Научная статья на тему 'УЗУМНИНГ УРУҒСИЗ ТАРНАУ НАВИНИНГ ҚАНД ТЎПЛАНИШ ДИНАМИКАСИ ВА ШАРБАТ СИФАТИГА ЎСИШНИ БОШҚАРУВЧИ МОДДАЛАРНИНГ ТАЪСИРИ'

УЗУМНИНГ УРУҒСИЗ ТАРНАУ НАВИНИНГ ҚАНД ТЎПЛАНИШ ДИНАМИКАСИ ВА ШАРБАТ СИФАТИГА ЎСИШНИ БОШҚАРУВЧИ МОДДАЛАРНИНГ ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Биологические науки»

CC BY
19
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
узум / узум боши / ғужум / ўсишни бошқарувчи моддалар / гиббереллин / дропп / крезацин / композан. / grapes / bunches / berries / growth regulators / gibberellin / dropp / crezacin / camposan.

Аннотация научной статьи по биологическим наукам, автор научной работы — Файзиев, Жамолиддин Насирович, Хайитов, Жамшид Комил Ўғли, Топилов, Хусан Ахмад Ўғли, Обидов, Шомахмуд Шоэргаш Ўғли

Мақолада узумннинг Тарнау навининг қанд тўпланиш динамикаси ва шарбат сифатига ўсишни бошқарувчи моддаларнинг таъсири ўрганилган. Ўсишни бошқарувчи моддаларни биргаликда ва алоҳида қўллаганда қандай таъсир этиши исботланган. Тарнау нави учун ҳосилдорликни ошириш борасида гиббереллин энг самарали препарат ҳисобланади. Гуллашдан сўнг 3-5 кун ўтгач Г.К. билан 100 мг/л концентрацияда ишлов бериш ғужум оғирлигини 12% га, узум боши оғирлигини 23% га оширади. Гиббереллин паст концентрацияда (25 мг/л) ҳам ҳосилдорликка ижобий таъсир кўрсатади: узум боши оғирлигини 13,7% га, тупларнинг ҳосилдорлиги 12,4% га ортади. Ғужум шарбатида фруктоза ва айрим қимматли аминокислоталар (серин, глицин ва глютамин кислота) миқдори кўпаяди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по биологическим наукам , автор научной работы — Файзиев, Жамолиддин Насирович, Хайитов, Жамшид Комил Ўғли, Топилов, Хусан Ахмад Ўғли, Обидов, Шомахмуд Шоэргаш Ўғли

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DYNAMICS OF SUGAR ACCUMULATION AND EFFECT OF GROWTH REGULATORS ON JUICE QUALITY OF SEEDLESS TARNAU VARIETY OF GRAPES

The article examines the dynamics of sugar accumulation of Tarnau variety of grapes and the effect of growth regulators on juice quality. It has been proven how it affects growth regulators when used together and separately. Gibberellin is the most effective drug in terms of increasing productivity for the Tarnau variety. 3-5 days after flowering, G.K. processing at a concentration of 100 mg / l increases the weight of the bunch by 12% and the weight of the head of grapes by 23%. Gibberellin even at low concentrations (25 mg / l) has a positive effect on yield: it increases the weight of the head of grapes by 13.7%, the yield of tubers by 12.4%. The amount of fructose and some valuable amino acids (serine, glycine and glutamic acid) in the juice increases.

Текст научной работы на тему «УЗУМНИНГ УРУҒСИЗ ТАРНАУ НАВИНИНГ ҚАНД ТЎПЛАНИШ ДИНАМИКАСИ ВА ШАРБАТ СИФАТИГА ЎСИШНИ БОШҚАРУВЧИ МОДДАЛАРНИНГ ТАЪСИРИ»

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 9 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

