Научная статья на тему 'ВОПРОСЫ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ РЕГУЛИРОВАНИЯ ОБСТОЯТЕЛЬСТВ, ПРЕПЯТСТВУЮЩИХ ЗАКЛЮЧЕНИЮ БРАКА В СЕМЕЙНОМ ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВЕ'

ВОПРОСЫ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ РЕГУЛИРОВАНИЯ ОБСТОЯТЕЛЬСТВ, ПРЕПЯТСТВУЮЩИХ ЗАКЛЮЧЕНИЮ БРАКА В СЕМЕЙНОМ ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВЕ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
120
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
брак / юридические факты / родственники по прямой линии / marriage / juridical facts / relatives in a straight line

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — У.Шарахметова

в статье освещены вопросы обстоятельств препятствующих заключению брака. Автор, изучив обстоятельства препятствующие заключению брака, делится с идеями о совершенствовании семейного законодательства.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ISSUES OF IMPROVING THE REGULATION OF CIRCUMSTANCES PREVENTING MARRIAGE IN FAMILY LAW

the article highlights the issues of circumstances on preventing marriage. Author, having studied the circumstances on preventing marriage, shares with the idea on improvement of family legislation.

Текст научной работы на тему «ВОПРОСЫ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ РЕГУЛИРОВАНИЯ ОБСТОЯТЕЛЬСТВ, ПРЕПЯТСТВУЮЩИХ ЗАКЛЮЧЕНИЮ БРАКА В СЕМЕЙНОМ ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВЕ»

ISSUES OF IMPROVING THE REGULATION OF CIRCUMSTANCES PREVENTING MARRIAGE

IN FAMILY LAW

U.SHARAXMETOVAa Tashkent State University of Law, Tashkent, 100047, Uzbekistan a Tashkent State University of Law

ВОПРОСЫ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ РЕГУЛИРОВАНИЯ ОБСТОЯТЕЛЬСТВ, ПРЕПЯТСТВУЮЩИХ ЗАКЛЮЧЕНИЮ БРАКА В СЕМЕЙНОМ ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВЕ

У.ШАРАХМЕТОВА" Ташкентский государственный юридический университет, Ташкент, 100047, Узбекистан

"Ташкентского государственного юридического университета

ОИЛА ЦОНУНЧИЛИГИДА НИКО^ ТУЗИШГА МОНЕЛИК ЦИЛАДИГАН ^ОЛАТЛАРНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

МАСАЛАЛАРИ

У.ШАРАХМЕТОВА" Тошкент давлат юридик университети, Тошкент, 100047, Узбекистон а Тошкент давлат юридик университети

Аннотация: мацолада оила цонунчилигида никоу тузишга монелик циладиган уолатлар ёритилган. Муаллиф никоу тузишга монелик циладиган уолатларни урганиб, оила цонунчилигини улар асосида такомиллаштириш юзасидан фикр юритган.

Калит сузлар: никоу, насл-насаб шажараси буйича тугри туташган цариндошлар, юридик фактлар.

Аннотация: в статье освещены вопросы обстоятельств препятствующих заключению брака. Автор, изучив обстоятельства препятствующие заключению брака, делится с идеями о совершенствовании семейного законодательства.

Ключевые слова:брак, юридические факты, родственники по прямой линии

Abstract: the article highlights the issues of circumstances on preventing marriage. Author, having studied the circumstances on preventing marriage, shares with the idea on improvement of family legislation.

Keywords: marriage, juridical facts, relatives in a straight line

Никох тузишга монелик циладиган холатлар Оила конунчилиги нормаларида белгиланган никох тузиш шартларига куйиладиган талабларнинг бузилиши натижасида намоён булади.

Никох тузишга монелик киладиган холатларни эътиборга олмаслик тузилган никохнинг хакикий саналмаслигига асос булади. Бу коида ОКнинг 16-моддасида уз ифодасини топган.

Никох тузишга монелик киладиган холатлар куйидагилардан иборат:

-лоакал биттаси руйхатга олинган бошка никогда турган шахслар уртасида;

- насл-насаб шажараси буйича тугри туташган кариндошлар уртасида, тугишган ва угай ака-укалар билан опа-сингиллар уртасида, шунингдек фарзандликка олувчилар билан фарзандликка олинганлар уртасида;

- лоакал биттаси рухият бузилиши (рухий касаллиги ёки акли заифлиги) сабабли суд томонидан муомалага лаёкатсиз деб топилган шахслар уртасида йул куйилмаслиги белгиланган.

