CC BY
3Б¥ЗУШЫЛЬЩТЫ АЛДЫН АЛУ
НАУРЫЗБАЕВА С.Н., НАЙМАНБАЕВА Г.Б., БАЛАБАЕВА М.А., ЦОРАБАЕВА М.С., БЕЙСЕНБЕКОВ Е.Б.
«Zhansugurov coUege''-нщ окытушылары
Андатпа. Аталган мацалада бшмгерлерге цщыц бузушылыцты алдын алу шараларын оттзу, цщыцтыц сананы цалыптастыру.
Аннотация. В данной статье даны разъяснения по вопросам профилактики правонарушений, формирования правосознания.
Abstract. This article provides explanations on the issues of crime prevention, the formation of legal awareness.
^укык бузушык-когамга зиян келтсретш жэне зац бойынша жазалатын когамга карсы эрекет. БYгiнгi тацда когамныц алдында турган басты мшдеттердщ бiрi-балалар мен жасeспiрiмдер арасындагы кукык бузушылыктыц алдын-алу, кэмелетке толмагандар арасындагы кылмыстыц eсуiне жол бермеу. «Zhansugurov college''-де кэмелетке толмагандар арасындагы кукык бузушылык алдын алу максатында кептеген ic шаралар мен кездесулер жYргiзiлуде. Жастардыц бiлiмдi, заман талабына сай болып калыптасуына ыкпал жасау макстында уйымдастыралган кукык коргау органдарыныц кызметукерлерiмен бiрнеше мэрте кездесулер болады. Кездесуге полиция кызметкерлер^ устаздар мен ата-аналар комитетшщ терагалы катысады.
Жоспарга сэйкес, калалык полиция баскармасы тарапынан «Балалардац жол каушаздш», «Жаcecпiрiм», «ТYнгi каладагы балалар» атаумен тYнгi рейдтiк ic-шаралары туракты тYPде eткiзiлуде. ^огамныц алдында турган басты мшдеттердщ бiрi-балалар мен жаcecпiрiмдер арасындагы кукык бузушылыктыц алдын алу, кэмелетке толмагандар арасындагы кылмыстыц ecуiне жол бермеу. Бул-^н тэртiбiнен тYCпейтiн кeкейтеcтi мэселердщ бiрiне айналып отыр.
^огам Yшiн ец бастысы - тэуелаздш, адам Yшiн бас бостандыгы жэне уайым кайгысаз eмiр. Оныц кепiлi-зацдылык. Тэуелciздiк тeрiмiзден орын алган когамыздгы ец басты кундылык - адам бостандыгы. «Адам кукыгы, бала кукыгын коргаудан басталады». Мiне, адамныц шыр етiп жерге тYCкен минутынан бастап, оны eмiрiн, денсаулыгын, тыныштыгын коргап отырган зац бар.
Балалар, ересектер сиякты, негiз калаушы: сыйлау, кол тигiзбеу жэне адамзаттык абыройын сактау кукыктарына ие, сонда-ак Адам кукыктарыныц жалпыга ортак декларациясы мен Азаматтык жэне саяси, экономикалык, элеуметпк жэне мэдени кукыктар туралы. Халыкаралык фактiде кeзделген зац тарапынан да тец коргау ^рсетшуше кукылы.
^азакстанныц колдануында ic-эрекеттер жасаудыц белгiлi кукыктык негiзi - Балалар кукыктары туралы Конвенция бар, дегенмен, накты мшдеттемелерге келер болсак, жалпы алганда мемлекет, элеметпк кызметтер, кукык коргау органдарыныц ресми тулгалары, когам, БАК, отбасы тарапынан кYннен-кYнге тиicтi жауапкершiлiкпен карау керек.
^азакстан Республикасыныц ^ылмыстык Кодексше сэйкес кэмелетке толмаган баланы ата-анасыныц немесе корганшы-камкаршы, патронат, сонымен катар педагог немесе окыту, тэрбиелеу, емдеу не кэмелетке толмаган баланы кадагалау мшдеттелген баска да мекеменiц кызметкерi тэрбиелеу жeнiндегi мiндеттерiн аткармаганы немесе жeндi аткармагандыгы Yшiн шара колдануды камтиды.
Елiмiз бойынша соцгы жылдары сот шешiмiнен балаларын багып-кагу мiндеттерiн орындамаган Yшiн, саны мыцнан аскан ата-ана ата-аналар кукыгынан айрылды, сонымен катар, ата-аналар эюмшшк жэне кылмыстык жауыптылыкка да тартылап жатыр.
Балаларга, эciреcе кiшкентай балаларга зорлык-зомбылыктыц YЙ, отбасы iшiнде кeрcетiлуi кeзге тYcе коймагандыктан, кeп жагдайда мойындалмайды. Соцгы жылдары БА^-
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
та балаларга кауш-катер сыртта жургенде бегде адамдар тарапынан тeнедi деген жалган птр калыптастыру Yрдiсi байкалуда.
