CC BY
10имени Садриддина Айни. Адрес: г.Душанбе, улица Рудаки 121, почтовый индекс: 734023. E-mail: barn.saidova@yandex.ru Тел.: (+992) 917777403
About the author:
Saidova Barno Turakhonovna — Candidate of Philology, Senior Lecturer of the Department of Psychology, Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini. Addres: Dushanbe, Rudaki street 121, postal code: 734023. E-mail: barn.saidova@yandex.ru Phone: (+992) 917777403
УДК: 891.550
ШАХСИЯТИ УСТОД БОЦЙ РАХИМЗОДА АЗ НАЗАРИ МУЪМИН ^АНОАТ
Солихрв Н.Ш.
Донишгоуи миллии Тоцикистон
Устод Муъмин Каноат хамчун шоир, фарди пешсаф ва фаъол аз солхои шастуми асри XX то вопасин лахзахои умри бобаракати хеш дар баркарорсозй ва пешрафти Точикистон, рушду равнаки адабиёт, илм, хунар ва идома бахшидани мактаби адабй, парвариши навкаламон ва ба дурустй анчом бахшидани ворисияти адабй дар адабиёти муосир сахми арзанда ва мондагор гузоштааст. У дастпарвари бевоситаи мактаби адабии устодон М. Турсунзода ва Б. Рахимзода буда, чун шогирди бовафо, содикона хамрохашон кор кардааст. Баъди даргузашташон корхои бузургу мондагор кард ва рисолати бар душаш гузошташударо ба дурустй ичро намуд. Робитаи карин доштан ба устодон ва дар якчоягй кору фаъолият намудан боиси он гардидааст, ки истеъдод, хунар ва махорати М. Каноат аз тарафи устод Б. Рахимзода кашф гардад ва рохи минбаъдаи пешрафти эчодиёти ин адиби навчую навпардоз ба кумаку дастгирии чунин шахсиятхои бузурги адабй ва фархангй уро барои расидан ба куллахои болотару болотар рахнамун намояд. Аз ин нуктаи назар лозим ба таъкид аст, ки М. Каноат аз маслихат ва машварати устодон кор шрифта ва тавониста осори арзишманд дар адабиёт офарад. Аз ин хотир аст, ки давра ба давра назари М. Каноат дар шинохти шахсияти Б. Рахимзода бештар ва фарохтар мегардад.
Устод Бокй Рахимзода шоири махбубу ширинкаломест, ки бо эчодиёти баландмазмуну чаззоб дар рушду равнак ва гановати адабиёти муосирамон сахми арзанда дорад. Дар мавриди шахсияти устод Б. Рахимзода мухаккикон ва адабиётштносон Р. Хошим, Рахим Мусулмониён, М. Шукуров, А. Сайфуллоев, Х. Шарифов, Х. Асозода, Х. Отахонова, М. Бобоев Ю, С. Нурзода, ва дигарон дар китобу маколахояшон изхори андеша намуданд. Тахкикоти онхо хамчун маводи бунёдй ба хисоб меравад.
Бо вучуди он ки дар навиштахояшон ба чандин масъалахо дахл намудаанд, вале бо вучуди ин масъалахои хануз хам баррасишаванда зиёд аст, ки албатта, як амри табиист. Пахлухои гуногуни осору мероси адабии устоди назми оламгир, аз он чумла хусусиятхои хоси фардй, коргохи эчодй, кашфи эчодкорони нав, парвариши онхо ба вучуд овардани неруи нав ба адабиёт, давом додани мактаби адабй ва хунарии назми хазорсолаи ниёгон ба кадри имкон анчом додани ворисияти адабй хануз хам ба таври бояду шояд аз назари имрузй тахкик нашудааст. Бо баррасии андешахои М. Каноат ба шахсияти устоди бузург Б. Рахимзода метавон то чое ба масъалахои мавриди назар равшанй андохт, ки боиси бештари шинохти шахсият ва осори у мегардад.
Назару дидгохи М. Каноат дар мавриди шахсияти муаллим Бокй Рахимзода дар зимни баёни андеша ва мулохизахояш равшан аён аст, ки кобили баррасии махсус мебошад. Бо такя ба маълумотхо ва тасдики худи М. Каноат равшан аст, ки шиносой бо устод Б. Рахимзода хануз аз даврони мактабхониаш дар вилояти Гарм (холо нохияи Рашт) огоз гардидааст. Он замон Б. Рахимзода шахсияти бонуфуз дар вилоят ба хисоб мерафт ва мардум дар бораи хислатхои начиби инсонй ва зарофатгуии устод наклхои ширин мекарданд. Аз эхтимол дур нест, ки хамин чихатхои шахсияти муаллим барои М. Каноати чавон ва чанд тан хамдарсонаш ормон (идеал) карор гирифт. Аз ин чост, ду-се нафар аз хонандагони мактаби № 1-и вилояти Гарм ба навиштани шеър майл намуданд. Албатта, дар бораи таърихи таълифи навишти аввалин шеъраш фикрхои мухталиф мавчуд аст. Назари мухаккик ва адабиётшинос Х. Шарифов ба ин тарз баён шудааст: «Муъминшо дар хакикат аввалин шеърашро соли 1949 дар ситоиши руди Панч гуфтааст, ки дар он рузгор 17 сола буд» [11, с. 22]. Пасон барои тасдики андешааш сухани М. Каноатро далел меорад: «Нахустин шеъре, ки навиштам соли 1949 дар ситоиши руди Панч буд...»[11, с. 33_1]. Дар китоби «Ёддоштхо ва бардоштхо» ин навъ андешахоро бо такмилу тасхех дучор меоем: У менигорад: «Соли 1948 аввалин шеъри худро дар синфи хаштум тахти таъсири достони «Панчи ноором» - и муаллим Миршакар, ки бисёр машхур буд навиштам»[6, с.183]. Ба назари мо фикри баённамудаи Х. Шарифов ба андешаи баъдии М. Каноат мутобикат намекунад, зеро аввалин шеърашро дар синфи хаштум, ки ба соли 1948 рост меояд, навиштааст, ки вай дар ин вакт на 17 сола, балки 16 сола буд. Ин духурагии андеша аз он сар задааст,
ки фикрхои каблии M. К^аноат дар китобхо ва маколахо интишор ёфта 6уд, баъдан аз тарафи xyдaш тахрир шуданд. Бинобар ин аз руи казовати xyдaш ва таодики маълумот^ои дигар дар ин бобат андешаи оxиронaш ca^ acт. Гузашта аз ин y хатто барвактар аз ин ба навиштан ва машки шеър шуруъ намуда буд. Аз боиcи шарм аз хaмcинфонaш машки шеърро ба таври пинхонй ичро менамуд. Хамин тавр у то навиштани шеъри руди Панч ce- чор шеъри шогирдонаашро зери назари муаллими забон ва адабиёт Maхдй Сангинов, ки бо такаллуш Maонй шеър мегуфт, дар рузномаи «Хаёти нав» аз чоп баровард.