УДК 634.8

УЗУМНИНГ УРУГСИЗ ТАРНАУ НАВИНИНГ ЦАВД ТУПЛАНИШ ДИНАМИКАСИ ВА ШАРБАТ СИФАТИГА УСИШНИ БОШЦАРУВЧИ

МОДДАЛАРНИНГ ТАЪСИРИ

Файзиев Жамолиддин Насирович

Тошкент Давлат Аграр Университети Мева-сабзавотчилик ва узумчилик кафедраси профессори Хайитов Жамшид Комил ртли, Топилов Хусан Ахмад ртли Обидов Шомахмуд Шоэргаш ртли Тошкент Давлат Аграр Университети Мева-сабзавотчилик ва узумчилик кафедраси магистрантлари

АННОТАЦИЯ

Мацолада узумннинг Тарнау навининг цанд тупланиш динамикаси ва шарбат сифатига усишни бошцарувчи моддаларнинг таъсири урганилган. Усишни бошцарувчи моддаларни биргаликда ва алоуида цуллаганда цандай таъсир этиши исботланган. Тарнау нави учун уосилдорликни ошириш борасида гиббереллин энг самарали препарат уисобланади. Гуллашдан сунг 3-5 кун утгач Г.К. билан 100 мг/л концентрацияда ишлов бериш гужум огирлигини 12% га, узум боши огирлигини 23% га оширади. Гиббереллин паст концентрацияда (25 мг/л) уам уосилдорликка ижобий таъсир курсатади: узум боши огирлигини 13,7% га, тупларнинг уосилдорлиги 12,4% га ортади. Гужум шарбатида фруктоза ва айрим цимматли аминокислоталар (серин, глицин ва глютамин кислота) мицдори купаяди.

Калит сузлар: узум, узум боши, гужум, усишни бошцарувчи моддалар, гиббереллин, дропп, крезацин, композан.

ДИНАМИКА САХАРОНАКОПЛЕНИЯ БЕСКОСТОЧКОВЫХ СОРТОВ

ВИНОГРАДА ТАРНАУ И ВЛИЯНИЕ РЕГУЛЯТОРОВ РОСТА НА

КАЧЕСТВО СОКА

АННОТАЦИЯ

В статье рассмотрены динамика сахаронакопления сорта винограда Тарнау и влияние регуляторов роста на качество сока. Доказано, как влияют регуляторы роста при совместном и раздельном применении. Гиббереллин является наиболее эффективным препаратом с точки зрения повышения

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 9 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

продуктивности сорта Тарнау. Через 3-5 дней после цветения Г.К. обработка в концентрации 100 мг/л увеличивает массу грозди на 12% и массу кочана на 23%. Гиббереллин даже в низких концентрациях (25 мг/л) положительно влияет на урожайность: увеличивает массу кочана винограда на 13,7 %, урожайность клубней на 12,4 %. Количество фруктозы и некоторых ценных аминокислот (серина, глицина и глутаминовой кислоты) в соке увеличивается.

Ключевые слова: виноград, гроздей, ягода, регуляторы роста, гиббереллин, дропп, крезацин, кампозан.

DYNAMICS OF SUGAR ACCUMULATION AND EFFECT OF GROWTH REGULATORS ON JUICE QUALITY OF SEEDLESS TARNAU VARIETY

OF GRAPES

ABSTRACT

The article examines the dynamics of sugar accumulation of Tarnau variety of grapes and the effect of growth regulators on juice quality. It has been proven how it affects growth regulators when used together and separately. Gibberellin is the most effective drug in terms of increasing productivity for the Tarnau variety. 3-5 days after flowering, G.K. processing at a concentration of 100 mg /1 increases the weight of the bunch by 12% and the weight of the head of grapes by 23%. Gibberellin even at low concentrations (25 mg /1) has a positive effect on yield: it increases the weight of the head of grapes by 13.7%, the yield of tubers by 12.4%. The amount offructose and some valuable amino acids (serine, glycine and glutamic acid) in the juice increases.

Keywords: grapes, bunches, berries, growth regulators, gibberellin, dropp, crezacin, camposan.

