Научная статья на тему 'Важные аспекты международной охраны авторского права и развитие договорно-правовой базы'

Важные аспекты международной охраны авторского права и развитие договорно-правовой базы Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
223
46
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
интеллектуальная собственность / договор / авторское право / имущественные права / неимущественные права / автор / зарубежный опыт / международный договор. / intellectual property / contract / copyright / property rights / non-property rights / author / foreign experience / international contract.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Юлдашов Абдумумин

В настоящей статье автор подробно проанализировал важные аспекты международной охраны авторского права и развитие договорно-правовой базы. На основе зарубежного опыта и анализа международных актов автор предложил осуществление мер по дальнейшему совершенствованию охраны авторского права на основе международных стандартов. В частности, в статье рекомендуются совершенствование правового регулирования договорных отношений в сфере авторского права, разработка соответствующих правовых документов по институту коллективного управления авторскими и смежными правами, совершенствование и внедрение новых процедур правовой защиты новых объектов авторского права и смежных прав, усиление ответственности за нарушение авторских и смежных прав, разработка программы мероприятий по выполнению обязательств по международным договорам.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Important aspects of international copyright protection and the development of the legal framework

In this article, the author analyzes the important aspects of international copyright protection and the development of the legal framework in detail. Based on foreign experience and analysis of international acts, the author proposes measures to further improve copyright protection based on international standards. In particular, the article recommends improving the legal regulation of contractual relations in the field of copyright, developing relevant legal documents on the Institute of collective management of copyright and related rights, improving and introducing new procedures for the legal protection of new objects of copyright and related rights, strengthening liability for copyright and related rights violations, and developing a program of measures to fulfill obligations under international treaties.

Текст научной работы на тему «Важные аспекты международной охраны авторского права и развитие договорно-правовой базы»

UDC: 347.78 (042)(575.1)

Юлдашов Абдумумин

Тошкент давлат юридик университеты «Интеллектуал мулк хукуки» кафедраси укитувчиси E-mail: abdumuminyuldashev@gmail.com

МУАЛЛИФЛИК ^УЦУЦИНИ ХАЛ^АРО ДОИРАДА МУ^ОФАЗА ЦИЛИШНИНГ МУ^ИМ ЖЩАТЛАРИ ВА ШАРТНОМАВИЙ-^УЦУЦИЙ БАЗАНИ РИВОЖЛАНТИРИШ

Аннотация. Мазкур мацолада муаллифлик %уцуцини халцаро доирада му%офаза цилишнинг му%им жщатлари ва шартномавий-%уцуций базани ривожлантириш атрофлича тащил цилинган. Чет эл тажрибаси ва халцаро %ужжатлар тащили асосида муаллифлик %уцуцини му%офаза цилишни янада такомиллаштириш буйича ишларни халцаро стандартлар асосида юритишни амалга ошириш таклиф этилган. Хусусан, мацолада муаллифлик %уцуцидаги шартномавий муносабатларни %уцуций тартиб-га солишни такомиллаштириш, муаллифлик %уцуци ва турдош %уцуцларни жамоавий бошцариш ин-ститути буйича тегишли %уцуций жужжат ишлаб чициш, муаллифлик %уцуци ва турдош %уцуцлар-нинг янги объектларини %уцуций му%офаза цилишни такомиллаштириш ва янги тартибларини жорий этиш, муаллифлик %уцуци ва турдош %уцуцларни бузганлик учун жавобгарликни кучайтириш, халцаро шартномалар буйича мажбуриятларни бажариш юзасидан чора-тадбирлар дастурини яратиш тав-сия цилинган.

Калит сузлар: интеллектуал мулк, шартнома, муаллифлик %уцуци, мулкий %уцуцлар, номулкий ууцуцлар, муаллиф, чет эл тажрибаси, халцаро шартнома.

