XITOY OG'ZAKI NUTQIDA RAD ETISH UCHUN FOYDALANILADIGAN BIRIKMALAR Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

XITOY OG'ZAKI NUTQIDA RAD ETISH UCHUN FOYDALANILADIGAN BIRIKMALAR

d 10.24412/2181-1784-2021-1-51-57

Badalbaev Dilshod Farxod o'g'li

TDSHU Xitoy filologiyasi kafedrasi o'qituvchisi, dilixiade@gmail .com

Annotation. In this article, we will take a closer look at the conjunctions used in rejection that are directly used in the Chinese spoken language. The main purpose of this article is to learn how to refute the opinion of the other party in a speech. This is because we learn how to correctly translate the compounds, we encounter in dialogues

Key words and phrases. Deny, to refuse, MJM^^^M, ^F^T, f£fUL

Annotatsiya.Ushbu maqolada bevosita xitoy og'zaki tilida ishlatiladigan rad etish uchun foydalaniladigan birikmalar bilan yaqindan tanishib o'tamiz. Ushbu maqoladan ko'zlangan asosiy maqsad og'zaki nutqda qarshi tomonning fikriga rad javob berishlarni o'rganishdir. Zero, bu orqali dialoglarda uchragan birikmalarni to 'g'ri tarjima qilishni o 'rganamiz.

Tayanch so 'zlar va iboralar. Rad, inkor, MJM^^^, ^^ST, fffUL,

KIRISH

Inkor — ketma-ket kelayotgan 2 bosqich (holat) o'rtasidagi bog'liqlik va vorislikni ifodalovchi falsafiy tushuncha. Inkor — ob'yektning o'zgarishi sharti bo'lib, unda ba'zi elementlar shunchaki yo'qolmay, balki yangi sifatda sakdanib qoladi. Keng ma'noda — biror o'zgarish, taraqqiyotni o'z ichiga oluvchi muhim bosqich, lahza (moment)ni ifodalaydi. Olamdagi har qanday o'zgarishda, albatta, inkor lahzasi bo'ladi, uni chetlab o'tish mumkin emas. Mac, taraqqiyotning istalgan bir bosqichi ikkinchi bosqich uchun zamin tayyorlaydi.

Inkor tushunchasi inkorni inkor qonunining eng muhim belgisi, yangi bilan eskini bog'lovchi asosiy bo'g'in hisoblanadi. [5.20]

ASOSIY QISM

Ana endi biz quyida xitoy og'zaki nutqida qanday inkor formalari mavjud ekanligi, ular gaplarda qay shaklda kelishi xususida alohida to'xtalib o'tamiz: ft*®ban bu dao

Izoh:

o

Qarshi tomonning iltimos yoki talabini rad etishni bildirib, "qo'lidan kelmaslik", "bajara olmaslik", "uddalay olmaslik" ma'nolarini beradi.

Misollar:

£: ft*®, ?

A: Mobodo militsiya sendan bo'lim mudiri mashinada odam urib yuborganini so'rasa, men qildim deb aytgin.

B: Bunday qila olmayman, meni qo'rqita olmaysan.

BMknrn, »^amm^m^ ? ft*®!

Sizlar boyligingizdan mag'rurlanib, bizni o'yinchoqlar bozoridan siqib chiqarmoqchimisiz? Bunday qila olmaysiz!

£: H^-m—w, ft*®!

A: Agar sen biz uchun ish qilsang, biz seni qalt etmaymiz.

B: Men faqat oldinga intilaman, taslim bo'lmayman, taslim bo'lishim kerak, unday qila olmayman! [7.35]

bie lai zhe yl tao

Izoh:

Ma'lum bir insonning xatti-harakatini qabul qila olmaslik yoki unga ishonmaslikni bildiradi.

Eslatma:

1) 2) ttw^^f^^gn-

Odatda rad etish yoki to'xtatish uchun foydalaniladi. 2) Tanqid yoki ayblash ma'nosida keladi.

Misollar:

A: Bu ishni sizning qo'llab-quvvatlashingiz bo'lmasa, muaffaqiyatli tugata olmas edik. Bu bizning mahsulotlarimizdan, marhamat oling. B: Yo'q, yo'q, bu oddiy ish, bunday qilmang!

