CC BY
0XORIJ TAJRIBALARI TAHLILI ASOSIDA BO'LAJAK O'QITUVCHILARNI INNOVATSION PEDAGOGIK TAJRIBANI RIVOJLANTIRISHGA TAYYORLASH
KONTSEPTSIYASI Davutova Charos https://doi.org/10.5281/zenodo.10676296
Annotatsiya. Yangi ijtimoiy-madaniy voqelikda o'qituvchilarni tayyorlash sifatini oshirish strategiyalari va tushunchalarini aniqlash nazariy va uslubiy xarakterdagi tadqiqotlarga bo'lgan ehtiyojni kuchaytiradi, bunda innovatsion pedagogik tajribani o'zlashtirish kelajakdagi o'qituvchilarni tayyorlash mexanizmi sifatida ko'rib chiqiladi. Jamiyatning barcha sohalarini innovatsion yangilash, mehnat bozori dinamikasini va u bilan bog'liq ta'lim xizmatlari bozorini murakkablashtirish va rivojlantirish sharoitida innovatsiyalarni rivojlantirish vakolati mutaxassisning ma'lumoti, uning kasbiy funktsiyalarni bajarishga tayyorligidan dalolat beradi. Ushbu tezisda xorij tajribalari asosida bo'lajakpedagoglarni innovatsiopedagogika tajribasini rivojlantirishga doir konstsepsiyasiga doir ilmiy tahliliy fikrlar yuritiladi.
Kalit so'zlar: kasbiy tayyorgarlik, innovatsion pedagogik tajriba, kontseptsiya, model, tashkiliy va pedagogik sharoitlar.
Kirish:
Dinamik o'zgaruvchan dunyoda jamiyatning rivojlanishi to'g'ridan-to'g'ri pedagogik voqelikni innovatsion o'zgartirish, to'plangan innovatsion tajribani o'zlashtirish qobiliyatiga ega bo'lgan yangi turdagi o'qituvchini tayyorlashga bog'liq. Hozirgi muammolarni ajratib ko'rsatishga va ularni hal qilishning innovatsion usullari va vositalarini aniqlashga qodir o'qituvchi zamonaviy ta'limning asosiy manbasiga aylanadi. Oliy ta'lim tizimidada bitiruvchilarning malakasiga qo'yiladigan talablarni ta'minlash muhim yo'nalish sifatida ta'kidlangan bo'lsa, ta'lim sub'ektlarining innovatsion faoliyati ko'lamini kengaytirish, doimiy innovatsion faoliyat uchun rag'batlarni kuchaytirish va innovatsiyalarni rivojlantirish uchun qulay muhit yaratish zarurligi ta'kidlanadi.
Bo'lajak o'qituvchilarni pedagogik innovatsiyalarni rivojlantirishga tayyorlash zarurati nafaqat ijtimoiy talab, balki ijodiy o'qituvchilarga muhtoj bo'lgan umumiy o'rta ta'lim muassasalarining ehtiyojlari bilan bog'liq. Innovatsion tajribani o'zlashtirish zarurati bo'lajak o'qituvchilarning o'zida ham namoyon bo'ladi, bu ularning ilmiy konferentsiyalarda, seminarlarda va innovatsion pedagogik tajriba, respublikaning muvaffaqiyatli o'qituvchilarining mahorat darslari, innovatsion loyihalarni ishlab chiqish va himoya qilish to'g'risida ma'lumot almashishning boshqa shakllarida faol ishtirok etishi bilan tasdiqlanadi [1, 95-b]. O'qituvchini innovatsion pedagogik tajribani rivojlantirishga tayyorlash uchun barcha darajalarda shakllangan ijtimoiy buyurtma oliy ta'lim muassasalari va birinchi navbatda oliy pedagogik ta'lim muassasalari tomonidan uni qondirishning samarali yondashuvlarini qidirishni amalga oshiradi. Biz olib borgan empirik tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, bo'lajak o'qituvchilarning 60% dan ortig'i innovatsion pedagogik tajribaning mohiyati va uning namoyon bo'lishi haqidagi bilimlarni tizimlashtirishda yordamga muhtoj. Pedagogika universitetlariga bir qator maktablarni biriktirish, o'qituvchining kasbiy tayyorgarligida ilg'or pedagogik tajriba g'oyalarini amalga oshirish bo'yicha xorij tajribasi, pedagogika universitetlarini o'quv, ilmiy va innovatsion kompleksga aylantirishning zamonaviy tajribasi, respublika universitetlarining umumiy ta'lim muassasalari bilan integratsiyasini kuchaytirish.