Ба хамин тарз гуфтан мумкин acт, ки зинаи аввали машки шеъраш шлхои 1947-1951- ро дарбар мегиранд. Taрзe дар боло зикр намудем, шеъри аввалинаш бо таБотри доcтони «Панчи ноором»- и M. Mиршaкaр навишта шyдaacт, ки ин достон xeлe машхур буд. Шеъраш дар рузномаи девории шлинавй руйи чопро мебинад. Аз ин ба баъд M. К^аноат шеърхои зиёд эчод мекунад.
радами дигаре, ки уро ба Б. Рахимзода наздик намуд ин буд. M. К^аноат бо мacлихaти дусташ Саидов Бузург, ки у низ табъи шоири дошт, хардуяшон шеър навишта ба cyроFaи ycтод Б. Рахимода мефиристанд. Баъди чанд вакт ycтод Б. Рахимзода ба M. К^аноат нома равон мекунад. Marc^ аз чунин ном иборат буд: «Ба рафик ^аноатов Myъминшох». M. К^аноат хамон доcтонeро, ки дар пайравй ба достони «Maвчи табрикхо» - и устод Tyрcyнзодa ба мyноcибaти чашни Сталин навишта равон карда буд. Сипа^ ycтод Б. Рахимзода онро тахлил намуда мacлихaтy машварати xyдро дар нома баён доштaacт: «Агар бештар машки шеър кунед, шоири xyб мешавед»[6, c. 184]. Taфcилоти номаро дар маколаи дигар бо ин тарз менавдоад, ки барояш чунин маалихат дода буд: «Агар дар оянда кушиш кунед, шеърхои нагз мeнaвиceд, дар шумо кобилияти шeърнaвиcй дида мешавад» [5, c.4]. Taъриxи навишти нома ба 27 -уми апрели cоли 1951 рост меояд. Навиштани нома робитаи гоибонаи аввалини ycтодро бо як xонaндaи навкалам бозгу менамояд. Сyxaнони Б. Рахимзода хиccиëгy хаячон, шавку хaвac ва иродату ycтyвории уро дар чодаи шеъру шоирй бештар кард. Ба ибораи xyди M. К^аноат нома «паёми рохнамо» буд. nac аз ин мyноcибaти хaмcaбaконaш ба M. К^аноат ба кулли тагйир ёфт ва онхо этироми мaxcyc ба чо меоварданд. Аз ин ба баъд машки шеърро давом дод. Ин тарзи мyноcибaт дар н^бати як xонaндaи ношиноc кадами дигаре барои шиноxти шaxcияти Б. Рахимзода аз тарафи M. ^аноат бож шyдaacт.
M. ^аноат аз шли 1951 ба Донишгохи давлатии Tочикиcтон ба номи В.И. Ленин (холо- flMT) доxил мешавад. Аз навишта фиристодани шеърхо ба cyроFaи Б. Рахимзода чандин cол cипaрй шуда бошад хам, бори аввал дар донишгох ба дидори устодон M. Tyрcyнзодa ва Б. Рахимзода мушарраф гардид. Дар ин воxyрй рафикаш Шукрулло Fиëcов ба назди устод Б. Рахимзода рафта xyд ва M. ^аноатро муаррифй мекунад. Устод Б. Рахимзода чунин гуфтааст: «Myaллим ба лахни шyxиомeз гуфтанд. Аз Faрм, ки омадед, то Иттифоки Нaвиcaндaгaн як кадам рох аcт, барои чй боре наомадед?...»[6, c.187]. Баъди ин воxyрй ва cy^arn арзишманд як руз бо хaмкyрcхояш ба Иттифоки Нaвиcaндaгон меравад. Дусташ Бacир Рacо боз муаррифиаш мекунад: «Каноатов Myъминшох, хамон шоире, ки дар Faрм шеър менавишт, мана хамин аст». Myaллим мегуяд: «Хамон шоири гурезае, ки он руз ба ман нишон доданд, хамин аст? Барои чй ин кадар дер омадй?». M. К^аноат дар xичолaт монда чанд caбaб пеш меорад. Уcтод Б. Рахимзода нacихaтомeз гyфтaacт: «Оxир дунё ин xeл намешавад, xaйрият, ки омадед» [6, c. 188] ва ба устод M. Tyрcyнзодa телефонй cyхбaт карданд...
Баъди ба назди M. Tyрcyнзодa бурдану муаррифй намудан, шеъри навиштаашро ба у пешниход менамояд. Шеър ба мaшрyтaxохон бaxшидa шуда буд. Пacон ба Б. Рахимзода xохиш ва cyпориш медихад, ки дар зери назорату caрпaрacтй бигираш. ^обилияташро ба инобат гирифта cyпоришхо низ медиханд.
Уcтод Б. Рахимзода дар xотирaхояш дар робита ба он cyхбaт чунин кайд мекунад: «Вай хар як acaри xyрдy бузурги адабиётро дакикназарона мутолиа мекард. Ва агар шеъри xоми чавонон дар газета ё журнале руйи чопро медид; Mирзо бдоёр xaфa мешуд.
-■Иана, Myлло Бокй, аз шогирдонатон ин xeл шеърхои cyCT хам мебарояд, мегуфт ба xотири озурда. Як руз пеш мо дар xycyra шеъри як чавон бaхcи зиёде кардем, cyрxy caфeд хам шудем. Роcтaш ду -ce руз ба якдигар caломy алеки дyрycт хам намекардем. Устод баш caxт меранчид, дили нозук дошт... Xyшбaxтонa, дар хамон рузхо Myъминшох дар Унвeриcтeт мexонд, як шеърашро назди ман овард. Шеър равон caмимй, пyxтa буд. Maн Myъминшохро гирифта ба назди Mирзо даровардам. У хануз хам xaфa буд.
-Чй xизмaт? - пyрcид аз ман.
Ин кac шоири чавон Myъминшох,- чавоб додам ман.
Mирзо шеърро гирифта , ду-ce бор мутолиа кард. Дар чехраи у торафт оcори xyрcaндй аёнтар мешуд. Вай нихоят тaбaccyмкyнон ба ман нигариста гуфт:
-Бокичон мана ин гапи дигар»... [ 4, c.199-200].
Хамин тавр бо пайдо шудани шеъри баландмазмун ду устоди бузург шод мешаванд ва озyрдaxотирии M. Tyрcyнзодa бартараф мегардад.