Узумчилик Узбекистан Республика кишлок хужалигининг асосий тармокларидан бири хдсобланади. Узумчилик усимликшуносликнинг сохдси сифатида узум етиштириш билан шугулланса, фан сифатида токдан муттасил мул ва сифатли хрсил олиш учун унинг усиши ва ривожланишини бош-каришнинг турли усулларини илмий назарий ва илгор тажрибалар асосида ишлаб чикади хдмда укув фани сифатида уларни урганади. Х,озир устирувчи моддаларни узумчилик сохдсида куллашнинг илмий ва илгор тажрибаларга асосланган аник йуналишлари белгиланган. Масалан, кучат етиштиришда илдиз олиш жараёнини тезлаштириш, узум бошлари ва гужумларини катталаштириб хрсил ва унинг сифатини ошириш, узум бошларини зич ёки

КИРИШ

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 9 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

хавол килиш, хосилни транспортбоплигини хамда кишда сакдаш муддатини ошириш, токнинг совукка, кургокчиликка, касаддик ва зараркунандаларга чидамдидигини ошириш шудар жумдасидандир Н.В. Агафонов, С.К. Смирнов, С.Н. Саленковларнинг [1; 109-117-6]

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Тарнау навида усишни бошкарувчи моддалар урганилмаган. Тадкикотларда гиббереллинни якка холатда ва дропп билан биргаликда, шунингдек гужумларда канд тупланишини тезлаштирувчи кампозан билан биргаликда куллаши буйича тажриба утказилди. Гужумларнинг усишига гиббереллиннинг рагбатлантирувчи таъсири тадкикотларда уз исботини топди. Тадкикотнинг максади - Тарнау навида узум бошлари огирлиги ва хосилдорлигига усишни бошкарувчи моддаларнинг таъсирини аниклаш. Тадкикот объекти сифатида узумнинг Тарнау нави олинди. Тажрибалар Х.Ч.Буриев, Н.Ш.Енилеев ва бошкалар томонидан ишлаб чикилган «Мевали ва резавор мевали усимликлар билан тажрибалар утказишда хисоблар ва фенологик кузатувлар методикаси», [4; 64-б] , М.А.Лазаревскийнинг «Методы ботанического описания и агробиологического изучения сортов винограда» [5;347-400-б] Н.Н.Простосердовнинг «Изучение винограда для определения его использования» [7; 63-б], В.Ф.Моисейченконинг «Методика учетов и наблюдений в опытах с плодовыми и ягодными культурами» [6; 21-28-б] номли услубий адабиётларида келтирилган тавсия ва услублар буйича утказилган.

Узумнинг уругсиз Тарнау нави тупларнинг хосилдорлиги 2021 йили паст булгани холда, гужумларнинг пишиши эрта бошланди ва шарбатда кандларнинг тупланиши анча тез суръатларда кечди.

Сентябрнинг биринчи ун кунлигига келиб тажриба тупларининг гужуми шарбатида канддорлик 17-18% га етди, яъни сокин шароб ишлаб чикариш учун талаб этиладиган концентрацияга якин булди. Иккинчи ун кунликка келиб мазкур курсаткич 19,7-22% гача усди.

Тажрибалар шуни курсатдики, узумнинг Тарнау нави узум боши гужумида канд моддасини тупланиш жараёнининг сезиларли тезлашиши кампозан билан 100 мг/л концентрацияда ишлов берилганда кузатилди (1-жадвалга каранг).

Кампозан билан ишлов берилгандан сунг гужум шарбатининг канддорлиги хар хил пишиш боскичларида назоратга нисбатан 0,8-2,1% юкори булди. Мазкур самара хрсилни йигиб олиш пайтида хам сакланиб колди. Кампозан

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 9 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

kuhuk кoнцeнтpaцнflga KaM caMapanugup. ruGGepennuH Ba кpeзaцнн GunaH umnoB GepunraHga KaHg MuKgopuHuHr omum тeнgeнцнflcнrннa HaMoeH Gyngu.

^ponn GunaH HmnoB Gepum, myHuHrgeK ruGGepennuHHuHr GomKa npenaparaap GunaH önpHKMacHHH Ky^nam KaHg TynnaHum ^apaeHura ce3Hnapnn Tatcup Kypcamagu.

