Научная статья на тему 'ВАЖНЫЙ ФАКТОР В РЕШЕНИИ ПРОБЛЕМ СОЦИАЛЬНОЙ ЖИЗНИ В УСЛОВИЯХ ПАНДЕМИИ'

ВАЖНЫЙ ФАКТОР В РЕШЕНИИ ПРОБЛЕМ СОЦИАЛЬНОЙ ЖИЗНИ В УСЛОВИЯХ ПАНДЕМИИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
69
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
пандемия / мудрость / историко-философское наследие / духовно-культурный кризис / Фараби / Ибн Сина / Беруни. / pandemic / wisdom / historical-philosophical heritage / spiritual-cultural crisis / Farobiy / Ibn Sina / Beruniy.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Носирходжаева Гулнора

в данной статье особое внимание уделяется необходимости мудрости как своеобразного фактора в решении проблем, возникших в связи с современными условиями пандемии, включая существующие проблемы в духовной и культурной жизни человечества. Мудрость, которая так или иначе помогла людям в периоды кризисов в их жизни, должна по-прежнему направлять человечество в решении его острых проблем

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

AN IMPORTANT FACTOR IN SOLVING THE PROBLEMS OF SOCIAL LIFE IN A PANDEMIC

This article emphasizes the need for wisdom as a specific factor in solving the problems that have arisen in connection with the current pandemic conditions, including the existing problems in the spiritual and cultural life of humankind. The wisdom that helped people in one way or another in times of crisis in their lives should still guide humanity in solving its acute problems.

Текст научной работы на тему «ВАЖНЫЙ ФАКТОР В РЕШЕНИИ ПРОБЛЕМ СОЦИАЛЬНОЙ ЖИЗНИ В УСЛОВИЯХ ПАНДЕМИИ»

Review of law sciences

Gulnora Nosirxodjaeva,

Head of the Department of Tashkent State University of Law, Ph.D., Associate Professor g.nosirxodjayeva@gmail.com

AN IMPORTANT FACTOR IN SOLVING THE PROBLEMS OF SOCIAL LIFE IN A

PANDEMIC

Abstract: This article emphasizes the need for wisdom as a specific factor in solving the problems that have arisen in connection with the current pandemic conditions, including the existing problems in the spiritual and cultural life of humankind. The wisdom that helped people in one way or another in times of crisis in their lives should still guide humanity in solving its acute problems.

Keywords: pandemic, wisdom, historical-philosophical heritage, spiritual-cultural crisis, Farobiy, Ibn Sina, Beruniy.

Гулнора Носирходжаева,

Заведующая кафедрой Ташкентского государственного юридического университета,

кандидат философских наук, доцент g.nosirxodjayeva@gmail.com

ВАЖНЫЙ ФАКТОР В РЕШЕНИИ ПРОБЛЕМ СОЦИАЛЬНОЙ ЖИЗНИ

В УСЛОВИЯХ ПАНДЕМИИ

Аннотация: в данной статье особое внимание уделяется необходимости мудрости как своеобразного фактора в решении проблем, возникших в связи с современными условиями пандемии, включая существующие проблемы в духовной и культурной жизни человечества. Мудрость, которая так или иначе помогла людям в периоды кризисов в их жизни, должна по-прежнему направлять человечество в решении его острых проблем.

Ключевые слова: пандемия, мудрость, историко-философское наследие, духовно-культурный кризис, Фараби, Ибн Сина, Беруни.

Носирходжаева,

Тошкент давлат юридик университети кафедра мудири, фалсафа фанлари номзоди, доцент g.nosirxodjayeva@gmail.com

ИЖТИМОИЙ ХДЁТ МУАММОЛАРИНИ ПАНДЕМИЯ ШАРОИТИДА ^АЛ

ЦИЛИШНИНГ МУХДМ ОМИЛИ 1

Аннотация: ушбу мацолада цозирги пандемия шароити муносабати билан юзага цалциб чиццан масалаларни, жумладан, инсониятнинг маънавий-маданий уаётида мавжуд муаммоларни щл цилишнинг узига хос омили сифатида донишмандлик фазилатига эътибор царатилади. Инсонлар уз уаётининг инцирозли даврларида у ёки бу тарзда мурожаат этганларида ёрдам берган донишмандлик %озир уам инсониятнинг кескинлашган муаммоларини уал этишда йул курсатиши керак.