Худи M. Ка^ат дар бoрaи oн cyхбaт чунин нигашта: «Дар пoëни cyхбaт ycгoдoн 10 шсъри Локтей Сyркoврo ба ман cyпoридaнд, ки тaрчyмa карда, баъд аз 10- руз биëрaм. Хуши хамшрии ман ба ycrc« Бoкй Рax,имзoдa ва ба ин Bacnna ба Mfe^okh нaвиcaндaгoн аз хамин руз OFOЗ шуд» [5, c.3]. Уcгoд Бoкй дар муддати як coлe, ки M. Karaa^o дар зeри нaзoрaт гирифтанд ва аз руи cyпoришхoи ycтoд амал намуда, бaрoи мачаллаи «Шарки cyрx» (хoлo- «Сaдoи Шарк») шeьрхoи А. Сyркoв, чoр штет В. Шeкcпир, манзумаи Г. Гсйнс, шeьрхoи А. Mитcкeвич ва дигaрoнрo тарчума намуда ба чoп oмoдa намуд ва orao дар китоб^ чандин бoр руи чoпрo диданд.
Назару дидгахи M. Ка^ат дар бoрaи шсър вaceъ мeгaрдaд ва аз ш^рхри навиштаи xyдaш шарм мeкaрд, 6o ма^ади бeхтaрy xyбтaр шудани мазмуну мyхтaвoи шсъраш ба oмyзиши чиддй мaшFyл шуд, риштаи илмхoи филoлoгирo марбут ба шсъру шoирй мустахкам аз xyд намуд. Баъди xaтми дoнишгoх 6o даъват ва тaвcияи ycгoд M. Тyрcyнзoдa ба Иггифoки Нaвиcaндaгoн ба шр кабул гардида, бaрoбaри фaъoлиятaшрo дар Hnra^oK OFOЗ намудан, аз Faмxoрй ва инoяги биcëрчoнибaи ycгoдoн Б. Рaхимзoдa ва M. Тyрcyнзoдa бахравар гардидааст. Бo кумаки ду уогоди рoхнaмo дар муддати ce шл хам coхибй xoнa шуд ва хам ба узвияти Иггифoки нaвиcaндaгoн кабул. Уcгoд M. Кашат ин кyмaкрo чунин изхoр мeдoрaд: «Mara дар хамин мархила мухаббату caмимият ва oдaмгaрии муаллим Бoкй Рaхимзoдaрo шинoxтaм, ки кaдрдoнй ва ма^ми oдaмгaрии oнхo тo кyчo будааст». [6, c.191]. Уcгoд Б. Рaхимзoдa низ мyхaббaтaшрo дар ниcбaти M. Кадаат чунин ибрoз мeдoрaд: «Ман Шyмoрo хамчун муриду хамчун шoгирдy хамчун фарзанд кабул кардаам ва то чoe, ки дacтaм мeрacaд, ба хaмoн чo мeбaрaм» [6, c.191].
Ва oхиcгa- oхиcгa рoбитaи M. Кашат ба ycгoдoн M. Тyрcyнзoдa, Б. Рaхимзoдa кавитар гадид ва назараш дoир ба шaxcияти oнхo вaceътaр шуд. Аз шуруъи фaъoлияти кoриaш ба мухит ва фaзoи адабию фархангй вoрид шуд, ки инрo xyди M. Кадаат чунин бaëн намудааст: «Дар чaрaëни coлхoи 1956-1964 вакти кoрy фа^элият дар журнали «Шарки cyрx» ман ба дoирa ва мухити адабй дoxил шудам. Дар oн зaмoн аз ин мухит чoи бeхтaрe набуд... ман ба мyхитe дaрoмaдaм, ки чoй oмyxтaн, aндyxтaн ва афруэтан буд» [ 5, c.3].
X,aмoн вaктe ки кoтиби маоъули «Шарки cyрx» (хoлo- Сaдoи Шарк) ^o бар ухда дoштaacг, ycтoди шинoxтae мaкoлa мeoрaд ва oн ки хакки ycгoдй дoштaacг кaмбyдихoяшрo нагуфтааст. Аз ин xoтир мeнaвиcaд: ««Иуаллим Бoкй бaрoи ин камбудй мaрo caxт танкид кард, ки дигар ин xaтoгирo тaкрoр накунам. Ин рaфтoри ycгoд хам аз руйи мухаббат буд ва хар xидмaтe, ки аз дасташ oмaд, дар хакки ман aнчoм дoдaнд. Myoвини якуми рaиcи Иттифoки нaвиcaндaгoн шуданам хам кoри хaмoн rac буд» [6, c.192].
M. Кашат аз coли 1968 муддати 10 шл мyoвини аввал кoр кардааст ва дар ин муддат кариб хамаи кoрхoрo бар ухдааш мeгyзoштaнд. Дар ин хангом нaвкaлaмoнe, ки ба Иттифoк мeoмaдaндy шсър мeнaвиштaнд ба зиммаи M. Ка^ат вoгyзoр мeкaрдaнд. Ва ба шoирoни нaвкaлaмe, ки даоги кумак дaрoз мс^рд аз M. Кашат 6o эхтирoм ëдoвaрй мeкyнaнд. Арзи cипocy минна^^ии xyдрo ба M. Кашат ибрoз дoштaaнд, ки мавзуъи бaхcи aлoхидa мeбoшaд.
Баъд аз фавти M. Тyрcyнзoдa 6o тaвcияи хукумати марказй ва пeшнихoди вaкoлaти xyди M. Тyрcyнзoдa yрo рoхбaр таъйин намуданд.
Ба хамин тарик, M. Кашат ycгoд Бoкирo чун марди cax^ дaрëдил ва xoкcoрy фурутан дaрмeëбaд. Ба aндeшaи M. Кашат теш аз вaфaгaшoн ин бузурги caрoбoнy пyшгбoн, ки хaмaрo мacлихaт мeдoдy нacихaт мeкaрдy нaзoрaт мeнaмyд. Meoмaдy химoягy хидoягy дастгирии xyдрo бaрoи чaвoнoн дaрeF нaмeдoшт. Баъд аз чaндe oн кac хам кacaл шуда дар бeмoрxoнa бистарй шуданд ва M. Kaнoaт ба наздаш мeрaвaд ва мexoхaд ycгoдрo рухбаланд нaмoяд, ки шyмo cихaт мeшaвeд ва ба пo мexeзeд, лскин y дар чaвoб чунин гуфтааст: «Хайр мacъaлaи мo - ку маълум аст, ки пир шудсм ва кoри аз дacгaмoн мeoмaдaгирo кaрдeм. Лск як чиз мана ташвиш мсдш^, хамин тyрo ба кй мoнaмy биравам?». Баъди вoпacин cyхбaтaшoн M. Кашат xyд ба xyд мсгуяд, ки «Ман дар чй xaëлaмy фалак дар чй xaëл» [6, c. 195]. Ин cyхбaтaшoн нишoнaи чoниcoривy caрcyпyрдaгии у^од Бoкирo нишoн мeдихaд. Ва хатто дар бистари марг Faми oяндaи шoгирдoн ва oяндaи aдaбиëтрo xyрдa 6o хacрaт ба M. Кашат мyрoчиaт нaмyдaacг. Баъди cипaрй гардидани coлхo M. Kaнoaт aндeшa ва тaaccyрaгy бaрдoшти xyдрo аз вoпacин cyхбaти Б. Рaхимзoдa 6o мсхру caмимият дар рoбитa ба иньиш^ шaxcиятaш чунин бaëн нaмyдaacг: «Чй иншни нaчибe буданд ycгoд. Дар чунин хoлe, ки xyд ба Faмxoрe ниëз дoшт, дар Faми ЧOни дигaрe буд. Ин cyxaни ycгoд дар рухи ман такир гyзoшт. Эхcocaм бoлo гирифту нaфacaм дар дарун псчид. Баъдан, ин oрзyи oxирини мyaллимрo дар щлаби ин рyбoй бaëн намудам:
Имpyз 4y mnp a3 коношм, ^pascrn,
4yH пинд бupaфт a3 дaцoнaм, é^asau.
