CC BY
0VALERIANA O'SIMLIGINI YETISHTIRISH VA ALMASHLAB EKISHDA QO'LLASH 1Mirzayeva Mutabar Azamovna, 2Mirkomilov Abubakr Dilshodjon o'g'li, 3Rahmataliyeva Mohidilxon Ilhomjon qizi, 4Botirova Gulzoda Baronjon qizi, 5Raxmatova Nargiza
Muzafarjon qizi
1FarDU dotsenti., q.x.f.n, 2'3'4'5FarDU, 20.78 guruh talabasi https://doi.org/10.5281/zenodo.11214783
Annotatsiya. Valeriana tibbiyotda eng mashhur o'simlik hisoblanadi. U qadim zamonlardan beri yetishtirilgan va o'zini foydali madaniyat sifatida namoyon qilgan. Valerianning yer osti qismi, ayniqsa surunkali kasalliklarda tez-tez ishlatiladigan sedativlarning manbai hisoblanadi. Ushbu o'simlik hali ham bir qator hayvonot va klinik tadqiqotlarda aniq ko'rsatilgan faoliyatning kimyoviy va farmakologik asoslarini yaratishga qaratilgan muhim tadqiqotlar mavzusidir. Tadqiqotning maqsadi o'simlikni dala maydonlarida yetishtirish texnalogiyasi va almashlab ekishga tadbiq qilish.
Kalit so'zlar: Valeriana officinalis L., yetishtirish, tayyorgarlik, tarkibi, foydalanish, dala, ko'chatlar, tarqalishi joyi, shudgorlash, hosil, zararkunandalar, kasalliklar.
Kirish
Valeriana (Valeriana L.) - maunasorundoshlar oilasiga mansub ko'p yillik o't, yarim buta, buta va lionlar turkumi. Barglari butun, uch bo'lakli yoki patsimon qirqilgan. To'pguli gullaganida boshchasimon, mevasi yetilganida ro'vaksimon bo'ladi. Gullari mayda. 200 ga yaqin turi Shim. yarim sharning mu'tadil va sovuq iqlimli hududlarida, Jan,. Amerikada, 1 turi Kilimanjaro tog'larida tarqalgan. Andda ayniqsa xilma-xil turlari uchraydi. Hamma yerda — nam joylardan tortib tog'u-toshlar, hatto alp yaylovlari mintaqalarida o'sadi. Dorivor V. (V. offi cinalis L.) — o't o'simlik, poyasi tik, bo'yi 2 m gacha, barglari va ildiz mevasining katta-kichikligi bilan farq qiladigan bir necha kenja turlar hosil qiladi, dorivor o'simlik sifatida ekiladi. Dorivor V.ning ildizi va ildizpoyasidan tibbiyotda foydalaniladi. Undan nerv sistemasiga ta'sir qiluvchi, yurak urishini tartibga soluvchi valerian tomchisi olinadi. V. tarkibida efir moylari, valerin, sirka va chumoli kislotasi, turli alkaloidlar bor. Olitoriya V. barglari sho'raki (salat) sifatida iste'mol qilinadi. O'zbekistonda tog'lik mintaqalarda asorun (V. fi carifolia Boiss.) tarqalgan.
Valeriana uzoq va tasdiqlangan samaradorlik tarixiga ega bo'lgan taniqli, tez-tez ishlatiladigan dorivor o't. Bu ayniqsa, bir trankvilliser va nervine sifatida uning ta'siri uchun qayd etiladi, ayniqsa asab kasaliklariga haddan tashqari chalingan odamlar uchun buyurilgan. Valerianning yer osti qismi tez-tez ishlatiladigan Sedativlar manbai, ayniqsa surunkali kasalliklarda, hamda uyqusizlikning muqobil va qo'shimcha davolash sifatida qabul qilinadi. Masalan, milodiy 2-asrda taniqli qadimgi yunon shifokori Galen ham uyqusizlikga buyurgan. Bundan tashqari, og'riqli hayz ko'rish, kramplar, gipertenziya, irritabiy ichak sindromi va boshqalarni davolashda ichga ishlatiladi. Tashqi tomondan, u ekzema, oshqozon yarasi va mayda jarohatlarni davolash uchun ishlatiladi. 2 yoshli o'simliklarning ildizlari kuzda barglari nobud bo'lgandan keyin yig'ib olinadi va yangi yoki quritilgan holda ishlatiladi.
