CC BY
5Su qitligi - suya olan talabatin §irin su resurslari tarafindan qar§ilanmasidir. Su qitligi problemi bütün qitalari ahata edir. 2015-ci ilda Dünya iqtisadi Forumu novbati onillikda su qitligini an boyük qlobal risk kimi qiymatlandirdi. Dünya ahalisinin ûçda ikisi (4 milyard nafar) ilda an azi bir ay müddatinda ciddi su qitligi çaraitinda yaçamali olur. Yarim milyard insan isa il boyu ciddi su qitligindan aziyyat çakir. Dünyanin boyük §aharlarinin yarisinda su qitligi problemi vardir.
§irin yeralti sularin kamiyyat kateqoriyalarinin tasnifati açagidaki anlayiçlarla baglidir:
a) sulu horizontda toplanan qravitasiya sularinin hacmi;
b) tabii manbalar (atmosfer çokûntûlarindan va üst sularindan infiltrasiya va kondensasiya sulari) hesabina illik qidalanmanin miqdari;
v) istifada ûçûn sulu horizontdan texniki vasitalarla çixarilan yeralti sularin miqdari;
q) süni manbalar hesabina xüsusi qurgular vasitasila istismar olunan yeralti sularin ehtiyatinin barpasi. [1]
Belalikla, tasnifat sxemindan goründüyü kimi, yeralti sularin digar faydali qazintilardan prinsipial farqi onlarin tabiatda suyun daimi dovraninda i§tirak edarak, istismar olunduqca ehtiyatini yenidan barpa etmasidir. Bu farq yeralti sularin kamiyyat kateqoriyalarinin tasnifatinda da oz aksini tapmi§dir. Alimlar tarafindan yeralti sularin kamiyyat kateqoriyalari üzra müxtalif tasnifatlar verilmi§dir. 1931-ci ilda P.I.Butov açagidaki kimi tasnifat vermi§dir:
1) §irin yeralti sularin ümumi ehtiyati- sulu horizontun bütün sahasinda formalaçan;
2) nisbi ehtiyat-yeralti sularin sulu horizontdan sugotürücülar vasitasila çixarilmasi mümkün olan miqdari;
3) passiv ehtiyat-sulu horizontda asr boyu formalaçan;
4) faal ehtiyat-tabii qidalanma manbalari hesabina har il tazalanan.[1]
Belalikla, tasnifat sxemindan goründüyü kimi, yeralti sularin digar faydali qazintilardan prinsipial farqi - onlarin tabiatda suyun daimi dovraninda i§tirak edarak, istismar olunduqca ehtiyatini yenidan barpa etmasidir. Bu farq yeralti sularin kamiyyat kateqoriyalarinin tasnifatinda da oz aksini tapmi§dir.
Artiq bazi olkalar sübut ediblar ki, iqtisadi artimla sudan istifada arasindaki asilligi aradan qaldirmaq olar. Masalan, Avstraliyada 2001-2009-cu illar arasinda 30 faizlik iqtisadi artima baxmayaraq su istehlaki 40 faiz azalmi§dir. BMT-nin Beynalxalq Resurslar Paneli qeyd edir ki, hokumatlar nahang va samarasiz layihalara (barja, kanal, su kamarlari) investisiya qoymaga meyillidilar. Bu meqa layihalar isa na ekoloji cahatdan davamli, na da iqtisadi cahatdan etibarlidirlar. Elmi Panela gora isa iqtisadi boyüma ila sudan istifada arasinda bagliligin aradan qaldirilmasinin an samarali yolu hokumatlar tarafindan holistik su idara etma planlarinin hazirlanmasidir. Bu planlar suyun manbadan bolü§dürülmasi, iqtisadi istehlaki, tamizlanmasi, yenidan istifadasi va atraf mühita qaytarilmasi kimi bütov su dovranini ozünda aks etdirilmalidir.