Гyфтaм, ки нapaв, нимоди mup30 Боцист,
ryфто, ки «тypo 6a кй 6ымоном, бupaвaм» [6, с. 195-196].
Аз caтрхoи ин рyбoй дарачаи нихoяги шинскти шaxcияти Б. Рaхимзoдa кaзoвaт мeшaвaд. Инчунин yрo хамчун мураббй ва падари Faмxoрy ди^з дaрëфтaacг: «^raox^a, тo нaфacи oxирин
барои ман хам пир, хам устоду хам падар буд. Бинобар ин мexоcтaм дар чодаи инcонй аз устод Бокй Рахимзода пайравй кунам. Вале дар равиши шёст ва мyноcибaтх,ои байналмилалй ман риcолaти муаллим Tyрcyнзодaро давом додам. Дар бaxши ма^^ату машварату Faмxорй ва тарбияти чавонон аз шеваи ycтод Айниву ycтод Лохутиро пайгирй намудам»[6, c. 196].
Шaxcияти Б. Рахимзода аз назари M. К^аноат аз он оабаб арзишманд acт, ки у чун шогирди бовафо ва наздиктарини M. Tyрcyнзодa ва Б. Рахимзода мaхcyб мешавад. Бо онхо дар як дастгох фаъолият кард ва шaxcияти онхоро дар тачрибахои назариявию амалй шиноxт, нозуктарин xиcлaтaшонро омует. Аз ин ру дар чодаи иншнй аз Б. Рахимзода пайравй карданаш бecaбaб набуд.
Ба Faйр аз M. К^аноат адибони наели «мхои 60- ум дар бораи шaxcият, xycycиятх,ои фардй ва xиcлaтх,ои начиби инcонии Б. Рахимзода, xycycaн кумаку дacтгирй намудан бо caмимият ибрози назар кардаанд. Барои мишл Лоикк чунин гyфтaacт: «Хамин тавр, номи ман дар шоирй бо шеъри «Иом» ба номи устоди мехрубон ва дитсуз Бокй Рахимзода вобаста acт. Агар ягон руз дар гардиши айём номи маро caри забон оранд, ман ин ифт^ор ва ин caодaти лоязолро кдоман ба номи инcони ^ку^ритт ва покандеш Бокй Рахимзода, ки пири ботадбир ва дacтгири хамаи мо - чавонон буд, марбут медонам»[ 12, c.16].
Бубинед, cyxaнони Лоик caршор аз cипоcy эхтиром ва caмимиятy иxлоcмaндй acт. Ба андешаи у бо cипaрй гардидани acрy замон номашро caри забон биёранд ва ин умри абадй, caодaти намирандаро кдоман ба номи устод Бокй марбут медонад. Ва ё минатдории чавони навкалами дигар ин гуна acт: «Хануз хам дуэтарчаи xyрд будам, шеърхои аввалинамро аз Бyxоро ба номи Рахимзода мефиристодам. Вакте ки шеъри «Китоб» - и маро ба тaвcияи он кac газетаи «Пионери Tочикиcтон» чоп кард, шодии маро интихое набуд» [2, c.70].
Уcтод Бокй ниcбaти шогирдон мехру шафкати падарона дошту чун фарзанд онхоро Faмxорй намуда, дар хама пacтию баландиашон дacти мадад дароз мекард.
Шоири дигар Faффор Mирзо дар робита ба ин мавзуъ тaaccyроти xyдaшро чунин баён дошта: «Яке аз он одамоне, ки ^томати барои ман чудокардаи айёмро ба ман ба тартиб ва тадрич рашнида мeиcтодaнд, яке аз хамаи одамоне, ки толеам такдирчунбон ва пирмуроди ман интиxобaш карда буд, муаллим Боккй Рахимзода мебошанд»[2, c. 41]. Албатта, хаёти чавонони навкалами cолхои 50- 70-уми acри биcт ва ояндаи онхо дар дacти устодон, ба xycyc, ycтод Бокй буд.
Хотирахои Хакназар Fоиб дар бораи Б. Рахимзода низ лозим ба зикр аст. Баъди накли xотирaхояш аз кумаку дacтгирии Б. Рахимзода ёдовар мешавад: «Воккеан, ycтод дар чопи китоби аввалинам, caрcyxaнaшро навишта буданд». Як руз дар бораи чопи китобаш аз Хакназар мeпyрcaд, китобат чи шуд, холо чоп нашудааст? Ва пacон Б. Рахимзода уро гирифта ба назди M. Tyрcyнзодa медароянд, баъди пyрcy toc намудан ва мacъaлaро фахмонда додан M. Tyрcyнзодa бошад: « гушаки телефонро гирифта ба ким - кате cyхбaти кутох кард ва гушакро ба чо монда, ба устод Бокй ру овард: -Китобашон аввалхои cоли дигар ба чоп мeрacидaacт. Уcтод Tyрcyнзодa андак андеша карда боз гуфтанд, ки: - Mо хам дар чавонй орзу мекардем, ки чун Бокй кace Faмxорaмон бошад...»[3, c.5].
Maълyм мегардад, ки ба чавонони навккалам аз хама чихат дacтгирй намуда, шавку хaвac ва мехри шеъру cyxaнро дар дилашон бештар менамудааст. Агар барои M. ^аноат номаи шли 1951 фириcтодaи ycтод Бокй, номаи рохнамо ва yмeдбaxш бошад, барои Лоикк чопи шеъри «Ном», барои Гулчехра Сулаймонй шеъри «Китоб» ва навиштани caрcyxaн ба китоби аввали «Гушаи рох» -и Хакназар Fоиб ва навиштани caрcyxaни аввалин мачмуаи «Бунафша»-и Гyлрyxcор Сафиева мебошад. Ва даххову даххо китобхои дигарро caрcyxaн навишта дар рохи ояндаи чавонон тyxми шавку хaвac ва мехру мухаббатро кошта acт. Яъне, чавонони навкалами cолхои 60- ум бо дастгирй, рахнамой ва фотехаи ycтод Бокй аввалин кадамхои устувору бовaрибaxш ба майдони адабиёт мегузоштанд. Дар баробари ин вазифахои мухимеро дар назди чавонони навкалам мегузошт. Аз руи баъзе принcипхо амал намуданашон зарурй буд. Дар мушхибае вазифахои чавононро ба ин тарз баён намуда: «Онхо бояд адабиёти клaccикиро омузанд, бояд эчодиёти кла^ишни рyc ва ба воcитaи забони руш адабиёти пешкадамтарини чахон ва адабиёти xaлкхои бародарро омузанд» [10, c.2]. Ин вазифахои бар души чавонон гузошташуда ба мaкcaди мутолиаи зиёд ва аз адабиёти к^а^ику мyоcири xyдивy xоричй огох будан мебошад, ки caйри андеша дар шеър фaрроx бошад. Ин бари шоирон яке аз шартх,ои aœœ дар адабиёти клaccикй мaхcyб меёфт.
