Научная статья на тему 'Влияние минеральных удобрений на урожайность сеянцев и черенков шалфея лекарственного (Salvia officinalis L. )'

Влияние минеральных удобрений на урожайность сеянцев и черенков шалфея лекарственного (Salvia officinalis L. ) Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

CC BY
98
25
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ШАЛФЕЙ / АГРОТЕХНИКА / МИНЕРАЛЬНЫЕ УДОБРЕНИЯ / СЫРЬЕ / ПОЧВА / УХОД / ПРОДУКТИВНОСТЬ / РОСТ И ИНТЕНСИВНОСТЬ РАЗВИТИЯ / МАВРАК / АГРОТЕХНОЛОГИЯ / МИНЕРАЛ ўғИТЛАР / ХОМ-АШЁ / ТУПРОқ / ПАРВАРИШЛАШ / ҳОСИЛДОРЛИК / ўСИШ ВА РИВОЖЛАНИШ ЖАДАЛЛИГИ / SAGE / AGRICULTURAL TECHNOLOGY / MINERAL FERTILIZERS / RAW MATERIALS / SOIL / CARE / PRODUCTIVITY / GROWTH AND DEVELOPMENT INTENSITY

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — Улугова Сафаргул Файзуллаевна, Рузметов Умид Исмаилович, Янгибаева Инобат Зарифбаевна

В статье представлены результаты исследований по агротехнике применение минеральных удобрений для ускоренного выращивания шалфея. Изучено размножение шалфея путем использования семян и черенков. Изучено вес сухой и сырой массы этого лекарственного растения.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

INFLUENCE OF MINERAL FERTILIZERS ON THE YIELD OF SEEDLINGS AND SHEARS (SALVIA OFFICINALIS L.)

The article presents the results of research on the agricultural technology of the use of mineral fertilizers for the accelerated cultivation of sage. Reproduction of sage has been studied using seeds and cuttings. The dry and wet weight of this medicinal plant was determined.

Текст научной работы на тему «Влияние минеральных удобрений на урожайность сеянцев и черенков шалфея лекарственного (Salvia officinalis L. )»

ВЛИЯНИЕ МИНЕРАЛЬНЫХ УДОБРЕНИЙ НА УРОЖАЙНОСТЬ СЕЯНЦЕВ И ЧЕРЕНКОВ ШАЛФЕЯ ЛЕКАРСТВЕННОГО (SALVIA OFFICINALIS L.)

Улугова Сафаргул Файзуллаевна Рузметов Умид Исмаилович Янгибаева Инобат Зарифбаевна Научно-исследовательский институт лесного хозяйства

В статье представлены результаты исследований по агротехнике применение минеральных удобрений для ускоренного выращивания шалфея. Изучено размножение шалфея путем использования семян и черенков. Изучено вес сухой и сырой массы этого лекарственного растения.

Ключевые слова: шалфей, агротехника, минеральные удобрения, сырье, почва, уход, продуктивность, рост и интенсивность развития.

ДОРИВОР МАВРАКНИНГ (SALVIA OFFICINALIS L.) УРУFКУЧАТИ ВА ЦАЛАМЧАЛАРИНИ ХОСИЛДОРЛИГИГА МИНЕРАЛ УFИТЛАРНИНГ ТАЪСИРИ

Ма;олада доривор маврак усимликларини жадал етиштириш ма;садида минерал угитларнинг турли меъёрлари, х,амда усимликларнинг уругкучат ва ;аламчаларининг курук; ва хул массалари курсаткичлари буйича олиб борилган тад;ик;от натижалари баён этилган.

Калит сузлар: маврак, агротехнология, минерал угитлар, хом-ашё, тупро; парваришлаш, х,осилдорлик, усиш ва ривожланиш жадаллиги.

INFLUENCE OF MINERAL FERTILIZERS ON THE YIELD OF SEEDLINGS AND SHEARS (SALVIA OFFICINALIS L.)

The article presents the results of research on the agricultural technology of the use of mineral fertilizers for the accelerated cultivation of sage. Reproduction of sage has been studied using seeds and cuttings. The dry and wet weight of this medicinal plant was determined.

