Научная статья на тему 'ВРАЧ КАСБИЙ МАҲОРАТИНИНГ ЎСИШИ ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОН СОҒЛИҚНИ САҚЛАШ ТИЗИМИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ОМИЛИ'

ВРАЧ КАСБИЙ МАҲОРАТИНИНГ ЎСИШИ ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОН СОҒЛИҚНИ САҚЛАШ ТИЗИМИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ОМИЛИ Текст научной статьи по специальности «Психологические науки»

CC BY
40
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
врач касбий маҳорати / рефлексия / врач рефлексияси. / professional skill of a doctor / reflection / reflection of a doctor.

Аннотация научной статьи по психологическим наукам, автор научной работы — Мухторов, Эркин Мустафоевич

Мақолада врачлар касбий маҳоратининг шаклланиши, босқичлари ва ўсиш омиллари орасида рефлексиянинг роли тўғрисида фикр юритилади. Муаллиф врач касбий маҳорати тузилмасида рефлексиянинг аҳамияти ва даражасига алоҳида эътибор қаратади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

GROWTH OF DOCTOR'S PROFESSIONAL SKILLS A FACTOR FOR FORMING A NEW UZBEKISTAN HEALTHCARE SYSTEM

The article discusses the role of reflection between the formation, stages, and growth factors of doctors’ professional skills. The author pays special attention to the importance and level of reflection in the structure of medical professional skills.

Текст научной работы на тему «ВРАЧ КАСБИЙ МАҲОРАТИНИНГ ЎСИШИ ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОН СОҒЛИҚНИ САҚЛАШ ТИЗИМИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ОМИЛИ»

ВРАЧ КАСБИЙ МАХОРАТИНИНГ УСИШИ ЯНГИ УЗБЕКИСТОН СОГЛЩНИ СА^ЛАШ ТИЗИМИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ОМИЛИ

d https://doi.org/10.24412/2181-1784-2022-23-425-430

Мухторов Эркин Мустафоевич

Бухоро давлат педагогика институти проректори психология фанлари номзоди, доцент

АННОТАЦИЯ

Мацолада врачлар касбий мауоратининг шаклланиши, босцичлари ва усиш омиллари орасида рефлексиянинг роли тугрисида фикр юритилади. Муаллиф врач касбий мауорати тузилмасида рефлексиянинг ауамияти ва даражасига алоуида эътибор царатади.

Калит сузлар: врач касбий мауорати, рефлексия, врач рефлексияси.

АННОТАЦИЯ

В статье расматривается роль проявленж между становлением, этапами и факторами роста профессионального мастерства врачей. Особое внимание автор уделяет важности и уровню рефлексии в структуре профессиональных врачебных умений.

Ключевые слова: профессональное мастерство врача, рефлексия, рефлексия врача.

ABSTRACT

The article discusses the role of reflection between the formation, stages, and growth factors of doctors' professional skills. The author pays special attention to the importance and level of reflection in the structure of medical professional skills.

Keywords: professional skill of a doctor, reflection, reflection of a doctor.

КИРИШ

2022-2026 йилларга мулжалланган Узбекистан Республикасининг ривожланиш стратегиясида Согликни саклаш тизимини ривожлантиришга алохида ахамият берилган. Бунинг сабаби мазкур стратегиянинг бош мсаксади инсон кадрини улуглашдан иборат. Инсон кадрини улуглаш эса унинг саломатлигини мустахкамлаш, касалликларнинг олдини олиш, жисмоний тарбия ва спортни ривожлантириш кабиларга боглик.

Юкорида келтирилган вазифаларни бажариш мамлакатимиздаги врачлар, хамширалар ва барча тиббиёт ходимларининг малкаларини узлуксиз

такомиллаштириб боришни такозо килади. Врачларнинг малакасини ошириш, уларнинг касбий махоратларини устириш тузилмавий хусусиятга эга булиб унинг таркибида психологик билим, куникма ва укувлар мухим урин эгаллайди.

