CC BY
0УДК 37.013.32
X SÎNÎFDa FiziKA F9NNÎNÎN "iSTiLiK HADiS9L9RÎNÎN" T9DRÎSÎND9 ÇAGÎRDL9RÎN T9DQÎQATÇILIQ QABiLiYY9TL9RÎNiN ÎNKÎÇAF ETDÎRÎLMaSiNÎN METODiK T9MÎNATINDA iKT-NiN YERÎ
SEViNC XAZAY CQLÎLOVA
Pedaqogika uzra falsafa doktoru, Fizikanin tadrisi texnologiyasi kafedrasinin dosenti, Azarbaycan Dovlat Pedaqoji Universiteti, Azerbaycan, Baki §ahari
L9MAN AQiL N9SÎBOVA
Magistrant, Azarbaycan Dovlat Pedaqoji Universiteti, Azerbaycan, Baki §ahari
Açar sôzlsr:_ fizika, çagird, ÎKT, komputer, virtual eksperiment (simulyasiya), tddris
РОЛЬ ИКТ В МЕТОДИЧЕСКОМ ОБЕСПЕЧЕНИИ РАЗВИТИЯ ИССЛЕДОВАТЕЛЬСКИХ СПОСОБНОСТЕЙ УЧАЩИХСЯ ПРИ ПРЕПОДАВАНИИ «ТЕПЛОВЫХ ЯВЛЕНИЙ» ПО ФИЗИКЕ В Х КЛАССЕ
С. Х. ДЖАЛИЛОВА, Л.А. НАСИБОВА
Резюме. Исследования показали, что активное обучение с использованием исследовательских технологий на основе ИКТ (виртуальный эксперимент, (моделированные) виртуальные лаборатории, интерактивное программное обеспечение и т. д.) эффективно улучшает результаты обучения и способность учащихся отказаться от активного обучения по сравнению с традиционными подходами в классе. Это связано со способностью активного обучения трансформировать учебный процесс и деятельность из режима, в котором доминирует учитель, в центр, ориентированный на учащегося и управляемый способностью учащегося учиться. Таким образом, учащиеся более активно участвуют в процессе изучения физики, и, что наиболее важно, они учатся в соответствии со своей скоростью обучения. Активное обучение с применением исследовательских технологий на основе ИКТ эффективно повышает результаты обучения и активность учащихся, в отличие от традиционного подхода в классе. Использование ИКТ на уроке позволяет учителю сократить время, затрачиваемое на изучение материала за счет наглядности и скорости работы, в интерактивном режиме проверить знания учащихся, что повышает эффективность обучения, помогает реализовать весь потенциал индивидуум.
Ключевые слова: физика, студент, ИКТ, компьютер, виртуальный эксперимент (моделирование), обучение.
THE ROLE OF ICT iN THE METHODiCAL SUPPORT OF THE DEVELOPMENT OF STUDENTS' RESEARCH ABiLiTiES iN THE TEACHiNG OF "HEAT PHENOMENA" iN PHYSiCS iN CLASS X
S. KH. JALiLOVA, L.A. NASiBOVA
Summary. Research has shown that active learning using ICT-based research technologies (virtual experiment, (simulated) virtual laboratories, interactive software, etc.) effectively improves learning outcomes and the student's ability to disengage from active learning compared to traditional classroom approaches. It is related to the ability of active learning to transform the learning process and activities from being teacher-dominated to being learner-centered and guided by the learner's ability to learn. Thus, students are more involved in the learning process of physics, and most importantly, they learn according to their learning speed. Active learning with the application of ICT-
based research technology has effectively increased learning outcomes and student activity, unlike the traditional classroom approach. The use of ICT in the classroom allows the teacher to reduce the time spent on learning the material due to the clarity and speed of the work, interactively test the knowledge of students, which increases the effectiveness of learning, helps to realize the full potential of the individual.
Key words: physics, student, ICT, computer, virtual experiment (simulation), training.
Fizika ham inki§af etmi§, ham da inki§af etmakda olan olkalarda inki§afini dastaklayan bir elm kimi qabul edilmi§dir, 9unki o, millati texnoloji taraqqiya dogru aparan, milli sarvatin ta§viqinda, saglamligin yax§ila§dirilmasinda va sanayela§manin guclandirilmasinda markazi rol oynayir.
Fizika fanni oyratmak va oyranmak baximindan murakkab xarakter da§iyir. Orta maktablardaki §agirdlar fizikanin 9atin, ahamiyyatsiz va darixdirici olduguna inanirlar. Bunun sababi fizikanin daha az tasviri, lakin daha riyazi olmasidir. Bu, §agird va muallim arasinda yanli§ unsiyyat sababindan muallimlar va §agirdlar arasinda movcud olan alaqanin kasilmasina aid edila bilar. Bu, ham da muallimlarin §agirdlarin fardi ehtiyaclarini va qar§ila§diqlari problemlari muayyan eda bilmamasi ila naticalanir. §agirdlar eyni vaxtda bir ne9a anlayi§la ma§gul olmaq macburiyyatinda olduqlari u9un fizikani 9atin qabul edirlar. Bu anlayi§lardan bazilarina tacrubalar, dusturlar, hesablamalar, qrafiklar va konseptual izahatlar daxildir.