^: («^^amx^, mrnm^rn!

A: U aytishicha, mablag' juda ham tig'iz ekan, vaqtinchalik maosh bermay turarkan.

B: U bunday qilmasin, u agar bizni oylikni qirqsa, bizdan ko'radi. [7.59] WTbubi le

Izoh:

Kerak emas, hojati yo'q, shart emas ma'nolarini bildiradi.

Eslatma:

1) o 2) f

Ba'zi hollarda "ning o'zi ham kelishi mumkin. 2) Qarshi tomonning samimiy taklifini rad etib, ba'zida sovuq ohangda javob qaytarishda ishlatiladi.

Misollar:

¥: mm^mm^mnmt ? £ : tEgfrir^^ °

A: Uydan ko'chayotganingda bizning yordamimiz kerakmi? B: Kerak emas, men allaqachon uy ko'chirib beruvchi firmani chaqirganman. [7.121]

mei menr

Izoh:

Imkoniyat yo'qligini bildiradi. "Iloji yo'q" deb tarjima qilinadi.

Eslatma:

Ko'proq rad etish yoki inkor qilishda qo'llaniladi.

Misollar:

Sen shu ahvolingda aktyor bo'lmoqchimisan? Iloji yo'q

£ : ША ! Ш^&ШТо

A: U bu harajatlarni qoplay olmasligini aytib yubordi.

B: Iloji yo'q, u shundoq ham hech nima qilayotgani yo'q [6.87]

^fftl qù nï de

Izoh:

Qarshi tomonning gapini rad etib, boshqa bu haqida og'iz ochmaslikni bildiradi. "Ey, borey", ''bu haqida bir og'iz ham gapirma" deb tarjima qilinadi.

Eslatma:

Ko'proq qizlar tomonidan ushbu ibora qo'llaniladi.

Misollar:

¥ : rnm^mm, £:!!

A: Uni bunchalar yaxshi ko'rmasang, u bilan o'rtoq bo'lmoqchimisan? B: Ey, borey, bunday hazillashma

A: Uy sotib oldik, ana endi kuyov kelsa, bo'ldi.

B: Ey qo'ysangizchi, men qachon sizga turmush quraman deb va'da bergan edim. [7.91]

zàishuô ba

Izoh:

Keyinchalik bu haqida o'ylab ko'rishni yoki "chiroyli" qilib rad etishni bildiradi. "Keyin gaplasharmiz", "yana gaplasharmiz" deb tarjima qilinadi.

Misollar: ¥ :? £ : ЩЪТШШо

A: Yangi mashina sotib olishni xoxlaysanmi? B: Pul bo'lganda yana gaplashamiz.

54

¥ : ? £ : ПШо

A: Biz yana qachon uchrashamiz? B: Yana bir gaplasharmiz. [7.142] XULOSA

Ushbu maqoladan shuni xulosa qilishimiz mumkinki, xitoy og'zaki nutqida qarshi tomonning gap so'zini, taklifini rad qilishning turli usullari mavjud ekan. Biz bunday usullardan bir qismini ko'rib chiqdik, xalos. Bunga o'xshash turdagi birikmalar nutq ichida talaygina topiladi. Eng muhimi, ba'zi bir birikmalar so'zma -so'z tarjima qilinganda, boshqacha ma'no, lekin birga kelganda esa boshqa ma'noni bildirib kelyapdi. Xitoy og'zaki nutqida ham chalg'ituvchi qism ham aynan shu sanaladi. Shunday muammolarga duch kelganda, eng asosiysi bu birikmani atroflicha tahlil qilish maqsadga muofiq bo'ladi. Yuqoridagi maqola orqali bir nechasini ochib berishga harakat qildik xalos.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. Abduazizov A. Tilshunoslik nazariyasiga kirish. - Toshkent: Sharq, 2013.

2. Hojiev. А. Tilshunoslik termmlarming izohli lug'ati. - T: O'zbekiston Milliy Entsiklopediyasi, 2002.

3. Семенас А.Л. Лексика китайского языка. - Москва: Восток-Запад, 2005.