Pedagogika va psixologiyada ilgari o'tkazilgan tadqiqotlarda universitet talabalarini pedagogik tajribani o'rganishga tayyorlash uning alohida bosqichlariga qisqartiriladi, o'qituvchining innovatsion pedagogik tajriba haqidagi g'oyasi asosan malaka oshirish bosqichida shakllanadi. Mavjud diagnostika vositalari ham bunga mo'ljallangan. Biroq, zamonaviy tendentsiyalar bo'lajak o'qituvchilarni tayyorlashga boshqacha yondashuvni talab qiladi, unda pedagogik innovatsiyalarni rivojlantirish, yangi innovatsion mahsulotlarni yaratish va har bir bo'lajak o'qituvchining o'z pedagogik tajribasini boyitish ustunlik qiladi.
Adabiyotlarni ko'rib chiqish bo'lajak o'qituvchilarni innovatsion pedagogik tajribani rivojlantirishga maxsus tayyorlash zarurligi haqidagi fikr yangi emas. Pedagogik tajribaning ta'lim nazariyasi va amaliyotini rivojlantirishga ta'siri to'g'risidagi hukmlar I. F. Gerbart, N. I. Pirogov, L. N. Tolstoy, K. D. Ushinskiy va boshqalarning asarlarida mavjud. Taniqli o'qituvchilar P. P. Blonskiy, A. S. Makarenko, M. M. Pist, V. A. Suxomlinskiy va boshqalar o'qituvchini pedagogik tajribani o'rganishga tayyorlashni ko'rib chiqadilar [3, 145-b].
Metodologiya va usullar.
Bo'lajak o'qituvchilarni innovatsion pedagogik tajribani rivojlantirishga tayyorlashning nazariy va uslubiy asoslari quyidagilardan iborat:
> bo'lajak o'qituvchilarni tayyorlashning genezisi;
> tayyorgarlikning tarixiy rivojlanishining o'ziga xos xususiyatlarini belgilaydigan ijtimoiy-madaniy tendentsiyalar;
> falsafiy-antropologik, sinergetik, praksiologik, atrof-muhit va kompetentsiyaga asoslangan yondashuvlarning asosiy qoidalari.
Bo'lajak o'qituvchilarni tayyorlashning genezisi turli tarixiy davrlarda ta'limni rivojlantirishga qo'yiladigan talablar asosida (jamiyatning malakaviy kadrlarga bo'lgan ehtiyojini qondirishdan tortib, amaliy va transformatsion kompetentsiyaga ega bo'lgan yangi turdagi o'qituvchini shakllantirish uchun muhityaratishgacha) uch bosqichni ajratish bilan ochib beriladi.
Umuman olganda o'qituvchining kasbiy tayyorgarligini rivojlantirish tendentsiyalarini tahlil qilish va xususan innovatsion pedagogik tajribani o'zlashtirishga tayyorgarlik ko'rish kelajakdagi o'qituvchilarni falsafiy antropologik, sinergetik, praksiologik, atrof-muhit va kompetentsiyaga asoslangan yondashuvlarning asosiy qoidalariga asoslanib, gumanistik paradigmada innovatsion pedagogik tajribani o'zlashtirishga tayyorlashni ko'rib chiqishga imkon berdi. Ushbu yondashuvlarning etakchi g'oyalari kelajakdagi o'qituvchilarni innovatsion pedagogik tajribani rivojlantirishga tayyorlashni bo'lajak o'qituvchining muhim kuchlari yangilanadigan, uning butun yaxlitligida inson sifatida shakllanadigan o'quv jarayonini tashkil etish usuli sifatida ko'rib chiqishga qaratilgan. Amaldagi yondashuvlarning asosiy qoidalari kelajakdagi o'qituvchilar uchun atrofdagi voqelikni o'zgartirishga intilish, shaxsiy va kasbiy o'zini o'zi rivojlantirishning yangi darajalariga chiqishga tayyorlik, pedagogik innovatsiyalarga qiymat munosabati va pedagogik prognozlash ko'nikmalarini rivojlantirish uchun sharoit yaratishga qaratilgan [4, 61-b].
Tadqiqot natijalari.
