CC BY
0YЙ ЖАГДАЙЫНДА ЖАСАЛАТЫН ЭКСПЕРИМЕНТТЕР АРЦЫЛЫ 7 -СЫНЫП ОЦУШЫЛАРЫНЬЩ ШЫГАРМАШЫЛЬЩ ЦАБЛЕТ1Н ДАМЫТУ
Ацдатпа: Бул мацалада 7 - сынып оцушыларын цалай физика пэтне Yй жагдайында жасалатын эксперименттер арцылы цызыцтыруды жэне оцушылардыц шыгармашылыц цабшеттерт дамытуды царастырамыз.
Трек свздер: Оцушылардыц Yй жагдайында жасалатын эксперимент кез1ндег1 Iс-эрекет1,физика сабацтары, физикалыц эксперимент, Yй тапсырмасы, взгндгк жумыс, оцуды жацсарту жолдары
Yй жагдайында жасалатын физикалык эксперименттер окушылардыц физика зацдарыныц эртYрлi колдануымен кызыкты тYPде таныстырады. Окушыларды ез бетшше эксперименттiк жумыстарга тарту олардыц бiлiмiн терецдетед^ физиканы окуга саналы кызыгушылык пен тэж1рибелш зерттеу дагдыларын калыптастырады. Мундай тапсырмалар окушылардыц алган бiлiмдерiн iс жYзiнде колдануга, жаца бiлiм, бiлiк, дагдыларды мецгеруге ынталандырады.
Окушылардыц YЙ жагдайында жасалатын эксперимент кезшдеп iс - эрекеттерi дегенiмiз YЙде жасалган карапайым к¥рылгыларды колдану аркылы YЙде орындалатын эксперименттер, бакылаулар жэне зертханалык жумыстарды жасау. Эксперимент жасау кезшде кауiпсiздiк ережелерш сактауга ерекше назар аударган жен. Окушы Yйде муFалiмнш тiкелей бакылауынсыз ез бетсмен жумыс iстейтiндiктен, денсаулы^ына зиян тигiзетiн барлык нэрселердi алып тастау керек.
Уй жагдайында жасалатын экспериментке цойылатын талаптар:
Ец алдымен, бул, эрине, кауiпсiздiк. Эксперименттi окушы YЙде ездiгiнен, муFалiмнш тiкелей бакылауынсыз жYргiзетiндiктен, эксперименте ешкандай химиялык заттар немесе кауiп тендiретiн заттар болмауы керек баланыц денсаулыFы мен оныц YЙ ортасы Yшiн. Экспериментте талап етiлмеуi керек орындау кезiнде окушыда кез келген елеулi материалдык шы^ындар, тэжiрибенi iс жYзiнде Yйдегi бар бар заттармен, мысалы ыдыс-аяк, банкалар, бетелкелер, су, туз жэне т.б. Мектеп окушылары Yшiн YЙ жаFдайында эксперимент орындауда жэне жабдыктар да карапайым болуы керек, бiрак сонымен бiрге оку мен тYсiнуде кунды, такырыпка сай болуы керек [2].
Сонымен, Yй жагдайында жасалатын эксперименттж тапсырмаларга цойылатын талаптар:
-ЖYргiзу кезшдеп каушаздш;
- Минималды материалдык шы^ындар;
- 1ске асырудыц карапайымдылыFы;
- Физиканы окуда жэне тYсiнуде кундылык болуы;
- МуFалiмсiз бакылаудыц жещлдш;
- ШыFармашылык каблеттi дамыту.
Уй жагдайында жасалатын эксперименттт оцу процестдегг орны:
Yй жаFдайындаFы эксперимент сабактта такырыпты аяктаFаннан кейiн таFайындауFа болады. Сонда окушылар ез кездерiмен керш, теориялык турFыдан зерттелген зацныц немесе кубылыстыц дурысты^ына кез жеткiзедi. Сонымен бiрге теориялык турFыдан алынFан жэне экспериментте тексершген бiлiм олардыц санасында берiк сакталады.
