XITOY OG'ZAKI NUTQIDA KONSTRUKSIYALI BIRIKMALARNING
O'RNI VA XUSUSIYATI
Badalbayev Dilshod Farxod o 'g'li
dil ixiade@gmail.com TDSHU Xitoyshunoslikfakulteti, Xitoy filologiyasi kafedrasi stajor-o 'qituvchisi
ANNOTATSIYA
Ushbu maqolada bevosita xitoy og'zaki tilida ishlatiladigan konstruksiyali birikmalar bilan yaqindan tanishib o'tamiz. Ushbu maqoladan ko'zlangan asosiy maqsad og'zaki nutqda ularning ishlatish usullarini o'rganishdir. Zero, bu orqali dialoglarda uchragan birikmalarni to 'g'ri tarjima qilishni o 'rganamiz.
Kalit so'zlar: birikma, konstruksiya, nutq, ШМ.....НЕ, sftfE.....М&ШМ,
м......шшм, ш......ёгт
АННОТАЦИЯ
В этой статье мы более подробно рассмотрим соединения, которые используются непосредственно в разговорной китайской речи. Основная цель этой статьи - научиться использовать их в устной речи. Таким образом мы узнаем, как правильно переводить соединения, встречающиеся в диалогах.
Ключевые слова: связь, конструкция, речь, ШМ.....НЕ, ^^■■■■М&ШМ,
м......ш^ж, ш......ЙЪТ
ABSTRACT
In this article, we will take a closer look at the construction compounds used directly in the Chinese spoken language. The main purpose of this article is to learn how to use them in oral speech. In this way, we learn how to correctly translate the compounds encountered in dialogues.
Keywords: connection, construction, speech, ШМ.....НЕ, ^FfE-- М&ШМ,
м......шшм, ш......ЁгТ
Chet tilini o'rganish jarayonida quyidagi holat nisbatan qiyin hisoblanadi. Ma'lum bir sodda gap ko'rinishidan tushunarli bo'ladi-yu, lekin asl ma'nosini chiqarish biroz mushkul sanaladi. Bunday gaplarni, albatta, kerakli kitoblar yordamida tahlil qilgan holda anglab olamiz. Masalan, ma'lum bir gapni yoki dalilni tasdiqlab, odamlar shunga ahamiyat berishlari kerakligini bildirish uchun (to'g'ridan-to'g'ri tarjimasi: "sen gapirma") iborasini ishlatishadi. Xitoy tilini
o'rganuvchi esa bu gapni eshitib ajablanishi tabiiy, albatta, va u ichida "men nima dedim, nima uchun gapirmasligim kerak" deb o'ylaydi.
Og'zaki nutqdagi qolipli konstruksiya va iboralarni qanday qilib aniq tushuntirish mumkinligi sohadagilaruchun mushkul savollardan biri sanaladi. Chunki, juda ko'p birikmalar odatda grammatik qoidalarga har doim ham mos tushavermaydi. Soha vakillari hamda til o'rganuvchilar shu kabi muammolarga duch kelganda, o'zining hissiyotlariga tayangan holda, ba'zan to'liqligicha haqiqatga mos tushmaydigan xulosalarga kelishadi.
Ko'p yillar davomida chet elliklar uchun xitoy tili sohasida faoliyat olib bordik va yuqorida bayon etilgan muammolarga tez-tez uchrab turdik. Ushbu maqola orqali og'zaki nutqdagi qolipli konstruksiya va iboralarini tushuntirishga urindik va albatta, bu xitoy tilini o'rganuvchilar uchun yordam bo'ladi, - deb umid qilamiz. [3, S.21] Quyida esa bir necha konstruksiyali birikmalar xususida so'z olib boramiz.
^.....ffife^fá ba.....fangzai yibian
Izoh:
Vaqtincha qila olmaslik yoki bu haqida o'ylamaslik (fikrlamaslik)ni bildiradi. "Buni bir chekkaga qo'yib turaylik" deb tarjima qilinadi.
Eslatma:
......
Agar ega bilan kelganda, "•••• ko'rinishida kelishi ham mumkin.
Misollar: (1) (2)
[4, S.45]
MJñ.....№ bié shi .... ba
Izoh:
o
Qandaydir ish sodir bo'lganligini taxmin qilishni bildiradi. "Shunday bo'lmagan bo'lsin-a" deb tarjima qilsak bo'ladi.
Eslatma:
^o 2) rnwrn^^m, t^^i^o
251
1) Taxminning natijasi yomon, eng muhimi shu ishni sodir bo'lishini xohlamaslikni ko'rsatadi. Aksincha, 2) Taxminning natijasi yaxshi bo'lib, kutilmaganlik ma'nosida keladi. Misollar:
(1) famm&ft^*, Mfetiii^Tm*
(2) ftw^-^amm M^w^Tm?
