucu KynnaS-KyBBarnafigu31. ffly SunaH Supra acapgaH ^aöy^HHHr xanu^a Maxgufi gaBpuga ucnoMHH Kaöyn KunraHH, aMMo Po^et höh Hafic Ky3ronoHH BaKTuga ucnoM guHugaH hhkhö, apaö capKapgacu XapcaMaHH angaö acnuga Po^et höh Haficra epgaM öepraHnuru Kaöu MyxuM MatnyMoTnap xaM ypuH

32

onraH .

XY^OCA

Xynoca Kunuö afiTraHga, ^tKyöufiHHHr "Tatpux" acapu OaproHaHHHr apaönap gaBpu TapuxuHH epuTumga öupnaMHH MaHÖanap cupacura Kupagu. rapnu

29 Уша жойда

30 Бернштам А.Н. Древняя Фергана. - С. 26.

31 Яъкубий. Таърих. II. - Р. 528.

32 Yuldashev S.B. Ferghana in the VII century: It's development as a powerful state and its collapse // History Reseach Journal. 2019 vol. 5. Issue 6. - P. 2952-2964; Yuldashev S.B. Samanids of Ferghana // International journal for social studies. 2020. vol. 6. Issue 01. - P. 120-135; Yuldashev S.B. The impact of the Aksu battle on Ferghana // ERPA International Journal of Research and Development. 2020. Vol. 5 (8). P. 60-64. DOI: https ://doi.org/10.36713/epra4917; Yuldashev S.B. Early arab invasions of Fergana // «Евразийский Союз Ученых» научный журнал. - Москва, - 2020. - № 8 (77/4). - Р. 31-35; Isamiddinov M. The history of emergence of Sughd Cities // EPRA International Journal of Research and Development. Volume:5, Issue:10, October 2020 India. - P. 125128; Mirsoatova S.T. New data on the late paleolithic of the Fergana valley // Евразийский союз ученых (2020. - № 10 (79/4). - P. 25-29; Farmanova G.K. The role of the geographic environment and climatic conditions in the formation of economic-cultural type of population when during ancient and antic period // ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. Vol. 10, Issue 11, November 2020. - P. 1612-1622. Impact Factor: SJIF 2020 = 7.13. DOI: 10.5958/2249-7137.2020.01639.0.; Rakhmatillayev H. Ethnodynamics of the city population of the Fergana valley of the first half of the XX century // EPRA International Journal of Research and Development. Volume: 5, Issue:5, Мау 2020. - P. 532-535;Arslonzoda R. Memoirs as asourse on the history of Uzbekistan in the second half of the 19th - early 20th centuries // EPRA International Journal of Research and Development. Volume: 5, Issue:10, October 2020. - P. 119-124; Mahmudov O. The beginning of the European renaissance. ERPA International Journal of Research and Development. 2020; Vol. 5 (7). - P. 104-108. DOI: https://doi.org/10.36713/epra4787; Yuldashev S. Visit of chinese ambassador dung wan to Fergana // The history of the Fergana valley in new researches. - Fergana, 2021. - P. 123 - 131. https://doi.org/10.47100/conferences.v1i1.1240; Khamayev N.M. The essence of the armed struggle against soviet power in Turkestan in the interpretation of journalists // Asian Journal of Multidimensional Research (AJMR). 2020. - Vol-09. Issue-11, November 2020. - P. 146-150.

Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-608-616

Myannn^ 6np Hena BoKeanapHH Matcygnfi Ba Taöapnfira cyaHraH xpnga epuTraH Öynca-ga, y KenTnpraH OaproHaHHHr KyTafiöa ToMoHngaH TygnK эraппaнмaraнпнrн, OaproHa xyKMgopnapnHHHr Komrapgarn xaeTH, ynapHHHr OaproHara KafiTnmn, ^aproHannKnapHHHr Po^et höh Hafic nceHnga nmTupoKH TyrpncngarH MatnyMoraapn ÖomKa MaHÖanapga ynpaMafign. MKopngarn ^HxaTnapgaH Ma3Kyp acapHH y3ÖeK rannra Tap®HMa Kunnm, yHgarn MyxuM MatnyMoTnapHH nnMufi MyoManara onnö Knpnm xaMga ynap acocnga xo3nprn KyHga HHMHfi Ba yKyB agaöneTnapHMroga MaB®yg afipHM öymnnKnapHH Tyngnpum 3apyp экaнпнrннн KypcaTMoKga.

REFERENCES

1. MycTa^aKynoB, A. A., XannnoB, O. K., & ypuHoB, ffl. C. (2019). ^nt h 3agaHH caMocToaTentHofi paöoTti cTygeHToB.

2. XacaHoBa, r. (2021). O.HH TALHHM MyACCACAHAPH nE^ArOrHAPHHHHr KPEATHB KOBHHH^THAPHHH PHBO^HAHTHPHmHHHr MA3MyHH. Academic research in educational sciences, 2(1).

3. XannnoB, O. K., & Boöohob, fl. T. (2021). KHME BA OH3HKA KyPCHHH YKHTHm^A HABOPATOPH3 HmHAPHHHHr MAKCA^ BA BA3HOAHAPH. Scientific progress, 2(6), 199-203.

4. XacaHoBa, r. H. K. (2021). BOHATA HYHA.THPH.rAH TALHHMHH AMA^A OmHPHm^A TAPBH^^HHHHT KACBHH KOMnETEHTCH^CHHHHT AXAMHOTH. Academic research in educational sciences, 2(9), 1051-1056.

Google Scholar

Academic Research, Uzbekistan

Scientific Library of Uzbekistan www.ares.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.