72ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-631-634
XITOY TILIDA AFSONA VA RIVOYATLAR
Islom Odil o'g'li Tojiboyev
Samarqand davlat chet tillar instituti talabasi
ANNOTATSIYA
Ushbu maqolada biz asosan Xitoyning afsonalarini, mif, va rivoyatlarni ko'rib, o'tishimiz mumkin bunda birinchi navbatda qadimgi yangi yil afsonasi, undan so'ng esa olamning yaratilishi ya'ni pangu va nyuva afsonasi ham Xitoy afsonalari tarkibida juda muhim iz qoldirgan. Biz afsonalar haqida ushbu maqolada yoritib o'tdik.
Kalit so'zlar: afsona, mif, rivoyat, afsonalar to'plami, yangi yil afsonasi, pangu va nyuva afsonasi.
KIRISH
Agar biz Xitoy davlatining afsonalariga qaraydigan bo'lsak, ushbu afsona va miflar mil.avv. V asrda vujudga kelgan. Qolaversa, har bir xalq noyob mifologiyani yaratadi, shuningdek ular oynada bo'lgani kabi, fikrlash tasvirini aks ettiradi. Ushbu bo'limda biz Xitoy tarixining afsonaviy belgilari bilan uchrashishimiz kerak. Afsona Xitoyda mil. Avv. 4000 yillikda paydo bo'la boshlaydi. Ularning birinchi afsona va rivoyatlari, dunyoning yaratilishi hamda pangu va nyuva obrazlari gavdalanishi nazarda tutiladi.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODLAR
Tarixdan ma'lumki, Afsona ham oz o'zidan paydo bo'lmagan, afsona va rivoyatlarning paydo bo'lishiga sabab dinning paydo bo'lishi bilan bog'liq. Shuningdek afsonalardan ba'zilari bizga allaqachon tanish misol uchun: ayol ilon, nyuva, imperatorlar Fusi va Xuangy. Dunyoning yaratilishi haqida afsona har bir xalqda bor. Bunday afsonalar bizning ongimizga singgadi balk, butun xitoy xalqiga ham yetib borgan. Ammo dunyoning yaratilishi haqidagi afsonalar haqida yana bir nuqtai nazar bor. Sharq yozuvchisining asarlariga ko'ra, Mircha Elilad, dunyoning yaratilishi haqidagi afsonalar Yangi yil bayramining marosimlarida ishlatilgan. Eliaidni tasdiqlagan odam, vaqtdan qo'rqadi, uning orqasida o'tmishdagi xatolar qoladi, uning oldida, noaniq va xavfli kelajak bo'ladi. Vaqtdan oldin qo'rquvdan xalos bo'lish uchun, bir kishi yangi yil marosimini yaratdi, unda dunyo qulab tushadi va yana maxsus sehrli formulalar yordamida qayta tiklandi. Shunday qilib, bir kishi
ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-631-634
gunohlardan ozod qilindi va kelajakda uni kutayotgan xavf-xatardan qo'rqib bo'lmadi, chunki keyingi yil avvalgilarga to'liq o'xshas hdir va shuning uchun u eng qadimgi kabi yashaydi. Bilamizki, bunday to'qima obrazlar hamda miflar o'z o'zidan kelib chiqmaydi. Qolaversa, xitoy afsonalari ko'rinishdan fantastik ko'rinishi mumkin lekin shunday yozilgandir. Bunga yana bir misol keltirish mumkin, masalan xitoy e'tiqodiga ko'ra, dunyo asl suvda yaratilgan, bu xitoy tilida "Xunun" deb nomlanadi. Bu suvda tartibsizlik dahshatli yirtqichlar bilan to'ldirilgan, uning paydo bo'lishi dahshatni keltirib chiqarardi: bu yirtqich hayvonlarning oyoqlari, tishlari va barmoqlari bor edi. Qizig'i shundaki, shunga o'xshash tarzda, aytib o'tilgan afsona va rivoyatlar talaygina. Bularga aytadigan bo'lsak,
• Buyuk to'fon
• Pangu va nyuva,
