CC BY
17Иқтисодиётни диверсификациялаш шароитида тижорат банк активлари
самарадорлигини ошириш масалалари
Мелибаева Гулхон Назруллаевна
ўқитувчи, Бизнес кафедраси, Қўқон Университети,
Қўқон, Ўзбекистон
Телефон рақами: 916900029
A gmail: gulhonmelibaeva O'gmail.com
Вопросы повышения эффективности использования активов
коммерческого банка в условиях диверсификации экономики
Мелибаева Гульхон Назруллаевна
преподаватель кафедры бизнеса Кокандского университета,
Коканд, Узбекистан
Телефон: 916900029
A gmail: gulhonmelibaeva O'gmail.com
Issues of increasing the efficiency of commercial banking assets in the
conditions of diversification of the economy
MelibaevaGulxonNazrullaevna
lecturer of the Department of Business at Kokand University,
Kokand, Uzbekistan
Phone number: 916900029
A gmail: gulhonmelibaeva O'gmail.com
Аннотация: Мақолада иқтисодиётимизни асосий ричагларидан бири бўлган
банкларнинг фаоллигини ошириш ҳамда тижорат банк активлари
самарадорлигини ошириш йўллари халқаро тажрибаларига таянган ҳолда
таҳлил қилинган.
Аннотация: В статье анализируются способы повышения активности банков,
которые являются одним из основных столпов нашей экономики, а также
эффективность использования коммерческих банковских активов на основе
международного опыта.
Annotation: The article analyzes the ways to increase the activity of banks, which
are one of the main pillars of our economy, as well as the efficiency of commercial
banking assets, based on international experience.
Калит сўзлар: рақамли иқтисодиёт, электрон ҳукумат, банк тизими, Марказий
банк, тижорат банки, банк активлари, активлар самарадорлиги (даромадлиги),
активлар сифати, активлар ликвидлиги, портфел.
Keywords: digital economy, e-government, banking system, Central Bank,
commercial bank, bank assets, asset effictency (profitability), asset quality, asset
liquidity, portfolio.
Ключевые слова: цифровая экономика, электронное правительство,
банковская система, Центральный банк, коммерческий банк, банковские
активы, эффективность активов (прибыльность), качество активов,
ликвидность активов, портфель.
Кириш. Жаҳон банклари амалиётига кўра, соғлом активлар ҳажмининг
ошиб бориши банклар ривожланишининг муҳим кўрсаткичларидан бири
ҳисобланади. Хусусан, кВапКз агоштд the World» ba «SP Global Market
Intelligence» нашрларининг ҳисоботларига кўра, «жахон банклари
активларининг асосий улуши 100 та банк, жумладан Хитой – 20 та, АҚШ – 10
та, Буюк Британия – 6 та, Франция – 6 та, Япония – 9 та, Германия – 6 та,
Канада – 5 та, Жанубий Корея – 5 та, Бразилия – 5 та, Австралия – 4 та, Италия
– 3 та, Испания – 3 та, Нидерландия – 3 та, Сингапур – 2 та, Швейцария – 2 та
банклари ҳиссасига тўғри келмоқдар",
Тадқиқотларнинг кўрсатишича, жаҳон банклари активлари
шаклланишидаги айрим номутаносибликлар халқаро миқёсда банклар
тармоғининг инқирозга юз тутиши, халқаро иқтисодий ўсиш
кўрсаткичларининг пасайиши хавфини оширади. Шу боис хорижий банклар
ва халқаро молия институтлари рақамли банк концепциясини йўлга қўйиш,
активларни мақбул соҳаларга жойлаштиришнинг илғор инновацион
технологияларга асосланган усулларини ривожлантириш, активларни
ҳимоялашнинг мукаммал тизимларини жорий этиш, банк
таваккалчиликларини баҳолашнинг замонавий механизмларини ишлаб чиқиш
каби жиҳатларга алоҳида эътибор қаратмоқда. Шунингдек, жаҳоннинг етакчи
илмий марказлари ва олий таълим муассасалари томонидан глобаллашув
шароитида халқаро миқёсда банк тизимининг амал қилиш механизмлари,
халқаро банк активларининг шаклланиш ва тақсимланиш тамойилларини
тадқиқ этиш каби илмий тенденциялар фаоллашмоқда.