Т0ЛЕПБЕРГЕН Н¥РСАЯ ЖОМАРТЦЫЗЫ
эл-Фараби атындаFы ^аз¥У, Физика-Техникалык факультет! 2 курс магистранты
Еылыми жетекшi- АМРЕНОВА А.У. Алматы, ^азакстан
Физикадан 7-сынып окушыларына YЙ жагдайында жасалатын эксперименттiк жумыс жYЙесiн усынамыз. 7-сыныпта оку жылында 25 YЙ жагдайында жасалатын экспериментпк жумыс орындалады. Окытудыц бастапкы кезещнде 7-сыныпта YЙ жагдайында жасалатын экспериментпк жумыстардыц кеп мeлшерi физиканы окуга кызыгушылыгын арттырады, баланыц ез бетшше эрекет ету процесiнде алган теориялык бшмшщ берiк негiзiн калайды. 7-сыныпта физиканы окуга аптасына 2 сагат бeлiнетiнiн ескерсек жылына 68 сагатты курайды, YЙ жагдайында жасалатын экспериментпк жумыстыц кeлемi мен уакыт аз шамада жYктеледi [1]. Осыган орай 7 - сынып физкасыньщ "^атты жэне суйык зыттырдыц курлымы" такырыбына YЙ жагдайында кызыкты эксперимент жасайык. Экспериментке керектi курал жабдыктар: 0,5л су, стакан, ас туз, жш, муз кесегi (1 -сурет)
Ф
1 -сурет. Керект курал жабдыктар
Эксперимент барысы: алдымен стканга су куйып Yстiне муз кесепн саламыз. Сосын стакандагы муз кесепнщ устше жшп к;оямыз (2 - с>
2 - сурет. Жумыс барысы
Содан соц муз кесепнщ Yстiнде турган жштщ Yстiне ас тузын саламыз да, 30 секунт кYтемiз (3 - сурет). 30 секунттан соц жiптi тартамыз, сол кезде жшпен бiрге муз кесеп де шыгады (4 - сурет).
ч
3 - сурет. Жумыс барысы
4 - сурет. Жумыс барысы
Нэтижес1: муз кесегше туз салганда жштщ айналасындагы муз еридi. Ce6e6i тузды су темен температурада катып калады. Б1рак; тузды ерiтiндi 6ipTe - 6ipTe стаканга TYcin, жiп музга катып калады [4].
Yй тапсырмасы бойынша экcперименттi окушылар калай орындау керектш туралы нускаулар жэне кажетп курал-жабдыктардыц тiзiмi мен экcперименттi орындаудыц накты алгоритмi 6ерiледi. Жумысты орындамас бурын каушаздш техникасы бойынша нускаулыктар бершедь
7 - сыныптар Yшiн "Денелердщ езара эрекеттесу" тарауы бойынша жасалатын эксперименттер тiзiмi темендегi кестеде бершген [5].
№ Экспериментт щ атауы Керекп курал- жабдыктар Эксперимент барысы Алынган нэтиже
1 Инерция кубылысы Стакан, туз, тиын Алдымен тиынды стакан тYбiне койып, оны тузбен жабамыз. Ендi стаканды томен тYсiрiп жогары котеремiз жэне бул кубылысты бiрнеше рет кайталаймыз. кубылысты бiрнеше рет кайталаган соц туз бетшде бiздiц тиын пайда болады. Бастапкыда 6iз стаканды темен тYciргенде тиын тYбiнде жатты, ал 6iз стаканды жогары кетергенде инерция кубылысы аркылы тиын жогары кетершп оныц астында бос орын пайда болады, ол бос орын тез тузга толады, осылайша бул кубылысты 6iрнеше рет кайталаган соц тиын бiрте - бiрте туз 6етiнде пайда болады.