Юлдашов Абдумумин

преподаватель кафедры «Право интеллектуальной собственности» Ташкентского государственного юридического университета

ВАЖНЫЕ АСПЕКТЫ МЕЖДУНАРОДНОЙ ОХРАНЫ АВТОРСКОГО ПРАВА И РАЗВИТИЕ ДОГОВОРНО-ПРАВОВОЙ БАЗЫ

Аннотация. В настоящей статье автор подробно проанализировал важные аспекты международной охраны авторского права и развитие договорно-правовой базы. На основе зарубежного опыта и анализа международных актов автор предложил осуществление мер по дальнейшему совершенствованию охраны авторского права на основе международных стандартов. В частности, в статье рекомендуются совершенствование правового регулирования договорных отношений в сфере авторского права, разработка соответствующих правовых документов по институту коллективного управления авторскими и смежными правами, совершенствование и внедрение новых процедур правовой защиты новых объектов авторского права и смежных прав, усиление ответственности за нарушение авторских и смежных прав, разработка программы мероприятий по выполнению обязательств по международным договорам.

Ключевые слова: интеллектуальная собственность, договор, авторское право, имущественные права, неимущественные права, автор, зарубежный опыт, международный договор.

Yuldashov Abdumumin

Lecturer of the Intellectual Property Law Department, Tashkent State University of Law

IMPORTANT ASPECTS OF INTERNATIONAL COPYRIGHT PROTECTION AND THE DEVELOPMENT OF THE LEGAL FRAMEWORK

Abstract. In this article, the author analyzes the important aspects of international copyright protection and the development of the legalframework in detail. Based on foreign experience and analysis of international acts, the author proposes measures to further improve copyright protection based on international standards. In particular, the article recommends improving the legal regulation of contractual relations in the field of copyright, developing relevant legal documents on the Institute of collective management of copyright and related rights, improving and introducing new procedures for the legal protection of new objects of copyright and related rights, strengthening liability for copyright and related rights violations, and developing a program of measures to fulfill obligations under international treaties.

Keywords: intellectual property, contract, copyright, property rights, non-property rights, author, foreign experience, international contract.

Бугунги кунда жадаллик билан ривожланиб бораётган щтисодиёт сохдлари интеллектуал мулк сохдсига х,ам уз ^укмини утказмовда. Бу эса ушбу сох,ани янада ривожлантириш зарурлигини та^озо этади.

Сунгги йилларда мамлакатимизнинг хал^а-ро майдонда тутган имижи ва "рейтинг"ини юксалтиришга алох,ида ахдмият ^аратилмовда. Бу йуналишдаги энг самарали усуллардан бири жах,ондаги мухдм хал^аро рейтинг ва индекслар-дан урин олиш х,амда уларда ю^ори уринларни эгаллаш билан характерланади. Хал^аро рейтинг ва индексларда тутган урин Узбекистонда амал-га оширилаётган щтисодий-ижтимоий ва сиёсий ислохртларни мустах,камлаш х,амда инвестицион жозибадорликни оширишда мух,им ахдмият касб этади [8].

Хрзирги кунда интеллектуал мулк и^тисоди-ётда мух,им урин тутишидан келиб чи^иб, ушбу сохдцаги хал^аро рейтинг ва индекслардан урин олиш долзарб х,исобланади. XXI асрга келиб, интеллектуал мулк и^тисодиётнинг ажралмас ^исмига айланиб улгурди. Бутунжах,он интеллектуал мулк ташкилоти маълумотларига кура, биргина маш^ур Голливуд кино ^а^рамонлари ва у^ув-илмий нашрлардан фойдаланиш ^у^у^ига лицензия бериш натижасида тегишли давлатлар даромади 64,1 миллиард АКШ долларини ташкил этган. Хусусан, АКШ (23,5 млрд), Япония (16,1 млрд), Корея Республикаси (6,2 млрд), Германия

(5,6 млрд) ва Буюк Британия (5,4 млрд) давлатла-ри бу руйхатда етакчилик килмокда.