Dünyada §irin su ehtiyatlarinin azalmasi ila alaqadar olaraq, bir çox olkalar ya§ayi§ binalarini mai§at suyu ila tamin etmak ^ün yagi§ sularindan istifadaya getdikca daha çox müraciat etmaya baçlayiblar. Malumdur ki, inki§af etmi§ olkalarda adambaçina gündalik su sarfi an azi 100 litra çatir. Üstalik, bu ahamiyyatli hacmin demak olar ki, yarisi tualet sisternlarinin yuyulmasi, paltarlarin yuyulmasi va §axsi sahalarda bitkilarin suvarilmasi üçün istifada olunur. Bu isa o demakdir ki, tamizlanmasi külli miqdarda vasait talab olunan içmali su israf olunur.
Binalardaki manzillarin mai§at tasarrüfatlarinda yagi§ va qar sularinin xüsusi hazir su çanlarina toplayaraq filtrdan keçirmakla istifada edariksa, içmali su istehlakini 50% -a qadar azalda bilarik . Sudan qanaatla istifada edan ailalarda adambaçina gün arzinda taxminan 100 litr içmali su sarf olunur, xüsusan: içmak ^ün - 3 litr, §axsi gigiyena ^ün - 7 litr, qablarin yuyulmasi ^ün - 5 litr, çimmak va du§ qabul etmak üçün - 35 litr. Belalikla, paltarlarin yuyulmasina (20 l), tualet suyuna (20 l), qapali bitkilarin suvarilmasina (5 l) va otaqlarin tamizlanmasina (5 l) taxminan su içlatmak mümkündür. Yagi§ va qar sulari yum§aq oldugu üçün onlardan istifada zamani yeralti sularin vaziyyati yax§ila§ir, kanalizasiya §abakalarinin va tamizlayici qurgularinin asanliqla boçalmasina sabab olur..
Yagi§ suyunun tarkibi va faydalari çox zangindir. Yagi§ suyu badan tarafindan yax§i manimsanilir va minimum miqdarda zararli çirklari ehtiva edir. Yemayin daha yax§i hazmini va
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
udulmasini ta§viq edir. Darinin namini saxlayir va tarazliqda saxlayir [2]. Yagi§ suyu müxtalif miqdarda asas va ki9ik ionlari ehtiva edan qari§iq elektrolitdir. Natrium, kalium, maqnezium, kalsium, xlorid, bikarbonat va sulfat ionlari ammonyak, nitrat, nitrit, azot va digar azotlu birla§malarla birlikda asas komponentlardir [3] Hutchinson, 1957. Yagi§ va qar suyunda xlor yoxdur, tarkibi 9ox yum§aqdir. Buna göra da bag bitkilari va taravaz yataqlarini suvarmaq ü9ün i9mali suya qanaat etmakla daha maqsada uygundur. Yagi§ va qar sularinda ahangin miqdari az olduguna göra paltarlarin yuyulmasi ü9ün yax§idir. Yagi§ suyunun müalicavi xüsusiyyatlari 9oxdan malumdur. Ulu nanalarimiz üzlarini cavanla§dirmaq ü9ün yagi§ suyundan geni§ istifada edirdilar. Onlar yagi§in bir 9ox sirlarini bilirdilar. Yagi§ suyu ila yuyunur, onunla yemak bi§irir, onunla sa9larini yuyardilar. Bu güna qadar mütaxassislar üz darisina qulluq ü9ün yum§aq yagi§ suyundan istifada etmayi maslahat görürlar.
Qar danaciklarinin tarkibi nadir?
Buz kristallarini (qar danalari) amala gatiran su molekullari bir oksigen atomuna baglanmi§ iki hidrogen atomundan ibaratdir. Yer üzünda bu molekullar samada birla§arak buz amala gatiranda altibucaqli halqalardan ibarat qafasda düzülürlar.