Калит сузлар: пандемия, донишмандлик, тарихий-фалсафий мерос, маънавий-маданий инцироз, Форобий, Ибн Сино, Беруний.

Олимларимизнинг саъйи-харакатлари билан юртимиз ва дунёда юз бераётган бирорта жиддий вокеа-ходиса, узгариш ва эврилишлар атрофлича тахлилларсиз, эркин хамда кизгин мухокамаларсиз колмаяпти. Бу эса халкимизнинг мазкур вокеа-ходисалар хусусида купрок, батафсилрок, энг мухими - тугри ва асослантирилган маълумотлардан бахраманд булишига йул очяпти, кишиларимиз узининг юрт ва дунё такдирига дахлдорлигини чукуррок англаб боряпти. Бундай тахлилу талкинларнинг, айникса, бугунги кундаги ахамияти ва таъсири хар качонгидан хам мухим, самарали булиши аник.

Бугунги пандемия шароити бизнинг кундалик турмуш тарзимизга аввал кузатилмаган узгаришлар - карантин билан боглик холатларни жорий этган булса-да, бошка томондан тафаккуримизнинг тиниклашишига, хозирга кадар яшаган ва бундан кейин келажак кунларимизни жиддий тахлилдан утказишга имкон хам яратди. Х,озирги шароитда ижтимоий-гуманитар фанлар мутахассислари эътиборини тортадиган, улар фикрини кузгайдиган мулохазалар талайгина.

Хозирги шароитда хар бир соглом фикр юритувчи инсон узига куйидаги саволларни бермасдан иложи йук: маънавий сохада жамиятга сокинлик ва мувозанат берадиган нимадир бормикан? Инсонга ёрдам ва умид берадиган, келажакка йул очадиган, хозирги зиддиятли даврга карамай, инсон уз келажагидан, фарзандлари ва авлодлари келажагидан умид килиши мумкинлигини курсатадиган мафкура бормикан?

Дархакикат, энди дунёмиз биз куниккан куринишда булмайди. Унинг кандай куриниш олиши, бу куринишни нималар ташкил этиши хам, одамзоднинг - Сизу бизнинг кейинги харакатларимизга, килмишимиз ва кидирмишларимизга боглик. Агар пандемияга кадар яшаган умримизга назар ташласак, аввало, унда савобли, хайрли, адолатли ва окилона ишлар бисёр булганини курамиз. Жумладан, бизнинг она Ватанимиз худудларида миллионлаб халол, захматкаш, савобталаб инсонлар томонидан амалга оширилган ва хозирги мураккаб шароитда хам давом эттирилаётган яратувчилик мехнатини хеч ким инкор эта олмайди. Шу инсонлар, уларнинг миннатсиз саъй-харакати борки, халкнинг ризку насибаси бутун, бу юртга Яратганнинг рахмати мул-кул ёгилиб туради.

Шу билан бирга, хозиргача урганиб колганимиз - пандемиядан олдин кечган хаётимизнинг катор манзаралари хам анча тиниб, равшанлашган хотирамизга калкиб чикмокдаки, уларни жиддий тахлил ва тахрирдан утказмасликнинг иложи йук. Бугунги шароитда хар бир соглом фир юритувчи инсон узига куйидаги саволларни бермасдан иложи йук: маънавий сохада жамиятга сокинлик ва мувозанат берадиган нимадир бормикан? Инсонга ёрдам ва умид берадиган, келажакка йул очадиган, хозирги зиддиятли даврга карамай, инсон уз келажагидан, фарзандлари ва авлодлари келажагидан умид килиши мумкинлигини курсатадиган мафкура бормикан?

Жахон маънавий-маданий инкирози сабаби - маънавий маданиятнинг асосий шакллари маданият ядроси - яъни донишмандликдан ажралиб колганлиги, узининг ижодий ибтидоси билан алокадорликни йукотганлигидадир. Одамлар инкироз ва туб бурилиш даврларида донишмандликка мурожаат этганлар ва бу кескинлашган зиддиятларнинг хал этилишига таъсир курсатган.