Ўзбекистон Республикасида жаҳон молиявий бозоридаги тенденциялар
таҳлили асосида миллий банк тизимини ислоҳ қилиш, банклар томонидан
"The world's 100 largest banks". Standard «z Роог. April 6, 2018, 2. https://www.relbanks.com
халқаро стандартлар даражасида мижозларга хизматларни йўлга қўйишни
давр тақозо этмоқда. Хусусан, Ўзбекистон Республикаси Президентининг
2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947-сон кЎзбекистон Республикасини янада
ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегияси тўғрисидазги Фармонида
банк тизими, шу жумладан, тижорат банклари фаолиятини янада
ривожлантириш ва банк хизмат турларини такомиллаштиришга қаратилган
чора-тадбирларни амалга ошириш устувор йўналишлардан бири сифатида
белгиланган". Таҳлилларга кўра, миллий банк тизими фаолияти
самарадорлигини баҳолаш соҳасида олимлар ва амалиётчилар томонидан
кўплаб тадқиқотлар олиб борилишига қарамасдан, ушбу соҳада бир қатор
масалалар мунозарали бўлиб қолмоқда. Жумладан, банк фаолиятининг
самарадорлигини баҳолаш бўйича ягона стандартлар, умумий қабул қилинган
ва келишилган методологиянингмукаммал эмаслиги мавжуд муаммолар
етарли даражада тадқиқ этилмаганлигини кўрсатади.
Миллий банк тизимининг иқтисодиёт равнақини белгиловчи асосий
механизмга айланиб бораётганлиги замонавий банк маҳсулотлари қаторида
актив амалиётларнинг сифат даражасини оширишни тақозо этмоқда. Бундай
шароитда тижорат банклари молиявий ҳолатини яхшилашнинг асосий
омиллари қаторида соғлом ва самарадор банк активлари портфелини
шакллантириш муҳим аҳамиятга эга.
Банк активлари самарадорлигини ошириш фақатгина банк тизимининг
эмас, балки бутун иқтисодиётни ривожлантириш доирасидаги масалалардан
бири ҳисобланади. Тижорат банклари активлари самарадорлигининг пастлиги
банклар вакиллик ҳисоб рақамларида ресурслар етишмовчилигининг юзага
келиши, банкнинг молия бозоридаги мавқеининг пасайиши, аҳолининг банкка
нисбатан ишончсизлиги каби муаммоларга олиб келади. Бундан ташқари,
жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози оқибатларидан маълум бўлишича,
банклар амалиётидаги иқтисодий тангликнинг салбий таъсирлари муайян
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги Ўзбекистон Республикасини янада
ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегияси тўғрисидауги Фармони. - Т.: "Узбекистон Республикаси
қонун ҳужжатлари тўплами", Хе 6, 2017 йил 13 февраль.
давлат ёки ҳудуд билан чекланмасдан, балки жаҳон иқтисодиётида оғир
муаммоларни юзага келтиради.
Банк активлари самарадорлигини таъминлашнинг комплекс табиати
унинг моҳияти, муаммолари ва услубий асосларини аниқ белгилаб бериш
зарурлиги билан ифодалаш мумкин.
Мамлакатимиз банклари амалиётида «банк активлари самарадорлиги
тушунчаси моҳиятининг етарлича ёритиб берилмаганлиги оқибатида банклар
ўз активлари ҳақиқий ҳолатини акс эттиришда, асосан, кактивлар сифати),
хактивлар ликвидлиги) бўйича талабларгина бажарилишига кўпроқ эътибор
қаратмоқда. Бу эса, ўз навбатида, айни пайтда банкларда хорижий инвесторлар
томонидан
қизиқиш билдирилаётган
активлар даромадлиги
(ВОА)
курсаткичини яхшилашга салбий таъсир курсатмокда (1-жадвал).
