Научная статья на тему 'Вокал ижрочилигининг замонавий таълим-тарбия тизимидаги ўрни'

Вокал ижрочилигининг замонавий таълим-тарбия тизимидаги ўрни Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
176
39
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
вокал / мусиқа / мусиқий эшитиш / ритм / vocal / music / music listen / rhythm

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы —

Мақолада мусиқий маълумотга эга бўлмаган инсонларга қўшиқ айтишни ўргатиш муаммоси кўриб чиқилади. Овозга эга бўлган кишининг мусиқий қобилиятини ривожлантириш учун табиий вокал маълумотларини ишлатиш имкониятлари кўриб чиқилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The role of vocal singing in the educational system

The article addresses the problem of teaching people how to sing without music. The possibilities of using natural vocal information to enhance the musical ability of a person with a voice are considered.

Текст научной работы на тему «Вокал ижрочилигининг замонавий таълим-тарбия тизимидаги ўрни»

Вокал ижрочилигининг замонавий таълим-тарбия тизимидаги

урни

З.Гулямов, Узбекистон давлат санъат ва маданият институти

Аннотация - Маколада мусикий маълумотга эга булмаган инсонларга кушик айтишни ургатиш муаммоси куриб чикилади. Овозга эга булган кишининг мусикий кобилиятини ривожлантириш учун табиий вокал маълумотларини ишлатиш имкониятлари куриб чикилади.

Калит сузлар - вокал, мусика, мусикий эшитиш, ритм.

The role of vocal singing in the educational system

Z.Gulyamov, Uzbekistan state institute of art and culture

Abstract - The article addresses the problem of teaching people how to sing without music. The possibilities of using natural vocal information to enhance the musical ability of a person with a voice are considered.

Keywords - vocal, music, music listen, rhythm.

Мусиканинг инсонга, унинг х,ис туйгу-ларига ва онгига таъсири, узок вактдан бери бизга маълум. Мазкур х,олат куплаб хдётий омилларга боглик: миссий сезгирлик, санъат билан алока килишга тайёрлик ва мусикий кушимчалар. ^ушик оркали санъатни идрок килиш эстетик завкнинг мух,им элементи саналади. Мусика вокеиликни акс эттиради ва конгнетив функцияни бажаради, суз ва охднг одамларга таъсир килади, одамларни тарбиялайди, карашлари, х,ис-туйгуларини шакиллантиради. Тахдйюлий оламини бойи-тиб, фикрлаш доирасига таъсир килади. Мусика инсоннинг дунёкарашини бутунлай узгартириши ва хдтто унга бирон бир нарса-ни килишга ундаши мумкин. Куплаб психо-логларнинг таъкидлашича, кушик куплаб муаммоларни х,ал килишда ёрдам беради.

Х,озирда "караоке" кенг таркалган асри-мизда куп одамлар жуда яхши кушик айтаётганларига амин буладилар, аммо, бу х,ар доим х,ам хдкикатга тугри келавермайди. Гап шундаки, оддий одамнинг на эшитиши бор, на овози бор, шунчаки купчилик табиат уларга берган нарсадан фойдаланишни ва уз имкониятларини объектив бах,о беришни билмайди.

^ушик куйлаш максади х,ар доим х,ам бирламчи эмас. ^ушик куйлаш инсонни

нафакат завклантиради, балки унинг эшитиш, нафас олиш тизимини машк килдиради ва согломлаштиради (иккинчиси, куши; куйлаш юрак ва кон томир тизими билан чамбарчас боглик). Нафас олиш машклари билан мунтазам шугулланадиган инсон уз саломатлигини мустах,камлайди, кушимча равишда, инсон кушик куйлаганида унинг нутки тозаланади, талаффузи равон булади. Аник ва равон нутк хам тугри фикрлашни тавсифлайди.

Минг йиллардан буён мусиканинг шифо-бахш кучи маълум. Куп маданиятларда мусика, тиббиёт ва динни ажратиб булмайди. Агар мусика мух,им булса, уни ишлатишдан олдин шифокор билан маслахдтлашиш зарур, чунки, мусика тиббиёт каби куплаб физио-логик жараёнларга таъсир килади. Мусика агар сизга ёкса, сизнинг миянгизни нафакат товушли маълумотларни кайта ишлайдиган кисмларини, балки тананинг рагбатланти-риш тизимини хам ривожлантиради. Бу тизим кузикоринли овкатлар ва баошка лаз-затлар каби патогенлар томонидан таъмин-ланади. Бу тизим эндорфинларни чикаради-ган, кайфиятни кутарадиган, огрик ва тир-наш хусусияти билан токат килишни осон-лаштирадиган махсус гармондир. Психолог-лар мусика ва индивидуал асбобларнинг

овозини бизнинг онгимизга таъсир килиш кобилиятини тахлил килиб, инсон овози энг юкори жозибадор кучга эга деган хулосага келишди.

Мусикий кулок - бу Худонинг ноёб совга-си, деб кенг таркалган эътикод мавжуд. Унга эга булган инсон жуда омадли, чунки у кайсидир маънода танланган. Аммо мусика мактабларида, эрта ёшдан бошлаб болалар билан шугулланадиган мусика укитувчилари болаларни камдан-кам лолларда мусикий кулоклари билан танлаб олишади ва улар деярли барчани кабул килишади, чунки укитувчининг вазифаси - болага киска вакт ичида мусика оламини очиш ва унга кизикиш уйготишдир. Мусика мактаблари болаларни болалигиданок куйлашни ургатишда катта амалий тажрибага эгадирлар. Албатта, мусикий кобилиятлар авлоддан-авлодга утиб кетадиган оилада, бу кобилиятни фарзандлар ва набиралар мерос килиб олишлари мумкин. Аммо мусика билан боглик булмаган оилада болалар кандайдир ноанъанавий мусикий кобилиятларни намоён этганликлари хакида куплаб мисоллар мавжуд.

