CC BY
5R
0
XITOY OG'ZAKI NUTQIDA ILOJSIZLIKNI IFODALASHDA FOYDALANILADIGAN BIRIKMALAR
d https://doi.org/10.5281/zenodo.7332736
Badalbaev Dilshod Farxod o'g'li
Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti "Xitoy filologiyasi" kafedrasi o'qituvchisi dilixiade@gmail.com
Abstract.In this article, we will take a closer look at the compounds used to express helplessness in spoken Chinese. The main goal of this article is to be able to express helplessness to the other side in oral speech. After all, through this, we will learn to correctly translate the combinations encountered in dialogues. Key words and phrases:
Impossibility; to refuse; fr^fiMJ; ffifrU; PfcT> ¿&0M Annotatsiya.
Ushbu maqolada bevosita xitoy og'zaki tilida ishlatiladigan ilojsizlikni ifodalashda foydalaniladigan birikmalar bilan yaqindan tanishib o'tamiz. Ushbu maqoladan ko'zlangan asosiy maqsad og'zaki nutqda qarshi tomonga ilojsizlikni ifodalay olishdir. Zero, bu orqali dialoglarda uchragan birikmalarni to'g'ri tarjima qilishni o'rganamiz. Tayanch so'zlar va iboralar:
Ilojsizlik; rad etishlik; jfr^MJ; DfcT> &0M
KIRISH
Xitoy xalqi azaldan qarshi tomonning iltimosini to'g'ridan-to'g'ridan rad etishni xoxlamaydi. Ular rad etish o'rniga ilojsiz ekanligini ifodalashga harakat qiladilar. Biz esa ana shunday iboralarning ishlatilinishi, uning eslatmasi hamda misollarini keltirishga harakat qilamiz. Zero, ushbu birliklar orqali ilojsizlik holatini bildirish imkoniyati yaratiladi. [5.20] ASOSIY QISM
Ana endi biz quyida xitoy og'zaki nutqida qanday ilojsizlik formalari mavjud ekanligi, ular gaplarda qay shaklda kelishi xususida alohida to'xtalib o'tamiz:
^.....^TW bu......buxing
Izoh:
Majburan shunday qilganligini ko'rsatadi. "Qilmasam bo'lmasdi" deb tarjima qilsa bo'ladi. Eslatma:
Chorasizlik manosida keladi. Misollar:
(1)
(2) ttm&^im0 [6.20]
fo^M ban bu dao
"Uzbekistan-China: development of R VOLUME 2 | SPECIAL ISSUE 26
cultural, historical, scientific and Q ISSN 2181-1784
economic relations" SJIF 2022: 5.947 | ASI Factor = 1.7
Izoh:
Qarshi tomonning iltimos yoki talabini rad etishni bildirib, "qo'lidan kelmaslik", "bajara olmaslik", "uddalay olmaslik" ma'nolarini beradi. Misollar: (1)
(3)
[6.120]
^^......buzhi......caihao
Izoh:
Chora yo'qligi, juda ham qiyinligiga urg'u beradi. "Nima qilsa yaxshi bo'lishini bilmayman", "nima qilishga boshim qotib qoldi" deb tarjima qilsa bo'ladi. Eslatma: 1) 2)
1) Nuqtalar o'rniga odatda savol jumla qo'yiladi. 2) Ba'zi hollarda tushib qolishi mumkin. Misollar: (1)
(2) [6.24]
chui le
Izoh:
Ishning muvaffaqiyatsiz tugashi yoki sevgining barbod bo'lishini bildiradi. "Tugadi", "tamom",
"o'xshamadi" deb tarjima qilsak bo'ladi.
Misollar:
(1) w
?
(2) W:imm^№Mmm?
o [7.45]
jiu zheyangba
Izoh:
Maslahat yoki o'ylab bo'lgandan keyin, ma'lum bir to'xtamga kelishni bildiradi. "Shunday
bo'laqolsin" deb tarjima qilinadi.
Eslatma:
1) ffflf^üi^^AWiÄo 2) -tfflfl^tt^^^o 3) WBtWTO^^ii
(1) Rozi bo'lishlik yoki qarshi tomonning fikrni qo'llash uchun foydalaniladi. 2) Odatda so'zlovchi o'z gapini tezroq gapirib bo'lishini anglatadi. 3) Ba'zida chorasizlik ma'nosini bildiradi. Misollar:
(1)
£:
(2)
£:
(3)
£:
ft,
[7.87] méi bànfa
Izoh:
O'zini biror-bir ish yoki holatga nisbatan kuch ishlata olmasligini bildiradi. "Chorasizman",
"boshqa iloj yoq", "majburmiz" deb tarjima qilinadi.
