CC BY
1UDK 94(510)+(597):327 XITOY XALQ RESPUBLIKASI VA VYETNAM SOTSIALISTIK RESPUBLIKASI _O'RTASIDAGI MUNOSOBATLARNING KELAJAGIGA NAZAR_
B.F.Sharipov*
Tayanch so'zlar: xayian shiyu, ASEAN, bir kamar bir yo'l uch yo'q, bir dengiz yo'l, AQSH, Vyetnam, Xitoy
1991 yilda Vetnam va Xitoy o'rtasidagi munosabatlar normallashganidan beri Xitoy-Vyetnam munosabatlari tez sur'atlar bilan yaxshilandi, biroq bir qator nozik muammolar tufayli mamlakatlar o'rtasidagi munosabatlar vaqti-vaqti bilan sovuqlash bosqichiga kirdi. Janubiy Xitoy dengizidagi mojaro kelishmovchilikning eng muhim sababidir. O'zaro shikoyatlar may oyida Xaiyan Shiyu 981 burg'ulash platformasida sodir bo'lgan voqeaga olib keldi, bu esa Vyetnamda Xitoyga qarshi kayfiyatning misli ko'rilmagan o'sishiga olib keldi, shuningdek, 1979 yilgi urushdan beri ikki mamlakat o'rtasidagi munosabatlarning unchalik yaxshi emas edi, va shuning uchun yuqori darajadagi hamkorlikni tashkil etish va ishonchni mustahkamlashga urinishlarni kuchaytirish orqali yomonlashgan munosabatlarni tiklashga harakat qildi[1: 34]. Vetnam va Xitoy o'rtasidagi bir qator parametrlarni taqqoslashda yaqqol ko'rinadigan nomutanosiblikka qaramay, har ikki tomon to'liq miqyosdagi mojaro yuzaga kelgan taqdirda yo'qotadigan narsasi borligini yaxshi bilishardi. Hozirgi vaqtda Xitoy o'zining "Bir kamar va yo'l" tashabbusini amalga oshirishga intilmoqda Vetnam esa Xitoy strategiyasida muhim rol o'ynaydi[2: 119], chunki u ASEAN davlatlari orasida asosiy o'yinchilardan biri, Janubi-Sharqiy Osiyoga kirish eshigi, Xitoy tovarlari uchun eng muhim bozor, shuningdek Janubiy Xitoy dengizi mintaqasiga sezilarli ta'sir ko'rsatadigan davlatlardan biri. Shu bois Xitoy Vetnamni o'z siyosatiga mos holda saqlashga, shuningdek, Janubiy Xitoy dengizi ustidan o'z nazoratini o'rnatishga intiladi. Bu ikki qarama-qarshi maqsad Xitoydan janubiy qo'shnisiga nisbatan ehtiyotkor siyosat olib borishni va ikki davlat o'rtasidagi munosabatlarni yomonlashtirishi mumkin bo'lgan harakatlardan qochishni talab qiladi. 2014-2016 yillar oralig'ida Vetnamning AQShga nisbatan ma'lum bir burilishini hisobga olgan holda, Xitoyning Janubiy Xitoy dengizidagi mavjudligini qandaydir tarzda kuchaytirish uchun Xitoy hukumati Vetnamni orbitaga jalb qilish uchun o'z siyosati bilan Vetnam bilan iqtisodiy va infratuzilmaviy aloqalarni mustahkamlashga harakat qilmoqda[3: 320].