1-жадвал
Тижорат банкларида «активлар самарадорлиги (даромадлиги)», «активлар
сифати», «активлар ликвидлиги» тушунчаларининг
қиёсий-услубий фарқланиш жиҳатлари"
Активлар
Тавсифловчи
№ самарадорлиги Активлар сифати | Активлар ликвидлиги
жихатлар
(даромадлиги)
1. Мақсади Банкнинг Активлар билан Банкнинг ўз
даромадлилик боғлиқ рискларни мажбуриялари тўлиқ
кўрсаткичларини пасайтириш бажарилишини
таъминлаш таъминлаш
2. { Вазифалари Жойлаштирилган Активлар Банк мажбуриятларини
активларнинг қадрсизланишини доимий таъминлаш
даромадлилигини олдини олиш имконини берадиган
ошириш барқарор маблағларни
шакллантириш
3. Объекти Активлар хажми, Активлар хажми Актив ва мажбуриятлар
даромад, харажат ҳажми
3 Тадқиқотлар асосида муаллиф томонидан ишлаб чиқилган.
4. Қамрови Банкнинг барча Барча актив Активлар,
кўрсаткичлари амалиётлар мажбуриятлар, капитал
3. { Таъминлаш { Диверсификациялаш,{ Захира яратиш, Фарқ (ГЕП), баҳолаш,
усуллари баҳолаш, назорат баҳолаш, пул оқимини таҳлил
мониторинг қилиш
ўтказиш
банк тизими активлари самарадорлигини таъминлашда бир қатор
долзарб муаммоларни кўришимиз мумкин:
биринчи гуруҳ муаммоларига активлар самарадорлиги омилларини
аниқлаш, тизимлаштириш, уларнинг таъсир даражасини баҳолаш ҳамда
мақбуллаштириш;
иккинчи гуруҳ муаммоларига активлар билан боғлиқ
таваккалчиликларни аниқлаш, таснифлаш, баҳолаш ва уларнинг таъсир
даражасини юмшатиш;
учинчи гуруҳ муаммоларига актив амалиётлар самарадорлигини
таъминлашнинг ташкилий асосларини белгилаб бериш;
тўртинчи гуруҳ муаммоларига тижорат банкларида актив амалиётлар
назоратини кучайтириш билан боғлиқ масалалар киритилди.
Шу ўринда, мамлакатимиз Президенти Ш. Мирзиёевнинг «...биз,
аввало, четдан кредит ва сармоялар олиб келиш бўйича самарали тизим
яратишимиз, ҳар бир кредитни аниқ ишлатишни ўрганишимиз лозим. Бу
масалани етти ўлчаб, бир марта кесадиган, оқибатини пухта ўйлаб иш олиб
борадиган давр келди)", деб таъкидлагани тижорат банклари актив
маблағларининг иқтисодий-ижтимоий самарадорлигини оширишнинг
барқарор тизимини ишлаб чиқиш долзарб эканлигидан далолат беради.
"Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. – Т.:
«Узбекистон» НМИУ, 2018. - 80 6. (47 ва 48-бетлар).
2-жадвал
Узбекистондаги айрим тижорат банклари активлари
рентабеллиги кўрсаткичининг динамикаси, фоизда"
Хе { Банклар номи 2014 { 2015 2016 { 2017 { 2018 { 2019
1. | «Алокабанк» АТБ 2,6 2,6 2,5 3,2 3,2 2,7
2. | «Ипак йули» АИТБ 2,4 2,4 2,7 3,3 4,5 3,9
3 «Хамкорбанк» АТБ 3,5 4,1 3,6 3,5 3,1 3,4
4. | «Ипотека-банк»АТИБ 1,7 1,6 1,5 2,9 1,5 1,8
5. | «Кишлок курилиш банк» АТБ 1,0 1,0 0,9 0,5 1,1 1,9
2-жадвал таҳлилидан кўринадики, 2014-2019 йиллар оралиғида
танланган тижорат банкларида активлар рентабеллиги кўрсаткичининг ўртача
йиллик ўзгариш фоизи хк Алоқабанк) АТБ (+0,02), «Ипак йули» АИТБ (40,30),
«Хамкорбанк» АТЬ (-0,02), «Ипотека-банк» АТИБ (+1,80), «Кишлок қурилиш
банк» АТБда (+0,18) турлича микдорларни ташкил этмокда.
