Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti
2-myEA. MATEMATHKAHHHr ^0^3APB MYMMO.HAPM BA
roTYK^APH
VERBAL INTELLEKT - KASBIY VA IJTIMOIY KOMTETENTLIKNI RIVOJLANTIRISH OMILI SIFATIDA
Qahramon Eshqoraev
Chirchiq davlat pedagogika instituti katta o'qituvchisi, Email: eshqoraev q@cspi.uz ANNOTATSIYA
Mazkur maqolada inson aqil zakovati - ya'ni intellektining namoyon bo'lish shakllari, tarkibiy tuzilishi, hamda intellekt darajasini aniqlashga qaratilgan sinovlar haqida so'z yuritiladi. Xususan, maqolada asosiy e'tibor intellektning verbal turi insonlarda qanday ifodalanishi, uning inson hayoti va professional faoliyatiga ta'siri hamda bu intellekt turning jinslararo tarqalganlik darajasi muhokama qilinadi.
Kalit so'zlar: umumiy intellekt, verbal intellekt, noverbal intellekt, gender farqlari, IQ testlari.
VERBAL INTELLIGENCE AS A FACTOR IN THE DEVELOPMENT OF
PROFESSIONAL AND SOCIAL COMPETENCE
Kakhramon Eshkoraev,
Senior Lecturer, Chirchik State Pedagogical Institute, email: eshqoraev q@cspi.uz
ABSTRACT
This article examines the tests of the human mind that reflect the shape, structure and level of intelligence. In particular, the article examines how the verbal type of intelligence in humans is expressed, its impact on human life and professional activity, as well as the level of gender distribution of this type of intelligence.
Keywords: general intelligence, verbal intelligence, non-verbal intelligence, gender differences, IQ tests.
KIRISH
Intellektning tarkibiy tuzilishi shaxsning yoshi, ta'lim darajasi, o'ziga xosligi, kasbiy faoliyati va individual xususiyatlari kabi bir qancha omillarga bog'liq.
Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan
Academic Research, Uzbekistan 428 www.ares.uz
Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti
Intellektning tarkibiy tuzilishi va insonda ulardan qay biri yetakchi ekanligini bilish insonning o'zligini anglashi, hayot tarzi, kasb tanlashi va biror tanlovni amalga oshirishida muhim ahamiyatga ega. Inson aqliy qobiliyati ikkiga - verbal (og'zaki) va noverbal turlarga bo'linadi. Verbal intellekt - bu ma'lumotlarni tahlil qilish va tilga asoslangan fikrlash yordamida muammolarni hal qilish qobiliyati. Og'zaki intellekt asosan inson bilimiga tayanib, og'zaki-mantiqiy shaklda namoyon bo'ladi. Noverbal intellekt esa ma'lumotlarni tahlil qilish va vizual yoki amaliy fikrlash yordamida muammolarni hal qilish qobiliyatidir. Boshqacha qilib aytganda, u so'zlarni ishlatmasdan, dunyoni tushunish va harakat qilish qobiliyatidir.
Umumiy qilib aytganda, verbal intellekt insonga olingan ma'lumotlarni tahlil qilish, tizimlashtirish va nutq (og'zaki) signallar ko'rinishida aks ettirish imkonini beradi. Zakovatning bu turiga bir qator tadqiqotchilar ta'rif berganlar. Govard Gardnerning ta'rifiga ko'ra, lingvistik - og'zaki intellekt - bu zakovatning turi bo'lib, odamning o'z fikrini ifodalashi uchun so'zlardan samarali foydalanish qobiliyatini bildiradi. Bu intellekt turi yetakchilik qiladigan odamlar axborot bilan samarali ishlash, tillarni tez o'rganish va yozish qobiliyatlari bilan ajralib turadilar va yozuvchi, jurnalist, yurist, o'qituvchi kabi sohalarda samarali faoliyat olib boradilar. Tadqiqotchining fikriga ko'ra verbal inlellekt kuchli bo'lgan insonlarga quyidagi xususiyatlari xosdir:
• yozma va og'zaki ma'lumotlarni yaxshi eslab qolishadi;
• o'qishni yaxshi ko'radi va yaxshi matn yoza oladi;
• ishonarli nutq so'zlaydi;
• yaxshi tushuntirishni biladi;
• tez -tez hikoyalarni aytib berishda hazildan foydalanadi [1].