Tadqiqatlardan göründüyü kimi, yagi§ va qar sularinin kimyavi va bakterioloji parametrlari üzgü9ülük su anbarlari ü9ün da müvafiq standartlara uygun olduguna göra yararlidir. Bu isa öz növbasinda insanlarin gigiyenasi baximdan zamin yaradir.
9rimi§ suyun faydalari
Molekullarinin struktur xüsusiyyatlarina göra bu su istanilan ya§da insan orqanizmina müsbat tasir göstarir. Badanin ümumi yax§ila§masinda arimi§ suyun orqanizm ü9ün faydalari böyükdür va a§agidakilarla ifada olunur: metabolik proseslari süratlandirir, har cür allergiyadan xilas olur, toksinlari va tullantilari orqanizmdan 9ixarir, immun sistemini güclandirir, hazmi yax§ila§dirir, samaraliliyi artirir, yadda§i aktivla§dirir, yuxunu düzaldir. Damar xastaliklari zamani arimi§ suyun müsbat tasiri: qan tarkibini yax§ila§dirmaq, ürayin faaliyyatini normalla§dirmaq, xolesterinin miqdarini azaltmaq, varikoz damarlarinin narahatligini neytralla§dirmaqdan ibaratdir.
Dari xastaliklari ü9ün faydali tasirlar
9rimi§ suyun müalicavi xüsusiyyatlari allergik dari xastaliklari olduqda özünü göstarir: ekzema, neyrodermatit, sedef va s. Dari xastaliklari ü9ün tayin edilmi§ müalica taza arimi§ su ila tamamlanirsa, onda artiq ü9üncü va ya dördüncü günda qa§inma zaiflayir va ya tamamila aradan qaldirilir. Qiciqlanma va hipertermi azalir. Süratlandirir patoloji prosesin stasionar marhalaya, sonra isa reqressiv marhalaya ke9idi.
9rimi§ suyun insanlar ü9ün faydalari
Badanin ya§lanmaya qar§i mübarizasina kömak edir. Hüceyra dayi§dirilmasinin daimi bir prosesi var. Ya§landiqca köhna hüceyralar yenilarinin amala galmasina mane olur. 9rimi§ su, maddalar mübadilasini aktivla§dirir, ölü hüceyralarin badandan süratla 9ixarilmasina va onlarin ganc hüceyralari ila avazlanmasina kömak edir.örimi§ su i9arkan metabolik proseslarin süratlandirilmasi alava funtlardan qurtulmaq ü9ün yax§i asas kimi xidmat edir. Ariqlamaq ü9ün sistematik olaraq har yemakdan avval bir stakan arimi§ su i9mak faydalidir.
9rimi§ suyun xüsusiyyatlari
Sada su, dondurulduqdan va daha da aridikdan sonra molekullarinin öl9üsünü dayi§ir. Onlar daha ki9ik olurlar va qurulu§ca insan badan hüceyralarinin protoplazmasina banzayirlar. Bu, onlarin hüceyra membranlarina asanliqla nüfuz etmasina imkan verir. Bunun sayasinda kimyavi reaksiyalar süratlanir, 9ünki demak olar ki, bütün molekullar maddalar mübadilasinda i§tirak edir. Naticada, arimi§ su va digar maddalar arasinda müxtalif qar§iliqli alaqa sadala§ir, bu da orqanizmin udma prosesi ü9ün enerjiya qanaat edir. Ba§qa sözla, arimi§ mayenin homojen molekullari eyni tezlikdadir va bir-birina müdaxila etmadan rezonansda harakat edirlar. Naticada molekullarin xaotik harakati zamani oldugundan daha 9ox enerji yaranir. 9rimi§ suyun faydali xüsusiyyatlari agir izotop olan deyteriumdan xilas olmaq ila alaqalandirilir. Kran suyunda 9ox miqdarda tapilir. Deyterium badanin canli hüceyrasina manfi tasir göstarir va ona ahamiyyatli zarar verir.