Интеллектуал мулкни самарали тижорат-лаштириш билан бирга, унинг ^укукий х,имояси-ни мустах,камлаш зарур. Интеллектуал мулкнинг х,имояланганлик даражаси конун устуворлиги ва иктисодиёт нуктаи назаридан мух,им саналади. Конституция ва конунлар устунлиги хусусида суз борганда, "World Justice Project" халкаро фука-ролик жамияти ташкилоти томонидан юритила-диган "Конун устуворлиги" индексига тухталиб утиш лозим. Ушбу индексни тузишда 4 та тамо-йил (хисобдорлик, адолатли конунлар, очик ху-кумат, низоларни тусикларсиз ва кулай х,ал этиш имконияти)га таянилиб, 2-тамойил бевосита мулк ^укуклари билан боглик жихдтларни узида акс эт-тиради.

Таъкидлаш керакки, Узбекистан 2020 йилда ушбу индексда утган йилга нисбатан 4 погона кутарилиб, 128 давлат орасида 92-уринни эгал-лади. Мазкур сох,ада ижобий натижаларга эри-шиш интеллектуал мулк хукукларини мух,офаза килишни такозо этади. Пировардида муаллиф-лик ^укуки объектларидан фойдаланиш билан бир каторда, мутлак хукукларни х,имоя килиш, шартномавий-^укукий муносабатларни конуний асосда тартибга солиш, интеллектуал мулк объектларидан бошка шахсларнинг ноконуний фойда-ланишининг олдини олиш каби вазифалар юзага келмокда.

Жамият ривожининг белгилари куп жихат-дан мамлакатнинг ижодий, илмий ва техникавий таравдиётига боглщ. Муста^илликдан кейин мамлакатимиздаги ижтимоий-сиёсий ва и^ти-содий хаёт (бозор и^тисодиётига утиш, хал^аро нормаларнинг миллий ^онунчиликка имплемен-тация ^илиниши, муста^ил сиёсий институтлар-нинг пайдо булиши)нинг узгариши муаллифлик ху^у^и билан богли^ ху^у^ий муносабатлар, ху-сусан, муаллифлар мутла^ ху^у^лари мухофазаси билан богли^ масалаларни хам куриб чи^ишга таъсир курсатди. Хусусан, 1996 йил 30 августда «Муаллифлик ху^у^и ва турдош ху^у^лар тугрисидаги ^онун ^абул ^илинди [1].

Тугри, ушбу ^онунда хозирги янги тахрирдаги бир ^атор масалалар (мулкий ху^у^ларни жамоа-вий усулда бош^ариш, мутла^ ху^у^лар, химояла-ниш усуллари в.б.) урин олмаган булса-да, биро^ муаллифлик ху^у^ининг умумий ^оида ва тамо-йиллари акс этган эди.

Муаллифлик ху^у^и объектларидан фойда-ланиш бугунга келиб чегарасиз даражага етган. Бу, айни^са, телекоммуникация тармо^лари ри-вожланган хозирги даврда узининг ахамияти-ни янада оширган. Адабий ва бадиий асарларни мухофаза ^илиш тугрисидаги Берн конвенцияси-га мувофи^ тузилган Берн иттифо^ига аъзо дав-лат худудида яратилган асар бош^а бир давлат худудида фойдаланилганда, асарнинг дахлсиз-лиги, муаллифнинг мулкий ва шахсий номулкий ху^у^лари тула^онли са^ланади хамда химоя ^илинади. Жумладан, ушбу ^оида мамлакатимиз ижодкорлари асарларидан Иттифовда аъзо бош^а мамлакатларда фойдаланилганда хам бирдек аха-миятга эга.

