CC BY
7
ТДУ 002.6 ТКБ 76.12
Самадова Дилбар Хрсановна, н.и.ф., дотсенти кафедраи журналистика ва назарияи тарцума; Мавлянова Муаттар Зайниддиновна, унвонцуи кафедраи журналистика ва назарияи тарцумаи МДТ "ДДХ ба номи акад.Б.Fафуров "(Тоцикистон, Хуцанд)
Самадова Дилбар Хасановна, к.ф.н., доцент кафедры журналистики и теории перевода; Мавлянова Муаттар Зайниддиновна,
соискатель кафедры журналистики и теории перевода ГОУ "ХГУ имени акад. Б. Гафурова"(Таджикистан, Худжанд)
Samadova Dilbar Khasanovna, cand. Filol. Sciences, Associate Professor of the department of journalism and theory of translation; Mavlyanova Muattar Zayniddinovna, claimant for candidate degree of the department of journalism and theory of translation under the SEI "KhSU named after acad. B.Gafurov" (Tajikistan, Khujand), E-mail: d-samadova@mail.ru
Вожа^ои калиди: уацви публитсисти, гушаи уацвии "Анбур", нашрия, воцеият, тахайюл, унсури бадеи, уацв, гушаи уацви, рузномаи "Хацицати Ленинобод "
Дар мацола сухан дар боби нацш ва мавцеи воцеият ва тахайюл дар уацви публитсисти меравад. Муаллифон матолиби гушаи щцвии "Анбур"-и рузнома "Хацицати Ленинобод"-ро дар солуои панцоууми асри гузашта мавриди тауцицу барраси царор дода, дар ин замина дар боби нозукщои жанри щцви публисисти ва вежагщои хоси анвои он маълумот додаанд. Дар заминаи таулили публисистикаи уацви нацши воцеият ва тахайюлот дар осори щцви мавриди омузишу баррасии муаллифон царор гирифтааст. Зикр гардидааст, ки дар меувари матолиби уацви публисисти, бештар воцеият ва тахайюлоти уацви мушоуида гашта дар баробари ин, муаммову андеша дар бештари матолиби уацви нацши муассир дошта, дар пайванд бо аносири уацви ва адаби рангину цолиб тасвир гардидаанд.
Ключевые слова: публицистическая сотира, сатирический уголок "Анбур", издание, реальность, воображение, художественный элемент, юмористический уголок, газета "Хакикати Ленинобод"
В статье рассматриваются роль и место реальности и воображения в публицистической сатире. Авторы исследуют материалы пятидесятых годов прошлого столетия юмористического уголка «Анбур» газеты «Хакикати Ленинобод» и на этой основе предлагают информацию о тонкостях комических жанров и их особенностях. На основе анализа сатирических произведений авторами изучается и рассматривается роль реальности и воображения в юмористических произведениях. Отмечается, что в основе публицистической сатиры лежат все комиксы, в основном реальность и комические образы, а также проблемы и идеи, которые играют важную роль в большинстве комиксов, и изображены красочно и интересно в сочетании с юмористическими и литературными элементами.
Key words: journalistic sotira, satirical corner "Anbur", publication, reality, imagination, artistic element, humorous corner, newspaper "Hakikati Leninobod"
The article dwells on the role and place of reality and imagination in journalistic satire. The authors canvass the materials of humorous corner "Anbur" of the newspaper "Khakikati Leninobod" and proceeding from this assumption they offer information concerned with intricacies of comic genres and their features. Designing on the premise of the adduced analysis beset with satirical works, the authors study and consider the role of reality and imagination in humorous works. It is underscored that journalistic satire is based on all comics, mainly reality and comic images, as well as problems and ideas that play an important role in most comics, and are depicted colorfully and interestingly in combination with humorous and literary elements.