"Bir kamar - bir yo'l" va "Dengiz ipak yo'li" loyihalari ana shunday strategiyaga misol bo'la oladi. Vetnamning Xitoy bilan munosabatlarini bir-biriga zid deb ta'riflash mumkin. Bir tomondan, Xitoyning rivojlanish yo'li kuzatilishi kerak bo'lgan namunadir. Boshqa tomondan, tarixan Xitoy har doim Vetnam uchun tahdid bo'lib kelgan. Ayni paytda vetnamliklar "Bir kamar va yo'l" loyihasiga qiziqish bildirishmoqda, bu mamlakat iqtisodiyotiga foyda keltirishidan umidvor[4: 167]. Biroq, Xitoyning Janubiy Xitoy dengizidagi pozitsiyasi Vetnam hukumatini xavotirga solmoqda, ular o'z siyosatida "uch yo'q" (mamlakat hududida xorijiy harbiy bazalarni joylashtirmaslik, mamlakatning harbiy ittifoqlarda ishtirok etmaslik, Vetnamning uchinchi davlatlarga qarshi har qanday davlatlar bilan ittifoqlariga yo'q) tamoyiliga amal qilishni boshlashdi[5 ]. Shu munosabat bilan Xitoy bilan hamkorlikni mustahkamlash va mojarolarning oldini olish maqsadida Vetnam o'z manfaatlarini himoya qilish bo'yicha ko'p tomonlama va ko'p qirrali strategiyani davom ettirmoqda, bu esa keng
*Sharipov Baxodir Faxridinovich - Toshkent Davlat Sharqshunoslik universiteti Tayanch doktoranti.
«Yosh olimlar axborotnomasi» - «Вестник молодых ученых» - «The bulletin of young scientists» 136
ko'lamli texnikani o'z ichiga oladi. Vetnam Xitoy bilan bevosita hamkorlikni mustahkamlash va ikki davlat o'rtasidagi iqtisodiy aloqalarni rivojlantirishdan tashqari, mamlakatning harbiy qudratini mustahkamlash siyosatini ham olib borishgan, bu ikki yo'nalishda: chet eldan (jumladan, Rossiyadan) qurol sotib olish va mudofaa qudratini mustahkamlashdan iborat bo'lgan. sanoat[6: 243]. Biroq, Vetnamning harbiy faoliyati hozirgacha "uch yo'q" tashqi siyosat tamoyili bilan cheklangan, shuning uchun Vetnam asosiy o'yinchilarni tashqariga jalb qilish orqali Janubiy Xitoy dengizidagi hududiy bahsni xalqarolashtirish umidida tashqi siyosiy aloqalarini kengaytirishga katta e'tibor qaratmoqda. AQSh eng muhimi bo'lgan mojaroga. Biroq vetnamliklar AQSh prezidenti Donald Trampning Osiyo-Tinch okeani mintaqasidagi siyosatidan nima kutishni bilmasligini inobatga olib, ular ham Xitoy bilan normal munosabatlarni saqlab qolishga intilib, har ikki tomon bilan hamkorlikdan foyda olishni istaydi. Shunday qilib, Vetnam tinch-totuv yashash tamoyillariga amal qilgan holda Xitoy va AQSh bilan hamkorlikni davom ettirmoqda.
Bugungi kunda Vetnam hukumati oldida turgan asosiy muammo - bu o'z maqsadlariga erishish uchun o'z ixtiyoridagi tutqichlardan qanday foydalanishdir. Birinchi va eng hayratlanarlisi Xitoy va Vyetnam rahbariyatining navbatdagi sammit uchrashuvlaridir. 2006 yildan boshlab ikki tomonlama hamkorlik bo'yicha qo'shma boshqaruv qo'mitasi bosh vazir o'rinbosarlari darajasida faoliyat yuritib kelmoqda. Qo'mita har bir mamlakatda yiliga bir marta navbatma-navbat yig'iladi. 2011-yilda tomonlar Xitoy va Vetnam hukumatlari o'rtasida har tomonlama hamkorlik va sheriklik strategik munosabatlarini amalga oshirish dasturini, shuningdek, 2012-2016 yilga mo'ljallangan Xitoy va Vetnam o'rtasida savdo-iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirishning besh yillik rejasini imzoladilar[8].