• Og'zaki ma'lumotlarni tinglash va eslab qolish.
• Adabiy, mantiqiy yoki ijtimoiy turdagi tilga asoslangan muammolarni hal
qilish.
• Tilga asoslangan murakkab tahlilni amalga oshirish qobiliyati.
• Yozma yoki og'zaki ma'lumotlarning ma'nosini tushunish.
Ingliz psixologi Charlz Spirmanga ko'ra, intellekt bu umumiy aqliy qobiliyat -har qanday faoliyatning muvaffaqiyatini belgilaydigan "ruhiy energiya". Uning fikriga ko'ra, agar umumiy intellektual qobiliyatga yuqori bo'lsa, har qanday turdagi intellekt darajasini aniqlash testlari ijobiy natija beradi. Biroz vaqt o'tgach, Charlz Spirman umumiy intellektning tuzilishi tarkibiy qism sifatida lingvistik (og'zaki), mexanik (fazoviy-dinamik) va matematik intellektni o'z ichiga olishini aniqlagan.
Zamonaviv ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va vutuqlari
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti
Rossiyalik psixolog E.I.Stepanovaning tadqiqotlari shuni ko'rsatdiki, voyaga etgan shaxsning intellektual rivojlanish jarayoni har xil bo'lib, u past -balandliklarning o'zgarishi va aqliy bilish jarayonlari tizimidagi aksentlarning o'zgarishi bilan tavsiflanadi [6].
Inson hayoti mobaynida intellektual rivojlanishning bir necha asosiy davrlari farqlanadi:
• 18-25 yosh - ko'tarilish va pasayishlarning tez -tez sodir bo'lib turishi, aqliy funktsiyalarning beqarorligi va faol qayta qurilishi;
•26-35 yosh - barqarorlikning oshishi, beixtiyor xotira darajasining pasayishi, ixtiyoriy e'tiborning ko'payishi, fikrlash jarayonlarining faolligi, shaxsning shakllanishi tufayli intellektual rivojlanish darajasining umumiy ko'tarilishi;
• 36-40 yosh - aqlning yaxlitligini mustahkamlash, hukmlar, donolik kamolotining paydo bo'lishi;
• 40 yoshdan so'ng - qarish jarayoniga va intellektual funksiyalarning zaiflashishiga qarshilik ko'rsatadigan og'zaki intellektning yanada rivojlanishi kuzatiladi [5].
Inson yoshi ulg'ayib, hayotiy tajriba to'planishi, professionalizm oshishi bilan, aqliy mehnat uslubining intellektual rivojlanishiga ta'siri kuchayadi. Intellektual salohiyatni saqlab qolish uchun insondan bilimlarni to'plash va mantiqiy o'zgartirish jarayonlarini ongli ravishda boshqarish, faol aqliy faoliyatni saqlab turish zarur.
REFERENCES:
1. Howard Gardner. Frames of Mind: The Theory of Multiple Intelligences 3rd Edition ISBN-13: 978-0465024339 http://www.effecton.ru/384.html
2. Оксфордский толковый словарь по психологии / Под ред. А. Ребера. — М.: Вече, АСТ, 2002.
3. "Вербальные способности студентов-психологов на разных этапах обучения" Стернберг, Р. Практический интеллект / Р. Стернберг. - СПб. : Питер, 2002. — 272 с.
4. Тутушкина М.К. Практическая психология: Учебник / М. К. Тутушкина // Под ред. д-ра психол. наук, проф., акад. БПА М. К. Тутушкиной — 4-е изд., перераб., доп. — СПб. : Изд-во «Дидактика Плюс», 2001. — 368 с.