1-^agBan

TapHay HaBH ry^yMnapuga KaHg TynnaHum guHaMuKacura ycumHH öomKapyBHH MogganapHuHr Tatcupu

npenapaT Koh ^h-тpaц Mr/n H mn ob Gep um My gga Tu ^aHgnapHuHr annu кoнцeнтpaцнacн, r/100 cm3

28.08 07.09 17.09

201 9 202 0 202 1 ypT 201 9 202 0 202 1 ypT 201 9 202 0 202 1 ypT

Ha3opaT (cYb) Ia 15,8 17,8 16,6 16, 7 16,9 19,0 17,8 17, 9 19,1 21,3 20,2 20, 2

ruGGepe^ KH 100 Ia 16,3 18,3 17,0 17, 2 17,8 20,0 18,5 18, 7 19,9 22,0 21,1 21, 0

ruGGepe^ MH 25 Ia 16,2 18,1 16,9 17, 0 17,7 20,1 18,3 18, 6 19,8 22,1 20,8 20, 9

^ponn 10 Ia 16,0 17,8 16,7 16, 8 17,3 19,2 17,9 18, 1 19,7 21,7 20,7 20, 7

ruGGepe^ uH+gponn 12,5 +10 Ia 16,1 18,0 16,8 16, 9 17,4 19,3 18,0 18, 2 19,7 21,7 20,5 20, 6

ruGGepe^ uH+gponn 25+ 10 Ia 16,2 18,0 16,8 17, 0 17,6 19,5 18,1 18, 4 19,9 21,8 20,5 20, 7

Кpeзaцнн 50 Ia 16,2 18,1 16,9 17, 1 17,7 19,7 18,4 18, 6 19,7 21,8 20,8 20, 7

r.K.+A+Kp 25+ 10+5 0 Ia 16,0 17,8 16,7 16, 8 17,4 19,2 18,0 18, 2 19,7 21,6 20,4 20, 5

KaMno3aH 50 II 16,6 18,2 17,0 17, 2 18,0 19,8 18,4 18, 4 20,4 22,7 21,8 21, 6

KaMno3aH 100 II 17,0 18,6 17,6 17, 7 18,6 20,2 19,0 19, 2 21,2 22,9 21,9 22, 0

roKopuga TatKugnaHraHugeK, ycumHH ÖomKapyBHH Mogganap Tatcupuga, xycycaH KaMno3aH, TapHay HaBu ry^yMu mapGaruga pegyцнaпaнyвнн KaHgnap HuruHgucuga $pyKTO3aHuHr MuKgopu HucGaraH opTgu. ruGGepennuH (25 Mr/n) Ba

344

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 9

educational, natural and social sciences IV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

KaMno3aH (100 Mr/n) 6unaH urnnoB 6epunraH,ga реgуцнaпанувнн KaHgnap HHFHHgncH ^pyKT03a MHKgopHHHHr opramu xuco6ura omgu, 6yHga raroK03aHHHr ynyrnu 6npMyHHa KaMangu (3-^agBanra KapaHr).

3-^agBan

TapHay HaBH Fy^yMnapuga KaHgnapHHHr cu^ar TapKu6ura ycurnHH 6omKapyBHH MogganapHHHr Tatcupu

Препарат Концентрация, мг/л Ишлов бериш мудати Гужум шарбати канддорлиги, %

умумий глюкоза фруктоза

Назорат (сув) 1а 19,8 10,5 9,3

Гиббереллин 25 1а 20,6 10,0 10,6

Кампозан 100 II 21,8 9,9 11,8

М.М. Хамди, А.И.Имомалиев ва Ф.Нуритдиноваларнинг [201; 71-76-6] тадкикотлари хам шуни курсатдики, узумга гиббереллин билан 12,5 дан 50 мг/л гача концентрацияда ишлов беришда кандларнинг микдори фруктозанинг хисобига ортади.