ВОЦЕИЯТ ВА ТАХАЙЮЛ ДАР ХА ЦВИ ПУБЛИСИСТИ
РЕАЛЬНОСТЬ И ВООБРАЖЕНИЕ В СА ТИРИЧЕСКОЙ ПУБЛИЦИСТИКЕ
REALITY AND IMAGINATION IN SATIRICAL JOURNALISM
Дар хама даврy замон публисистикаи хачвй бо чолибиву рангиниашон махбуби омма гардидаанд. Пyблисистикаи хачвй, нозукихои хоси худро дошта, истифодаи дурусти он метавонад маводро муассиртару рангинтар гардонад. Мушохидахо нишон медиханд, ки хангоми таълифи осори хачвй таваччухи чиддй ба чузъиётхои мухими матолиби хачвй ба манфиати кор аст. Яке аз он чузъиёт ва ё унсурхои мухими осори хачвй ин мав;еи во;еият ва тахайюл дар матолиби хачвй ба шумор меравад.
Дар мавриди во;еият ва тахайюл дар осори хачвй муха;;и;они зиёди ватаниву хоричй аз ;абили С.Солехов, Ш.Муллоев, А. Саъдуллоев, М. Муродов, А. Мавлонов, Л. Колашников, Е. Прохоров, А. Горбунов ва дигарон нуктаи назари худро баён доштаанд. Дар бештари ин тах;и;от зикр гардидааст, ки бамаврид истифода намудан аз во;еият ва тахайюл дар публитсистика ба манфиати кор аст. Олими рус С.Гуревич дар ин маврид бар он а;ида аст, ки "хамагуна сахнахои тахайюлй бояд муносиби ;ахрамон сохта шаванд" [3,с.1-207] Чунончй, агар дар бобати нафари дуруг^й маводе омода гардад, зарур аст, ки он чун рyзномаи он нафар нигошта шавад, ки y имруз бо дуругхояш боз ба кй зиён мерасонад ва ё боз чи дyрyFхое гуфтанаш мумкин аст.
Яке аз нозукихои хоси хачв ва анвои он ин пеш аз хама бардошт аз во;еияти зиндагй ва иллату норасоихои чомеа ба шумор меравад. Омили дигаре, ки во;еан дар муассирй ва чолибии матолиби хачвй заминаи мусоид мегузорад, ин мушохидакору ха;и;атнигор будани муаллифи он мебошад. Ва ин хама дар натичаи омезиш бо унсурхои бадей ва тахайюли бою рангин маншаи эчоди хачвияхои адабию публитсистй мегардад. Суоле пеш меояд, ки хачв чун василаи муассири баён ба во;еият чи иртиботе дошта метавонад, дар холе, ки тахайюл низ дар он мушохида мегардад? Дар ин маврид танхо хаминро метавон гуфт, ки бидуни омузиши хаёту во;еияти чомеа хачвнигор наметавонад, матолибе омода созад, ки дархурди замон бошад. Дар холе, ки матолиби хачвй ба талаботи айёму табиати инсонй созгору мувофи; наояд, наметавон аз чолибии навиштахои хачвй ёдовар шуд.
Муха;;и; Ш.Мусоев омилхои сатхй ва умумй доштани матолиби хачвиро таъкид намуда, чунин мегуяд: "афсус, омузиши хаёти во;еъй ва тахаюли рангин ма;оми хешро то ба хол пайдо накардааст. Аз ин ру хачви мо сатхй ва умумй мебошад"[7, с.4-10].