Bu gun §agirdlarin faalligini stimulla§dirmaq maqsadi da§iyan va sinif otaginda va ya hatta fizika laboratoriyasinda yaradilmasi 9ox 9atin, bahali va ya vaxt aparan §araitda i§lamak imkani taklif edan 9oxsayli informasiya kommunikasiya texnologiyasi proqramlari movcuddur. Bela tadris prosesinda iKT-dan istifada fizika tahsilinda yeni tadqiqat sahasini inki§af etdirdi. informasiya texnologiyalari muallimlarin tadris potensialini artirmaq va §agirdlarin faal i§tirakini asanla§dirmaq maqsadi da§iyan yeni tahsil muhitlari taklif edir. iKT §agirdlarin avvalki biliklari ila yeni fiziki anlayi§larin oyranilmasi arasinda korpu ta§kil edir, onlarin yanli§ tasavvurlarinin aktiv §akilda yenidan formala§dirilmasi yolu ila §agirdlara elmi anlayi§in inki§afina komak edir. Xususila, onlar farziyyalarin yaradilmasi, ideyalarin sinaqdan ke9irilmasi va parametrlari tacrid etmak va manipulyasiya etmak prosesi vasitasila fiziki qanunlar haqqinda anlayi§larini inki§af etdirirlar va buna gora da onlara fiziki anlayi§lar, dayi§anlar arasindaki alaqalari ba§a du§maya komak edirlar. §agirdlar iKT vasitasila muxtalif tasvirlardan istifada edirlar (§akillar, animasiya, qrafiklar, vektorlar va adadi malumat displeylari) belalikla da, asas anlayi§lari, alaqalari va proseslari asanliqla ba§a du§urlar.iKT vasitasila §agirdlar sinifda va ya laboratoriya §araitinda ya§anmasi 9atin olan hadisalari ara§dirir, 9unki bu hadisalar son daraca murakkab, texniki cahatdan 9atin va ya tahlukali olurlar.[2]
Fizikanin oyranilmasinin yeni vasitasi kimi iKT-dan istifada tacrubasinin asas tahsil maqsadi muallim-§agird dialoqu va evristik sohbat u9un zaruri olan faal idrak muhitini yaratmaqdir. Komputer tadris materiallarinin mazmunu vasitasila ba§a du§mayi (azbarlamakdansa) ta§kil edir. Har §ey azbarlama uzarinda deyil, aktiv mustaqil praktik faaliyyat, qeyri-standart hallar uzarinda qurulmalidir. iKT-dan istifada §agirdlarin materiali qavrayi§ini canlandirir, fanni oyranmaya maragi artirir, §agirdlarin yaradiciliq qabiliyyatlarini takmilla§dirir. Komputer materiallari muallimin alava eda, muasirla§dira va istifada usullarini dayi§a bilan vahid tadris vasitalari toplusunun zaruri hissasidir. 9nanavi texnologiyalar uzarinda iKT-nin birla§dirilmasinin faydalari 9ox§axalidir. Bunlar ham obrazli, ham da mantiqi tafakkurun inki§afina tohfa veran materialin daha ayani §akilda taqdim edilmasi imkanlari, biliyin effektiv yoxlanilmasi va s. ta§kil edir . Amma butun bunlarla birlikda zarurat va kafilik prinsipi burada da ke9malidir. Butun istifada9ilar (§agirdlar da daxil olmaqla) komputerda i§lamayin zararli taraflarini va bazi tahlukasizlik va profilaktik tadbirlari bilmalidirlar va bunu da oyratmak lazimdir. Hakimlar ilk novbada yuksak gorma yuku barada xabardarliq edirlar, buna gora da darslar zamani xususi goz ma§qlari etmak lazimdir.
Fizika tahsilinda tadqiqat texnologiyasinin inteqrasiyasi ananavi metodlarin effektiv §akilda 9atdirmaqda 9atinlik 9akdiyi murakkab anlayi§lari ba§a du§mak u9un dinamik yana§ma taklif edarak, tadris metodlarini va oyranma tacrubalarini dayi§dirir. iKT asasli tadqiqat texnologiyasi §agirdlarin faalliginin va fizika fanni darkinin artirilmasinda texnologiyanin ahamiyyatli faydalarini, masalan,
problemlarin müayyan edilmasini vurgulayir. iKT asasli tadqiqat texnologiyasi vasitasila ananavi tadris metodlarinda müxtalif 9atinliklari va 9ati§mazliqlari aradan qaldmhr. Tadqiqat texnologiyasinin tahsil tacrübalarina tatbiqi fizikanin tadrisinda va öyranmasinda keyfiyyatin yüksaldilmasina imkani yaradir. Simulyasiyalar, virtual laboratoriyalar va interaktiv proqram taminati kimi qabaqcil texnologiyalar daha dinamik va immersiv öyranma mühitlari yaratmaq potensialini taklif edir. Bu alatlar talabalara ananavi sinif §araitinda takrarlanmasi 9atin olan fiziki hadisalari vizualla§dirmaq va onlarla qar§iliqli alaqada olmaq imkani vera bilar, belalikla, onlarin konseptual qavrayi§ini va saxlanmasini artirir.