Муаллифлар томонидан яратилган асарларни ижрога ^аратиш жараёнида, айни^са, бир мамла-катда яратилган асар бош^а мамлакатларда фой-даланилаётганда ёки бош^ача усулда фойдалани-лаётганда, муаллифларнинг ху^у^лари бузилиши холлари юз бера бошлади. Шунинг учун хам муал-лифлик ху^у^ларини бутун дунёда бир хилда химоя ^илишнинг хал^аро тизимини яратиш вази-фаси юзага келди [5].

«Адабий ва бадиий асарларни мухофаза ^и-лиш тугрисидаги Берн конвенцияси» нормала-рининг мамлакатимиз худудида амал ^илиши ва бу йуналишдаги хал^аро мажбуриятларни огишмай бажариш учун бир ^атор тадбирларни

амалга оширишга тугри келади. Булар ^атори-да энг мухими - махаллий ва хорижий муаллифлар (ху^у^ эгалари) билан шартномавий му-носабатларни тула^онли таъминлаш, бу ор^али асарлардан ^онуний фойдаланишни йулга ^уй-иш, хорижий теле-радио ва фонограмма ишлаб чи^арувчи турдош ху^у^лар субъектлари билан хал^аро хамкорликни таъминлашни санаб утиш лозим. Муаллифлик ху^у^и сохасидаги давлат-лараро муносабатлар хам шулар жумласидан-дир.

Муаллифлик ху^у^и ва турдош ху^у^лар сохасида икки томонлама битимларга тухталсак, 1999 йил 13 апрелда Узбекистон Республикаси Хукумати ва Туркия Республикаси Хукумати ур-тасида тегишли битим тузилган. Айтиш лозим-ки, мазкур битим ушбу доирадаги муаллифлик ху^у^и сохасидаги бугунги кунга ^адар ягона хужжат хисобланади.

Умуман олганда, Узбекистон билан 10 та давлат уртасида интеллектуал мулк масалалари буйича битимлар мавжуд булиб, уларнинг акса-рияти саноат мулки объектлари (Россия Федера-цияси, Крзогистон, Грузия, Озарбайжон, Беларусь Республикаси), интеллектуал мулкнинг умумий масалалари (Украина, Киргизистон, Хитой Хал^ Республикаси) хамда идоралараро хамкорликни ривожлантириш буйича (Корея Республикаси) ту-зилган.

Муаллифлик ху^у^ларини хал^аро даражада тартибга солишда, одатда, ^уйидаги 2 та усулдан фойдаланилади:

- хал^аро хужжатлар усули булиб, бунда хал^аро шартномалар нормаларини тугри-дан-тугри ^уллаш тушунилади. Муаллифлик ху^у^и ва турдош ху^у^ларнинг мухофаза даври бунга мисол булади;

- коллизия усул, бунда низоларни хал этиш-нинг умумий тартиби булиб, муаллифлик ху^у^и-даги конкрет холатдаги масалалар миллий ^онун-чилик нормалари билан хал этилиши тушунилади.

Муаллифлик ху^у^и сохасида ^атор тад^и^от-лар олиб борган олим Б. Тошев Узбекистон им-золаган муаллифлик ху^у^ига оид ю^орида кур-сатиб утилган икки томонлама давлатлараро ва идоралараро шартномаларнинг ху^у^ий табиати, харакат доираси, ^улланиш сохаси ва ху^у^ий ма^омини белгилаш асосида ^уйидагиларни ху-лоса сифатида келтириб утади:

биринчидан, республикамизда муаллифлик хукукини мухофаза килишга каратилган халка-ро-хукукий актларга кушилиш, умуман олганда, халкаро-хукукий сиёсат мустакилликнинг даст-лабки йиллариданок амалга оширила бошланган;

иккинчидан, муаллифлик хукукига оид халцаро актлар республикамизнинг ишончли хамкор ва стратегик шерик мамлакатлари билан тузилган;

учинчидан, республикамиз муаллифлик хукуки ва турдош хукукларга оид иштирок этган икки томонлама халцаро шартномалари миллий конунчиликни шакллантириш ва уни боскич-ма-боскич такомиллаштириш имконини берди;

туртинчидан, республикамиз иштирок эт-ган икки томонлама давлатлараро шартномалар миллий конунчилик бугинини мустахкамлади ва халцаро хукукнинг ривожланишига кисман хисса кушди [6, 104-б].