Eslatma:
1) "2)
1) Ba'zi holatlarda "W^^^fe" deb ritorik so'roq jumla shaklida ham keladi. 2) Chorasizlik ma'nosiga ega. Misollar: (1)
(2)
Î^Â méishangliang
Izoh:
Hech qanday maslahat yoki sharoitni tushuntirishning hojati yo'qligini bildiradi. "Iloji yo'q", "maslahatlashishning xojati yo'q" deb tarjima qilinadi. Misollar: (1)
£
(2) ¥ £
[7.99]
méi xi
Izoh:
Hech qanday umid yo'qligini, amalga oshira olmaslikni anglatadi. Misollar: (1)
méi zhé
Izoh:
S^feo
£
(2) ¥
£
'Uzbekistan-China: development of R VOLUME 2 | SPECIAL ISSUE 26
cultural, historical, scientific and Q ISSN 2181-1784
economic relations" SJIF 2022: 5.947 | ASI Factor = 1.7
Chorasizlikni bildiradi. Misollar:
(2)
£: ti-f^R^têBèT. [7.102]
^......^^^ ná......méi bànfa
Izoh:
Biror-bir shaxsga nisbatan hech qanday yaxshi chora topa olmaslikni bildiradi. ".....hech narsa
qilib bo'lmaydi" deb tarjima qilinadi. Eslatma:
Chorasizlik ma'nosida keladi. Misollar: (1) (2)
[7.87]
^^^^ ná bù qilái
Izoh:
Biror-bir odamning imkoniyatlari ma'lum bir ishni qila olishga yetmasligini bildiradi. "Qila olmaydi", "bajara olmaydi" deb tarjima qilinadi. Misollar: (1)
(2) jm?
ifêi......m shei ràng......ne
Izoh:
1) 2) ii^fÉiio
(1) O'zining qilayotgan ishlarining sababini ko'rsatadi. 2) Qilgan xatosining sababini ko'rsatadi. Eslatma:
1) Birinchi marotaba qo'llanganda chorasizlik ma'nosida keladi. 2) Ikkinchi marotaba qo'llanganda esa norozichilik ma'nosida keladi.
Misollar:
(1)
(2) ¥
£ o
(3) ¥
£
(4) ¥
£ [8.20]
...... shi dào rújin, ye zhïhao.
44
'Uzbekistan-China: development of Ц VOLUME 2 | SPECIAL ISSUE 26
cultural, historical, scientific and Q ISSN 2181-1784
economic relations" SJIF 2022: 5.947 | ASI Factor = 1.7
Izoh:
Ishning rivojlanishi ko'ngildagidek bo'lmasa-da, lekin uni qabul qilish yoki ko'nishga majbur
ekanligini ifodalaydi.
Eslatma:
Chorasizlik ma'nosiga ega bo'ladi. Misollar: (1)
Ti7o (2)
[7.89]
shuöding le
Izoh:
Ish hal bo'lganligini, uni o'zgartirishning iloji yo'qligini bildiradi. Misollar: (1)
(2)
#7 suàn le
Izoh:
Unday qilmaslik kerakligini, undan voz kechish hamda uning ortidan quvmaslikni bildiradi.
"Bo'ldi", "bas" deb tarjima qilinadi.
Eslatma:
1) ^fflfi^^^Io 2) WBtW^ÎPTOÉ^no
1) Nasihat qilishda yoki tinchlantirish paytida ishlatilinadi. 2) Ba'zida chorasizlik ma'nosiga ham ega bo'ladi. Misollar: (1)
(2)
(3)
[8.12]
XULOSA
Ushbu maqoladan shuni xulosa qilishimiz mumkinki, xitoy og'zaki nutqida qarshi tomonning gap so'zini, taklifini rad qilib , ilojsizlikni turli usullari mavjud ekan. Biz bunday usullardan bir qismini ko'rib chiqdik, xalos. Bunga o'xshash turdagi birikmalar nutq ichida
45
К
0
talaygina topiladi. Eng muhimi, ba'zi bir birikmalar so'zma-so'z tarjima qilinganda, boshqacha ma'no, lekin birga kelganda esa boshqa ma'noni bildirib kelyapdi. Xitoy og'zaki nutqida ham chalg'ituvchi qism ham aynan shu sanaladi. Shunday muammolarga duch kelganda, eng asosiysi bu birikmani atroflicha tahlil qilish maqsadga muofiq bo'ladi. Yuqoridagi maqola orqali bir nechasini ochib berishga harakat qildik xalos.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR (REFERENCES)