Хрзирги кунда тиббиёт ходимларининг купчилиги фикрига кура дунёдаги барча касалликларнинг камида 80 фоизи психосоматик касалликлар хисобланади. Психосоматик касалликларнинг келиб чикишида рухий омил мухим рол уйнайди. Бундан чикадиган хулоса шундан иборатки, беморни тугри ва самарали даволаш учун врач тиббий-биологик билимлардан ташкари психологияга оид билимларни хам пухта ва чукур эгаллаган булиши керак. Ана шундай билим ва куникмаларсиз беморни самарали даволаш муаммо булиб колади. Рефлексия инсон рухиятининг мухим таркибий кисмларидан булиб у инсон ички маънавиятининг яхлитлигини таъминлаб туришга хизмат килади [1].

МЕТОДЛАР

Маколани тайёрлашда куйидаги методикалардан фойдаланилди: ("Укитувчи шахси касбий деформациясини ташхислаш методикаси" ( Орел В.Е., Андреев С.П).), "Х,аёт мазмунини урганишга йуналтирилган тест" (Д.А.Леонтьев), "Узини намоён килиш даражасини аниклаш анкетааси" (Н.Ф.Калина) "Касбий кадриятлар" анкетаси (О.С. Ноженкин ).

ОЛИНГАН НАТИЖАЛАР

Хрзирги кунгача врач рефлексияси рефлексиянинг махсус тури сифатида урганилмаган. Маколада врач рефлексияси рефлексиянинг алохида тури экани асосланган.

МУНОЗАРА

Врач фаолияти учун зарур булган билим ва куникмалар мураккаб тузилмага эга булиб уларнинг орасида рефлексия алохида урин тутади. Мазкур тушунчанинг фанга кириб келиши буюк француз олими Ренэ Декарт номи билан боглик эди. Рефлексиянинг шахс такомилидаги ахамиятини таъкидлар экан, Декарт "Узини урганишдан кура самаралирок машгулот йук", деган эди. Хрзирги давр психологиясида рефлексия узини урганиш, узини бошкариш, узини ривожлантириш йуналишларида талкин килинади.

Мазкур атама ифодалайдиган ходисанинг турли жихатлари кадимги Юнонистонлик олимлар Сукрот ва Афлотун, мамлакатимиздан етишиб чиккан улкан алломалар Абу Али Ибн Сино, Абу Райхон Беруний асарларида тавсифланган. Декартнинг хизмати ана шу олимларнинг асарларида баён килинган ходисаларни тизим холига келтиришдан иборат булди.

426

Рефлекссиянинг инсон фаолиятидаги урни мухимлигини хеч ким инкор этмайди. Психологияга оид адабиётларда бундай нуктаи назарни учратмадик. Айни пайтда рефлексиянинг турли касб вакиллари фаолиятидаги урнини ёритишда жиддий нотекисликлар кузатилади. Педагоглар махорати шаклланишида рефлексиянинг ролини тадкик килишга багишланган китобла МДХ,га аъзо мамлакатларда унлаб чоп этилган, шу мавзуда унлаб номзодлик ва докторлик диссертациялари хам химоя килинган. Шу билан бирга рефлексиянинг турли касб эгалари, хусусан педагоглар фаолиятининг турли жихатлардаги ролини урганишга каратилган методикалар хам ишлаб чикилган ("Укитувчи шахси касбий деформациясини ташхислаш методикаси" ( Орел В.Е., Андреев С.П).), "Х,аёт мазмунини урганишга йуналтирилган тест" (Д.А.Леонтьев), "Узини намоён килиш даражасини аниклаш анкетааси" (Н.Ф.Калина) "Касбий кадриятлар" анкетаси (О.С. Ноженкин ) ва бошкалар.