Устод Б. Рахимзода вокеан вориш арзандаю вафодори ycтод Айнй дар чодаи парвариши чавонони эчодкор ба хиcоб рафта, дар caмги тарбияи навкаламон, у давомдихандаи мактаби адабии ycтод С. Айниcт. У дар ин мактаб чун мураббии мехрубону Faмxор шиноxтa шуда, шогирдони лаёкатманде ба воя рacонид, ки уфукхои тозаеро дар адабиёт эчод намуданд. Ба монанди Myъмин ^аноат, Лоикк Шералй, Faффор Mирзо, Гyлрyxcор, Бозор Собир, Fоиб Сафарзода, А. Шукухй, Анcорй, Алй Бобочон, Гулчехра Сулаймонй ва даххо нафарони дигар, ки mcra чоруми адабиёти мyоcирaмонро намояндагй мекунанд. Ин шогирдон ба гузашти замон хар яке ба равиш ва caiwm xyд эчод намуда ба дарачаи ycтодй рacидaнд.
Faйр аз ин, M. К^аноат дар баробари ёдовар шудани тарзу ycyли Faмxории ycтод Бокй, инчунин ба уолуби нигориш ва иcтeъдоди шоирии у изхори назар намуда чунин нaвиштaacт: «Истеъдоди шоирии ycтод Бокй, иcтeъдоди табии мардум буд. Истеъдоди биcëр xyб доштанд. Шеърашон бо caбaби равонй aкcaр барои cyрyдy тарона иcтифодa мешуданд. Бехтарин cyрyдхоe, ки дар Tочикиcтон эчод шудаанд, аз шеъри муаллим Бокй Рахимзода acт. Сурудхои «Чойxонaи шахри Берлин», ки шли 1945 дар Рузи Faлaбa онро xондaaнд ва «Иди зафар муборак» бехтарин cyрyдхои миллй ба шумор мерафтанд» [5, c.4]. Ин чихати хунари шеърофарии Б. Рахимзодаро aкcaрияти мухаккщон бо тарзу ycyлхои ба xyд xоc ёдовар шудаанд. Яке аз онхо aдaбиëгшиноc С. Иурзода чунин назар дорад: «Пайдост, ки шоир дар пайравии назми дахонии xaлк;й ба cyрyдy таронахо yнcyрхои якaxонию умумигуихои xaлк;иро вaceъ доxил кaрдaacт... Бокй Рахимзода чунин шакли cyрyдaхоро caзовори замони мо дониста, нaxycтин бор онро дар назми китобй иcтифодa бурдааст»[9, c.4].
Дар хакикат cyрyдy таронахои эчодкардааш года, равон ва caмимй хacтaнд, ки мухтавои онхоро оханги мaxcycи cyрyдy таронахои xaлк;й ва мардумй ташкил медихад. «Дар шеъраш мавзуъхои cyлхy дустии xaлкхо, мехнати cодиконaи мардум, вaтaнпaрacтию инcондycтй ва вacфи ycтодон, ёру дустони хамккалам» [8, c.22]. тacвир шyдaacт. Аз ин чост, ки xycycияти калом ва фардияти ycтод Бокиро ба назар гирифта M. Tyрcyнзодa менигорад: «Шеърхо ва таронахои Бокй Рахимзода, чи тавре ки укобон дар куллахои баланди кухшр ошён мегузоранд, дар дили xонaндaи ceршyмори мо лона мондаанд»[ 2, c. 5].
Аз андешахои мазкур бардошт намудан мумкин аст, ки шеъраш caмимй, дилнишин ва рухнавоз буда, аз вучуди мардум бaрxоcтa ва ба дили xaлк; мacкaн гyзидaacт. Maxcycaн, cyрyдхояш, ки дар дарачаи нихояти камол эчод шудаву оханг бacтa шудаанд ва холо хам махбубият доранд.
Ва боз M. ^аноат ба caбк ва равиши эчоди ycтод Бокй низ изхори назар нaмyдaacт: «Агарчй шеъри ycтод чанбаи мардумй дошт, ба шеваи клaccикй шеър менавиштанд. Лекин дар навъи шеър бо мо чавонон, ки шогирдонаш будем, caбкaт мекарданд. Macaлaн, дар баъзе cyрyдхояш бо Шукухиву Анcоривy шогирдони дигараш caбк;aт мекарданд ва бо хамон шеваи баён барои cyрyдaн матн менавиштанд» [6, c. 97].
Дар маколаи дигар ycтод Бокиро дар коргохи адабй чунин ташбех нaмyдaacт: «Шоири xaлкии Tочикиcтон Б. Рахимзода дар коргохи шоирй бо назар ва амали чавхаршино^ бо зарбхои нарми шоирона aлмоc cyдaacт, ки дар як кираи он «эфии дили шоир, дар кираи дигар чавхари чони иншнй, дар кираи ceюм cифaти зотии aлмоc котеъй ва aлмоcи намудор мебошад» [ 7, c.3].
Уcтод Бокй, ки xyд мураббии навкаламон буд, тамоми имкониятхоро дар офаридани шеъри баландмазмуну замонй вобacтa ба дарачаи кобилият дар xyд мecaнчид, тачриба мекард. Дар назар дорам, ки дар баробари офаридан ба caбки клaccикй ба шаклхои нави шеърй хам кушиш мекард эчод кунад. Macaлaн «Суруди дар лаби обе» ва намунахои бaрчacтaи дигар.
Адaбиëтшиноcи дигар X. Огaxоновa дар ин росто чунин нигошта: «Бокй Рахимзода хам адабиёти клaccикии точик ва хам эчодиёти даханакии xaлкро xyб медонад. Дарк карда тaвониcтaни вокеахои мухими хаёт, мохирона иcтифодa бурдан аз воcитaхои тacвири адабиёти raacra™ ва забони фaceхy образноки xaлкй мазмуни аъло ва шакли дилрабои acaрхои уро фарохам овaрдaacт» [2, c. 78].