Key words: sage, agricultural technology, mineral fertilizers, raw materials, soil, care, productivity, growth and development intensity.

DOI: 10.24411/2181-0761/2020-10095

Кириш. Куп йиллик илмий кузатишлар шуни курсатадики, ёввойи х,олда усадиган доривор усимликларга нисбатан экиб устириладиганларининг таркибида биологик фаол моддалар тули; са;ланиши ани;ланган. Уларнинг таркибида куп ми;дорда компонентларнинг са;ланиши ва бу моддалардан тиббиётда тула фойдаланишда усимлик хом-ашёларини тугри ва ва;тида йигиб олиш асосий ах,амият касб этади.

Доривор усимликлардан ю;ори х,осил олишга ;аратилган барча агротехник чора-тадбирлар орасида ерни ишлаш асосий ах,амият касб этади. Чунки ер билан ишланганда, тупро;нинг физикавий, кимёвий ва биологик хоссалари яхшиланади. Шу билан бир ;аторда барча агротехник тадбирларнинг самарадорлиги ортади, усимликнинг усиши ва ривожланиши тезлашади.

Узбекистон Республикаси Президенти 2020 йил 10 апрел "Ёввойи холда усувчи доривор усимликларни мух,офаза цилиш, маданий х,олда етиштириш, цайта ишлаш ва мавжуд ресурслардан оцилона фойдаланиш" чора-тадбирлари тугрисида № ПК-4670-сонли царорида келтирилганидек сунги йилларда доривор усимликларни мух,офаза цилиш [1], табиий ресурслардан оцилона фойдаланиш, доривор усимликлар етиштириладиган плантациялар ташкил этиш ва улардан цайта ишлаш борасида изчил ислох,атлар амалга оширилмоцда.

Ана шу доривор усимликлардан бири доривор маврак (Salvia officinalis L.) 5-6 йиллик ут усимлиги булиб, доривор ва зиравор экин сифатида х,амда эфир мойли экин сифатида устирилади. Унинг баргидан тайёрланган препаратлари (дамлама, настойка) буруштирувчи дизинфекцияловчи ва яллигланишга царши таъсирга эга. Шунинг учун бу препаратлар билан огиз бушлиги (стоматит ва гингивит) х,амда юцори нафас йуллари яллигланиши (бронхит ва бошца) касалликларда огиз ва томоцни чайиш буюрилади. Доривор маврак барги томоц, меъда касалликларида, ич кетишига ишлатиладиган йигмалар - чойлар таркибида асосий уринни эгаллайди.

Доривор усимликларнинг саноат плантацияларини барпо цилиш учун мах,аллий тупроц ва ицлим шароитларига мослашган етиштириш агротехнологияларини ишлаб чициш х,амда усимликларнинг биологик потенциалининг намоён булишига етарли шароитлар яратиш зарур.

Шуниям таъкидлаш лозимки, табиий х,олда усувчи доривор усимликлар зах,ираларининг чекланганлиги боис келгусида фармацевтика саноатининг доривор усимликлар хом-ашёсига булган тобора усиб бораётган талабини, асосан, доривор усимликларни етиштириш орцалигина цондириш мумкин. [2].

Халц табобатида усимликдан тайёрланган дамлама меъда-ичак х,амда юрак (юрак уриши тезлашганда), буйрак (сийдик тутолмаганда), томоц огриги ва шамоллаш касалликларини даволашда ишлатилади. Булардан ташцари, усимлик дамламаси иштах,а очишда ва ташналикни цондиришда истеъмол цилиш буюрилади. Ковурилган ва майдаланган мева юрак ва ичбуруг (дизентерия) касалликларида истеъмол цилинади. Янги узиб олинган барги янчиб, шишган жойга ва яра устига цуйилса, яхши наф беради.

Усимликнинг барча органларида эфир мойи булади. Барг таркибида 0,5-2,5% эфир мойи, алкалоидлар, ошловчи моддалар, флавоноидлар, урсол ва олеанол кислоталар х,амда бошца бирикмалар бор. Эфир мойи таркибида 15% гача цинеол, туйон, пинен, борнеол, камфора, цедрен ва бошца бирикмаларни ташкил этади.