Empirik tadqiqatlar sübut edir ki, kompüter dsasli §agird tacrübalari va interaktiv simulyasiyalar motivasiya va öyranma uguruna müsbat tasir göstarir.[5]
Kompüter simulyasiyalari §agirdlarin öyranmasini ta§viq edan ba§qa bir vasitadir. Metodistlar sada birba§a carayan sxemlarini ara§dirmaq va inki§af etdirmak ü9ün virtual tacrübalarindan istifada etdilar. Tacrüba göstardi ki, virtual öl9ma alatlarinin va eksperimental qurgularin istifadasi real qura§dirmalardan daha yax§i ba§a dü§mayi ta§viq etdi. Bu tadqiqat naticalarina asasan güman etmak olar ki, fizika darslarinda yeni mediadan istifada, xüsusan da orta maktabda virtual tacrübalarin hayata ke9irilmasi öyrananlar ü9ün faydalidir va he9 bir §akilda öyranma uguruna xalal gatirmir.
Son illarda virtual tacrübalardan istifada etmakla fizika darslarini zanginla§dirmak ü9ün müxtalif imkanlar yaranmi§dir. Har §eydan avval, tadrisda yeni media va yeni texnologiyalardan istifada dönü§ nöqtasini tamsil edir. Multimedia laboratoriyalari makan va vaxt mahdudiyyatlarindan asili olmayaraq tacrübalara imkan verir.
Virtual eksperiment §agirdin mühitina aktiv müdaxila edir. 9sas diqqat malum qanunlari yoxlamaq va ya yeni qanunlari kaf etmak va anlamaqdir.1998-ci ilda aparilmi§ Avropa tadqiqatinda maktablarda tacrübalarin istifadasi ü9ün a§agidaki didaktik maqsadlari formala§dirilmi§dir:[6]
✓ §agird nazariyya ila praktikani birla§dirmalidir.
✓ §agird eksperimental bacariqlar alda etmalidir.
✓ §agird elmi tafakkürün üsullarini bilmalidir.
✓ §agird motivasiyali olmalidir.
✓ Müallim §agirdlarin biliklarini takmilla§dirmak imkanina malik olmalidir.
Onuncu sinif §agirdlari onlara "Istilik tarazligi - temperatur" mövzusu tadris edilarkan, darsin yaradici tatbiqetma marhalasinda virtual ekperiment (simulyasiya) vasitasila temperaturu tanzimlamak imkani alda edirlar. §agirdlar eksperiment zamani temperaturun bir anda deyil, tadrican artirdigi mü§ahida edirlar. Eksperiment §agirdlara göstarir ki, enerjinin real dünyaya ötürülmasi müayyan vaxt talab edir.
§agirdlar ham^nin bir ne9a alava funksiya ayrica "tabda" tayin eda bilarlar. Onlar faza ke9id ni§anini se9salar,molekullarin miqdarini "nasos" vasitasila daxil edila bilarlar va tazyiqi da "barmaglanyla" intuitiv olaraq idara edila bilarlar.
Eksperiment zamani §agirdlar mü§ahida edirlar ki, tazyiq 9ox artirilarsa qapaq partlayaraq atilacaq. §agirdlar virtual eksperiment zamani süratli molekulyar harakati mü§ahida eda bilarlar.
Simulyasiyaya (virtual eksperiment) yeni elmi metod kimi baxmaq olar. Bu klassik
eksperimentin sonraki inki§afidir.Tadqiqatlar göstarmi§dir ki, fiziki hadisalari kompüterda
simulyasiya edildikda §agirdlar daha yax§i ba§a dü§ür.
ÖDÖBiYYAT
1. ismayilov i.N., Abdullayev C.S. Talimin texniki vasitalari va yeni informasiya texnologiyalari. Tadrisda onlardan istifada metodikasi (fizika materiallari asasinda). Baki, Tahsil, 2006.
2. ismayilov i.N., Ümumtahsil maktablarinda fizikanin tadrisinda yeni informasiya texnologiyalarindan istifadanin nazari va praktik problemlari. "Elm" Baki, 2013.
3. Murquzov M.i., va ba§qalari X sinif ü9ün fizika darsliyi, Baki na§r, 2018.
4. MurquzovM.i., va ba§qalari X sinif ü9ün fizikadan müallimlar ü9ün dars vasaiti, Baki na§r, 2018.
5. Виноградова Е. А.«Организация исследовательской деятельности yчащихся при обучении физике» Ярославль, 2011.
6. Матвеева П. Д. Овладение школьниками этапами исследователь-ской деятельности при обучении физике.Магистерская диссертация Екатеринбург, 2020.