• Maymunlar qiroli haqida
• Ajdaho marvaridning afsonasi
• Koinotning yaratilishi
• Ayol oq ilon
• To'rt ajdar afsonasi
Bu kabi yirik afsonalar Xitoy xalqida hali ham og'izdan og'izga o'tib kelmoqda. Biz bundan aytishimiz mumkinki, qadimgi Xitoyda bir davlatda shunaqa urf-odat bo'lib, uni hech kim na o'zgartira olar edi na buzar edi. Hozirgi aytayotgan afsonamiz qizil ajdar va qizlar haqida. O'sha bir davlatning udumi shunday ediki, har yangi yil bayramida ya'ni (ifi^ xin nian) da o'sha maxluq kelib bir qizni olib ketar edi shuning bilan birga bu hol har yili bo'lib o'tar edi. Ammo keyingi yangi yil kelgan paytda dehqonlar o'sha marosimdan yuz o'girishadi. Hamda qo'zg'alon boshlanib ketadi buning sababi har yili keladigan ajdar bitta qizni olib ketar edi. Bunga Xitoy xalqi chiday olmadi. Keyinchalik dehqonlar o'sha maxluqqa qarshi bosh ko'tarishdi. Shuning bilan yangi yil kirib keldi va maxluqni ham kutishdi. Maxluq kelganicha barcha dehqonlar har xil uy ro'zg'or buyumlarini olib maxluq bilan jangga kirishga tayyor edi. O'sha maxluq va nihoyat keldi kimdadir bolta, kimdadir tesha, va yana kimdadir belkurak bor edi. Bu bilan maxluqni qo'rqitmoqchi bo'lishdi, lekin maxluqning terisi xuddi temirdek qattiq edi. Uni hech nima bilan yengishni iloji yo'q edi. Shundan so'ng ular bir qarorga kelishdilar va tunda, kunduzi fonus yoqib yurishadigan bo'ldi. Buning sababi esa o'sha kelgan maxluq qizil rangdan qo'rqar edi. Shuning uchun ham xitoyliklarning fikricha, qizil chiroq ularni o'sha maxluqdan saqlab qolgandir. Shuning bilan bir qatorda hozirgi kunda ham ular
ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 \ ISSUE 9 \ 2G21
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2G21: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2G2G-21: G.89
DOI: 1G.24412/2181-1385-2G21-9-631-634
shu qizil chiroq yoki qizil narsa. Tarixchilar qadimgi kunlarda Pangub va Nyuva turli qabilalarning xudolari bo'lgan, keyinchalik han xalqida sezganlar, shuning uchun ularning tasvirlari bir-biridan farqli o'laroq. Shunday qilib, Nyuva sig'imi Sichuanga va Xitoy imperiyasining janubi-sharqiy va pang kelsa, janubda taqsimlanganligi ma'lum. Tarixchilar qadimgi kunlarda Pangub va Nyuva turli qabilalarning xudolari bo'lgan, keyinchalik han xalqida sezganlar, shuning uchun ularning tasvirlari bir -biridan farqli o'laroq. Shunday qilib, Nyuva sig'imi Sichuanga va Xitoy imperiyasining janubi-sharqiy va pang kelsa, janubda taqsimlanganligi ma'lum. Ushbu afsona bizga tanish yarim-zonaviy bo'lmagan Nyue haqida hikoya qiladi
U koinotni tushunmadi, balki hamma narsani yaratmadi va yog'ochdan va loydan kesilayotgan barcha odamlar edi. U o'lishi bilan yaratilgan mavjudotlarni ko'rib, avlodni tark etmaslik va er tezda bo'shatiladi, u odamlarga o'zgacha nikoh marosimlarini yaratdi. Yuqorida aytib o'tilganimizdek, xitoyliklar bir odamning boshi va qo'llari va ilon tanasi bilan bir shakl shaklida yalang'och tasviriydi. Uning ismi "ayol - ulitko kabi mavjudot" degan ma'noni anglatadi. Qadimgi xitoyliklar terini yoki qobiqni (uy) almashishga qodir