3Toshkent iqtisodiyot va pedagogika instituti Tashkent Institute of Economics and Pedagogy
Uchinchi renessans yosh olimlari: zamonaviy vazifalar,
innovatsiya va istiqbol Young Scientists of the Third Renaissance: Current Challenges, Innovations and Prospects
WASP-48b EKZOSAYYORASINING OPTIK YORQINLIK O'ZGARISHLARI VA ORBITAL PARAMETRLARI
S. Sh. Ergashev
Sh.Rashidov nomidagi Samarqand davlat universiteti. O. A. Burxonov, R. G. Karimov
O'zR FA Astronomiya instituti. [email protected] O'zbekiston.
Krish. Ekzosayyoralar bu boshqa yulduzlar atrofida aylanuvchi sayyoralardir, "ekzo " lotincha "tashqari" degan ma'noni beradi. Birinchi tan olingan ekzosayyora 1995 yilda ochildi. Kashfiyot Dopler chizig'ining siljishini 13 m/sek aniqlikda o'lchay oluvchi spektrometr yordamida amalga oshirildi. [1]. Ekzosayyoralar topishning bir necha usullari mavjud: Radial tezlik usuli, tranzit usuli, gravitatsion mikrolinzalanish usuli, astrometriya usuli, timing usuli va xokazo. Biz o'z tadqiqotlarimizda tranzit usulidan foydalanamiz[2].
Obektni tanlanishi. Biz tadqiqot uchun nomzodni qisqa vaqt oralig'ida, katta tranzit chuqurliklarga ega bo'lgan, xamda maydanak observatoriyasida yetarlicha uzoq vaqt mobaynida kuzatish imkonni beradiga obyekt tanlashga harakat qilindi. Aytilganlardan kelib chiqib WASP-48b - G tipidagi yulduz atrofida aylanadigan gaz gigant ekzosayyora tanqiqotlar uchun tanlandi. Uning massasi 1,5 Yupiter massasiga teng, 1-rasm. Wasp-103 sisumasmmg maydon ta^iri
yulduzini bir marotaba aylanishi uchun 2,1 kun kerak bo'ladi va ega yulduzidan 0,03444 a.b. (astronomik birlik) masofada harakatlanadi. Uning kashfiyoti 2011-yilda e'lon qilingan [3].
283
May 15, 2024
Toshkent iqtisodiyot va pedagogika instituti Tashkent Institute of Economics and Pedagogy
Uchinchi renessansyosh olimlari: zamonaviy vazifalar,
innovatsiya va istiqbol Young Scientists of the Third Renaissance: Current Challenges, Innovations and Prospects
Kuzatuvlar va ularni qayta ishlash. Tanlangan WASP-48b ekzosayyora 2019-yil iyun, iyul, avgust, sentyabr oylari davomida olingan kuzatuv ma'lumotlari
fotometrik tahlil qilindi. Barcha kuzatuvlar O'zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Ulug'bek nomidagi Astronomiya instituti Maidanak balandtog'
observatoriyasining ko'zgusini diametri 60 sm bo'lgan "Shimoliy" Z600 teleskopida kuzatilgan (1-rasm). Yorug'lik qayt qilgich sifatida FLI NEW ZAQ kamerasidan foydalanilgan. FLI NEW ZAQ kamerasi piksellari soni 1Kx1K, bitta piksel fizik o'lchami 24 mkm, ko'rish maydoni (FOV) 11.7x11.7 yoy minut, o'qib olish shovqini (readout noise) 13 e- va kuchaytirish koeffisiyenti 5 ga teng. Tasvirlar Bessell R filtrda 60 sekundlik ekspozitsiya vaqti bilan olingan.
Ma'lumotlarni birlamchi fotometrik tahlil qilishda LINUX operatsion sistemasida ishlovchi IRAF (Image Reduction and Analysis Facility) CCDRED paketidan foydalanildi [4].
Ma'lumki, har bir obyektni o'rganishda shu obyekt kuzatilgan maydonda mavjud bo'lgan yulduzlardan solishtirma yulduzlar tanlab olinadi. Bu yulduzlar obyekt o'zgarishlarini aniqlash uchun juda muhim bo'lib, solishtirma yulduzlarning o'zlari o'zgrmas bo'lishlari, yani ularning yorqinliklari o'zgarmas bo'lishi talab etiladi [5]. Kuzatilgan tranzitlarning ravshanlik egri chiziqlarini hosil qilish va orbital parametrlarini aniqlashda WINDOWS operatsion sistemasida ishlovchi AstroImageJ dasturidan foydalanildi [6].
1-jadval. Wasp-48bning orbital
Nomi Orbitaning qiyaligi (gradiusda) Radiusi (Yupetir radiusida) Orbita koeffitsienti a/R* (Rp/R*)A2
Wasp-103b 81.09 2.01 5.23 0.0199
parametrlari.
Xulosa. Wasp-103b ekzosayyorasining ZAQ kuzatuv tasvirlaridan foydalanib, ularning tranzit vaqtlaridagi ravshanlik egri chiziqlari olindi (2-rasm). Ravshanlik egri chiziqlarini tahlil qilish orqali ularning orbita qiyaligi, radiusi, sayyora orbitasining
284
May 15, 2024
Tashkent Institute of Economics and Pedagogy
Toshkent iqtisodiyot va pedagogika instituti
Uchinchi renessans yosh olimlari: zamonaviy vazifalar,
innovatsiya va istiqbol Young Scientists of the Third Renaissance: Current Challenges, Innovations and Prospects
katta yarim o'qining yulduz radiusiga nisbati (a/R*), tranzit chuqurligi kabi parametrlari topildi (1-jadval).
1. M. Mayor & D. Queloz. A Jupiter-mass companion to a solar-type star. Nature 378, 355-359, (1995).
2. Ergashev S.Sh va boshqalar «TrES-1b va Qatar-1b ekzosayyoralarining yorqinlik egri chizig'i tahlili va natijalari» SamDU ilmiy byulleteni №3/1(139) 2023 118-122b;
3. Enoch B., Anderson D. va boshqalar "WASP-35b, WASP-48b and WASP-51b: Two new planets and an independent discovery of HAT-P-30b" The Astronomical Journal, 142:86 (9pp), 2011 September
4. IRAF https://iraf.readthedocs.io/en/latest/index.html
5. Fiorucci & Tosti. 1996, A&AS 116, p.403
6. https://www.astro.louisville.edu/software/astroimagej/
REFERENCES
May 15, 2024