Биламизки, Марказий Осиё мамлакатлари, шу жумладан, бошка туркий тил мавжуд булган мамлакатларда узбекистонлик ижодкорларнинг асарлари анча йиллардан бери жуда оммабоп хи-собланади. Айникса, буни биз мусикий ва адабий асарлар, хайкалтарошлик ва рассомчилик йуна-лишларида куришимиз мумкин. Бу эса, уз навба-тида, ушбу мамлакатларда махаллий ижодкорла-римизнинг асарлари мухофазасини таъминлаш, бунда, биринчи навбатда, шартномавий-хукукий муносабатлар хамда мулкий хукукларни жамоа-вий асосда бошкарувчи ташкилотлар фаолиятини кучайтириш билан боглик жихатларга алохида эътибор каратишни талаб килади.

Шу сабабдан хам муаллифлик хукукини халкаро доирада мухофаза килишда кулланила-диган шартномавий-хукукий базани ривожланти-риш бугунги кунда мамлакатимизнинг интеллектуал мулк сохасидаги сиёсатининг устувор вази-фаси хисобланади.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 14 августдаги «Маданият ва санъат ташкилотлари, ижодий уюшмалар ва оммавий ахборот воситалари фаолиятини янада ривожлан-тириш, соха ходимлари мехнатини рагбатланти-риш буйича кушимча шароитлар яратишга доир чора-тадбирлар тугрисида»ги ПК-3201-сон каро-ри билан ижодкорларга туланадиган муаллифлик хакларининг минимал микдорлари белгиланган. Вахоланки, ушбу нормаларнинг мавжуд булиши муаллифлик шартномасининг эркинлиги тамо-

йилига зид хисобланади. Бундан ташкари, шарт-номавий-хукукий муносабатларга киришишнинг асосий талаби тарафларнинг ихтиёрийлик асо-сидаги харакатидир. Бозор иктисодиёти ва муал-лифлик хукукининг мухим коидаларидан келиб чикиб, муаллифлик хакининг минимал микдор-ларини давлат томонидан белгилаш тамойилидан воз кечиш лозим.

Бу йуналишда нафакат давлат органи ишти-роки, балки мулкий хукукларни жамоавий асосда фаолият юритувчи ташкилотларнинг ушбу турда-ги хорижий ташкилотлар билан хамкорлигини ри-вожлантириш мухим саналади. Шу уринда ушбу йуналишдаги куйидаги халкаро уюшмаларни кел-тириб утиш лозим:

- асарларни репрографик усулда такрорлаш халкаро федерацияси (IFRRO);

- фонограмма ишлаб чикарувчилар халкаро федерацияси (IFPI);

- ижрочиларнинг турдош хукукларини жа-моавий асосда бошкариш буйича бирлашмалар уюшмаси халкаро ташкилоти (SCAPR);

- аудиовизуал асарларни халкаро тарзда жа-моавий бошкариш ассоциацияси (AGICOA);

- халкаро муаллифлар ва бастакорлар жамият-лари конфедерацияси (СКАС).

Маълумки, мамлакатимиз хозирда Евросиё иктисодий иттифокида кузатувчи макомида ха-ракат килмокда. Ушбу иттифокнинг барча йуна-лишларда булгани каби муаллифлик хукуки буйи-ча хам битими мавжуд.

Евроосиё иктисодий иттифокининг "Жа-моавий асосда муаллифлик хукуки ва турдош хукукларни бошкариш тартиби тугрисидаги Би-тими" муаллифлик хукуки ва турдош хукуклар эгаларига кулай шарт-шароитлар яратиш мак-садида тузилган. Ушбу битим 2017 йил 11 декабрь куни Москва шахрида Россия Федерацияси, Арманистон, Беларусь, Крзогистон ва Киргизистон Республикалари Хукуматлари уртасида имзолан-ган.