Шу ўринда, тижорат банклари активлари самарадорлигини
таъминлашнинг комплекс чора-тадбирларини ифодаловчи янги, поғонали
модели таклиф этиш мумкин (1-расм):
5 u u
Тижорат банкларининг ЙИЛЛИК МОЛИЯВИЙ ҳисоботлари асосида муаллиф томонидан ишлаб чиқилган.
1-расм. Тижорат банклари активлари самарадорлигини оширишнингпоғонали
модели ва уни қўллашнинг асосий йўналишлари"
Активларсама
радорли-
гиниоширишк
онцепциясини
яратиш
}
П-
Активларни
жойлаштири
Ш-
нингмақбулҳ
ажмларинибе
Активларнирежала иш
штириш гу
киши !
Эконометрик Б :
башоратлаш '
|
I
I
y 7
| 17—— — ——- Омиллартаъси Активларназо
1 Активларни i ! ри ратиникучайт
бошқариш- i ! Ташкиваич Юкорибулганид ириш <
нингпухта |; киомилларт D 1
"| стратегия- Г шиши Г"
0 сини Активларрис {1
&| жорийэтиш 7 кинибахолаш | |
I 1277 |:
Н.Г 11 11
ктивларсиф = 1 МУАММОЛ 11
i атинидоимий 11 И 1 i
ДЕ таснифлаббо Сифатдаража НА АКТИВЛАР 15
Г| АКТИВЛА | сипасайганида i 1 БИЛАН 1
1 Pp < Активларгает |4 | АЛОХИлА_
ПОРТФЕ- | 4
1 — арли «—.—.—.
_ МА захираяратиш
n ОПТИМ Активларпор Мижозларгами
Л- Ф> тфелинидиве Тармоқларга қдорий Мр
р- > кредит меъё- меъёрларинибе
сификацияла ринибелгила лгилаш
ш ш
Тижорат банклари активлари самарадорлигига омиллар таъсирини
бахолашнинг
амалдаги
механизмидаги
мавжуд
муаммолар
тизимлаштиришимиз мумкин. Бунда, биринчи гуруҳ муаммоларига банк
менежменти даражаси билан боғлиқ, иккинчи гуруҳга омиллар таъсирини
баҳолаш усулларини такомиллаштириш жараёнидаги, учинчи гуруҳга эса
омилларни таҳлил этишнинг дастурий-технологик муаммолари киритилган.
6
Муаллиф томонидан тузилган.
Тадқиқотлар натижаси ўлароқ, чизиқли, экспоненциал ва полиномиал
сценарий усуллари бўйича танланган омиллар таъсирида банк активлари
қиймати ўсишининг 2020-2023 йилларга мўлжалланган прогноз
кўрсаткичлари кўришимиз мумкин (3-жадвал):
3-жадвал
«Алокабанк» АТБ активлари қиймати ўсишининг 2020-2023 йилларга
мўлжалланган прогноз кўрсаткичи, (млрд.сўмда)
2-ценарий 3-спенарий полиномиал
1-спенарий чизиқли
u экспоненциал у=0,2955х2+0,5436х+
Ииллар у=0.5316х+2,7032
у=2,7032е0,005х 6,4205
В?=0,960183
В?=0,52 В?=0,950289
2020 9712 9 199 10175
2021 10237 9912 11545
2022 10 790 12 678 13 099
2023 11685 17 679 14862
3-жадвалга мувофиқ, эконометрик таҳлил натижаларига кўра, танланган
омиллар таъсирида 2023 йилда кАлоқабанку АТБ активлари қийматининг
ўсиши чизиқли сценарий усулида 11685 млрд. сўмни, экспоненцал сценарий
усулида 17 679 млрд. сўмни, полиномиал сценарий усулида 14 862 млрд.