Oliy darajadagi to'g'ridan-to'g'ri muloqotdan tashqari, turli darajadagi delegatsiyalarning tashriflari, mintaqaviy delegatsiyalar, turli mavzularda anjumanlar, sammitlar va forumlar va bundan tashqari, ikki davlat mudofaa vazirliklari o'rtasida aloqalarga ham alohida e'tibor qaratildi[8: 265]. 2010-yildan buyon vazir o'rinbosarlari darajasida strategik masalalar bo'yicha muloqotlar kabi aloqalar o'tkazib kelinmoqda. Vetnam rahbariyati bu uchrashuvlarning barchasini tashqi siyosatga ta'sir qilish vositasi sifatida ko'radi. Natijada ikki tomon ikki tomonlama munosabatlarning eng dolzarb masalalari oliy darajada muhokama qilinmasdan, balki maxsus ishchi guruhlar, ekspert komissiyalari va boshqalarga topshiriladigan, oliy darajadagi uchrashuvlar chog'ida oddiyroq masalalar muhokama qilinadigan holatga keldi. Vyetnam tashqi siyosati o'zaro manfaatli yechimlarni topishga qaratildi
Xulosa. Muallif ish natijalariga asoslanib, 1979 yildan hozirgi kungacha Vetnam va Xitoy o'rtasidagi munosabatlarning rivojlanish xarakterini aniqlanib Quyidagi xulosalar chiqarildi
1. Ikki davlat o'rtasidagi munosabatlarning ikki ming yillik tarixi ikki tomonlama munosabatlarning bugungi holatida muhim rol o'ynashda davom etmoqda.
2. Vetnam va Xitoy o'rtasidagi munosabatlarning so'nggi o'n yilliklari munosabatlarning rivojlanish vektoriga ko'plab omillar ta'sir ko'rsatadigan yuksalish va pasayish davrlari bilan tavsiflanadi;
3. Ikki davlat munosabatlarining hozirgi bosqichi bir-biriga ziddir.
Vetnam va Xitoyni solishtirganda, ikki davlat o'rtasidagi mutlaq nomutanosiblik hayratlanarli. Vetnam shimoliy qo'shnisiga nisbatan juda kichkina ko'rinadi: Vetnam aholisi o'rtacha Xitoy provinsiyasidan bir yarim baravar ko'p, hududi deyarli 30 baravar kichik, Xitoyning 2016 yilda YaIM 11,2 trillionni tashkil etdi. AQSH dollarini, Vyetnamda esa 202,6 mlrd dollarni tashkil etadi (farq 55 baravardan ortiq). Xitoyning 2018-yilda rejalashtirilgan harbiy byudjeti 175 milliard dollarni, Vyetnamniki esa taxminan 5 milliard dollarni tashkil etadi (35 barobar farq). G.M Lokshin yozganidek: "Vetnam "Geografiya zulmi" ga duchor bo'lgan davlatdir, bunda u o'z tarixining barcha bosqichlarida qo'shni Xitoy bilan taqdirini baham ko'rishni o'rganishdan boshqa iloji yo'q. Katta va qudratli davlatning kichikroq qo'shnisiga ta'sir o'tkazishi tabiiy hol, xuddi kichikroq davlat ham bu
ta'sirga qarshilik ko'rsatish va o'z mustaqilligini har ikkisi o'zaro ma'qul keladigan mavqega yetguncha saqlab qolish uchun har tomonlama harakat qilishi tabiiydir.
Adabiyotlar:
1. Бергер Я. М. Большая стратегия Китая в оценках американских и китайских исследователей // Проблемы Дальнего Востока. - 2006. - №1. - С. 34-51.
2. Бергер Я.М. Китай: экономико-географический очерк - М.: Государственное издательство географической литературы, 1959. - 119 с.
3. Бергер Я. М. Экономическая стратегия Китая / М.: ИД «Форум», 2009. — 320 с.
4. Богатуров А. Д., Аверков В. В. История международных отношений. 1945-2008: Учеб. пособие для студентов вузов. - М.: Аспект Пресс, 2010. - 167 с.