Халк донишмандлиги халклар ва уларнинг вакиллари - мутафаккирлар томонидан яратилгандир. Улар турли шаклларда - халк огзаки дурдоналари, матал ва маколалар, илмий ва маърифий асарлар - меросимиз оркали етиб келгандир. Бу тизимда ижтимоий-фалсафий меросимизнинг урни каттадир. Жамият инкирози факат пул ва иктисодий муваффакиятларнинг йуклигидан келиб чикмайди, балки инкирозга инсонни юксакликка олиб чикувчи идеал ва кадриятларнинг мавжуд эмаслиги хам сабаб булади. Инсон маънавиятининг шаклланишига таъсир курсатадиган жуда куп омиллар орасида ижтимоий фалсафий меросимиз алохида ахамият касб этади. Ушбу мероснинг таркибий ва ажралмас кисми булмиш тарихий-фалсафий асарлар, анъаналар, яъни Форобий, Ибн Сино, Беруний, Абу Абдуллох Хоразмий ва бошка мутафаккирларимизнинг фалсафа тарихини урганишга багишланган асарлари, таржималари ва шархлари шулар жумласидандир.

Тарихий-фалсафий тадкикотлар мазмунан бир неча турларга булинади, булардан баъзилари муаллиф томонидан уз халки фалсафий меросини урганишга багишланган булса, айримлари бошка халкларнинг фалсафий меросини урганишга багишлангандир. Мутафаккирларимиз Форобий, Беруний, Ибн Сино тарихий-фалсафий асарларининг асосий услубий хусусиятларидан бири шундан иборатки, улар фалсафа тарихи билан боглик муаммоларни умуминсоний ва миллий, минтакавий кадриятларнинг уйгунлашуви, бир-бирига хилоф булмаслиги нуктаи назаридан хал этишга, илмий талкин килишга интилганлар. Масалан, мутафаккирларимиз кадимги хинд, юнон, Якин ва Урта Шарк халкларининг ижтимоий-фалсафий меросини шу йуналишда чукур узлаштирганлар. Тарихий-фалсафий анъаналаримизга асос солган ва уларни мувафакиятли ривожлантириб келган илк урта асрларга мансуб мутафаккирларимизнинг мазкур йунлишдаги асосий ютукларидан бири шундан иборатки, улар янги умуминсоний маънавий-ижтимоий кадриятларнинг шаклланиши ва ривожланиши жараёнига яна бир мустахкам замин яратганлар, уларни миллий, минтакавий кадриятлар билан оптимал равишда уйгунлаштиришига имкон берадиган яна бир йул очдилар, шунга муносиб восита ва усуллар куллаганлар. Ушбу муаммонинг бир неча жихатлари булиб, уларни хал этиш хозирги замон фалсафий, ижтимоий, сиёсий, хукукий кадриятларни ривожлантиришда, замон фалсафий, ижтимоий, сиёсий, хукукий кадриятларни ривожлантирида, замонавий маънавий-маърифий ишларнинг маълум назарий-услубий такомиллашувида ёрдам беради. Форобий узининг: "Платон фалсафаси" деган рисоласида айтишича, "Платон учун аён буладики, инсон бахт-саодатга эришиш йулида аввало билимлар ва муайян хаёт тарзига мухтождир". "Бу билимлар эса атрофдаги нарсалар мохиятини билиш билан белгиланади"[1].

Форобий "Аристотель фалсафаси" рисоласида курсатишича, "Аристотель инсон камолотини Платонга караганда кенгрок тушунади. У хамма одамлар мухтож булган туртта деб билади:

1) соглом хиссиётлар;

2) соглом билиш кобилияти;

3) фойдали ва фаол интилиш;

4) соглом фикр юритиш" [2].