Бештари шеърхояшро дар жанрхои клaccикй эчод нaмyдaacт. Аз ин ру M. Tyрcyнзодa ба хунари нигоришаш чунин бахо додааст: «Бокй Рахимзода яке аз шоироне мебошад, ки бехтарин анъанахои назми хазоршлаи точикро давом дода, онро ба рухи мyоcирон мутобикк гардонидаанд»[ 2, c. 5].
Инчунин афкори назараш дар мавриди алокамандй, дилбастагй ва мyноcибaти мaxcyc ба шогирдон ин тарз баён доштaacт: «Навпардозихои чавононро xyш мепазируфт ва гохо дар он равиш шеър мегуфт. Суруди «Дар лаби обе, шаби махтобе», ки аз бехтарин cyрyди ycтод ба шумор меравад, нишони мухаббат ва алокаи муаллим ба уйлуб ва шеваи ман, ки шогирди аз хама наздикашон ма^уб мешудам, мебошад. [6, c.198]. Шеъри устод бехтарин cyрyди хамон замон шуд ва бо гузашти замон дар байни мардум махбубияти бештаре кacб кард. Ин махорати баланди шоирии устод Б. Рахимзодаро нишон медихад.
Баёни афкору мулохизот дар бораи xиcлaтхои фардии Б. Рахимзода низ чолиби диккат acт. Дар ин бора чунин ^фа^оро ба у мaнcyб менамояд: ^«Бехтарин ^фаг^ои марди точикро дошт. Боинcофy xокcорy каноатманд буд. Унвони Шоири xaлкии Tочикиcтон cоли 1961 тaБCиc ёфт, барояш ташдуф набуд, ба таври вокей caзовори ин унвон шуданд. Аввалин шоири xaлкй Tyрcyнзодa, баъд аз он M^rna^ ва нафари теюм муаллим Бокй Рахимзода буданд» [6, c.198]. Бинобар иcтeъдоди табии ва фавкулода доштанаш «номи неку xотирaхои шунидании муаллим Бокй Рахимзода то имруз дар хама махфилхову мaчлиcхои шеъру адаб ёд мешавад. Чунин инcонe, ки як вучуд хама чанбахои xyбро дошта бошад камёб acт. Myaллим хам иншни вокей буданд, хам шоири xyб» [6, c.198].
Уcтод Б. Рахимзода аз неру ва Faйрaти фавкулода бaрxyрдор бyдaacт. Бо он неру ва Faйрaтe, ки дошт тавонист дар атрофи xyдaш чавонони навкаламро чамъ оварда, вобаста ба кобилият ва зарфияти донишу малака рохнамой намояд. Дар бораи тарбияи чавонони навкалам caхми бeвоcитaи
M. Tyрcyнзoдa хам хаст, ки зикри нoми y дар ин бсбат зaрyриcг ва xизмaтхoяш мавзуи бахот aлoхидaecг...
Чи тaрзe ки аз aндeшaвy aфкoр ва мyлoхизaхoи M. Кашат ва aндeшaхoи марбут ба ин макала аз тарафи aдaбиëтшинocoн ва мyхaкикoнy aдибoн бaрдoшт шуд, бaрoи равшан намудани шaxcияти Б. Paхимзoдa дар шинoxти M. Кашат тахлил ва бaррacй гардид. ^Œaxcrara Б. Paхимзoдa аз назари M. Кашат хaмoн тaврecг, ки дар афшри M. Kaнoaт тaчaccyм шуд ва дар ин мащлаи му^^ар нaмeгaвoн тaмoми aфкoрy aндeшaхoи M. Kaнoaтрo дар рoбитa ба шинoxти шaxcият ва фардияти эчoдии Б. Paхимзoдa бaррacй кард. Вaлe ба тарзи му^^ар аз aфкoри M. Кашат cимoи Б. Paхимзoдa чун caрпaрacгy рaхнaмoи чaвoнoн шoири ширинбaëн, фарди coхибдили халиму мeхрyбoн, шaxcияти oрмoн (идeaл) бaрoи чaвoнoни oн зaмoн ба назар мeрacaд.
Андeшae мавчуд acг, ки бaрoи тарбияи чaвoнoни эчoдкoр дacггoхe лoзим аст, вaлe дар oн дacггoх шaxcиягхoe ба мoнaнди С. Айнй, M. Tyрcyнзoдa ва Б. Paхимзoдa лoзим acг. Дар бaрoбaри мавчуд будани чунин дacгoх ва фaзoи фaрoхaм, бoз аз рoхбaр ва мураббй тaрзe гуфта гyзaштeм жру ва Faйрaтe лoзим мeaяд, ки чaвoнoнрo ба рoхи рocг хидoяг намуда тарбияти дyрycг дихад. Faйр аз ин, бaрoи ба вучуд oвaрдaни мактаби адабй иcгeьдoд ва дoнишy биниши фaрoxи хaмaчoнибa дoштaн лoзим. Бс мyбoлиFa, Б. Paхимзoдa аз шруву Faйрaт бaрxyрдoр ва аз бeштaри дoнишхo oгoхй дoшт. Аз ин xo^ тaвoниcг нacли нави эчoдкoрoнрo тарбия намуда, нсруи нав ба aдaбиëт вoрид нaмoяд. Hacra aдибoнe, ки аз ин мактаб бaрoмaдaнд, on^o низ yфyкхoи тoзaeрo тай намуданд. Дacгoвaрдy кoмëбихoи orao дар aдaбиëгги мyocир нoдир ва арзишманд acг. Хатго acaрхoe ба вучуд oмaдaнд, ки на тaнхo дар хавзаи aдaбиëти фoрcизaбoн, балки дар aдaбиëти Аврyпo бeмoнaнд аст. Бaрoи миcoл ocoри M. Кашат.
Хамин тарик, аз aфкoри M. Кашат дар мавриди шинoxти Б. Paхимзoдa низ маълум мeгaрдaд, ки уст^и назми oлaмгир, caрпaрacгy падари Faмxoри нaвкaлaмoн дар хакикат хамчун идoмaдихaндaи вoриcияти aдaбиcг. Poбитaи назми клaccикирo дар зaмoни нав пайванди маънавй бaxшид. Oнрo вoбacгa ба тaкoзo ва ниëз ба рухи мyocирoн мyтoбик coxт.
Бaррacии хамаи aндeшaхo ва мyлoхизaхoи шoгирдoн мавзуи бахш тyлoниcг. Гузашта аз ин aндeшaхoи шoгирдoн мeгaвoнaд дoир ба пaхлyхoи кoрy фaъoлият, тарзу ycyлхoи чалбу рoхнaмoй ва мaхoрaтy малакаи мyттaхидcoзии ycгoд Б. Paхимзoдaрo oшкoр coзaд. Инчунин аз мyхтaвoи мащла xиcлaтy xycycияти Б. Paхимзoдa то aндoзae маълум гардид. Taкрoр хам шавад, бoяд таъкид намуд, ки бaрoи идoмa бaxшидaни мактаби адабй, ки ycro« Бoкй Paхимзoдa аз ухдаи oн тaвoниcг ба xyбй бaрoяд аз нсруи фaвкyлoдa бyрxyрдoр буд. Уcгoд Бoк;й дар бaрoбaри шoир буданаш, мураббй ва caрпaрacг, ба гуфти M. Kaнoaт пири нaвшoгирдoн ба хиcoб мeрaвaд. Уcгoд Бoк;й Paхимзoдa, дар рушду равнаки шсъри мyocири тoчики caдaи бист ва идoмaи мактаби адабй, ca^^ кaлoн дoрaд. Вай дар aдaбиëти мyocирaмoн мaкoмy мартабаи xoccaeрo шхиб acг.