Шу уринда Оила конунчилигидаги юридик фактлар ва уларнинг турлари хусусида алохида тухталиб, уларнинг узига хос хусусиятларини илмий тахлил килиш хамда никох тузишга монелик киладиган холатлар хам юридик фактлар таркибига кириш ёки кирмаслиги масаласида фикр юритишни лозим деб хисоблаймиз.

Барчага аёнки, юридик фактлар маълум маънода фукаролик хукук ва бурчларини вужудга келтирувчи, узгартирувчи ва бекор килувчи холатлар хисобланади [1].

Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2016 йил 14 ноябрдаги 387-сонли карори билан тасдикланган "Фукаролик холати далолатномаларини кайд этиш коидалари" [2] да хамда Узбекистон Республикаси ФКнинг 38-моддасида оилавий-хукукий муносабатларни вужудга келтирувчи, узгартирувчи ва бекор килувчи холатлар каторига тугилиш, никохга кириш, никохдан ажралиш хамда фукаронинг вафоти каби масалалар киритилган.

Узбекистон Республикасининг ФКда ушбу юридик фактларнинг етти тури мавжуд булиб, булар каторига фарзандликка олиш, исмни узгартириш каби масалалар хам киритилган эди. ФКга киритилган узгартиш ва кушимчалар натижасида улар туртта холатга келтирилган.

Шу уринда никох тузишга монелик киладиган холатлар хам юридик факт хисобланишини алохида курсатиш лозим. Чунки никохни расмийлаштириш жараёнида никох тузишга монелик киладиган холатларнинг мавжуд булмаслигининг узи юридик факт хисобланади (масалан, никохланувчи шахсларнинг якин кариндош булмасликлари).

Фикримизча, ФК ва Фукаролик холати далолатномаларини кайд этиш коидаларига узгартиш ва кушимчалар киритиб, никох тузишга монелик киладиган холатларни хам алохида юридик факт эканлигини норма сифатида киритиш максадга мувофик, деб хисоблаймиз. Чунки никох тузишга монелик киладиган холатлар хам бир вактнинг узида хукук ва бурчларни вужудга келтирмокда, узгартирмокда ва бекор килмокда.

Никох тузишга монелик киладиган холатлар каторига конун насл-насаб шажараси буйича тугри тугишган кариндошлар уртасида, тугишган ва угай ака-укалар билан опа-сингиллар уртасида, шунингдек фарзандликка олувчилар билан фарзандликка олинганлар уртасидаги муносабатларни киритган.

Шуни алохида таъкидлаш лозимки, Узбекистон Республикасининг ОКнинг 57-моддасида кариндошлик тушунчаси берилган булиб, унга кура бир умумий учинчи шахсдан (аждоддан) келиб чиккан шахслар кариндошлар хисобланиши, икки шахс уртасидаги тугри шажара буйича кариндошликнинг якинлиги кариндошлик даражаси, яъни тугилиш сони билан белгиланиши нормаланади.

Назаримизда, амалдаги ОКнинг 16-моддасидаги "насл-насаб шажараси буйича тугри туташган кариндошлар уртасида" никох тузишга йул куймаслик хакидаги коида аник берилмаган.

Узбекистон Республикаси ОКнинг 57-моддасида кариндошликнинг асосий белгилари ва хусусиятлари курсатилган. Унга кура бир умумий шахсдан (отадан) келиб чиккан шахслар кариндошлар хисобланади. Икки шахс уртасидаги тугри шажара буйича кариндошчиликнинг якинлиги, кариндошлик даражаси, яъни тугилиш сони билан белгиланади. ^ариндошчилик тугри ва ён шажарага булинади.

Болалар ота-онасига нисбатан тугри шажарадаги биринчи, невара бобосига, бувисига нисбатан иккинчи, эвара эса катта бобоси, катта бувисига нисбатан учинчи даражадаги кариндош хисобланади.

Ака-ука, опа-сингил, уларнинг болалари, ота-онанинг ака-ука ва опа-сингиллари хамда уларнинг болалари, бобо ва бувиларнинг ака-ука хамда опа-сингиллари ва уларнинг болалари ва шунга ухшашлар ён шажара буйича кариндошлар хисобланади.