ХУЛОСА

1. Узумнинг уругсиз Тарнау нави учун хосилдорликни ошириш борасида гиббереллин энг самарали препарат хисобланади. Гуллашдан сунг 3-5 кун утгач Г.К. билан 100 мг/л концентрацияда ишлов бериш гужум огирлигини 12% га, узум боши огирлигини 23% га оширади. Гиббереллин паст концентрацияда (25 мг/л) хам хосилдорликка ижобий таъсир курсатади: узум боши огирлигини 13,7% га, тупларнинг хосилдорлиги 12,4% га ортади. Гужум шарбатида фруктоза ва айрим кимматли аминокислоталар (серин, глицин ва глютамин кислота) микдори купаяди.

2. Дропп ва крезацинни алохида куллаш, шунингдек ушбу препаратлар билан гиббереллин кушган холда ишлов бериш гиббереллиннинг узини алохида куллашга нисбатан устунлик намоён этмайди.

3. Кампозан хосилдорликка таъсир курсатмайди, аммо гужумларнинг пишишини тезлаштиради, лизин, тирозин (3 мартадан ортик), серин, глицин, глютамин кислота микдорини орттириш хисобига гужум шарбатида аминокислоталар ва глюкозанинг микдорини оширади.

REFERENCES

1. Агафонов Н.В., Смирнов С.К., Саленков С.Н. Особенности роста и

плодоношения винограда Кишмиш черный при обработке растений

345

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 9 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

гибберелловой кислотой и тидиазуроном // Изв. ТСХА, 1989. - Вып. 2. - С. 109-

2. Азимов А.Р. О применении гиббереллина в виноградарстве северного Таджикистана // Виноградарство и виноделие СССР. - М., 1983. - № 2

3. Батукаев А.А. Влияние сплошной обработки раствором гиббереллина семенных сортов винограда в условиях Узбекской ССР на рост, плодоношение и качество урожая // М, 1987. -20 с. Деп. во ВНИИТЭИ Агропром 07.08.87, № 369 ВС - 87

4. Буриев Х.Ч., Енилеев Н.Ш. ва б. Мевали ва резавор мевали усимликлар билан тажрибалар утказишда хдсоблар ва фенологик кузатувлар методикаси. -Т., 2014. - 64 б.

5. Лазаревский М.А. Методы ботанического описания и агробиологического изучения сортов винограда // Ампелография СССР. - М.: Пищепромиздат, 1946. - T.I. - С. 347-400.

6. Моисейченко В.Ф. Методика учетов и наблюдений в опытах с плодовыми и ягодными культурами. - Методические рекомендации. - Киев, 1967. - С. 21-

7. Простосердов Н.Н. Изучение винограда для определения его использования. М.: Пищепромиздат, 1963. - 63 с.

8. Сулаймонов Б.А., Файзиев А.А., Файзиев Ж.Н. Тажриба маълумотларининг статистик тахлили. - Тошкент, 2015. - Б. 36-85.

9. Темуров Ш. Узумчилик. - Тошкент: Узбекистон миллий энциклопедияси» нашриёти, 2002. - Б. 3-11.

10. Файзиев Ж.Н. «Узбекистон шароитида узумнинг уругсиз навлари хосилдорлиги ва сифатини ошириш технологиясини илмий асослаш» мавзуси буйича афтореферат.

11. Nosirovich, F. J., Qizi, Q. S. A., & O'G'Li, B. O. X. (2021). UZUMNING SHAROBBOP NAVLARINI FENOLOGIK FAZALARINI O 'TISHI VA HOSILDORLIK KO 'RSATGICHLARI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 1(5), 380-387.

12. Файзиев, Ж. Н., Хайитов, Ж. К. У., & Бобожонов, О. Х. У. (2022). УЗУМНИНГ ИСТЩБОЛЛИ ШАРОББОП РАНГДОР ВА ОЛТИНДАЙ НАВЛАРИ ХОСИЛДОРЛИГИ ВА СИФАТИГА ХОМТОК МЕЪЁРИНИНГ ТАЪСИРИ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(7), 79-86.

117.

28.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.