1-jadval
Ushbu o 'simliklar jigar kasalliklar bilan og 'rigan insonlarga tavsiya etilmaydi.
Turlari:
Valeriana alypifolia Valeriana edulis
Valeriana aretioides Valeriana fauriei (Korean valerian[7])
Valeriana asterothrix Valeriana montana
Valeriana bertiscea Valeriana occidentalis
Valeriana buxifolia Valeriana officinalis (garden valerian)
Valeriana californica Valeriana pauciflora
Valeriana celtica (Alpine valerian or valerian spikenard) Valerianapyrenaica (Pyrenean valerian)
Valeriana cernua Valeriana secunda
Valeriana coleophylla Valeriana sitchensis (Sitka valerian)
Valeriana dioica (marsh valerian) Valeriana uliginosa
Navlari: Butun Rossiyada dorivor va aromatik o'simliklar instituti yuqori mahsuldor Maun va Ulyana navlarini ishlab chiqdi. Evropa mamlakatlari o'zlarining seleksiya yutuqlariga ega.
O'simlikni yetishtirish. Katta shaharlarga yaqin bo'lgan ko'plab fermerlar sabzavot etishtirishga e'tibor berishadi. Ayni paytda, birinchi navbatda, juda texnologik va sabzavot almashlab ekishlariga yaxshi mos keladigan dorivor ekinlar mavjud, ikkinchidan, ular juda yaxshi daromad keltiradi. Aynan shunday ekinlarga Valerian officinalisni kiritish mumkin. Bizning stress va fitopreparatlarga qaytish asrimizda uning xom ashyosi doimo talabga ega bo'ladi. Shuning uchun biz etishtirish jarayonini ikki tomondan ko'rib chiqamiz - 6 gektarlik fermer xo'jaligida va oddiy yozgi uylarda.
O'simlik tuproq unumdorligi va namligini talab qiladi. Hudud yaxshi yoritilgan va etarlicha nam bo'lishi kerak. Afzal o'tmishdoshlar qishki don yoki organik o'g'itlarning yuqori dozalari bilan etishtirilgan sabzavotlardir. Dalada ildizpoyali va ildiz otadigan begona o'tlar bo'lmasligi va ekishdan oldin tayyorgarlik paytida yaxshi tekislanishi kerak, chunki urug'lar juda kichik va chuqur ekishsiz ekilgan bo'lishi kerak. Og'ir va suzuvchi tuproqlarbo'lmasligi lozim. Yerning shakllanishi bilan ko'chatlar katta qiyinchilik bilan paydo bo'ladi. Kelajakda ildizpoyali va ildiz otadigan begona o'tlarning mavjudligi begona o'tlarni ham, parvarish qilishni ham, o'rim-yig'im paytida ildizlarni tozalashni ham qiyinlashtiradi.
Shaxsiy uchastkada siz valerian uchun nam joyni panjara yaqinida tanlashingiz va maydonda ular orasidagi masofa 60 sm bo'lgan qatorlarga ekishingiz yoki mixborderdagi o'simliklar orasida 20-30 sm masofada ko'chat ekishingiz mumkin.boshqa dorivor o'simliklar bilan. Shaxsiy foydalanish uchun shaxsiy
uchastkalarda valerianni yerning nam joylariga panjara yaqinida yoki mixborder fonida joylashtirish tavsiya etiladi, bu erda u gullash paytida hech narsani to'sib qo'ymaydi. O'simlikni uyning derazalari oldiga qo'ymang. Gullarning o'ziga xos hidi bor, uni hamma ham yoqtirmasligi mumkin. Agar nam joy bo'lmasa, ko'chatlarning muntazam namlanishini ta'minlashingiz kerak.
Bilib qo'ygan yaxshi! Mixborder bog' dizaynining eng qiyin elementlaridan biridir. Bu aralash gulzor. Endi u uchastkalarni loyihalashda juda mashhur.
Kuzgi shudgorlash uchun 30-50 tonna kompost yoki chirigan go'ng va 200-250 kg superfosfat, 150 gektariga 200-100 kg kaliy tuzi va taxminan 2 chelak kompost va 30-40 g superfosfat va 10 - 15 g kaliy nitrat 1 kvadrat metr boshiga.
Saqlash paytida urug'lar tezda unib chiqishini yo'qotadi va o'rim-yig'im yilida ishlatilishi kerak: ya'ni ular yozda yig'ib olingan, keyingi bahorda ekilgan. Agar siz keksa urug'larni olsangiz, unda ularning unib chiqishi juda yomon bo'ladi. Hatto ikki yoshli urug'larni ham unuvchanligi pastroq bo'ladi.