2 ^атты жэне суйык заттардыц курлымы Стакан, су, жш, муз кесегi, ас тузы Алдымен стканга су куйып Yстiне муз кесегiн саламыз. Сосын стакандагы муз кесепнщ Yстiне жiптi коямыз Муз кесегше туз салганда жштщ айналасындагы муз еридь Себебi тузды су темен температурада катып калады. Бiрак тузды ерiтiндi 6iрте -бiрте стаканга тYciп, жiп музга катып калады.
3 Масса жэне колем Колемi бiрдей екi банка, су, суйык май, таразы Ец алдымен банканыц бiреуiн суга бiреуiн суйык майга толтырамыз, ендi осылардыц массасын олшеймiз. Екi суйыктыктыц массасы ею тYрлi шыкты. Не себептi 4колемi бiрдей екi б5анкага куйылган суыктыктардыц массасы екi тYрлi Себебi 6iздегi екi тYрлi суйыктыктыц тыгыздыгы эр тYрлi. Бiздегi суйык майдыц тыгыздыгы судыц тыгыздыгынан аз сол cе6ептi 6iздегi суйыктыктардыц массасы ею тYрлi шыкты.
4 Деформация, Сертмдшк кYш Шар Шарды орташа келемдi кылып Yрлеймiз де, шардыц Yстiне алаканымызды койып темен, жогары басамыз, не байкадыцыз? Бiрiншi шарды орташа келемдi кылып Yрлеймiз де, кайтадан ауасын шыFарамыз осы езгерiстi деформация деп атайды. Екiншi рет шарды кайта Yрлеп алканнан тYCкен ^ш серпiмдiлiк кYшi деп аталады
5 Деформация тYрлерi Губка, ак пара;, сершпе, пластилин Губка, ак пара;, сершпе, пластилинге сырттан кYш эсер етп, осы кYш эсер еткендеп езгерiстi тYсiндiрцдер Губка жэне сершпеге сырттан эсер еткен кYштiц эсерi токт^ан кезде бастапкы калпына келедi, бул езгерiстi серпiмдi деформация деп атайды. Пластилин жэне ак паракка сырттан эсер еткен кYштiц эсерi токт^ан кездебастапкы калпына келмейдi, бул езгерiстi пластикалык деформация деп атайды.
6 Тыгыздьщтыц температурага тэуелдiлiгi Ыстык жэне салкын су, ею стакан, сары жэне кек бояу Салкын бiр стакан суга сары бояу саламыз ал бiр стакан ыстык суга кек боя саламыз. Ыстык суы бар стаканды салкын суы бар стаканга беттестiрiп коямыз сол кезде бiздш суларымыз бiр - бiрiмен араласып кетпейдi. Себебi неде? Себебi суык судыц TЫFЫЗДЫFЫ ыстык судыц ты^ызды^ынан жоFары сол себептi бiздiц суйыктыктар араласып кетпедi
7 Ауырлык ^ш Шар, жш Кiшкене шар алып, оны жшке шцдер. Жштш кемегiмен шарды кетершдер. Шар тербелiсiн токтатканнан кейiн оны бос коя бершдер. Шардыц кулауын бакылацдар.Нелiктен шар жшт созып тартады? Шар кай багытта кулайды? Ауырлык ^ш эсерiне шар темен карай кулайды. Шар жшке караFанда ауыр болFан соц шар бiрнiш кулап жiптi тартып алып кетедь
YU жагдайында жасалатын эксперименттж жумыстарды орындау ережелер1. 1. Эксперимент™ жумыстар ете кызыкты. Дегенмен, сактык шараларын колдануды умытпацыз.
2. Жумыс сипаттамасында ата-анацыздыц кемеп кажет болса, олардан сурацыз жэне эксперименттщ соцына дейiн ci36eH 6ipre болганы дурыс.
3. ^ажетп курал жабдыктардыц бэрш алдын ала дайындацыз.