сўмни ташкил этиши кутилмоқда.
Ўтказилган эконометрик таҳлил бўйича хулосаларига кўра,
кАлоқабанк) АТБ активлари қиймати ўсишига банк ресурслари ҳажми ва банк
капиталлашуви даражаси каби омиллар ижобий, ҳудудларда банклар
сонининг ошиши омили эса салбий таъсир кўрсатади.
Тижорат банкларида фақат даромадли актив амалиётлар ҳажмини
ошириш стратегиясига асосланиш активлар самарадорлигини оширишни
тўлиқ кафолатлай олмайди. Чунки кредит бозорида етарли талабнинг
мавжудлиги, ҳукуматнинг кредит экспансиясини рағбатлантириш сиёсати ҳам
актив амалиётлар фаоллигига ижобий таъсир қилиши мумкин.
Фикримизча, актив амалиётлар самарадорлигига эришиш учун дастлаб
молия-кредит тизимининг соғломлигини таъминлаш, активларни иқтисодиёт
соҳаларига жойлаштириш борасидаги муносабатлар ва дастакларни оқилона
ташкил этишни таъминлаш лозим.
Шу мақсадда, бугунги кунда тижорат банклари амалиётида активлар
ҳажмини интенсив ошириш борасидаги мавжуд амалий ва услубий
муаммоларни аниқлаш ҳамда уларни ижобий ҳал этиш борасида қатор зарур
таклифларни ишлаб чиқиш зарур. Бунда муаммолар активлар портфелини
шакллантириш, активларни жойлаштириш, активларни назорат қилиш бўйича
гуруҳларга ажратишимиз мумкин.
Хусусан, биринчи гуруҳ муаммоларига банк ички меъёрий ҳужжатларида
соғлом активлар портфелини шакллантириш бўйича талаблар етарлича
белгиланмаганлиги, иккинчи гуруҳ муаммоларига инсон омили орқали амалга
ошириладиган актив амалиётларни банкларнинг барча филиалларида ягона
стандартлар бўйича бажаришнинг мураккаблиги, мижозларни кредитлаш
ҳужжатлари, аксарият ҳолларда, қўлда расмийлаштирилиши сабабли, кредит
ажратиш муддатини ниҳоятда чўзилиб кетаётганлиги, кредитлаш айрим
ортиқча босқичларда амалга оширилаётганлиги, активларни жойлаштириш
бораси-даги қарорларда номувофиқликларнинг мавжудлиги, учинчи гуруҳ
муаммоларига эса тижорат банкларида муаммоли активларни олдиндан
аниқлашнинг самарали механизми амал қилмаётганлиги, комплекс омилли
таҳлилнинг талаб даражасида ташкил этилмаганлиги каби масалаларни
киритишимиз мумкин.
Тижорат банкларида соғлом активлар портфелини шакллантириш
муаммосини ҳал этишнинг муҳим омили сифатида кредитлаш салоҳиятини
мустаҳкамлаш зарурлигини таъкидлаш лозим.
Хусусан, тижорат банкларининг кредитлаш салоҳиятини
мустаҳкамлашда дастлаб банкнинг самарали инфратузилмасини
шакллантиришга эътибор қаратиш зарур. Банк инфратузилмаси оптимал
даромадлиликни таъминлаш учун зарур кредит ресурслари манбаини
тўплашда муҳим ўрин тутади. Бунда иқтисодий ресурслар фаол ҳудудларда
ихчам банк офисларини жойлаштириш, уларни ривожлантириш бўйича
қарорларни қисқа муддатларда қабул қилишни йўлга қўйиш тавсия этилади.