Xynoca шaxcияти Б. Paхимзoдa аз дидгoхи M. Kaнoaт, xeлe шукухманд, нaмyдoр мeшaвaд. Урo чун муаллим, мураббй ва падари Faмxoрy мeхрyбoн, инcoни начиб шинoxтaacг ва дaрëфтaacг.
АДАБИЁТ
1. Аcoзoдa X.- Taъриxи aдэ6нëти точик (давраи нав). I X. Аcoзoда. - Кигоби дарст бaрoи мaкгaбхoи oлй.- ^ma^íe: Maoриф ва фарханг, 2014.- 672 c.
2. Бoкинoмa: Аз дycтoн ба Бoкй Paхимзoдa - ^Шири xaлкии Toчикиcгaн (мурагтиб Алй Бoбoчoн).- Дyшанбe: «Ирфoн», 1981. 112 c.
3. Forf> Х.- Сари ycтoдхoи яккачин. - Чанд xoтирae аз фамилти кoрии шoири xaлкии Toчнкиcтсн Бoкй Paхимзoдa I x.foh6. II Адабиет ва caнъaт.- 2016, 25 фсврэл.
4. Кoлeкгив. Tyрcyнзoдa дар ë^o (Ёдбуд, xoтирa ва шeърхo). -Дyшaнбe, «Ади6», 2011, 480 c.
5. Кэшат M.- Пир, мураббй ва муаллим.- [Xoтирoт ва вoxyрихoи муаллиф 6o Бoкй Paхимзoдa]. I M. Кашат. IIАдaбиëт ва cama.- 2020, №> 20. 14 май.
6. Kaнoaт M.- Ёддoшгхo ва бардош^. I M. Kaнoaт.- Дyшaнбe: 2012.- 250 c.
7. Кашат M .- Haзм ва блюми зaмoн.I M. Kaнoaт. [Шoири xan^HH Toчикиcгaн Mирзo Tyрcyнзoдa| II Toчикиcтoни coвeтй.- 1976, 22 эпрсл.- С.2-3.
S. Hyрзoдa С.- Фарзанди бoвaфoи xanrç: Xycycиятхoн aшъoрн Б. Paхимзoдa ва íaxrn® ба 110 -coлaгии шoирн xaлкнн Toчнкиcтсн Бoкй Paхимзoдa. I С. HyрзoдaII Maърнфaти oмyзгoр.- 2020.- .№ 5.- c. 23.
9. Hyрзoдa С. Taрoнacaрoн caзoвoри зaмoн. I С. Hyрзoдa. II Адaбиëт ва caнъaт.- 2020, .№ 20. 14 май. c. 4.
10. Paхимзoдa Б.- шсъри нав ва навдварй (мycoхибa 6o rno^» Бoкй Paхимзoдa). I Б. Paхимзoдa. II Maoрнф ва маданият, 1966. 26 юябр.
11. Шaрифoв X. - Савти ачам. (Haзaрe 6а ах^л ва aшъoрн Myъмнm Кашат). I X. Шaрнфoв. Дyшaнбe, 2002. c. 22- 23.
12. шсрэлй Л. - Xoгирaи yCTOA Бoкй Paхнмзoдa.I Л. шсрэлй. II Садои Шарк. 1980, .№ 5.
ВЗГЛЯД МУМИНА КАНОАТА НА ЛИЧНОСТЬ УСТОДА БОКИ РАХИМЗОДА
В статье речь идет о взглядах Мумина Каноата на личность и творчество Боки Рахимзода Автор концентрирует свое внимание на том, как Мумин Каноат при формировании своих теоретических воззрений и суждений о литературе приводит в качестве примера творчество Боки Рахимзаде. Размышления Мумина Каноата охватывают не только его культурно-литературную деятельность, но и сущностные характеристики его поэтического творчества, а также некоторые индивидуальные качества Боки Рахимзаде.
Автор также приводит примеры о личных отношениях двух мастеров литературы, об их духовно-нравственных связях, отеческих заботах Боки Рахимзаде в отношении Мумина Каноата.
Боки Рахимзаде, наряду с Мирза Турсунзаде, являлся наставником молодых литераторов, много заботился о начинающих поэтах, помогая им обрести свое достойное место в художественной литературе. Мумин Каноат был прилежным и достойным учеником Боки Рахимзаде, продолжателем его поэтических традиций. Многие ученики и воспитанники Боки Рахимзаде впоследствии стали знаменитыми поэтами и писателями, некоторые их низ достигли больших высот в поэтическом ремесле.
В статье подробно излагаются мнения автора о том, каким образом Мумин Каноат познает и существенно анализирует творчество Боки Рахимзаде, отмечает его заслуги перед литературой и искусством. Его взгляды и мнения о Боки Рахимзаде составляют истинный портрет патриарха таджикской поэзии, где речь идет о его способностях и таланте, внешнего вида, языке и стиля, художественной манеры великого поэта. В действительности Боки Рахимзаде, вполне усвоив наилучшие литературные традиции Айни и Лахути, очень ответственно относился к молодым литераторам, заботился о бережном отношении с классической литературой, был проповедником прогрессивных идей литературы прошлого.
В статье также говорится о творческих поисках и литературных достижениях Боки Рахимзаде, о его роли и месте в современной таджикской литературе.
Ключевые слова: Боки Рахимзаде, Мумин Каноат, познание, преемственность, литературная школа, связь, развитие литературы, заботливый отец, духовная связь, особенности, стиль, путеводитель, последний разговор, напутствие, куратор, личность.
MUMIN QANOAT'S POINTS OF VIEW ON PERSONALITY OF USTOD BOQI RAHIMZOD
The article deals with the points view of Mumin Qanoat on the personality and work of Boqi Rahimzoda. The authorfocuses on how Mumin Qanoat, when forming his theoretical views andjudgments about literature, cites the work of Boqi Rahimzada as an example. Mumin Qanoat's reflections cover not only his cultural and literary activity, but also the essential characteristics of his poetic work, as well as some of the individual qualities of Boqi Rahimzada.
The author also gives examples about the personal relationships of the two literary masters, about their spiritual and moral ties, and Boqi Rahimzada's paternal concerns in relation to Mumin Qanoat.