Маврак усимлигини сугориладиган унумдорлиги юцори, уртача механик таркибли тупроцларда устириш яхши натижа беради. Доривор маврак усимлигидан юцори ва сифатли мах,сулот олиш учун агротехник тадбирларни юцори савияда утказиш керак булади. Фармацевтик амалиётида маврак усимлигининг эфир мойи дорилар таъмини яхшилаш учун цулланилади. Маврак усимлиги Республикамизда тарцалган тупроц ва унинг ицлимини х,исобга олган х,олда, сугориладиган ерларда устириш, улардан купроц ва сифатли хом-ашё етиштириш зарур булади.

Тадкикот объекти ва услубияти. Тадцицот объекти сифатида доривор маврак - (Salvia officinalis L.) олинди. Тадцицотларда умумцабул цилинган услублардан (Борисова, Бейдеман, Пономарев, Зайцев, Ярош, Терехин ва б.) [3] х,амда давлат стандартлари буйича амалга оширилди. Тадцицотлар давомида доривор маврак уругкучати ва цаламчаларининг х,осилдорлиги урганилди. Тадцицот ишлари Сирдарё давлат урмон хужалиги майдонларида утказилди. Бунда, тажриба майдонининг тупроцлари буз утлоци тупроцлар булиб, тупроцларнинг агрокимёвий тах,лилига кура, х,айдалма цатламда гумуснинг мицдори 1,76%, умумий азот 0,17%, умумий фосфор 16,27 мг/кг яъни кам ва калий мицдори 490 мг/кг ни ташкил этди.

TagrçurçoT HaTH^a^apu Ba yrapHUHr Myx;oKaMacu. Cupgapë gaB^aT ypMoH xy^a^uru MafigoH^apuga gopuBop MaBpaK Ky^aT^apuga x,ocH.flgop.flHKHH aHHK^amga guaroHa^ ycy^gaH ^ofiga^aHu^gu. ^opuBop MaBpaK KyHaTHHHHr x,och.ah (6apr) 1m2 ga 3 K^aHTapHK^HHHr 4 Ta BapuaHT^apu acocuga ypTaHacu hhfhö o^HHgu Ba xy.fl ^o^ga y^HaHgu. XoM-amëHHHr xy.fl orup^uru aHHK^aHraHgaH cyHr ^ypuTH^uö, ;afiTa y^HaHgu

MuHepa^ yFHT^apHH x,ap xh^

Me^ëp^apuHH Ky^amga MaBpaK KynaT^apuHHHr BapuaHT^ap 6yfiuHa Ta^cupu aHH^^aHgu. ByHga, gopuBop MaBpaK ypyFKyHaTHHHHr 1m2 ga (6apr)ru xoM-amëcuHHHr xy^ Maccacu Ha3opaT BapuaHTga 62 r, reKTapura 620 Kr, Kypy; Maccacu эсa 12,1 r., reKTapura 121 Kr hh TamKH^ mkkhhhh, yHHHHH Ba TypTHHHH BapuaHT^apga 1m2 ga xy.fl Maccacu 67; 78; 92 r, reKTapura 670; 780; 920 Kr, ;ypy; Maccacu эсa 14,3; 15,2; 17,9 r, reKTapura 143; 152; 179 Kr öy^umu aHu;^aHgu (pacM-1), (1-^agBa^).