Biz valerianni uchta muddatda ekishimiz mumkin: erta bahorda, yozda va qishdan oldin. Muddatni tanlash bo'sh vaqtning mavjudligiga bog'liq. Bahorda sabzavotlar odatda barcha ko'chatlardan olib tashlanadi va dorivor uchun vaqt yo'q. Yozning oxirida yangi, yangi yig'ilgan urug'lar bilan ekish paytida yaxshi natijalarga erishiladi.Ammo bu davr tovar ekinlari uchun emas, balki urug 'li ekinlar va havaskor bog'bonlar uchun ko'proq mos keladi. Qishdan oldin, valerian Chernozem bo'lmagan zonada oktyabr oyining oxirida-noyabr oyining boshlarida, tuproq allaqachon muzlab qolmaganda, oldindan tayyorlangan yerlarga ekiladi. Ammo bu yerda ba'zi qiyinchiliklar mavjud - davriy eritish yoki barcha ekinlarni yuvish xavfi bilan qorning tez erishi.
Ekish darajasi bahor va yoz ekish uchun 6-8 kg / ga, qishlash uchun 8-10 kg. Ularni joylashtirish chuqurligi 1 sm dan oshmaydi. Ko'chatlar 7-10 kun ichida bahorda yetarlicha yuqori kunlik haroratda va yozda tuproqda namlik mavjud bo'lganda paydo bo'ladi. Keyingi parvarish: 1-2 qo'lda o'tlash va dalalarda 2-4 qatorlararo yetishtirish. Juda zich ko'chatlar bilan katta ildizlarni olish uchun 10 metr qatorga 15-1 o'simlik qoldirib, yupqalash mumkin. Kuzgi yetishtirish uchun 150-200 kg superfosfat ishlatiladi. Uy farmatsevtika bog'i tilida bu siz 30-40 g superfosfat qo'shib, ketmon bilan tuproqqa aralashtirishimiz kerakligini anglatadi. Sovuq havodan oldin valerian bazal barglarning yaxshi rivojlangan ildiz tizimini hosil qiladi.
O'sish mavsumining ikkinchi yilida, erta bahorda o'g'itlash - azotli o'g'itlar (150-200 kg / ga ammiakli selitra) bilan amalga oshiriladi. Valerian iyun oyida gullaydi va iyulda urug'larni hosil qiladi. Ammo, katta ildizlarni olish uchun ular "vershoking" ni amalga oshiradilar - tomirlanish davrida kurtaklarni kesib tashlashadi. Bunday holda, ikkinchi yil oxiriga qadar xom ashyodan yaxshi hosil olish mumkin.
Tomurchuklanma jinssiz ko'payish turi bo'lib, unda o'sishdan yangi organizm rivojlanadi yoki kurtak ma'lum bir joyda hujayra bo'linishi tufayli.
O'rim-yig'im kuzda pichan yordamida, katta maydonlarda esa kartoshka qazuvchilar tomonidan qazib olinadi. Ildizlar oqadigan suvda yaxshilab yuviladi, lekin ularni uzoq vaqt namlamaslik kerak, chunki bu faol moddalarni yuvadi. Shundan so'ng, xom ashyo yaxshi shamollatiladigan uyda yoki quritgichda 35-40 dan oshmaydigan haroratda kesiladi va quritiladi. Yuqori haroratlarda eng muhim faol moddalardan biri bo'lgan efir moyining katta yo'qotilishi kuzatiladi. Xom ashyoning hosildorligi 1-3 t / ga. Xom ashyoning yaroqlilik muddati 3 yil.
Urug'lar 30-45 kun ichida holda pishib yetiladi. Birinchi pishgan urug'lar gulzorda paydo bo'lishi bilanoq, ular poyaning bir qismi bilan kesiladi, shamlardan bog'lanadi va pishib yetish uchun chodirda brezentga osib qo'yiladi yoki yotqiziladi.
Zararkunanda va kasalliklari. Valerian lavlagi va valerian shirasi, qishki kuya, o'tloq kuyasidan zarar ko'radi. Ko'chatlar qumli loydan jiddiy zarar ko'rishi mumkin. Ba'zi yillarda o'simliklar kukunli chirish (zamburug'), zang, ramullarioz va fuzariumdan ta'sirlanadi. Qo'ziqorin mitseliyasidan tashkil topgan paxtaga o'xshash shakllanishlar poyaning ichki va tashqi qismida paydo bo'lganda, eng yoqimsiz oq chirish o'simliklarda bo'ladi.