Boqi Rakhimzada, along with Mirzo Tursunzada, was a mentor to young writers, took a lot of care of novice poets, helping them find their rightful place in fiction. Mumin Qanoat was a diligent and worthy student of Boqi Rahimzada, a continuer of his poetic traditions. Many students and pupils of Boqi Rahimzada later became famous poets and writers, some of them reached great heights in the poetic craft.
The article details the author's views on how Mumin Qanoat learns and significantly analyzes the work of Boqi Rahimzada, notes his services to literature and art. His views and opinions about Boqi Rahimzada constitute a true portrait of the patriarch of Tajik poetry, where it is about his abilities and talent, appearance, language and style, artistic manner of the great poet. In fact, Boqi Rahimzada, having fully assimilated the best literary traditions ofAini and Lohuti, treated young writers very responsibly, cared about respect for classical literature, was a preacher of progressive ideas of the literature of the past.
The article also talks about the creative searches and literary achievements of Boqi Rahimzada, about his role andplace in modern Tajik literature.
Key words: Boqi Rahimzada, Mumin Qanoat, cognition, continuity, literary school, connection, development of literature, caring father, spiritual connection, features, style, guide, last conversation, parting words, curator, personality.
Сведения об авторе:
Солихов Назриддин Шохинбекович - аспирант кафедры теории и новейшей персидско-таджикской литературы филологического факультета Таджикского национального университета. Адрес: 734025 г. Душанбе, проспект Рудаки 17. E-mail: solehzoda.tj@mail.ru Тел: (+992) 918678275.
About the author:
Solihov Nazriddin Shohinbekovich - post-graduate student of the Department of Theory and Contemporary Persian-Tajik Literature of the Philological Faculty of the Tajik National University. Address: 734025 Dushanbe, Rudaki Avenue 17. E-mail: solehzoda.tj@mail.ru Tel: (+992) 918678275.
МАЩЕИ ТАЛМЕХ, НАВЪХО ВА ХУСУСИЯТХОИ ОН ДАР АШЪОРИ МЕХРИНИСО
Усмониён Н. У.
Донишгощ давлатии Дангара
Истифодаи талмех хамчун василаи мачозй кардани вожахову иборахо дар шеъру адаби форсй-точикй собикаи бас кухан дошта, таърихи зиёда хазор солро паси сар мекунад. Чун дар ашъори сохибкирони шоирон устод Абуабдуллохи Рудакй корбурди мукаррари ин воситаи тасвири бадей ба чашм мерасад, ин нишон медихад, ки санъати мазкур бе шубха хануз пеш аз вуруди устоди бузург ба сахнаи адаби форсй-точикй дар осори суханварон мавриди истифода карор доштааст. Вожаи талмех; аслан арабй буда, дар фархангномахо ва хамчунин дар комуси арабй ба русии мураттабсохтаи Х.К. Баранов муштак аз феъли «алмаха» зикр гардида, дар маънои киноят омадааст [2, 730]. Дар «Фарханги забони точикй» бошад, талмех дар ду маънй: «1) ишорат, нигохи сабук ба суи чизе; 2) ишора кардани шоир дар шеъри худ ба кисса ё масали маъруфе» зикр гардидааст [12, с.312]. Зимнан кайд кардан бамаврид аст, ки дар шархи вожаи талмех нишондоди хар ду лугатнома бо хам мувофикат менамояд, чун вожаи «киноят» дар комуси мухаккики русро метавон дар маънои ишорат кабул кард, зеро шоир хар вакт ба киссаву рухдод ва ё ашхоси таърихиву бостонй ишора менамояд, сухани вай аллакай бо мачозу киноят омезиш пайдо менамояд ва бадал бар рамз ё маънои гайрихакикй мегардад.
Адабиётшиноси давраи шуравии точик Туракул Зехнй талмехро дар шакли тамлех низ кайд намудааст, ки ба мантик мувофикат менамояд. Тибки нишондоди вай, агар вожаи «талмехро калбан «тамлех» карор дихем, ба маънии милх кардан, намакин кардан меояд, ки ин хам дуруст аст» [3, с.108].
Чун хадафи аслии шоир аз корбурди номхои таърихй на худи онхо, балки матлаби асосии худи вай ва исботи андешаву хаёлпардозихои шоиронааш аст, бинобар хамин, ишорати у бар мадорики таърихиву бостонй тобиши гайрихакикиву мачозй пайдо менамояд. Дар нигох бар хамин чихати санъати талмех Муаззама Икболй онро хамчун василаи исботи сухани шоир кайд намудааст, ки кобили дастгирй аст [4, с.201].
Миёни кулли таърифоти талмех ба хайси яке аз воситахои мухимми тасвири бадей, таърифи донишманди классик Шамси Кайси Розй мучазтар мебошад. Мазкур кайд кардааст, ки талмех «он аст, ки лафзи андак бар маънии бисёр далолат кунад» [10, с.301]. Дар хакикат, талмех санъати бадеиест, ки аксаран аз як ва баъзан аз ду вожа иборат буда, ишорат бар вокеа, рухдод, матлабхои фархангиву таърихй ва монанди онхо карда, зимни он таваччухи хонандаро бар маънихову мафхумхои зиёд чалб менамояд. Талмех миёни кулли васоити тасвири бадей яке аз асоситарин унсурхои бадеист, ки бар зехни хонандагон, аз як тараф, гизои маънавй мебахшад, аз чониби дигар, донишу чахонбинии таърихиву фархангии онхоро васеътару ганитар мегардонад.
Дар ашъори шоираи ширингуфтору нозукадо Мехринисо Бобобекова санъати бадеии талмех ба хайси калидитарин воситаи тасвирхои шоиронаи вай ба хисоб меравад. Дар хама мачмуахои ашъори шоира мавеи марказии ин воситаи тасвири бадей ба таври назаррас эхсос мешавад. Дар шиносой бо ашъори Мехринисо хонанда агар аз суе бо суханони шефтакунандаву маргуб ва дилнишину завкбахши у рубару шавад, аз суйи дигар, бо як мачмуае иборат аз зикри номхои таърихиву бостонй ва фархангй бархурд мекунад ва бо ин рох дониши таърихиву фархангии худро то чое инкишоф медихад. Ба дигар маънй, вожахои талмехй дар мачмуахои ашъори шоира бо тобиши ачибе чилванамой мекунанд ва мисраоту байтхои уро ба хайси шерозаи заррин зеб медиханд.
Бояд зикр намуд, ки дар талмех агарчи ишорат бар хаводису рухдодхо, амсолу андарзхо ва номхои таърихиву фархангй мешавад, аммо хадафи аслии шоир, чунонки дар фавк ишорат гардид, на худнамоиву фузулангории шахси худ аст, балки муассиртар баён намудан ва завкбахштар вонамудани матолиб ва ормонхои шахси шоир аст, ки тавассути он хонанда аз рохи мачоз хам бошад, метавонад ба манзараи тахайюлоти шоир ворид гардида, хамрохи вай дар сахнахои ангоравияш сайр намояд.