5. Ван И: Визит Си Цзиньпина во Вьетнам способствует созданию "сообщества с единой судьбой", имеющего стратегическое значение // Russian.news.cn URL: http://russian.news.cn/2015-11/08/c_134795305.htm (дата обращения: 13.05.2018).
6. Вьетнам в борьбе / Под редакцией Е.П. Глазунова и др. - М.: Наука, 1981. - 243 с.
7. Вьетнамо-китайские отношения и спорные территории // Новости Вьетнама URL: http://vietnamnews.ru/vietcin (дата обращения: 13.05.2018).
8. Глобализация экономики Китая / Ред. В.В. Михеев - М.: Памятники исторической мысли, 2003. - 265 с.
XITOYXALQ RESPUBLIKASI VA VYETNAMSOTSIALISTIKRESPUBLIKASI O'RTASIDAGIMUNOSOBATLARNINGKELAJAGIGA NAZAR
Mazkur maqolada Xitoy va Vyetnam davlatlari o'rtasidagi 1979-yildagi urushdan so'ng o 'zaro munosobatlari qanday bo 'lganligi. Urush tugaganidan so 'ng 1991-yilgi shartnomadan keying ikki davlatlar o 'rtasidagi munosobatlar qay darajada bo 'lganligi keltirilib o 'tilgan. Xitoy Vetnamga nisbatan har to,onlama ustun bo'lsada u bilan tashqi siyosatda ayniqsa janubiy Tinch okeani havzasida Vetnam bilan ehtiyotkorona munosobat olib birgan. Janubiy-sharqiy Osiyoga kirish eshigi vazifasi borligi Vetnamni yanada Xitoy uchun naqadar muhim qo 'shni ekanligini ayqniqsa Xitoy tovarlari uchun bozor rolini bajarishi Vetnamni mavqeini yanada oshirgan. Bundan tashqari ikki davlatlarning bir birining tashqi suyosati uchun qay darajada muhim va bog 'liqligidan kelib chiqib munosobatlarning yaxshilashga urinishlari yoritilib berilgan.
ВЗГЛЯД НА БУДУЩЕЕ ОТНОШЕНИЙ МЕЖДУ КИТАЙСКОЙ НАРОДНОЙ РЕСПУБЛИКОЙ И СОЦИАЛИСТИЧЕСКОЙ РЕСПУБЛИКОЙ ВЬЕТНАМ
В данной статье описываются отношения между Китаем и Вьетнамом после войны 1979 года. Кроме того, освещаются попытки улучшения отношений, основанные на важности и зависимости двух стран для внешней политики друг друга. После окончания войны был упомянут уровень отношений между двумя странами после соглашения 1991 года. Хотя Китай превосходит Вьетнам во всех отношениях, он поддерживает осторожные отношения с Вьетнамом во внешней политике, особенно в Южно-Тихоокеанском бассейне. Тот факт, что Вьетнам является воротами в Юго-Восточную Азию, показывает, насколько важен Вьетнам как сосед для Китая, а тот факт, что он играет роль рынка для китайских товаров, еще больше усилил позиции Вьетнама.
A VIEW ON THE FUTURE OF RELATIONS BETWEEN THE PEOPLE'S REPUBLIC OF CHINA AND THE SOCIALIST REPUBLIC OF VIETNAM
This article describes the relationship between China and Vietnam after the 1979 war. In addition, attempts to improve relations based on the importance and dependence of the two countries for each other's foreign policy are also highlighted. After the end of the war, after the 1991 agreement the level of relations between the two countries is mentioned. Although China is superior to Vietnam in all respects, it maintains a cautious relationship with Vietnam in foreign policy, especially in the South Pacific. The fact that Vietnam is the gateway to Southeast Asia shows how important Vietnam is as a neighbor to China, and the fact that it acts as a market for Chinese goods has further strengthened Vietnam's position.