Форобий илмий меросининг хусусиятларидан бири шундан иборатки, унда шахс маънавий-маърифий салохиятини оширишнинг мухим йулларини курсатишга харакат килинган. Форобий инсоннинг комилликка эришишида таълим ва тарбиянинг ахамиятига эътибор каратади. "Фозил шахар" тавсифини бергач, деб ёзади Форобий, Платон "унга етиштирадиган шахар ахолисини керакли билимга ургатадиган таълим ва керакли хаёт тарзига етиштирадиган тарбияларни такдим этишга киришади" [3].

Демак, юксак фазилатли инсонлар мавжуд булган жамиятда муаммоларни хал килиш осон булади.

Инсоният жамиятини куп йиллик инкироз каъридан олиб чикадиган, бойлик ва йуксилликни, юкори ва куйини, Ислом ва Христианликни, Гарб ва Шаркни келиштирадиган мафкура булиши мумкинми? Мумкин! Тарихда бу борада интилишлар булган, муайян даржада натижаларга эришилган хам. Масалан, буюк донишмандлардан бири булмиш Жалолиддин Румий фаолиятини эслаш мумкин. Балх шахрида тугилиб, хозирги Туркиянинг Куниё (Икония) шахрида нашъу намо топган, машхур "маснавийи маънавий" асарининг муаллифи, буюк аждодимиз улуг лашкарбоши ва толмас ватанпарвар Жалолиддин Мангубердининг жияни Румий хазратлари вафот этганларида сунгги йулга у кишини мусулмонлар, насронийлар, яхудийлар, мажусийлар бирдек мотам тутиб, кузатиб боришган. Бундай улуг хурмат ва шарафга у киши инсониятга килган хизматлари эвазига эришган.

Инсонлар уз хаётининг инкирозли даврларида у ёки бу тарзда мурожаат этганларида ёрдам берган донишмандлик хозир хам инсониятнинг кескинлашган муаммоларини хал этишда йул курсатиши керак. Донишмандлик - бу фалсафа ва дин, фан ва санъат, суз ва амал, назария ва амалиёт, аклий ва жисмоний мехнат учрашадиган, кесишадиган жойдир. Фалсафа ва дин, фан ва санъат инсонга зарурат юзасидан олтин урталикни таклиф килади. Олтин урталик - бу карама-каршиликни бир-биридан ажратиш ва бирлаштира олиши туфайли уларни бошкарадиган урталикдир.

Жахон маънавий-маданий инкирози инсон томонидан дунёни англаш шаклларининг ижодий имкониятлари чекланганлиги билан богликдир. Инкирозлардан чикиб кетиш хар доим эътикод ва ишончдаги узгаришлар билан боглик булган. Инсон донишмандликнинг тарихий шаклларига мурожаат этиб, унинг ёрдамида инкирозли вазиятлардан чикиб кетган.

Хрзирги глобал инкироз - бу, энг аввало умуминсоний донишмандлик узининг марказида туриши ва ядроси булиши эканлигини англамаётган маънавий маданиятнинг инкирозидир.

Фан ва маданиятда чукур дунёкараш ахамиятига эга булган иккита кашфиёт килинган. Биринчиси, Коперник томонидан системамиз ядроси Ер эмас, ^уёш эканлигининг кашф этилиши булса, иккинчиси атом ядросининг кашф этилишидир. Учинчи кашфиёт - бу маънавий маданиятнинг ядроси деб донишмандликнинг тан олиниши, фалсафа ва динни бу ядро атрофида айланма харакат киладиган сайёралар деб тушунишдир. Бугунги кунда инсоният Ер юзида омон колиши - бу инсоний донишмандликка богликдир. Бинобарин, донишмандлик - бутун жахон тарихи ва маданиятининг ^уёшидир, йулини ёрита борувчи зиёсидир.

References:

1. Al Farabi. Filosofiya Platona // Istoriko-filosofskiye traktati. - Alma-Ata, "Nauka", 1985. - S.107-108.

2. Al Farabi. Ob obshnosti vzglyadov dvux filosofov Bojnstvennogo Platona i Aristotelya // Filosofskiye traktati. - Alma-Ata, "Nauka", 1970. - S.45.

3. Al Farabi. Filosofiya Platona // Istoriko-filosofskiye traktati. - Alma-Ata, "Nauka", 1985.

-S.130.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.