Ушбу битим аъзо давлатларнинг худудида муаллифлик хукуки ва турдош хукукларни индивидуал тартибда муаллифлар, ижрочилар, фонограммаларни ишлаб чикарувчилар хамда бошка хукук эгалари томонидан амалга оши-ришда кийинчилик тугдирган ёки аъзо давлат-ларнинг конунчилиги билан мазкур объектлардан хукук эгасининг розилигисиз, аммо хак тулаган

холда фойдаланишда муаллифлик хукуки ва турдош хукукларни жамоавий асосда бошкариш тар-тибини белгилайди.

Мамлакатда таълим ва китобхонлик даража-сини оширишда, биламизки, хорижий адабиёт-ларнинг урни катта ахамиятга эга. Куп холларда Узбекистонда бевосита давлат ушбу йуналишда-ги бош сиёсатни олиб бориб, асосий ташаббускор булади. Бирок хар кандай холатда хам муаллифлик хукуки коидаларига катъий риоя этиш талаб этилади.

Сунгги йилларда Узбекистонда адабиёт ва таълим сохасида ахолини китоблар билан таъмин-лашга каратилган норматив-хукукий хужжатлар кабул килинди. Булар каторига Узбекистон Респу-бликаси Президентининг 2017 йил 13 сентябрдаги «Китоб махсулотларини нашр этиш ва таркатиш тизимини ривожлантириш, китоб мутолааси ва китобхонлик маданиятини ошириш хамда таргиб килиш буйича комплекс чора-тадбирлар дастури тугрисида»ги ПК^-3271-сон карори [2], Вазирлар Махкамасининг 2018 йил 18 майдаги «Жахон адабиётининг энг сара намуналарини узбек ти-лига хамда узбек адабиёти дурдоналарини чет тилларга таржима килиш ва нашр этиш тизимини такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида»-ги 376-сон карори [3] ва 2018 йил 10 октябрдаги «Олий таълим муассасаларини укув адабиётлари билан таъминлаш тугрисида»ги 816-сон карорини [4] киритиш мумкин. Тугри, ушбу кабул килин-ган карорлар ахолининг интеллектуал салохияти, китобхонлик даражасини юксалтиришда мухим, бирок, шу билан бирга, «танганинг иккинчи то-мони» булганидек, муаллифлар хукуклари мухо-фазасини хам эътиборга олиш мухим саналади.

Юкоридаги хужжатлардан келиб чикиб, ис-таймизми-йукми, хорижий адабиётлардан фойда-ланиш (таржима килиш, купайтириш) холатлари-ни куриш мумкин.

АКШ Савдо вазирлиги «301-махсус маъ-руза»да Узбекистонда муаллифлик хукуки ва турдош хукуклар химояси етарли даражада таъ-минланмаганлиги масаласига алохида тухталиб утилган [7]. Шу билан бирга, ушбу баёнотда Узбекистонда интеллектуал мулк мухофазасини кучайтиришга каратилган бир катор тавсиялар билдириб утилган. Мазкур тавсиялар каторида давлат органларида муаллифлик хукуки билан мухофаза килинадиган лицензияланган электрон

дастурий таъминот махсулотларидан фойдала-нишни тартибга солиш, интеллектуал мулк химо-ясини таъминлаш буйича мутасадди вазирлик ва идораларнинг узаро хамкорлигини таъминлаш, интеллектуал мулк объектлари ноконуний айлан-масининг олдини олиш буйича божхона назорати-ни кучайтириш каби мухим жихатлар санаб утил-ган. Шунингдек, Узбекистон АКЩнинг Савдо ва инвестициялар буйича битими (TIFA) доирасида-ги хамкорлик ишларида иштирок этиб келмокда.