Ko'pgina hollarda, profilaktika usullari yordamida zararkunandalarga qarshi kurashish mumkin va urug'lar ishlab chiqarishda ildiz chirishidan tozalash balki Fitosporin-M biofungitsid eritmasi bilan ishlov berish bilan cheklanish mumkin.
Agar qishloq xo'jaligi texnologiyasining ba'zi talablariga rioya qilinsa, kasalliklar bezovta qilmasligi mumkin.Tuproq qatlamning chuqur haydalishi, infektsiya chuqurlikda nobud bo'lishiga ta'ir qiladi.
Xulosa
Umumiy qilib shuni aytish mumkinki, valeriana o'simlini o'sishi oson bo'lgan hududlarni tanlab u yerlarda almashlab ekishga joriy etish, hamda ularning ekin maydonlarini kengaytirib, dorivor o'simliklar dehqonchiligini respublikamizda rivojlantirish, uning hududimizga mos navlarini yaratish va qayta ishlashga doir ishlarni ko'rib chiqish lozim.
REFERENCES
1. Dorivor o'simliklar va ulardan foydalanish. R.X.Ayupov Toshkent 2015.
2. O'zMU Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil.
3. O'simliklar sistematikasi (yuksak o'simliklar). X.Haydarov, Y.Tashpulatov, X.Jalov, I.Mukumov. Samarqand-2019 yil.
4. Quvonnova Munira Muzaffar qizi. dekabr, 2022 г DORIVOR VALERIANA (VALERIANA OFFICINALIS L) O'SIMLIGINING DORIVORLIK XUSUSIYATLARI
5. E.T. Berdiev, E.T. Akhmedov NATURAL MEDICINAL PLANTS Tashkent 2018
6. Abduraimov O.S., Mamatkulova I.E.O'zbekiston florasidagi ayrim dorivor va ziravor turlarning ahamiyati. «Fan, ta'lim va texnikani innovatsion rivojlantirish masalalari» Xalqaro ilmiy-amaliy onlayn anjuman materiallari to'plami. 2022 yil 12 aprel, Andijon.B. 335-338.
7. Kholmurodov T. et al. Influence of Anionic and Amphoteric Surfactants on Heavy Oil Upgrading Performance with Nickel Tallate under Steam Injection Processes //Industrial & Engineering Chemistry Research. - 2023.
8. Kholmurodov T. et al. Thermochemical Upgrading of Heavy Crude Oil in Reservoir Conditions //Processes. - 2023. - Т. 11. - №. 7. - С. 2156.
9. Mirzayeva M. A., Abdurahimova M. A., Raxmonova S. B. ROZMARIN (ROSMARINUS OFFICINALIS) NING BIOLOGIK XUSUSIYATLARI //Новости образования: исследование в XXI веке. - 2024. - Т. 2. - №. 17. - С. 80-86.
10. Zhao F. Application and value of painting technique in art education based on improved ARMA model //Applied Mathematics and Nonlinear Sciences.
11. Perdebaeva K. et al. SUV XOJALIGI TIZIMIDA SUV TEJAMKOR TEXNOLOGIYALARNI QO'LLASh //INNOVATION IN THE MODERN EDUCATION SYSTEM. - 2023. - Т. 3. - №. 34. - С. 251-255.
12. Nuritdinovna A. D. Methods For Studying the Physical and Mechanical Properties of Chemicals for Pre-Sowing Treatment of Agricultural Crops //Web of Agriculture: Journal of Agriculture and Biological Sciences. - 2023. - Т. 1. - №. 9. - С. 65-73.
13. Azamovna M. M. BIOLOGY OF SUGAR BEET VARIETIES, PESTS, DISEASES AND MEASURES TO ONTROL THEM //British Journal of Global Ecology and Sustainable Development. - 2023. - Т. 24. - С. 55-59.
14. Shokirova, M., Shokirova, G., Mirzayeva, M., & Juraev, Z. Metaphors in Chemistry: Enhancing Scientific Communication and Understanding. Available at SSRN 4533948.
15. Uz.siberianhealth.com
16. Uz.wikipedia.org
17. En.greenchainge.com