Айни пайтда XXI асрнинг дастлабки йигирма бир йили давомида врач касбий махорати шаклланишида рефлексиянинг урнини ёритишга багишланган бирорта монография ва диссертацияни учрата олмадик. Табиийки, врач касбий фаолияти шаклланишида рефлексиянинг роли мутлако урганилмаган экан, бу мавзуга багишланган методикалар хам яратилмаган. Бу уринда рефлексиянинг врач касбий фаолиятидаги ахамияти педагог касбий фаолиятидаги ахамиятидан хеч кам эмаслигини, демак, бу жараённи урганишга багишланган методикалар ишлаб чикиш хам зарурлигини таъкидлаш жоиз, деб хисоблаймиз.

Рефлексия, умуман олганда, одамнинг мулохазалари, узини кузатиши, рухий холати ва узининг харакатлари ва фаолиятини урганишини анлатади. Рефлексия рухий фаолиятнинг бир тури булиб у индивиднинг ички дунёсига каратилган булади. Гегель биринчи бор рефлексияни тафаккурдан ташкари хиссиётлар билан боглашга харакат килган эди. Бу хакда у куйидагича фикр билдирган эди: "Маънавият ривожланишида рефлексиянинг роли улкандир. Рефлексия бевоситаликдан четга чикишдан бошланади [2].

И.Кантнинг таърифига кура," рефлексия тасаввурларнинг билишимиз манбаларига муносабати булиб шунга муносиб тарзда уларнинг бир-бирига муносабатини тугри аниклаш мумкин" [3].

И.Н. Семенов ва И.С. Ладенколарнинг маълумотига кура, "у (яъни рефлексия-Э.М.) ижтимоий жихатдан ривожланган одамнинг назарий фаолияти шакли булиб у узининг барча харакатлари ва уларнинг конуниятларини англашган каратилгандир" [4].

427

Шундан келиб чикиб айтиш мумкинки, врач рефлексияси унинг узига, аввалрок бажарган харакатлари, фаолиятига, рухий сифатлари хамда холатларига каратилган булиб, унинг узини узи тахлил килишга мойиллигини англатади.

Хрзирги психология ва тиббий психология фанларида рефлексия врачнинг келажакка эмас, утган даврда юз берган терапевтик фаолиятини тахлил килиши ва бахолашини билдиради. Унинг ана шу тахлили ва бахолашида узига кай даражада танкидий муносабатда була олиши, беморни даволашда канчалик имкониятларга эга экани, бу имкониятларни бойитиш имониятлари кай даржада эканини ифодалайди. Рефлексия утмишга каратилган булса хам, усиз келажакдаги фаолиятнинг муваффакиятли булишини таъминлаш кийин булади.

Рефлексия врачнинг узини узи бошкаришида мухим рол уйнаш баробарида унинг узгариб бораётган вазиятга мослашувини, узи даволаёган беморларнинг даволаниш жараёни самарадорлигини ошириш учун яна нималар килиш кераклигини белгилаб олишида мухим ахамият касб этади. Айни пайтда рефлексия врачнинг терапевтик фаолиятида кайси жихатларни узгартириш, кандай янги тактикаларни куллаш, кандай фармакологик воситаларни даволаш тизимига киритиш кабиларни хам белгилаб олишига ёрдам беди. Шу билан бирга у беморлар билан муносабатларни даволаш самарадорлигини оширишга йуналтириш учун яна кандай чоралар куриш кераклигини аниклаб олишга хам хизмат килади.

Айтиш мумкинки, юкорида баён килинганларнинг бари врач рефлексияси каратилиши мумкин булган ходисалар канчалик турли-туман эканини ифодалайди. Шу билан бирга у врачнинг жамоадаги касбдошлари билан муносабатлари, беморни даволашда уларнинг кумагига таяниши мумкинлиги, узи хам хамкасб жамоадошларига беморларни даволашда кумак бериши мумкнлигини ифодалайди. Врачларнинг беморларни даволашда консилиум утказишлари ва консилиум натижаларини келажакдаги муолажаларда хисобга олишлари врачларнинг жамоадаги хамкорлиги, уларнинг узаро муносабатлари хам рефлексия предмети булиши мумкинлигини билдиради.