1. Abduazizov A. Tilshunoslik nazariyasiga kirish. - Toshkent: Sharq, 2013.
2. Hojiev. А. Tilshunoslik terminlarining izohli lug'ati. - T: O'zbekiston Milliy Entsiklopediyasi, 2002.
3. Sultanova L.A. Xitoy tili leksikologiya. - Toshkent, 2015. - 102-bet.
4. Семенас А.Л. Лексика китайского языка. - Москва: Восток-Запад, 2005.
5. 2008 ^
6. 2009 ^
7. Назарова, С. А. (2016). Проблема формирования лексической компетенции студентов в процессе обучения китайскому языку в научно-методической литературе. Преподаватель XXI век, 3(1), 93-99
8. Dana, K. A. (2020). The Influence of the Persian Civilization on the Vocabulary of the Chinese Language during the Great Silk Road. In Языки и миграция в условиях глобализации (pp. 103108).
9. Рахматуллаева, Д. М. (2021). Шi/Sin^ii^^iiM. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, /(Special Issue 1), 344-348.
10. Badalbaev, D. F. O. G. L. (2021). XITOY OG'ZAKI NUTQIDA RAD ETISH UCHUN FOYDALANILADIGAN BIRIKMALAR. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 1(Special Issue 1), 51-57.
11. Badalbayev, D. F. O. G. L. (2021). XITOY OG 'ZAKI NUTQIDA KONSTRUKSIYALI BIRIKMALARNING O 'RNI VA XUSUSIYATI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 1(Special Issue 2), 250-255.
12. Rakhmatullaeva, D., Badalbayev, D. (2022). CHINESE PHONETIC PRONUNCIATION OF UZBEK STUDENTS AN ITS TEACHING. ASEAN Journal on Science & Technology for Development: 39 pp. 393-399 (4).
13. Dana, K. A. (2020). The Influence of the Persian Civilization on the Vocabulary of the Chinese Language during the Great Silk Road. In Языки и миграция в условиях глобализации (pp. 103108).
14. Sultanova, L. A. Role Of Phonetic Borrowing In The Formation Of Medical Terms In The Chinese Language.
15. Юсупова X,. Особенности образования существительных при помощи аффиксов с негативным оттенком в современном китайском языке. American Journal of Social Science and Education Innovations. IMPACT FACTOR: 5.5. (ВАК)
16. Насирова, С. А., Хашимова, С. А., & Рихсиева, Г. Ш. ВЛИЯНИЕ ПОЛИТИЧЕСКОЙ СИСТЕМЫ КИТАЯ НА ФОРМИРОВАНИЕ ОБЩЕСТВЕННО-ПОЛИТИЧЕСКОЙ ТЕРМИНОЛОГИИ. Ответственный редактор, 162.
17. Mirzaxmedova, H. (2020). TERMS MADE FROM THE ORIGINAL IRANIAN VOCABULARY IN PERSIAN. Philology Matters, 2020(1), 137-145.
18. AMANOV, K. (2015). THE MATTER OF DIVIDING AGES IN HISTORY OF TURKIC OFFICIAL METHOD. Turkish Studies (Elektronik), /0(12), 57-68.
к
о
19. Khalmurzaeva, N. T. (2020). Peculiarities of intercultural understanding in Uzbek and japanese verbal communication. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 70(11), 1473-1481.
20. Abdullaevna, N. S. (2020). Lexical-semantic and cognitive specifics of political discourse (based on Si Jinping's speeches). ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 70(5), 1086-1092.
21. Abdullayevna, H. S. (2020). Peculiarities of the formation of animated nonsignificant using suffixing in the modern Chinese language. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 70(5), 1504-1511.
22. Хашимова, С. А. (2020). ОСОБЕННОСТИ ОБРАЗОВАНИЯ РЕЗУЛЬТАТИВНЫХ ГЛАГОЛОВ ПРИ ПОМОЩИ СУФФИКСАЦИИ В КИТАЙСКОМ ЯЗЫКЕ. In Страны. Языки. Культура: сборник материалов Ш-й международной научно-практической конференции/Под ред. проф. Абуевой ННМахачкала: ДГТУ. 391 с (p. 361).