Alimlarin fikrinca, hatta az miqdarda çixarilan deyterium orqanizmin saglamligini yax§ila§dirir. Enerji ehtiyatlarini buraxir va bütün hayati proseslari stimullaçdirir. 9rimi§ suyun insanlar ûçûn asas xüsusiyyati istanilan manada safligidir. Yalniz tarkibini nazara alsaq, onda onun tarkibinda: xloridlar, duzlar, hidrogen atomu avazina agir izotop deyteriumun daxil oldugu izotopik molekullar yoxdur. [3]. 0rimi§ su içmak bu gözal mayedan bir qurtum bela tonik effekt verir. Gündalik iki-ûç stakan arimi§ su içmakla, badan enerji artimi va rifah halini yax§ila§dirir. ilk dozani yemakdan bir saat avval bo§ bir madada qabul etmak daha yax§idir. istehlak olunan arimi§ suyun gündalik miqdari har kiloqram çaki ûçûn 5 ml suyun nisbatina asasan hesablanir. Su günda ûç dafa yemakdan yarim saat avval içilmalidir. Uzunmüddatli va müntazam istifada har kasa saglamligini va gancliyini qorumaga kömak edacakdir. 9rimi§ suyun 10°C-dan çox olmayan temperaturda defrostdan darhal sonra götürülmasi tövsiya olunur. isti su istayirsinizsa, o zaman istilik temperaturu 37°C-dan çox olmamalidir. örinmi§ su ila hazirlanmi§ darman bitkilarinin halimlari ila damlama yüksak müalicavi tasir göstarir. Bitkilarin terapevtik tasirini bir neça dafa artirir va mümkün allergik reaksiyalarin riskini azaldir.
Yigilan yagi§ va qar sulari suvarma va tualet, paltaryuyan, avtomobil yuma kimi mai§at texnikasi ûçûn idealdir. Bu hallar bir sira obyektlarin va infrastrukturlarin su tachizati problemlarinin quraçdirilmasi ûçûn da uygundur:
• Çaxsi, tak va ya çoxmanzilli binalar
• Ticarat markazlari va mollarin binalari
• Maktablar va ofis binalari
• Xastaxanalar va qocalar evlari
• Bagçiliq
Malumdur ki, bir sira §imali Avropa ölkalari qi§da soyuq iqlim §araitinin yaratdigi manfi tasirlardan aziyyat çakir. Masalan bir çox ölkalarda qi§ faslinda temperaturun a§agi ( -16 C-dak) enmasi naticasinda yollar buz baglayir, binalarin dam örtüklarinda qalin qar tabaqasi yaranir ki, buda öz növbasinda naqliyyatda va maiçatda problemlarin yaranmasina sabab olur. Avropa ölkalarinda mövcud olan yûksak su tariflari , yagi§ va qar sularinin yigilmasi sistemlarinin tikintisina verilan subsidiyalar su toplama sistemlarinin tikintisini calbedici edir. Ya§ayi§ binalarinin dam örtUklarina yigilan yagi§ va qar sularinin toplanmasi ham ekoloji, ham da iqtisadi baximdan çox ahamiyyatlidir. Qi§ aylarinda gûnaçli gûnlarin sayi az oldugu ûçûn dam örtüyünda istiliyi alda etmak çox çatindir. Buna baxmayaraq alternativ enerji olan tabii gûna§ batareyalarindan istifada etmakla qar danaciklarinin açkarlanmasi ûçûn lövhalar barkidilir. Sathdaki tempraturun sifirdan yuxari qalxmasi naticasinda qar bu lövhalara dûçan zaman suya çevrilacak. Belalikla da, dam örtüyünün ûzarina dûçan qar danaciklari ariyacak va qar örtüyü yaranmayacaq. Bununla da,qarin yaratdigi manfi tasirlar aradan qaldirilacaq.