Ушбу баёнотда асосий эътибор каратилаёт-ган жихат Узбекистонда хукумат даражасида лицензияланган дастурий таъминот махсулотла-ридан фойдаланишни йулга куйишдир. Бу йуна-лишда 2018 йилда Узбекистон Республикаси Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги томонидан утказилган тахлил натижаларига кура, давлат органлари ли-цензиясиз операция тизимларидан фойдаланиш 85,8 лицензиясиз офис дастурлари эса 83,1 фоиз-ни ташкил этган. Шунингдек, давлат органлари-ни лицензияланган дастурий махсулотлар билан таъминлаш учун давлат бюджетидан кушимча 100 миллион АКЩ долларига якин маблаг ажра-тилиши лозимлиги таъкидланган. Энг асосий та-мойил, яъни муаллиф уз хукукларидан фойдала-нишда мутлак хукукларга эга, деган тушунчадан келиб чикиб, муаллифлар ва хукук эгаларининг асар ёки турдош хукук объектларидан фойдалан-ганлик учун даромад олиш хукуки мавжудлигини унутмаслик лозим.

Шу нуктаи назардан хорижий адабиётлардан фойдаланишда, у хох давлат эхтиёжлари учун, хох хусусий тартибда булсин, албатта, шартно-мавий-хукукий муносабатларга риоя этиш талаб этилади.

Шу уринда хозирда муаллифлик хукуки ва тур-дош хукуклар объектларининг давлат иктисодиёти-да тутган урни буйича жахонда етакчи булган АКЩ-га эътибор каратиш максадга мувофик. АКЩнинг ижтимоий-иктисодий хаётида интеллектуал мулк мухим уринга эга. Ижодий ва илмий-техник фаоли-ятнинг юксак даражада ривожланганлиги сабабли бугунги кунда АКЩ жахон иктисодиётининг энг етакчи давлати хисобланади. АКЩнинг ЯИМда интеллектуал мулкнинг улуши катта курсаткичга эга. Статистик маълумотларга кура, АКТТТда интеллектуал мулкдан самарали фойдаланиш мамлакатдаги барча иш уринларининг 30 фоизини, иктисодиётда

38 фоиздан ортик ялпи ички махсулотни таш-кил этади. Шундан 11-12 фоизи муаллифлик хукуки ва турдош хукуклар объектларидир. Бун-дан ташкари, муаллифлик хукуки сохаси АКШда 5,6 млн иш урнини таъминлаб турибди. Шундан келиб чикиб айтиш лозимки, муаллифлик хукуки ва турдош хукуклар мамлакатларнинг иктисодиё-тида катта даромад келтирувчи сохага айланиб ул-гурган.

АКШда муаллифлик хукуки сохасидаги му-носабатлар миллий микёсда 1976 йилдаги "Муаллифлик хукуки тугрисида'ги конун билан тартиб-га солинса, халкаро микёсда «Адабий ва бадиий асарларни мухофаза ;илиш тугрисидаги Берн конвенцияси» ва Бутунжахон интеллектуал мулк ташкилотининг 1996 йилда кабул килинган «интернет шартномалари» билан тартибга солинади. Уз навбатида, АКШ Конституцияси хам конунчи-лик хокимиятининг олий органи булмиш Конг-рессга маданият ва санъат сохаси хамда ижодкор-ларни рагбатлантиришга каратилган бир катор хукукларни такдим этган.

АКШда муаллифлик хукуки объектларини руйхатдан утказиш амалиёти йулга куйилган. Муаллифлик хукуки объектларини руйхатдан ут-казиш мажбурий характер касб этмаса-да, бирок бу жараён хукук эгасига куйидаги имкониятларни такдим этади:

- АКШ божхона хизмати томонидан асар руйхатга олинади ва натижада унинг лицензиясиз нусхалари таркалишининг олди олинади;

- низоли холат юзага келганда, агар асар нашр этилганидан кейин 3 ой ичида руйхатдан утказил-ган булса, муаллиф (хукук эгаси)га суд харажат-лари ва бошка зарарлар коплаб берилади. Агар асар руйхатдан утказилмаган булса, факатгина ет-казилган моддий зиён коплаб берилиши мумкин.