Дар ин замина мо наметавонем, андешахои мавсуфро хадди нихоии ин масъала шуморему бо он ;аноат намоем, зеро раванди мутолиа ва омузиши матолиби солхои панчохуми гушаи хачвии "Анбур"-и нашрияи "Хд;и;ати Ленинобод" (холо "Хд;и;ати СyFд") нишон дод, ки бештари навиштахо дар асоси во;еияти ичтимой таълиф гардида, хамзамон бо услуби бадей омезиш ёфтаанд. Ва ин омезиш ба андешаи мо боиси муассиру боз хам чолиб гардидани он хама навиштахои хачвй гардидааст. Ба хотири собит намудани андешахои хеш ба сафхахои "Анбур" руй меоварем. Чунончй, дар яке аз шуморахои нашрия дар гушаи "Анбур" мактубе бо унвони "Анбури азиз!" нашр гардидааст, ки муаллифи он бо тасвирхои зебо вайронаву харобазор будани баъзе кучахои шахри Хучандро инъикос намудааст. Аз чумла дар мактуб омадааст:
"Хохишмандам ки «Аз нуги хамир фатир» карда, як боракак бо мивдори тавоноии худ аз гуши чапи коркунони хочагии коммуналии шахри Ленинобод сахтакак кашида мон, то ки онхо чашмони шираолудашонро калонтар кушода, кучахои баландию чу;урчазор, ифлосу «пудраи бепул» пошандаи Озодй, Мопр, ЧорбоF, Горький ва Набережнаяро бемалол бинанд. Агар хавсала карда аз кучахо гузашта монй, хамон замон мачбур мешавй, ки пойафзолатро ба пардозчию либосатро ба таFораи чомашуй командировка кунй. Охир ба ин ахвол то кай то;ат кунем!" [4, с.3].
Тавре мушохида мешавад, дар ин мактуб муаллиф во;еиятро бо бадеият омезиш дода, ибораи "пудраи бепул"-ро дар мав;еяш истифода бурдааст. Хддафи муаллиф дар ин чо хок ва чангу Fyбор аст, ки хамаруза аз он кучахои номбурда ба осмон мехезад. Махз ин ибора вазъи он кучахоеро, ки мавриди таваччухи муаллиф ;арор гирифтаанд, возеху равшан тасвир намудааст. Хдмчунин вожаи дигаре, ки таваччухи хонандаро чалб месозад, ин калимаи русии "командировка" мебошад, ки навиштаро во;еан чолибу рангин гардонидааст. Шояд бо назардошти он ки маводи мазкур хачвй аст, муаллиф ин вожаро дар ин чо мухим донистааст. Бо мутолиаи ин навишта як табассуме дар лабхо пайдо мешавад, аммо ин табассум аз пайи худ боз дарде дорад. Ба ;авле "хачв ин шодиест, ки андух дорад"[7,с.11]
Дар ин маврид метавон чунин илова намуд, ки ин андух ба хотири он хама норасоихо ва иллатхои чомеа мебошад, ки муаллифони хачвияхо ва матолиби хачвй онхоро инъикос менамоянд. Боиси ;айд аст, ки аксари матолиби хачвй хамчунин бо тари;и назм низ таълиф
гардидаанд в а мусаллам аст, ки назм бидуни тахайюл ва бадеият буда наметавонад. Дар гушаи "Анбур" пеш аз хама таваччухи моро шеъре бо унвони "Арзи ариза" чалб намуд. Ин шеър ба ;алами шоир М.Аминзода тааллу; дорад. Дар шеър чунин омадааст:
Ариза арз кард охир ба сардор, Ки «ман дар дела мехобам-чи бекор? Ба кори сохиби ман чора цуед, Цавоби «хаю не» бар вай бигуед[1 ].
Тавре мушохида мегардад, дар ин шеъри хачвй ариза ба забон омада, аз сардораш хохиш менамояд, ки уро боре хам вара; занаду чавоби хаю-неяшро ба сохибаш расонад, охир аз хобидан хам ба чое расидааст. Аслан, худ унвони шеър чолиб аст ва бешак хар нафаре, ки ин шумораи нашрияро вара; занад, хатман ин шеърро бозав; мутолиа менамояд.
Чу ман бисёрхо дар дела тах-тах, Бихобиданд хафта-хафта, мах-мах• Намеоем мо харгиз ба хотир, Магору пупанак бастем, охир! [1].