bo'lgan ba'zi mollyuskalar, hasharotlar va sudraluvchilar, va hatto boqiylik kuchiga ega ekanligiga ishonishgan. Shuning uchun yalang'och, 70 marta qayta-qayta tug'ilsa, 70 marta koinotni o'zgartirdi va uning qayta tug'ilishida olib borgan ko'rinishi er yuzida yashovchi barcha mavjudotlarni keltirib chiqardi. Nyu-nyuvning ilohiy kuchi shunchalik katta bo'lganiga ishonishganki, hatto uning stajirovkasidan (ichak) 10 ta xudolar tug'ildi. Nyu-nyuvning asosiy manzili bu insoniyatni yaratgan va baland va pastroq odamlarni eng yuqori va pastroq holga keltirganlar: samoviy va er yuzidagi imperatorlarning rangi) va keyinchalik ularning avlodlari hukmronlik qilishdi imperiyaning tepasi; Yalang'och bo'laklardan kelib chiqqanlar, yalang'och holda yalang'och holda arqon yordamida dehqonlar, qullar va boshqa qo'l ostidagilar paydo bo'ldi. Boshqa miflarga ko'ra, Nyuva samoviy olov va to'fonlarning barchasini yo'q qilib, falokat paytida erni o'limdan qutqardi. Ma'buda ko'p jonli toshlarni yig'ib, eritib, samoviy teshiklarni chayqab, suv va olov erga quyildi. Keyin u oyoqlarini ulkan toshbo'ron va bu oyoqlari bilan, ustunlar kabi osmonni tanladi. Shunga qaramay, osmon biroz qaradi, er o'ng tomonda edi, osmon esa ketdi. Shuning uchun, O'rta Shohlikning janubi-sharqidagi daryolar. Uning akasi Fusi Nyuvaning turmush o'rtog'i deb ishoniladi (bu birinchi imperatorlardan biri bilan aniqlangan). Ular ko'pincha bir-birlariga yoki bir-birlariga qarama-qarshi ilon dumlari tasvirlangan. Nyuvaning qo'lida ushlab turadigan belgisi - bu kompas. Uning shon-sharafida ibodatxona qurildi, bu bahorning ikkinchi oyida, mo'l-ko'l qurbonlar olib kelindi va uning o'z
ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-631-634
qismida sevgi va nikoh ma'budasi tashkil etildi. Buning natijasida Millilaning Xitoyda yalang'och va Fusi tasviri qabrlarni himoya qilish uchun qabr toshlariga ham o'yilgan.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Yaratilgan dunyo xitoyliklar uchun bir-biridan turli xil masofada joylashgan tabiiy ob'ektlar ro'yxati emas edi, ammo ko'p sonli ruhlar bilan to'ldirilgan. Har bir qayg'uda, har bir jinoyatda va har bir o'rmonda yaxshi yoki yovuz ruhlar afsonaviy tadbirlar bilan uyg'unlashgan. Xitoyliklar uzoqroq antik davrda bunday voqealar sodir bo'lganiga ishonishdi va shuning uchun tarixchilar bu afsonalar ushbu afsonalarni haqiqiy tarixiy voqealar bilan tenglashtirishdi. Ammo qo'shni aholi qishloqlarida bir xil afsonani turli yo'llar bilan aytish mumkin, yozuvchilar, uni turli odamlardan eshitib, turli xil afsonalarga kirishdi. Bundan tashqari, tarixchilar ko'pincha, ularni kerakli nuqtai nazar bilan topshirishga urinayotgan vintage afsonalarini qayta tiklaydilar.
XULOSA VA TAKLIFLAR
Shunday qilib, afsonalar tarixiy voqealarda to'qilgan va uzoq vaqt afsonaviy afsonalarda xitoylik sulolalari uchun zamonaviy bo'lishgan. Xitoy afsona va miflari asosan fantastik janrda o'quvchi ongida abadiy qoladi.
REFERENCES
1. www.warbletoncouncil.org
2. www.uz.m.wikipedia.org
3. www.moscsp.ru
4. www.uz.wikiqube.net