4. Ыстык сумен, турмыстык химиямен (сабын, ыдыс жууга арналган суйыктык жэне т.б. заттар), кайшымен, шынымен жумыс ютегенде абай болыцыз.
5. Тэж1рибе аякталганнан кейiн барлык курал жабдыктарды орындарына койыцыз. Келесi алгоритм окушыларга Yй жагдайында жасалатын эксперименттi жасауга
кемектеседг
1. Эксперимент максатын тужырымдацыз.
2. Бул кубылыс туралы не бiлетiшцiздi есте сактацыз.
3. Эксперименттщ соцгы нэтижесiн калай тYCШдщiз.
4. ^ажетп материалдар мен куралдарды тацдацыз.
5. Кдушаздш шараларын сактай отырып, тэж1рибе жасау.
6. Алынган нэтиже мен теорияны салыстырыцыз.
7. Нэтиженi талдацыз.
8. ^орытынды жасацыз.
Бул алгоритмдердi жYЙелi колдану жетiншi сынып окушыларында негiзгi ойды аныктау жэне алынган нэтижелердi талдау, оларды барынша кернею тYрде керсетуге Yйретедi.
Окушылар YЙде эксперимент жYргiзгенде муFалiмшц катысуга мYмкiндiгi болмагандыктан, оныц нэтижелерi сэйкесiнше ресiмделуi керек. Ол Yшiн окушылар келес белiктерден туратын есеп формасын толтыруга шакыруга болады: максат, кажеттi курал-жабдыктар,эксперимент барысын жоспарлау, жоспардыц орындалуы, корытындылар. Сабак барысында окушылар ез жумыстарын айтып, бiр-бiрiне сурактар кояды. Нэтижелер эртYрлi немесе тiптi бiр-бiрiне кайшы келсе, езара талкылау эаресе кызыкты болады. Бул окушыга жаца эксперименттер жYргiзуге ынталандырады[3].
^ортындылай келе, YЙ жагдайында жасалатын эксперименттiк жумыс окытудыц тиiмдiлiгi артарып, заман талабына сай болады жэне окушыныц сабакта ететiн материалдарды саналы тYPде мецгеруге ыкпал етедi, табандылык пен тапкырлыкка тэрбиелейдi, жеке тулганы дамытады жэне шыгармашылык, акыл-ой белсендiлiгi, пэнге деген кызыгушылыгын арттырады.Сонымен катар YЙ жагдайында жасалатын эксперименттер окушылардыц жан-жакты даму дербестiгiн дамытуды кездейдi. Эксперименттер бiрiншiден окушылардыц танымдык iс-эрекетiндегi дербестшн дамытып, бiлiмдi ез бетiнше мецгеруге, езшдш дYниетанымын калыптастыруга септiгiн типзед^ екiншiден - бар бiлiмдерiн оку YPДiсiнде жэне практикалык iс-эрекетте колдана бiлуге Yйретедi. Бiлiмдi мецгеру окушылардыц ез бетшше жумыс iстеуiн талап етедь Бакылаулар, эксперименттер, езiндiк жумыстар бул окушылардыц терец де туракты бiлiм алуыныц, олардыц белсендiлiгi мен дербестшн дамытудыц куралы, тулгалык касиеттердi аныктау, олардыц акыл-ой кабiлеттерiн дамыту болып табылады.
ПАЙДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
1. Токбергенова У. Кронгарт Б. А. Физика: Жалпы бiлiм беретiн мектептщ 7 - сыныбына арналган окулык.- Алматы: Мектеп, 2017. - 58б.
2. Горев Л.А. Занимательные опыты по физике в 6 - 7 классах. - Москва, 1977 - 152б.
3. Савенков А.И. Детские исследования в домашнем обучении Исследовательская работа школьников. - 2002. - С. 34-45
4. https://youtu.be/uWgdZRFFJMo?si=5f7Zh2sZJZbLU7bY
5. https://youtu.be/wFyTYe0ZGiE?si=8glQ3rqfXQYiib8o