ОКнинг 16-моддасида никох тузишга монелик киладиган холатларда куйидаги шахслар уртасида никох тузишга йул куйилмаслиги белгилаб куйилган:

а) насл-насаб шажараси буйича тугри туташган кариндошлар - бола - ота - она -бобо - буви - катта бобо - катта буви ва х.к;

б) тугишган ва угай ака-укалар билан опа-сингиллар уртасида;

в) фарзандликка олувчилар билан фарзандликка олинганлар уртасида.

Фикримизча, ён шажара буйича якин кариндошлар - тога, хола, амаки ва жиянлар

уртасида никох тузиш такикланиши хам ОКнинг 16-моддасида уз ифодасини топиши лозим.

Насл-насаб шажараси буйича тугри туташган ва ёндош туташган кариндошлар уртасида никох тузилишини такикланиши ^уръони Каримнинг "Нисо" сурасида хам уз ифодасини топган.

М.В.Кротовнинг курсатишича, одатда деярли барча холларда эр-хотин узининг якин кариндош эканлигидан хабари булмайди. ^онун ушбу холатда никохни хакикий эмаслигини белгилайди. ^он-кариндошлик объектив холат ва уни хеч кандай усулда бартараф этиб булмайди. Демак, бунда никохни хакикий эмаслигига нисбатан санкция куллаш мумкин эмас.

Ш.Ш.Шорахметовнинг фикрича, мусулмон хукукида эр-хотиннинг никох тузишга булган хукук ва бурчлари алохида белгилаб куйилган булиб, бу хукук ва бурчларнинг кай йусинда бажариш лозимлиги хам аник курсатиб берилганлигини фактлар оркали очиб беришга харакат килиб, шариатда никох тузишга монелик киладиган холатларни кенг шархланган. Шунга асосан аёл кишининг уз махрамлари доирасига кирадиган эркаклар билан никохга кириши такикланган. Аёл киши юзи очик холда куриниши мумкин булган эркак ва якин кариндошлари булиб, булар каторига, масалан, аёл кишининг отаси, угиллари, ака-укалари, амакилари, буваси, тогаси, кайнотаси, бува кайнотаси, кайниси ва кайногалари, эрнинг тогалари, кайнотанинг ака-укалари махрам хисобланганлигини илмий асосланган холда талкин килинади [3].

Шариат ва амалдаги никох тузишга насл-насаб шажарасининг киритилиши ва бу борадаги асосий талаб оилани мустахкамлаш ва зурриётларнинг соглом, бакувват булишини таъминлашга каратилгандир.

Айрим МДХ, давлатларининг Оила кодексларида (Озарбайжон, Белорусь республикалари) агар киз ва угил болаларнинг оналари бошка-бошка булиб никохдан утмаган, отаси бир булсаю, уларнинг оталиги суд тартибида бегиланган булмаса хам, уларнинг никох тузишига конун йул куймаган, чунки унда ота кони бир эканлиги назарда тутилган.

Никох тузишга монелик киладиган холлардан яна бири никохланувчилардан бирининг лоакал биттаси рухият бузилиши (рухий касаллиги ёки акли заифлиги) сабабли суд томонидан муомалага лаёкатсиз деб топилган булса, никох тузишга йул куйилмаслиги ОКнинг 16-моддаси 3-кисмида уз ифодасини топган.

Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2003 йил 25 августдаги 365-сонли карори билан тасдикланган "Никохланувчи шахсларни тиббий курикдан утказиш тугрисида"ги Низом хамда ОКнинг 16-моддасида белгиланган рухий касал ёки акли заиф шахслар уртасида никох тузишга йул куйилмаслигини янада мустахкамлайди.

Никохланувчи шахслар куйидаги касаллик турлари буйича тиббий курикдан утишлари лозим:

-ОИВ (ОИТС) юзасидантекшириш;

- упка касалликлари;

- тери-таносил касалликлари;

- наркологик касалликлар;

- рухий касалликлар;

Ушбу юкорида курсатилган Низом асосида никохланувчилар никохдан утишлари билан узларини оила олдидаги мажбуриятига, уз хатти-харакатларига рухий холатдан жавоб бериш ва уни тушуниб етиш мумкинлигини англатиш, келажакда эр-хотинлик мажбуриятларини амалга оширишга канчалик кодир ёки кодир эмасликларига кафолат булиб хизмат килади. Никохланувчилар никох муносабатларига кираётганларида тулаконли равишда узларининг хатти-харакатларига жавоб берадиган булишлари, яъни муомала лаёкатига эга булишлари лозим.