PacM-1. Ta^puöa MafigoHuga MaBpaK ycHM^uruHHHr ^eHo^oruK Ky3aTyB ^apaëHH

1- ^agBa^

^opuBop MaBpaK ypyFKygaTHHHHr 1m2 ga (6apr)ru xoM-amëcu ^ocu^gop^uru

BapuaHT^ap xy.fl Maccacu, r ;ypy; Maccacu, r

1m2 ga Kr/ra 1m2 ga Kr/ra

yfhtch3 62 620 12,1 121

N30P60K40 67 670 14,3 143

N60P60K40 78 780 15,2 152

N90P60K40 92 920 17,9 179

MaBpaK ycHM^uruHHHr ;a^aMHacugaH o^HHraH (6apr) ru xoM-amëcuHHHr 1m2 garu ^ocH^gop^uru x,aM aHHK^aHgu. MuHepa^ yFHT^apHu x,ap xh^ Me^ëp^apuHH Ky^amga

MaBpaK KynaT^apuHHHr BapuaHT^ap öyfiuHa Ta^cupu aHHK^aHgu. ^opuBop MaBpaK ycHM^uru ;a^aMHacuHHHr 1m2 ga (6apr)ru xoM-amëcuHHHr xy^ Maccacu Ha3opaT BapuaHTga 167,3 r, reKTapura 1673 Kr, ;ypy; Maccacu эсa 44,8 r, reKTapura 448 Kr hh TamKH^ mkkhhhh BapuaHTga xy^ Maccacu 189,4 r, ;ypy; Maccacu oFup^uru эсa

50,7 r, yHHHHH BapuaHTga 1m2 ga xy.fl Maccacu 203,7 r, reKTapura 2037 Kr, ;ypy; Maccacu эсa 54,6 r, reKTapura 546 Kr öy^umu aHHK^aHgu. M3^aHum HaTH^a^apu TypTHHHH BapuaHTga Terum^u paBumga 1m2 garu xy.fl Maccacu 220,1 r, reKTapura 2201 Kr, ;ypy; Maccacu эсa 59,0 r Ba reKTapura 590 Kr hh TamKH^ (2- ^agBa^).

Ba ypTaHa 1Kr/ra yHyH ^ocu^gop^uru aHHK^aHgu.

2- ^agBa^

^opHBop MaBpaK ^a^aMgacHHHHr 1m2 ga (6apr)ru xoM-amëcu ^ocH^gop^HrH

BapuaHT^ap xy.fl Maccacu, r Kypy; Maccacu, r

1m2 ga Kr/ra 1m2 ga Kr/ra

yfutœ3 167,3 1673 44,8 448

N30P60K40 189,4 1894 50,7 507

N60P60K40 203,7 2037 54,6 546

N90P60K40 220,1 2201 59,0 590

Xyfloca. Cupgapë gaB^aT ypMOH xy^a^uru Tynpo^-uK^uM mapouTuga gopHBop MaBpaK ycHM^uruHHHr ypyFKynaT Ba rça^aMMa^apu KynaT^apuHH ^aga^ eramrapum Ma;caguga MuHepa^ yruTflapHuHr Typ^u Me^ëp^apuHu Ky^am ycuM^uK^apHuHr xy.fl Ba Kypy; Maccacu orup^uru Ha3opaTra HucöaTaH 1,3-1,4 6apo6apra, aihu 131-148% ra omumura umkoh npaTgu.

AgaÔHëT^ap:

1. Y36eKucToH Pecnyö^uKacu npe3ugeHTu 2020 hu^ 10 anpe^ "ëbbohu xo^ga ycyBHu gopuBop ycuM^uK^apHu Myx,o$a3a MagaHuH ^o^ga eramrapum, ;aHTa um^am Ba MaB^yg pecypc^apgaH o;u^oHa ^ofiga^aHum" Hopa-Tag6up^apu TyFpucuga № П^-4670-coн^н ;apopu.

2. TepexuH A.A., BaHgbimeB B.B. TexHo^orun Bo3ge^MBaHun ^eKapcTBeHHMx pacTeHuH -M.: PY^H, 2008.-201 c.

3. Y.M.Py3MeToB, H.K.Ca^apoBa, ffl.B3pgaHoB. Asteraceae ou^acura MaHcyö aHpuM gopuBop ycuM^uK^apHuHr п^aнтaцнн^apннн nparam. //YcuM^uK^ap uHTpogy^uncu: roTy;^apu Ba ucTu^öo^^apu: RAMuM-aMa^uM aH^yMaH MaTepua^apu, 18-19 MaH 2018 fiu^. -TomKeHT. -B.178-182.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.