Шоир аз забони ариза гуё иттилоъ медихад, ки ман тули чандин мох боз дар кадом як "дела" ;абат-;абат монда шуда, хоби ноз дорам. Аз он ки мо дар дохили ин "дела"-хо хоби ноз дорем, касе моро ёд хам намекунад, аз ин хама интизорихои бепоён магор бастаем. Дар ин порча тавре мушохида мешавад, боз калимаи русии "дела" оварда шудааст. Аз як нигох ин шеър басо чолибу хачвй ба назар мерасад, аммо дар асл он маънои тан;идиву эътирозомезе бисёр дорад. Масалан, ин хадафи худро шоир метавонист, дар кадом як навиштае бо як ё ду чумлае баён созад, аммо бо назардошти чолибияти матолиби хачвй, ба вижа шеъри хачвй ма;сади худро тари;и назм ифода намудааст:
Зи номи сохибон хастем мо арз, Чи гап, ки оцибат аз арзхо арз!» Цавобаш дод сардори идора: «Манам якка, шумоён бешумора. Магар коре цуз ин дигар надорам, Дигар ташвишу дарди сар надорам?! Биёбад то ба худ рохи гурезе, Зи нав зад бар дарун худро ба тези. Кунун, "Анбур", кори ин кашола, Ба цои чорабин бошад хавола! [1].
Нуктаи чолиби ин шеър боз дар он аст, ки он ;ахрамони таъин надорад ва сухан дар бораи кадом ариза меравад номаълум ва номуайян аст. Ин шева ба андешаи мо аз чанд чихат писандида аст. Аввалан, чихати хубии ин шеваи нигориш пеш аз хама дар он аст, ки ин таъкиду ишорахо метавонанд ба хама масъулини хочагихо ва умуман муассисахои мухталиф таъсири худро расонад ва онхоро ба масъулиятшиносй водор намоянд. Баъдан ин шева гуиё як навъ хушдорест ба он хама шахсони масъул, ки нисбати арзи мардум нописандй менамоянд.
Чун доманаи публитсистика фарох аст, вобаста ба шароит ва рушди чомеа он низ дар мархалахои мухталиф вусъати тоза пайдо намуда, дар инъикоси умдатарин масоили чомеа ва норасоихои он ба таври хамешагй мусоидат менамояд. Раванди омузиш ва тах;и;и мавзуъ нишон дод, ки публитсистикаи хачвй низ дар баробари бозтоби муаммо ва норасоихои чомеа пайванди бадеият ва тахайюл буда, хамеша аз ин чузъиёти муассир дар мавридхои зарурй ба таври васеъ истифода бурдааст. Шеваи нигориши осори хачвй аз хар эчодкор талаб менамояд, ки ба чузъиётхои мухими таълифи анвои хачвй таваччух намояд. Аз ибтидо то ба имруз равшан аст, ки он хама воситахои тасвир пеш аз хама барои рангину чолиб ифода гардидани фикр ва хамзамон возеху барчаста ифода гардидани гояву мазмуни нигоштахо мусоидат мекунанд.
Масалан, яке аз навиштахои "Анбур" ки "Карнайхои гунгалак, карнайчихои сергап" ном дорад, боиси чалби таваччухи мо гардид. Курбон Бахлулзода муаллифи ин навишта аз сатхи пасти хидматрасонихои сохаи радиошунавонй шикоят намуда, чунин таъкид менамояд, ки ;ариб хар руз дар байни радиодорону коркунони узелхои радиошунавонй мочаро такрор меёбад. Ба хотири чолиб ва таъсирбахш баромадани мавод муаллиф сухбати чанд нафарро далел меоварад, ки ба хонанда асли во;еаро мефахмонад. Чунончй:
"Овози карнаи радиои мо хаста шудааст, факат пичирос зада гап мезанад, ягон табобат намекунад-мй?
-Гулуяшро камтар равган кунед, чарангас карда гап задан мегирад!
-Карнаи радиои мо чанд руз аст, ки тимок шудагй барин. Бо овози дур-дуру хир-хир базур
гап мезанаду бечора максадашро фадмонда наметавонад.....