Адам кукыктары жeнiндегi казiргi бар кукыктык кужаттар негiзi мэнi балалык проблемасы болып табылатын, осы проблемаларга катысты талкылануы мYмкiн eзiнiк жиынтыганда Yлкендер калай коргалса, балаларды да солай коргауды камтамасыз етуге багытталган. Мектеп, колледж кабыргасында балалар обьектiсi болатын дене жаракаттары мен баска да адамгершшкке жат жэне кадiр-касиетiн корлайтыц карым-катынас тугызып, буллинг жэне кибербуллинг жайлы, касiретi мен жауапкершiлiгi жайлы тYсiндiрiлуде.
Сондыктанда мемлекетiмiзде кукыктык сананы калыптастыруымыз керек, сонымен катар кукыктык психологияны да, кукыктык идеолгияны да жаткызуга болады.
кукыктык сана когамныц, кукыктык катынастардыц когамдык eмiрiнiц кeрiнiсi, когамдык сананыц, элеуметтiк топтардагы жэне жеке тулганыц кукыктык птрлершщ мэнi мен рeлi eте зор. кукыктык сана - кукык туралы магына жэне iс-жYзiндегi кукык пен ойлардыц багасы, кукыктагы кажет ететiн eзгерiстер туралы ойлар, ягни кукыктык сана бул обьектшщ ^ртют^ нэтижесi гана емес, ол сондай-ак обьектiге жэне мемлекетпк барлык жYЙесiне эсер етушi курал болып табылады.
Идеологиялык тургысында жэне идеология аркылы барлык элеуметтiк топтардыц, класстардыц, халыкаралык, мемлекеттщ, элемдiк бiрлестiктердiц кажеттiлiктерi мен мYДделерiн табуга болады. Эрине жеке индивидуалык элементi кукыктык шындыктыц ^ртют^ идеологиялык тYрiнде де; сол немесе баска идеологиялык доктрина жеке адамдармен курылып, калыптасады. Ол адамдар: галым-философтар, когамдык-саяси кызметкерлер, олар соцында кукык жэне мемлекеттщ толык жYЙелi ^ртют^ санасында кол жеткiзедi.
Бiрак, кукыктык идеология айтарлыктай кукыктык психолония, кукыктык сананыц дэрежес мен сипаты бойынша асып тYседi.
кукыктык идеология элеуметтiк сана, кукык табигатыныц мэнiн айкындауга тырысады. Ол сондай-ак эдеттегщей, аякталган мэдени-тарихи философия тYрiнде кeрсетуге тырысады.
Бундай кукыктык мемлекеттщ жэне берiк кукыктык тэртш рухы негiзiнде бiрлестiк мYмкiн емес. Сондыктан казiргi кезде демократиялык жаца мемлекеттiк кукыктык идеологияыныц когамдык тутынушылыгы eсуде, ягни ол диктатка ешкандай катысы жок. Мундай идеологияныц когамдык санадагы принциптерi мен механизминiн айкындау бурынгысынан айрыкша болуы керек.
кукыктык багалау - бул азаматтар сиякты кукык субьектшершщ кызметi жэне эртурлi eмiрлiк жагдайларга кукык колданушылардыц курылымы жэне олардыц элеуметтiк жэне кукык квалификациялардыц кукыктык зацдылык, керектi тэртш туралы кeзкарастарды, кукык позиция жагынан сол немесе баска тэртiптi багалау Yшiн, белгiлi дэрежеде кукыктык сана калыптасуы керек.
Жалпылама алганда бiлiм беретiн оку орнымызда елiмiздiц Конституциясын окыту мен терец тYсiндiру, eз eзi eмiр CYрiп отырган когам идеясын угындыру мен eз iс -эрекетiне моральдык, кукыктык тургыда жауап бере алатындай когам алдындагы жауапкершiлiк сезiмiн калыптастыру, тэртiптiлiктi ныгайтудыц жолдарын жетiлдiру - тэрбие беру жумысындагы негiзгi мшдет.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
1. ^азакстан Республикасыныц Конституциясы 1995 жыл 30 тамыз Эзгерютер мен толыктырулар 1998 жылгы 7 казанда, 2007 жылгы 21 мамырда, 2011 жылгы 2 акпанда енпзшд^ 2017 жылгы 10 наурыз, 2019 жылгы 23 наурыз, 2022 жылгы 8 маусым, 2022 жылгы 17 ^ыр^йек.
2. Экiмшiлiк кукык бузушыльщ туралы ^азакстан Республикасыныц Кодексi 2014 5 шшде.
3. ^азакстан Республикасыныц азаматтык кодексi 1994 ж 27 желтоксан
4. Бала кукыктары туралы Конвенцияны ратификациялау туралы 1994 ж 8 маусым
5. ^азакстан Республикасыныц ^ылмыстык кодексi 2014 ж 3 шшде