4. O'zME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

5. Sultanova L.A. Xitoy tili leksikologiya. - Toshkent, 2015. - 102-bet

6. А.А. Каримов Счётные слова в китайском языке (лексико-семантический, структуральный и функциональный анализ)

7. А. А. Каримов Хитой тилида инкор "Fan va texnologiyalar nashriyoti-matbaa uyi" 2020

8. Рихсиева, Г. Ш. (2014). ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИ РЕЙТИНГИ-СИФАТ ВА ТАРА^КИЁТ ОМИЛИ. Oliy ta'lim taraqqiyoti istiqbollari= Perspectives of higher education development= Перспективы развития высшего образования: To 'plam № 2/ma'sul muharrir MA Rahmatullayev.-Издателъство: Vita Color Т.: 2014.-161 b., 29.

9. Омонов, К. Ш. (2019). Stereotype phrases and their place in providing formality to the text. Молодой ученый, (28), 259-261

feR О

10. Хашимова, С. (2019). On some features of teaching foreign language for students of non-philological areas at the initial stage. Евразийское Научное Объединение, (1-6), 334-338.

11. Халмурзаева, Н. Т. (2020). ТИПОЛОГИЯ ЯПОНСКОГО КОММУНИКАТИВНО-ДЕЛОВОГО ЭТИКЕТА. Вестник науки и образования, (14-2 (92)).

12. Рихсиева, Г. Ш. (2014). ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИ РЕЙТИНГИ-СИФАТ ВА ТАРАОДИЁТ ОМИЛИ. Oliy ta'lim taraqqiyoti istiqbollari= Perspectives of higher education development= Перспективы развития высшего образования: To 'plam № 2/ma'sul muharrir MA Rahmatullayev.-Издателъство: Vita Color Т.: 2014.-161 b., 29.

13. Abbasi, S., & Mirzakhmedova, K. (2021). THE CULTURAL COMMONALITIES OF IRAN AND UZBEKISTAN (From the perspective of the Persian language and literature history). Journal of Central Asian Social Studies, 2(01), 1-8.

14. Abdullaevna, N. S. (2020). Lexical-semantic and cognitive specifics of political discourse (based on si jinping's speeches). ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 10(5), 1086-1092.

15. Abdullayevna, H. S. (2020). Peculiarities of the formation of animated nonsignificant using suffixing in the modern chinese language. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 10(5), 1504-1511.

16. Hashimova, S. A., & Nasirova, S. A. (2021). FEATURES OF FORMING OF ANIMATED NOUNS WITH THE AFFIXES IN MODERN CHINESE LANGUAGE. Journal of Central Asian Social Studies, 2(04), 1-10

17. Khalmurzaeva, N. T. (2020). Peculiarities of intercultural understanding in Uzbek and japanese verbal communication. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 10(11), 1473-1481.

18. Mirzakhmedova, H. V., Omonov, K. S., & Khalmurzaeva, N. T. (2021). METHODS OF IMPROVING LANGUAGE SKILLS USING MEDIA SOFTWARE. Journal of Central Asian Social Studies, 2(03), 47-55.

19. Mirzakhmedova, K. V. (2021). Comparative Analysis of General Words-Terms In Persian and Uzbek Languages. Psychology and Education Journal, 58(1), 10501056.

20. Nasirova, S. A. (2020). CONCEPTS OF ФШ &Ш" CHINESE DREAM" AND Щ ^ Ш Л Ш " COMMUNITY OF THE ONE FATE OF HUMANITY"-A LINGUISTIC AREA. Journal of Central Asian Social Studies, 1(01), 05-14.

56

feR О

21. Nasirova, S. A., Hashimova, S. A., & Rikhsieva, G. S. (2021). THE INFLUENCE OF THE POLITICAL SYSTEM OF CHINA ON THE FORMATION OF SOCIAL AND POLITICAL TERMINOLOGY. Journal of Central Asian Social Studies, 2(04), 10-17.

22. Omonov, Q. S. (2019). THE WAYS OF OFFICIALISATION OF THE DOCUMENTS AND THE PROBLEM OF LEGITIMIZATION OF THE TEXT. Научные вести, (7), 43-51.

23. 2008Щ

24. ЖШ> 2009 Щ

25. htpp: //www.baidu.com/ (XXR maxsus qidiruv sayti)

26. htpp: //www.cdmd.cnki.com.cn/ (XXR ilmiy tadqiqotlar sayti)