Sistem enerji ehtiyacini damda va ya uygun yerda quraçdirilan gûna§ enerjisi sistemindan qarçilayacaq. Xûsusi su filtrlarindan keçmakla yigilan su binanin tasarrûfat içlarina yönlandirilacak. Belalikla, sistem özünü tamin edacak
Layihamizin innovativliyi sayasinda bûtûn dam örtüyü qardan qorunur va hava çaraitindan tasirlanmir. Bu sistemin ûstûnlûyû ondan ibaratdir ki, Davamli enerjini tamin etmak ûçûn su enerji batareyalarinda toplanacaq va enerji ordan yenidan istifada edilacak.
9D9BÎYYAT
1. E.A. Mammadova "Su tachizati Va meliorativ hidrogeologiya " Ali maktablar ûçûn darslik Baku, 2003
2 .Барков С. А., Ронжина Н. М., Качественный анализ. М.: Высшая школа, 1962..Шапиро С. А. 3. Rainwater as a Chemical Agent of Geologic Processes A Review, Hutchinson, 1957 page 2-11
ФИЛОЛОГИЧЕСКИЕ НАУКИ
184
ФИЛОЛОГИЧЕСКИЕ НАУКИ УДК 81'42
ON HETEROGENEOUS CHARACTER OF SCIENTIFIC HUMANITARIAN TEXTS
BOCHARNIKOVA EKATERINA ALEKSEEVNA
Ph.D., Associate Professor of the Department of Foreign Languages and Speech Communications Astrakhan State Technical University, Astrakhan, Russia KHUDYAKOVA KSENIA IVANOVNA student of the Department of Architecture at the Institute of Urban Planning Astrakhan State Technical University, Astrakhan, Russia
Annotation: The article is devoted to the description of certain specific characteristics of scientific texts of a humanitarian nature. The features of these types of text were revealed based on the analysis of text fragments from books on history, jurisprudence, cultural studies and economics. The main distinctive characteristics of humanitarian knowledge are described and the importance of humanitarian and cultural values in the life of modern society is emphasized. The article defines the term "text" and analyzes the approaches of researchers to this phenomenon. Discourse is considered as a precursor to the text. The analysis was carried out by the method of contextual, semantic and conceptual research, individual features of English humanitarian literature were identified, which made it possible to characterize the English humanitarian text as a heterogeneous and open phenomenon, in the content of which there is a complicity of knowledge in many scientific fields. It is established that, by its nature, a scientific humanitarian text is the result of the author's semantic activity and his understanding of reality. Humanitarian knowledge is unstable, its content is constantly changing as a person learns about the world around him, his reflections, impressions and assessments.
Keywords: humanitarian, text, discourse, knowledge, coding, value.
In recent decades, scientists and the general public have begun to attach due importance to the humanities: humanitarian and cultural values are necessary for the human race, society and the individual. Today, the idea is becoming more and more active that along with scientific knowledge as one of the specific ways of understanding the world, there is humanitarian knowledge, i.e. interpretative knowledge, knowledge-interpretation, knowledge-experience, knowledge-feeling associated with the worldview [13]. Humanitarian knowledge is knowledge about the spiritual side of a person. The subject of humanitarian knowledge is values, principles, concepts that have individual significance; it is a reality that is endowed with human meaning. Thanks to humanitarian knowledge, a person has the opportunity to navigate the world around him, understand the processes taking place around him, and build cause-and-effect relationships.
Considering in this article the individual features of the organization of a humanitarian text as a result of humanitarian discourse on the example of analyzing fragments of texts of this type of discourse, namely: historical, economic and psychological content, we consider it necessary to define the term "discourse" and analyze the approaches of researchers to this phenomenon.
It should be noted that recently the term "discourse" has become widely used in many fields of knowledge. It is not surprising that, having such a wide scope of application, the discourse is interpreted by scientists in completely different ways, depending on scientific views and the field of study. There is no clear and generally accepted definition of "discourse" that covers all cases of its use, and it is possible that this contributed to the widespread popularity acquired by this term over the past decades, and today discourse is understood as a multi-valued term of a number of humanities,