-Ба дамин дам шукр кунед, азони дигарон тамоман аз гап мондаанд. -Радиои мо чаро дам гап мезанаду дам хомуш шуда мемонад?
Баъзе руздо нисфи консерт ва ё ягон ахбороти нагзеро мешунаведу нисфаш насия мешавад.
-Ин гапи кудна-ку. Навашро гуед!
-Карнаи радиои мо бошад тамом гунг шуда мондагй.
-«Давои курут оби чуш» гуфтанд.
Гунг ки шуд дамоно ба наваш иваз кунед монед. На шумо ба ташвиш мемонеду на мо.
-Овози радиои мо бад не. Вале як гуноде дорад, ки дар давоми шунавондан хуштаккашидои гушкаркунак бебаркаш шунида мешаванд. Масалан, якбора Тошкентдан гапирамиз» шунида мешаваду дамоно хомуш шуда, «Радиошунавонии Сталинобод шунавонидани имрузаи худро ба охир мерасонад» шунида мешавад"[2].
Дар навиштаи зерин муаллиф аз ташбеддои чолиб истифода намудааст, чунончй ,"карнаи радиои мо тимо; шудагй", "радиои мо гунг шуда мондагй", "душтаккашидои гушкаркунак" ва чанди дигар хуб истифода бурдааст, ки навиштаро хонданиву чолиб гардонидаанд. Дар ин замина бояд гуфт, ки мадз ин нуктадои чолиб муамморо барчаста нишон додааст. Бо мутолиаи кисмати аввали маводи мазкур суоле сар мезанад, ки ин муаммо дар кучо мавчуд аст? Мутолиаи идомаи навишта ба ин савол чавоб мегуяд, чунончй, муаллиф худ низ ин долатро пай бурда бошад, ки мегуяд:
"Хонандаи мудтарам, набояд дар тааччуб монед, ки ин судбат кай ва дар кучо барпо гардида бошанд? Ин судбатдо дамин руздо дар шадрдои Конибодому Ленинобод, Исфараю Уротеппа давом дорад. Дар натичаи холабегамии баъзе коркунони узелдои радиошунавонй, бепарвогии коркунони шуъбадои маданият, нуктадои радио, махсусан дар мадалладои канори шадру кишлокдои дурдаст гунгу гунгалак шуда мондаанд.
Бисёр нагз мешуд, ки ташкилотдои дахлдор дар бораи муолича кардани касалидои кори радиошунавонй чорадои профилактикй гузаронанд" [2].
Омузиши маводи мазкур собит менамояд, ки дар матолиби дачвй тахайюл дар заминаи вокеият зудур намуда, дар рангину таъсирбахш баромадани дачвия мусоидат менамояд. Баёни муаммо ва норасоии чомеа бад-ин шева ба андешаи мо метавонад таъсири амики худро ба масъулин бирасонад. Ба кадом далел? Бояд гуфт, ки чун нафаре ки ин навиштаро мутолиа менамояд, дар ибтидо шояд бихандад, аммо баъдан чун дадафи муаллифро дарк менамояд, теша ба решаи андеша мезанад. Яъне, муаллиф аз воситадои тасвир хеле чолиб истифода намудааст.
Дар мавриди воситадои тасвир дар дачви публитсистй М.Муродов бар он андеша даст, ки "чидатдои услубй, забон ва воситадои тасвир дар дачви публитсистии точик яксон нест. Масалан, дар маводи дачвии матбуоти солдои 1920-1930 воситадои тасвир ба рудияи замон, вазифагузоридои дукумату дизби айём мувофик кунонида шудаанд" [5,с.270].