Рефлексия врачнинг муолажа жараёнида эгилувчан фикр юритиши, узининг фикрларини самралирок амалга оширишини, беморлар билан оптимал муносабатлар урнатишини таъминлашга хизмат килади. Ижоджий ёндошувни талаб киладиган вазифаларни бажарар экан, врач узининг аввалги

428

тажрибаларини кайта куриб чикиш, улардан янада ижобийрок ва самаралирок хулосалар чикаришга харакат килади.

Врач рефлексиясининг энг мухимхусусиятларидан бири унинг муолажа жараёнида бир томондан чеклашга харакат килса,иккинчи томондан, ижодийлик уни эркинрок харакат килишга ундайди. Энди у узининг касбий эхтижларини, бурчини тларок ва чукуррок англашга харакат килади.

Рефлексия ижтимоий-маданий феномен экан у врачнинг касбий маънавияти, касбий кадриятларни туларок тушунишига, уларни табиат ва жамият конунларига мос равишда англашига ёрдам беради.

Рефлексия эвристик усул булиб врач томонидан уз фаолиятини англаш ва тахлил килишга йуналтиради. Рефлексиянинг куйидаги турларини фарклаш мумкин:

-элементар рефлексия. Рефлексиянинг бу туридан кундалик турмушда фойдланилади. Унинг ёрдамида атрофдаги воке-ходисалар вауларга узининг муносабати хусусиятлари англашилади.

-илмий рефлексия. Рефлексиянинг бу тури илмий билиш конуниятлари асосида назарий билимларни тахлил килиш ва танкидий ёндошувга йуналтиради.

-фалсафий рефлексия. Бу тур объектив дунё ва онг мавжудлиги ва ривожланишининг энг умумий конуниятлари ва кишилик маданиятини яхлит холда танкидий урганишни такозо килади.

-касбий рефлексия. Рефлексиянинг бу тури турли касб вакиллари томонидан уз касби объекти доирасида узига ва уз касбига муносабатини шакллантиради. Касбий рефлексия турларидан бири врач рефлексияси булиб у врачнинг узига, касбига, беморларга хамда хамкасбларига муносабатларини танкидий тахлил килишини такозо этади. Врач узининг тиббиёт тугрисидаги, беморлар тугрисидаги, хамкасблар тугрисидаги, даволаш усуллари ва воситаларидан фойдаланиш йуллари тугрисидаги билимларни бойитиб бориши ва куникмаларини мунтазам ривожлантиришини таъминлашга хизмат килади.

ХУЛОСА

Врач рефлексиясини шакллантириш ва илмий асосда олиб боришга тиббиёт олийгохлари ёки факультетларидаги таълим жараёнида ургатилиши максадга мувофик. Хрзирги кунгача мамлакатимиздаги тиббиёт олийгохларида бу йуналишда максадга йуналтирилган ишларолиб борилмаган. Бу камчиликларни бартараф этиш мамлакатимиз согликни саклаш тизимини Янги

Узбекистонни яратиш буйича мамлакатимизда олиб борилаётган улкан ишларнинг максадига мос булади.

Ушбу тамойил шахснинг узини узи бошкаришнинг турли даражаларида намоён булади: нейрофизёлогиядан шахснинг уз-узини англаш жараёнларини ифодалаб, тартибга солиш ва конструктив функцияларни бажаради хдмда инсоннинг ички маънавий дунёсининг яхлитлиги ва динамизмини таъминлайди.

REFERENCES

1. Л.В. Лидак, О.С. Погребная. Рефлексия как условие формирования адекватной «Я-концепции» педагога: монография - Ставрополь: СГПИ, 2008. -128 с.

2. Г.В.Ф. Гегель Энциклопедия философских наук. - М: Мысль, 1974 - T.1 -452 с.

3. И. Кант. Критика чистого разума. - М.: Мысль, 1994. - С. 197.

4. И.С. Ладенко, И.Н. Семенов, С.Ю. Степанов. Формирование творческого мышления и культивирование рефлексии / Препринт. - Новосибирск: ИИФФ СО АН СССР, 1990. - С. 117.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.