Шунингдек, барқарор кредит ресурслари манбаини шакллантириш
мақсадида депозит манбаларини диверсификациялаш, мунтазам равишда
мижозларга йўналтирилган, эгилувчан тариф сиёсатини шакллантириб бориш,
банк хизматлари кўрсатиш механизмини мижозларга қулай тарзда,
инновацион бизнес жараёнлар ва янги технологияларга асосланган ҳолда
амалга ошириш, депозит ва фоиз сиёсатини ресурс бозоридаги вазият таҳли-
ли асосида қисқа муддатларда қайта кўриб чиқиш мақсадга мувофиқдир.
Тижорат банкларида ресурсларни актив амалиётларга самарали
тақсимлаш сиёсатининг амал қилиши кредит маблағларининг даромадли
қайтувчанлигини таъминловчи муҳим омил ҳисобланади. Шу боис
ресурсларни самарали жойлаштиришнинг муҳим мезонлари сифатида депозит
маблағларини тез айланувчан, юқори ликвидли активларга жойлаштириш,
банк даромадлилигини таъминловчи оптимал фоиз сиёсатини юритиш зарур.
Тижорат банкларида иқтисодиётнинг турли соҳаларини кредитлаш
ҳажмлари ошиб бораётган бугунги шароитда кредит портфели шаклланишига
омиллар таъсирини ҳаққоний баҳолай оладиган янгича ёндашувларга кучли
эҳтиёж сезилмоқда.
Айни пайтда республикамиз банкларида кредит портфелига омиллар
таъсирини баҳолашда, асосан, кредитлаш мониторингини анъанавий
(дастлабки, жорий, ҳужжатли, жойига чиққан ҳолда ўрганиш) усулларидан
фойдаланилмоқда. Аммо мижоз фаолияти кўрсаткичлари ва улардаги
ўзгаришларни ўзаро боғлиқликда, таҳлилий ўрганадиган механизмлар
етарлича шаклланмаган.
Сўнгги йилларда ҳамон давом этаётган жаҳон молиявий инқирози банк
тизимига салбий таъсир қилди. Банклар амалиётида муаммоли активларнинг
шаклланиши иқтисодий тизим барқарорлигининг пасайишига олиб келди.
Тижорат банклари бундай шароитда ўз активларини ҳимоя қилиш,
муаммоли кредитлар хавфини камайтириш ва тўловларни кечиктириш
оқибатларини бартараф этиш учун самарали эрта огоҳлантириш тизимини
яратишлари зарур.
Эрта огоҳлантириш тизими (ЭОТ) – янги босқичда хавфларни аниқлаш
учун қўлланиладиган жараёнлар тўплами бўлиб, яхши ишлаб чиқилган ЭОТ
банк тизимига салбий таъсир кўрсатадиган ҳамда яқинлашиб келаётган хавф-
хатарларни аниқлашга ёрдам беради.
Тижорат банклари кредитлаш амалиётида хэрта огоҳлантирув
эҳтимолий индикаторлари тизимийни кенг қўллаш асосида соғлом активлар
портфелини шакллантириш бўйича таклифлар берилган (2-расм).
2-расм. Банклар кредитлаш амалиётида орта огоҳлантирув эҳтимолий
индикаторлари тизимини жорий этиш йўналишлари"
(Эрта огоҳлантирув эҳтимолий индикаторлари тизими (ЭОТ)
Молиявий Хулқ-атвор Географик Саноат Ахборот
кўрсаткичла { кўрсаткичлари кўрсаткичла кўрсаткичлари кўрсаткичлар
1 Т | |
= =
АВТОМАТЛАШГАН АХБОРОТ ТИЗИМИГА КИРИТИШ
Г— Ички —) ЭОТ маьлумотларининг шаклланиш манбалари <— Ташки —
Мижоз Банк назо- Активлар Кредит Ташқи Бошқа (ка-
харитаси рати монито- бюролари назорат дастр, ста-
ва ҳисоб бўлин- ринги маълу- органлари { тистика ва
рақа- малари тек- маълумо мотлари маълумот- Ҳ.К.)