Тадкику омузиши матолиби гушаи дачвии "Анбур"-и "Хдкикати Ленинобод" нишон дод, ки бештари нигоштадои он низ бо истифода аз воситадои тасвир таълиф гардидаанд ва бештар заминаи ичтимой доранд. Яъне, муаллифон дамеша бад-он кушидаанд, ки мушкилоту норасоидои чомеаро ба гунадои мухталиф бозгуй намоянду дар роди далли он дама муаммо мусоидат намоянд.Дар дар матолиби дачвй тахайюли бою рангин, усули дарки вокеияти реалй ва малакаи дачвнигорй мушодида мегардад.
Дар мачмуъ, тадкику омузиши мо нишон дод, ки дар бештари матолиби дачвй пайванди вокеа, андеша ва аносири дачвй бо унсурдои бадеият мушодида мегардад. Баёни мачозии андеша, фикрдои чолиби киноятдор низ дар бархе навиштадо мушодида мегарданд, ки бешак дар хонандаро ба андеша кардан водор менамоянд. Бо мутолиа ва баррасии матолиби дачвии гушаи "Анбур" метавон чунин хулосабарорй намуд, ки мадаки асосии он дамаро вокеияти ичтимой ташкил медидад. Дар медвари он дама навиштадои дачвй ки бештар вокеият ва тахайюли дачвй мушодида мегардад, муаммо ва андеша накши бориз дошта, дар пайванд бо аносири дачвй ва адабй рангину чолиб тасвир гардидаанд. Предмети инъикоси матолиби дачвй
п еш а з х а ма во;е а в а иллату норасоихои чомеа мебошанд. Ин аст, ки аксари матолиби хачвй
ба масоили мухими руз бахшида шудаанд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Аминзода, А.Арзи ариза/А.Аминзода/Да;и;ати Ленинобод.- 19№ 137.- 1956-8 июн
2.Бахлулзода,К.Карнайхои гунгалак, карнайчихои сергап-//^а;и;ати Ленинобод.-1956.-№65-28 март
3.Гуревич, С.М.Газета, вчера, сегодня, завтра/С.М.Гуревич.-М.: Аспект-пресс,2004.-288 с.
4. Додо, Р.Анбури азиз./Р.Додо/Да;и;ати Ленинобод.- 1955№166.- 20 август
5.Муродов, М.Публитсистикаи хачвй [масъалахои пайдоиш, инкишоф ва тахаввул]/М.Муродов.- Душанбе, Ирфон,2015.-320 с.
6.Муродов, М. Воситахои тасвир дар публитсистикаи хачвй-дар кит. "Аз се шохаи илм"/М.Муродов.-Душанбе, Истеъдод, 2014.- С.137-143
7.Мусоев, Ш.- Бурду бохти хачв//Адабиёт ва санъат.-2006.-№40.-5 октябр.-С.11
8.Солехов, СДачв дар матбуоти точикии солхои 20-30/С.Солехов.-Душанбе, 1965.-142с.
REFERENCES:
1. Aminzoda, A. Writing Application / A.Aminzoda / The Truth of Leninabad.-19th 137.- 1956-8.06
2. Bahlulzoda, K. Karnayhoi gungalak, karnaychahoi sergap / The Truth of Leninabad, 19566, 28.03.
3. Gurevich, S.M. Newspaper, Yesterday, Today, Tomorrow / S.M. Gurevich. -M.: Aspect-Press, 2004. - 288 p.
4. Dodo, R. Dear Suber // R. Dodo / The Truth of Leninabad , 19506, 20.08.
5. Murodov, M. Comic Publication [issues beset with the emergence, development and evolution] /M. Murodov.- Dushanbe: Cognition, 2015. - 320 p.
6. Murodov, M. Image Tools in the Hangi-Kei-Stop Publishing. "From the three Branches of Science" /M. Murodov. - Dushanbe: Talent, 2014. - P. 137-143.
7. Musoevev, Sh. Advantages and Disadvantages of Comics - "Literature and Art", №40.5.106, P.11
8. Solehov, S. Comics in the Tajik Press Referring to the 20-30-ies Years / S. Solehov. - Dushanbe, 1965. - 142 p.