5. Е.М. Ревенко, В.А. Сальников. "Сравнительный анализ проявлений вербальных и невербальных компонентов умственных способностей у
Zamonaviv ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va vutuqlari
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti
юношей и девушек, различающихся уровнем интеллекта" Образование и наука, 2013. № 2 (101)
6. Makhmudova D.M. Pedagogical and psychological aspects of professional education in the development of creative competition at students / European research: innovation in science, Education and technology / collection of scientific articles. Lxiv international correspondence scientific and practical conference (London, United Kingdom, june 5-9, 2020). London: 2020. - P. 51-52.
7. Aybek Jumabayevich Seytov, Mamatqobil Nurmamatovich Esonturdiyev, Obid Sherqul Ogli Qarshiboyev, Gulhayo Baxodirovna Quzmanova. academic research in educational sciences volume 1 | ISSUE 3 | 2020 ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2020: 4.804. pp. 784- 788.
8. Ш. Х. Рахимов, А. Ж. Сейтов, М. Р. Шербаев, Д. Жумамурадов, Ф. Ж. Дусиёров. Структура базы данных и программные модули для моделирования управления водными ресурсами каскада насосных станций каршинского магистрального канала. Мелиорация 2019 3(89) стр. 85-91. (№5, web of science IF=0.144)
9. А.В.Кабулов, А.Ж.Сейтов, А.А.Кудайбергенов, Критерий управления задач оперативного управления водными ресурсами объектов водохозяйственных систем. ILIM ham JAMIYET. science and society Scientific-methodical journal Series: Natural-technical sciences. Social and economic sciences. Philological scienes №2 2020. Pp.6-7.
10. Ш.Х. Рахимов, А.Ж. Сейтов, А.А. Кудайбергенов. Оптимальное управление распределением воды в магистральных каналах ирригационных систем. ILIM ham JAMIYET. SCIENCE and SOCIETY Scientific-methodical journal Series: Natural-technical sciences. Social and economic sciences. Philological scienes. pp. 8-10.
11. А.СЕЙТОВ. Оптимальные методы управления водных ресурсов в крупных магистральных каналах ирригационных систем. AGRO ILM - O'ZBEKISTON QISHLOQ VA SUV XO'JALIGI. Махсус сон. 2020. Ташкент. Стр. 84-86.
12. Mekhriban Salaeva, Kakhramon Eshkaraev, Aybek Seytov. Solving mathematical problems in unusual ways with excellent limits. European Scientific Conference. Пенза, 17 мая 2020 года рр. 254-257
13. Рахимов Ш. Х., Сейтов А. Ж., Кудайбергенов А. А. Критерии управления задач оперативного управления водными ресурсами объектов
Zamonaviv ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va vutuqlari
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti
водохозяйственных систем. Abstracts of IX International Scientific and Practical Conference Kharkiv, Ukraine 2-4 August 2020. Стр. 125-131.
14. Сейтов А. Ж., Кудайбергенов А. А., Хонимкулов Б. Р. Моделирования двумерного неустановившегося движения воды на открытых руслах на основе проекционного метода. сборник докладов Республиканской научно-технической конференции «Инновационные идеи в разработке информационно-коммуникационных технологий и программных обеспечений» 15-16 мая 2020 года. САМАРКАНД. Стр. 60-63.
15. Рахимов Ш.Х., Сейтов А.Ж. Теоретико-множественная модель насосной станции, оснащенная осевыми поворотно-лопастными насосными агрегатами. Материалы республиканской научной онлайн конференции молодых ученых «современные проблемы математики и прикладной математики» посвященной 100 летию академика С.Х.Сираждинова (21 мая 2020 г.) Стр. 78-82.
16. Ё. ШЕРМАТОВ, С.М. МУРАТОВ, Ш.Н. ИМОМОВ, М.Р. ШЕРБАЕВ. Методы выявления солнечно-земных эмпирических связей