мидаги шируви т-лари лари маълу-
Мижозларнинг кредит тарихини шакллантириш
РЕ ВИ = = = 1
‚ ЭСОТ маълумотларидан фойдаланиш доираси {
Г. – – – – – – – – – - – – – – – – – — - – — – – = – – — – — — — — — — — — — — — — — — — — — 1
и
[ 1 I 1 1
Активларнин Активларнинг
Рискларни Дастлабк г муаммога Ягона потенциал
таҳлил и монито- айланиш тармоқ муаммога
қилиш ва рингни манбаларини { мониторинги айланиш
баҳолаш ўтказиш аниклаш тизимини эҳтимолини
ANATUTIT KOSIB
1 А | А | А
Кредитлаш амалиётидаги «эрта огохлантирув эҳтимолий индикаторлари
тизими) мижоз фалияти билан боғлиқ ҳар қандай ўзгаришнинг кредит
портфелига таъсирини дастурлаштирилган ҳолда тўғри баҳолай олишни
назарда тутади.
Хулоса. Иқтисодиётни диверсификациялаш шароитида тижорат банк
активлари самарадорлигини ошириш бўйича хулосаларни шакллантириш
мумкин:
7
Муаллиф томонидан тузилган.
® тижорат банк активлари ва пассивларини самарали бошкариш
ҳамда уларнинг сифатини ошириш муҳим аҳамиятга эга бўлиб, унда банк
активлари самарадорлигини таъминлаш бир қатор иқтисодий-ижтимоий
асосларга ажратилди ҳамда тижорат банкларида актив амалиётлари
самарадорлигини таъминлаш услубиёти бир қатор муҳим тамойилларга
асосланиши лозим;
® банкларни хусусийлаштириш ва давлат тасарруфидан чикариш
жараёнларини чуқурлаштириш, тижорат банкларини янада акциялаштириш,
банкларга раҳбарлик қилишда акциядорларнинг ролини ошириш йўли билан
корпоратив бошқариш тизимини мустаҳкамлаш зарур;
® банк тизимини институционал ривожлантириш, банкларнинг
активлари, шу жумладан, валюта активлари сифатини яхшилаш ҳисобига
уларнинг молиявий барқарорлигини ошириш, банк ишини янада
такомиллаштириш ва кўрсатилаётган банк хизматлари турларини
кенгайтириш лозим;
® жаҳон амалиёти ҳамда амалга оширилган таҳлиллар бугунги
кунда тижорат банклари активларини ҳимоялашда «риск-иштахаси
(аппетити)эни аниқлаш, улар асосида стресс-тестлаш услубларидан самарали
фойдаланиш мақсадга мувофиқлигини таъкидлаш имконини бермоқда. ХКРиск-
иштаҳаси (аппетити)) бу банклар ўзининг стратегик мақсадларига эришиш
учун кўриши мумкин бўлган хавфнинг умумий миқдори сифатида намоён
бўлиб, хатарларни бошқариш стратегиясини тасдиқлаш вақтида таваккал
қилишга тайёр бўлган ўз маблағлари ва ликвидлигини белгилайди;
® тижорат банклари асосий мақсадларидан бири — бу кредит
тизимида даромадлилик ва ликвидлилик кўрсаткичларининг оптимал
даражасига эришиш ҳамда активлар хажмини ошириш ҳисобланади. Тижорат
банкларида «кредит конвейери» усулида кредитлаш механизмини жорий
этиш, хусусан, скоринг технологиясидан самарали фойдаланиш орқали
активлар хажмини ошириш;
о самарасиз кредитлар хавфини камайтириш учун тижорат
банклари ўз активларини ҳимоя қилиш ва тўловларни кечиктириш
оқибатларини камайтириш учун самарали эрта огоҳлантириш тизимини
яратишлари лозим. Самарасиз активларнинг таъсири қўшимча нархлар
кўтарилишига олиб келади — бу бозорнинг айрим сегментларида (масалан,
чакана ва ипотека банки) барқарорликни йўқотишга сабаб бўлади. Бунда
тижорат банклари кредитлаш амалиётида «эрта огоҳлантирув эҳтимолий
индикаторлари тизими)ни кенг қўллаш орқали соғлом активлар портфелини
шакллантириш бўйича таклифлар;
© тижорат банкларида даромад келтирувчи активларнинг хажми ва
таваккалчилик даражасининг юкорилиги активлар портфелини
оптималлаштиришни такозо этади. Бу борада тижорат банкларида соғлом
активлар портфелини шакллантириш модёлини амалга оширишнинг таклиф
этилаётган намунавий лойиҳаси, тижорат банклари активлари портфелини
оптималлаштириш тизими ҳамда уни ривожлантириш муаммолари ва чора-
тадбирлари дастури шакллантирилиши лозим.