(3)
[4, S.120]
^.....bu ba.....fangzai yanli
Izoh:
Ma'lum bir kimsaga nisbatan e'tibor qaratmaslik, ko'zdan qochirishni bildiradi. "Ko'zi ilg'amaydi", "mensimaydi" deb tarjima qilamiz.
Eslatma:
......
Ba'zi hollarda "^iE.....shaklida kelishi mumkin.
Misollar:
(1) m^m&m^nim^mmmmmifm^ cm
iiio
(2) [6,
S.85]
I......T dou......le
Izoh:
o
Darajaning ma'lum bir cheklangan holatiga yetishini ifodalaydi.
Misollar:
(1) iHI^T-^iS^^o
(3) i+^^To
(4) [6, S.87]
^......^^ fei......bu cheng
Izoh:
Albatta, shunday qilish zarurligini ko'rsatadi.
Eslatma:
"^"^MWBWif dei ^^^fflo
1) Nuqtalar o'rnida keladigan so'z fe'l so'z turkumiga oid bo'lsa, qandaydir yomon holatni ko'rsatayotgan bo'ladi. 2) Nuqtalar o'rnida so'z birikmasi kelsa, aniq bir ish-harakatni tamom qilish kerakligini bildiradi. 3) so'zidan keyin "f#"(dei) kelsa, tushib qolsa ham bo'ladi.
Misollar:
(1) o
(2)
(3) ^^o
SW^^ftffi To [7, S.147]
^......gen......shuo bu qlngchu
Izoh:
Qarshi tomonning gapi yoki xatti-harakatini tushunmaslik yoki u so'zlovchini tushunmaslikni bildiradi. "...gaplasha olmayapmiz", "...ga tushuntira olmadim, shekilli" deb tarjima qilsak bo'ladi.
Misollar:
(i) ¥
(2) ¥ £
[7, S.200]
^......ITgou......de le
Izoh:
Allaqachon ma'lum bir darajaga chiqib bo'lganligini bildirib, undan ortig'iga bardosh berolmaslikni ko'rsatadi. "O'zi yetarlicha bo'ldi", " bo'larimcha bo'ldim" deb tarjima qilinadi.
Eslatma:
"É^" ba'zi hollarda tushib qolishi ham mumkin.
Misollar:
(1) n^o
(2)
(4)
[7, S.99]
^fe......Éfó^^ kanzai......de fen shang
Izoh:
O'zini ma'lum bir shaxsning o'rniga qo'yib his etishni anglatadi.
Eslatma:
Ko'proq boshqalardan yordam so'rashda (qarshi tomon o'zi xohlab ham yordam berishi mumkin) foydalaniladi.
Misollar:
(i)
(2) M^a-ÍEi
(3) [7,
S.178]
Xulosa qilib shuni ayta olamizki, xitoy og'zaki nutqida shunday birliklar bor ekanki, ular konstruksiya yasash orqali o'zining turg'unligini saqlab qoladi. Hamda o'ziga xos bo'lgan ma'noni anglatib keladi. Bunga o'xshash turdagi birikmalar nutq ichida talaygina topiladi. Eng muhimi, ba'zi bir birikmalar so'zma-so'z tarjima qilinganda, boshqacha ma'no, lekin birga kelganda esa boshqa ma'noni bildirib kelyapdi. Xitoy og'zaki nutqida ham chalg'ituvchi qism ham aynan shu sanaladi. Shunday muammolarga duch kelganda, eng asosiysi bu birikmani atroflicha tahlil qilish maqsadga muofiq bo'ladi. Yuqoridagi maqola orqali bir nechasini ochib berishga harakat qildik xalos.
REFERENCES
1. Abduazizov A. Tilshunoslik nazariyasiga kirish. - Toshkent: Sharq, 2013.
2. Hojiev. А. Tilshunoslik termmlarming izohli lug'ati. - T: O'zbekiston Milliy Entsiklopediyasi, 2002.
3. Sultanova L.A. Xitoy tili leksikologiya. - Toshkent, 2015. - 102-bet.
4. Семенас А.Л. Лексика китайского языка. - Москва: Восток-Запад, 2005.
5. O'zME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
6. ' 2008 Щ
7. МШ> 2009 Щ
8. htpp: //www.baidu.com/ (XXR maxsus qidiruv sayti)
9. htpp: //www.cdmd.cnki.com.cn/ (XXR ilmiy tadqiqotlar sayti)