Шуни таъкидлаш керакки, интеллектуал мулк муносабатларида, хусусан, муаллифлик хукуки йуналишида хам АКШ ва Узбекистоннинг узаро

боглик ва хамкорлик жихатлари мавжуд. Хусусан, 2018-2019 йилларда АКШ Савдо вакиллик идо-раси томонидан муаллифлик ва турдош хукуклар йуналишида ратификация килинган халкаро хужжатлар Узбекистоннинг интеллектуал мулк хукукини химоя килиш сохасидаги ютуклари эъ-тироф этилган. Айнан ушбу жихат АКШ Савдо ва-киллик идораси томонидан Узбекистонга нисба-тан интеллектуал мулкни химоя килиш юзасидан олиб борилган тингловлар тугатилиши ва умумий имтиёзлар тизимини Узбекистонга татбик килиш буйича карор уз кучида колишига сабаб булди [8].

Муаллифлик хукукини мухофаза килишни янада такомиллаштириш буйича ишларни халка-ро стандартлар асосида юритишни амалга оши-риш учун куйидаги йуналишлар буйича ислохот-ларни амалга ошириш лозим:

- муаллифлик хукукидаги шартномавий му-носабатларни хукукий тартибга солишни тако-миллаштириш;

- муаллифлик хукуки ва турдош хукукларни жамоавий бошкариш институти буйича тегишли хукукий хужжат ишлаб чикиш;

- муаллифлик хукуки ва турдош хукуклар-нинг янги объектларини хукукий мухофаза ки-лишнинг такомиллаштириш ва янги тартиблари-ни жорий этиш;

- муаллифлик хукуки ва турдош хукукларни бузганлик учун жавобгарликни кучайтириш;

- халкаро шартномалар буйича мажбурият-ларни бажариш юзасидан чора-тадбирлар дасту-рини яратиш.

Хукукни химоя килиш унинг мухофаза кили-ниши ва таъминланишининг энг мухим омилла-ридан биридир. Амалиётга кура, хар кандай хукук химоя килиш механизми билан мустахкамланган булсагина, уни амалга ошириш мумкин. Хорижий мамлакатларнинг юридик адабиётларида хам мут-лак хукукларни химоя килиш тушунчасига куп таърифлар берилган.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. Узбекистон Республикасининг «Муаллифлик хукуки ва турдош хукуклар тугрисида»ги конуни, 1996 йил 30 август // Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 2001 й., 1-2-сон, 23-модда.

2. Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 13.12.2019 й., 06/19/5893/4150-сон.

3. Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 22.05.2018 й., 09/18/376/1257-сон.

4. Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 29.12.2019 й., 09/19/1046/4242-сон.

5. Муминов А.Р. Узбекистон Республикасининг ЮНЕСКО билан хамкорлигининг халкаро хукукий масалалари. Юрид. фан. номзод. дисс. автореферати. - Т.: ЖИДУ, 2005. Б 24.

6. Тошев Б.Н. Муаллифлик хукуки. Дарслик. - Тошкент: ЖИДУ, 2011. 169 б.

7. https://ustr.gov/sites/default/files/2020_Special_301_Report.pdf

8. https://ustr.gov/about-us/policy-offices/press-office/press-releases/2019/october/ustr-announces-gsp-enforcement

9. Мукумов Б. Оценка регулирующего воздействия нормативно-правовых актов на предпринимательскую деятельность в условиях пандемии коронавируса (на примере Торгово-промышленной палаты Республики Узбекистан) //Review of law sciences. - 2020. - №. 2.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.