Адабиётлар Литература еҒегепсе:
1. Ahunov М., (2018) “Financial Inclusion, Regulation, and Literacy in
Uzbekistan”, Asian Development bank Institute Survey.
2. Baydaulet У., (2019) “Islomiy moliya asoslari”, O'zbekiston,
”O'zbekiston”? NMIU. (Baydaulet Y., (2019) "Fundamentals of Islamic
Finance"/Baydaulet Y., Khasanov Kh. Jorayev B./” Uzbekistan” PH, Uzbekistan.)
3. Gazeta (2020) “Islomiy moliya tizimiga yo'l ochilsa, O'zbekistonga foizsiz
kreditlar kirib keladi” Abdurasulov J., Zayniyev F./ “Milliy tiklanish” ijtimoiy-
siyosiy gazetasi, Nel7-18 (1068), 5-bet. (Newspaper (2020) “With the opening of
the Islamic financial system, Uzbekistan will receive interest-free
loans”/Abdurasulov J., Zayniyev F./published in the social-political newspaper
“National Revival” Ne17-18 (1068), р:5, June 10th, 2020.
4. Boboqulov T.I., (2017) “Tijorat banklari resurslarini boshqarish”,
O'zbekiston, “Iqtisod- moliya”. (Boboqulov T.I., (2017) "Resource management of
commercial banks"/Boboqulov T.I./” Economics-Finance PH, Uzbekistan.)
5. Gilmanov E., (2008) “Islomiy banking: bankning amaliy faoliyati”, Qozon,
Islomiy iqtisodiyot va moliyalar Rossiya markazi. (Gilmanov E., (2008) "Islamic
banking: practical activities of the bank"/Gilmanov E./ Russian Center for Islamic
Economics and Finance, Kazan.)
6. Jo'rayev B. (2014) “Islomiy moliyalar va bank tizimi”, O'zbekiston,
“O'zbekiston” NMIU, 2014. (Jo'rayev B. (2014) "Islamic finance and banking
system"/translation of Jorayev B./” Uzbekistan” PH, Uzbekistan)
7. ICD (2018) Islamic Corporation for the development of the Private Sector
“Russia: Bridging new horizons”, Islamic Finance in the Commonwealth of
Independent States (CIS) Region.)
8. Mansur A. (2013) “Qur'oni Karim tarjimasi va sharhi”. (Mansur A. (2013)
“Translation and Interpretation of the Holy Quran”/Mansur A./ziyo.uz web-source)
9. Ma'ruza (2019) Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat
Mirziyoyevning 2019-yil 25-oktabrdagi “Bank tizimini isloh qilish va banklarning
investitsiyaviy faolligini oshirish” borasidagi ustuvor vazifalarga bag`ishlangan
yig'ilishidagi ma'ruzasi. (Speech (2019) Report of the President of the Republic of
Uzbekistan, Shavkat Mirziyoyev on the priorittes of “The reformation ofthe banking
system and increasing the investment activity of banks” on October 25th, 2019.)
10. Hassan K. (2011) “Islomiy moliya bo'yicha eng zarur kitob” (Mervin
Lyuisning “Handbook of Islamic banking” kitobiingliz tilidagi nusxasi tarjimasi)
Ostona, TOO “Istisna's”.