Шу уринда Ш.Р.Юлдашева

судтомониданмуомалагалаёкатсизёкимуомалалаёкатичеклангандебтопилганшахсларганис батансогликнисаклашбулимлари васийлик ва хомийлик фаолиятини амалга оширишини курсатиб, ФКнинг 30-моддасига

курарухийкасаллигиёкиаклизаифлигиокибатидаузхаракатларинингахамиятинитушунаолм айдиганёкиуларнибошкараолмайдиганфукаро суд

тартибидамуомалагалаёкатсиздебтопилади ва

бундайфукароганисбатанвасийликбелгиланади.

Фукаронимуомалагалаёкатсиздебтопишнингасосий мезони -

узхаракатларинингахамиятинитушунаолмаслигиёкиуларнибошкараолмаслигини курсатади [4].

БизхамШ.Р.Юлдашеванингфикригакушимчакилиб, шунитаъкидлаймизки, суд фукаронимуомалагалаёкатсизёкимуомалалаёкатиничеклаштугрисидахалкилувкарорикону нийкучгакиргандансунг уч кун

ичидаушбуфукарогавасийёкихомийтайинлашучунвасийлик ва

хомийликорганигамурожааткилишилозим.

Я.Е.Песиннинг фикрича, никохдан утувчилардан бирининг рухий касаллиги ёки акли заифлиги никохдан утиш учун тускинлик килмаслигини, бунга асос килиб, факат суднинг муомалага лаёкатсиз деб топиш хакидаги карори булиши лозимлиги ва бундай фикрни амалдаги конунда берилганлигини курсатади. Фикримизча, бундай фикрга кушилиш мустакил Республикамизнинг келажак авлодини бакувват, аклли, заковатли булишига айрим салбий таъсирини курсатиши мумкин, деган хавотирни уйготади. Шуни хам унутмаслик керакки, хар кандай рухий касаллик, акли заифлик (у вактинча булса хам) улар суд томонидан муомалага лаёкатсиз деб топилиш учун асос булмаса хам никохдан утиб оила куриш, никох тузиш шартларини бузадиган холат деб каралиши лозим.

Юкоридагиларга асосланиб, ОК 16-моддасининг 3-кисмини куйидаги тахрирда баён килинса, максадга мувофик булади, деб хисоблаймиз: "лоакал никохланувчи шахслардан бирининг рухий касаллиги ёки акли заифлиги хакидаги согликни саклаш хамда тиббий идораларнинг тегишли хужжатлари мавжуд булган холларда никох тузишга йул куйилмайди, конун нормаси билан белгиланган холатлар бузилиб никох тузилганда, никохни хакикий эмас деб топилиши учун асос булиб хизмат килади".

А.М.Нечаеванинг фикрича, никохланувчилардан бири никохдан утиш жараёнида рухий касаллигини яширса, бундай холатда ишни судда куришда суд никохни хакикий эмас деб топмасдан, балки ажралиш йули билан тугалланиши лозимлиги [5] хакидаги фикрларини куйидаги асосларга кура максадга мувофик эмас, деб хисоблаймиз. Агар никохланувчилар никох тузиш жараёнида узларининг жиддий касалликларини яширсалар, масалан: эпилепсия, шизофрения, олиграфия каби касалликлардан бири булса, кейинчалик бу касалликни аникланиши оиланинг бузилишига сабаб булиши билан бирга иккинчи тарафдан моддий ёрдам талаб этиш ва конунда курсатилган бошка хукуклардан фойдаланишга имкон тугдириши адолатдан булмайди. Шунинг учун бундай никохлар хам хакикий эмас деб хисобланиши лозим.

Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati:

1. Fuqarolik huquqi. Mualliflar jamoasi. I qism. - Toshkent: TDYI, 2006. - B.312.

2. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2016-yil 18-noyabrdagi 378-sonli qarori bilan tasdiqlangan "Fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd etish qoidalari". - Toshkent: Adolat, 2016.

3. Shoraxmetov Sh. Musulmon huquqi va xotin-qizlar himoyasi. Sharq mash'alasi. - Toshkent, 1996. - №1-2. - B. 52.

4. Yuldasheva Sh.R. Fuqarolik va oila huquqida vasiylik va homiylikning mohiyati, uning amalga oshirish usullari. Yurid.fan.nomz.Dis..-Toshkent, 2005. - B. 159.

5. Nechayeva A.M. Semeynoye pravo. - M.: Yurist, 2000. - S. 307.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.