Мусикий эшитиш - бу товушларни куч, давомийлик, оханг ва тембр буйича ажратиш кобилиятидир. Инсоннинг мусика учун кулоги нутк билан бир вактда ривожланади. Укитувчи-вокалистка И.О.Исаева шундай дейди: "Биз эшитиш воситасидан жуда аник фойдаланамиз, доимо биламиз, чунки улар-сиз одамлар овоз оркали англашларини бил-мас эдик. Аммо овоз оркали биз сухбат-дошимиз хакида куп нарсалар айта оламиз. Овозли интонациялар инсоннинг кайфияти-ни аниклашга имкон беради. Огзаки булмаган нуткнинг хусусиятлари баъзан бизга айтилган сузлардан кура купрок маълумот беради. Буларнинг барчаси эшитиш ёрдами-да содир булади". [1]

Аксарият инсонларда мусика тинглаш, мусика билан шугулланиш жуда яхши ривожланган. Х,атто уни ривожлантириш буйича махсус интенсив машгулотларсиз хам. Ва бу уларни жуда яхши натижаларга олиб келади. Савол шундан иборатки, купинча инсоннинг куйлаш кобилиятига караб бахоланади. Лекин тушуниш керак,

яхши куйлаш керак. Бир киши мусикий эшитишга эга булиши керак, шунингдек, унинг овозини яхши билиши керак Ва сиз худди ёзганингиз каби раксга тушганингиз ёки сузишингиз каби овозингизни бошка-ришни урганишингиз мумкин. Америкалик укитувчи Линда Маркартнинг фикрига кура, "Вокал машкларига факат икки нарса халакит бериши мумкин: Овозни яратишда иштирок этадиган органларнинг топология-си (касаллик) ва мусика эшитишнинг етишмаслиги. (Агар керак булса) ва вокални укитишда ривожланиш, бу истак булар эди".

Бир катор мамлакатларда мутлако барча фукароларнинг мусикий кулоги бор. Улар-нинг сузлашадиган тиллари хдкида хамма гап. Масалан, хитой тилида барча унли товушларининг туртта талаффузи бор, улар-дан иккитаси мусикий. Ва агарда сиз бир хил товушни бошкача куйласангиз, сузнинг маъноси бутунлай бошкача булади. Шундай килиб, бир-бири билан сузлашадиган хитой-ликлар доимий равишда кушик айтадилар. Худди шу тарзда, тил "мутлако" мусикий Ветнам ва Япон тилларини яратди.

Узбекистон мусика анъаналари кучли булган мамлакатдир. Оналар уз фарзанд-ларига аллалар, асрий халк кушиклари куй-лашади. Биз мусика тинглашни яхши курамиз ва сузларни талаффуз килиш жараёнида барча интонацияларга ахамият берамиз. Сухбат давомида хар бир инсон маълум бир товуш диапазонига эга булади. Кимдир паст овозга эга кимдир баланд овозга эга, биз кайфиятимизни узгартирганда, кичкирамиз, севганимизда ва хотиржам пайтимизда - овоз паст, бахмал, юмшок ва хоказо булиб колади. Биз хохлаганимизча овоз охангини узгартиришимиз мумкин. Ва буларнинг барчаси кушикка хеч кандай алокаси йук - биз шундай деймиз. Овозини узгартирмасдан гаплашадиган инсонни тасаввур килиш кийин. Биз барчамиз сузлашаётганда куйлаймиз, шунчаки буни сезмаймиз, демак, хар биримиз нозик интонация кобилиятини ривожлантирамиз, кушик талаб килгандек, овозли охангни ноталарнинг аник урилишига кадар эгалик килишни урганамиз.

Кушик айтишни урганиш учун сиз аввало узингизнинг табиий кучларингизга ва истеъдодларингизга ишонишингиз керак, кейин барча шубхаларни четга суриб, машак-катли мехнат билан овозингизга тулик буйсунишингиз, мусикий эшитишни, ритмни, яхши талаффузни ва шу билан вокал кобилиятингизни ривожлантиришингиз керак.

Мусика билимлари хозирги кунда тарбия ва таълимда тобора мухим рул уйнаяпти. Х,ар

бир киши учун мусика кувончли тажрибалар ва хаёлотлар дунёси. У бу дунёнинг гузал-лигини кадрлаши учун унга мусикани идрок этишни ва тушунишни ургатишингиз керак.

Хулоса килиб айтганда, мусикий таълим хам овоз камолотида ута мухим урин тутади. Бунда асрий устоз-шогирд анъанасини хисобга олмай илож йук. Профессионал инновацион таълим сохасида етук кадрларни етиштириш долзарб масала булиб колаверади.

Фойдаланилган адабиётлар

[1] Исаева И. Как стать звездой: эстрадного пения. Ростов на Дону: Феникс, 2009. 251 с.

[2] Маркуорт Л. Самоучитель по пению: пер. c англ. М.: Астрель, 2009. 158 с.

References

[1] Исаева И. Как стать звездой: эстрадного пения. Ростов на Дону: Феникс, 2009. 251 с.

[2] Маркуорт Л. Самоучитель по пению: пер. c англ. М.: Астрель, 2009. 158 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.