Tadqiqot shuni ko'rsatdiki, bo'lajak o'qituvchilarni tayyorlashda innovatsion pedagogik tajribaning ta'lim salohiyatidan foydalanish amaldagi tayyorgarlikning dolzarb holatini qo'llab-quvvatlaydi va uni rivojlantirish strategiyasini amalga oshiradi. Ushbu strategiya bo'lajak o'qituvchining innovatsion shaxsini shakllantirish, uning o'zini o'zi anglashi, o'zini rivojlantirish uchun xususiyatlarini ochadi. Uslubiy darajada o'qitishning uslubiy yo'nalishlari, innovatsion pedagogik tajribaning mohiyati ilmiy hamjamiyat va pedagogik jamoatchilik tomonidan me'yoriy
jihatdan tasdiqlangan pedagogik jamoaning (o'qituvchining) tubdan yangi ta'lim va tarbiyaviy ta'limotlar, tushunchalar, paradigmalarni izlash, shakllantirish va rivojlantirish bo'yicha innovatsion faoliyati natijasi sifatida belgilanadi, ularni izchil va to'liq amalga oshirishda uzoq muddatli, barqaror muvaffaqiyatni ta'minlaydi.
Bo'lajak o'qituvchilarni innovatsion pedagogik tajribani rivojlantirishga tayyorlashni baholash mezonlari tayyorgarlikning tarkibiy qismlariga qisqartiriladi:
> shaxsiy (fikrlash, motivlar, shaxsiyat xususiyatlari);
> kognitiv (bilim);
> operatsion (ko'nikmalar).
Amaliy darajada bo'lajak o'qituvchilarni innovatsion pedagogik tajribani rivojlantirishga tayyorlashning tashkiliy va pedagogik shartlari tasvirlangan:
> innovatsion ta'lim muhitining asosiy resurslaridan kompleks foydalanish;
> ilmiy uslubiy qo'llab-quvvatlash;
> bo'lajak o'qituvchilarning kasbiy shakllanishini diagnostik qo'llab-quvvatlash[2,
23-b].
Innovatsion ta'lim muhitining asosiy resurslaridan kompleks foydalanish innovatsion ta'lim muhiti bloklarining (infratuzilma, texnologik va pedagogik qo'llab-quvvatlash) bashoratli model tarkibiy qismlariga muvofiqligini o'z ichiga oladi, tayyorgarlikning barcha bosqichlarida innovatsion ta'lim muhiti resurslaridan foydalanish bo'yicha faoliyatning asosiy yo'nalishlarini amalga oshirish ta'lim texnologiyalari va usullari kompleksini amalga oshirish. Xulosa:
Umuman olganda, innovatsion pedagogik tajriba va uni o'zlashtirish ko'nikmalarini shakllantirish darajasi haqidagi bilimlar hajmi bo'lajak o'qituvchilarning o'z pedagogik tajribasini tashkil etadi. U innovatsiyalarning samaradorligi va intensivligini belgilaydi. Shunday qilib, ichki monitoring jarayonida aniqlangan bo'lajak o'qituvchilarning innovatsion pedagogik tajriba va ularning kasbiy va ijodiy kompetentsiyalarini shakllantirish darajasi to'g'risida yetarli darajada yuqori darajadagi bilimlari o'qituvchini innovatsion pedagogik tajribani rivojlantirishga maxsus tayyorlash zarurligini tasdiqlaydi.
REFERENCES
1. Глузман Н.А., Горбунова Н.В. Профессионализм педагога: успешность и карьера: монография. — М.: ИНФРА-М, 2019. — 314 с.
2. Кузьмина Н.В., Софьина В.Н. Акмеологическая концепция развития профессиональной компетентности в вузе: монография. — СПб.: Центр стратег. исслед., 2012. — 200 с.
3. Митина Л.М. Психология личностно-профессионального развития субъектов образования: монография. — М.; СПб.: Нестор-историк, 2014. — 376 с.
4. Игнатьева Г.А., Тулупова О.В. Педагогический опыт в универсуме инновационной культуры. [Электронный ресурс] URL: http://www.niro.nnov.ru/?id=672&&download=1. (дата обращения 27.07.2022).
5. Король А.Д. Педагогика диалога: от методологии к методам обучения: монография. — 2-е изд. — Гродно: Гродн. гос. ун-т, 2016. — 195 с.
