Научная статья на тему 'УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМДА ЗАМОНАВИЙ САНЪАТ МАКТАБЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ КЛАСТЕР ТАМОЙИЛЛАРИ'

УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМДА ЗАМОНАВИЙ САНЪАТ МАКТАБЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ КЛАСТЕР ТАМОЙИЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
113
29
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Research Focus
Область наук
Ключевые слова
бадиий таълим кластери / санъат мактаблари / арт маркетинг / санъат ва маданият / тасвирий ва амалий санъат / дизайн / санъатшунослик / музейшунослик йўналишлари. / кластер художественного образования / художественные школы / арт-маркетинг / искусство и культура / изобразительное и прикладное искусство / дизайн / искусствоведение / музееведческие направления.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — А.С.Умаров

мақолада узлуксиз таълим тизимида бадиий таълим кластери ва унинг субъектлари зарурияти кенг талқин этилган. Бадиий таълим кластерининг асосий бўғини бўлмиш санъат мактаблари уларни ташкил этувчи омилларга урғу берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

КЛАСТЕРНЫЕ ПРИНЦИПЫ ОРГАНИЗАЦИИ ШКОЛ СОВРЕМЕННОГО ИСКУССТВА В НЕПРЕРЫВНОМ ОБРАЗОВАНИИ

в статье дается широкая трактовка необходимости кластера художественного образования и его субъектов в системе непрерывного образования. Художественные школы, которые являются основным звеном в кластере художественного образования, уделяют особое внимание факторам, которые их составляют.

Текст научной работы на тему «УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМДА ЗАМОНАВИЙ САНЪАТ МАКТАБЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ КЛАСТЕР ТАМОЙИЛЛАРИ»

УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМДА ЗАМОНАВИЙ САНЪАТ МАКТАБЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ КЛАСТЕР ТАМОЙИЛЛАРИ

А.С.Умаров

Камолиддин Бехзод номидаги Миллий рассомлик ва дизайн институти Санъатшунослик факультети "Информатика ва менежмент" кафедраси профессори, и.ф.н https://doi.org/10.5281/zenodo.7030847

Аннотация: мацолада узлуксиз таълим тизимида бадиий таълим кластери ва унинг субъектлари зарурияти кенг талцин этилган. Бадиий таълим кластерининг асосий бугини булмиш санъат мактаблари уларни ташкил этувчи омилларга ургу берилган.

Калит сузлар: бадиий таълим кластери, санъат мактаблари, арт маркетинг, санъат ва маданият, тасвирий ва амалий санъат, дизайн, санъатшунослик, музейшунослик йуналишлари.

КЛАСТЕРНЫЕ ПРИНЦИПЫ ОРГАНИЗАЦИИ ШКОЛ СОВРЕМЕННОГО ИСКУССТВА В НЕПРЕРЫВНОМ ОБРАЗОВАНИИ

Аннотация: в статье дается широкая трактовка необходимости кластера художественного образования и его субъектов в системе непрерывного образования. Художественные школы, которые являются основным звеном в кластере художественного образования, уделяют особое внимание факторам, которые их составляют.

Ключевые слова: кластер художественного образования, художественные школы, арт-маркетинг, искусство и культура, изобразительное и прикладное искусство, дизайн, искусствоведение, музееведческие направления.

CLUSTER PRINCIPLES OF THE ORGANIZATION OF THE SCHOOL OF CONTEMPORARY ART IN CONTINUING EDUCATION

Abstract: the article gives a broad interpretation of the need for a cluster of art education and its subjects in the system of continuing education. Art schools, which are the main link in the cluster of art education, pay special attention to the factors that make them up.

Keywords: cluster of art education, art schools, art marketing, art and culture, fine and applied arts, design, art criticism, museological directions.

КИРИШ

Узлуксиз таълим — узаро мантилий изчиллик асосида богланган хамда соддадан мураккабга караб ривожланиб борувчи ва бир-бирини такозо этувчи боскичлардан иборат яхлит таълим тизими булиб, ижтимоий-иктисодий тараккиётини таъминловчи шахс, жамият ва давлатнинг иктисодий, ижтимоий, илмий-техникавий ва маданий ва бадиий эхтиёжларини кондирувчи устувор сохадир. Узлуксиз таълим ижодкор, ижтимоий фаол, маънавий бой шахс шаклланиши ва юкори малакали ракобатбардош кадрлар тайёрлаш учун зарур шарт-шароитлар яратади.

Давлат учун узлуксиз таълим хар бир шахснинг касбий ва умумий ривожланиши учун макбул шарт-шароитларни таъминлаш борасидаги ижтимоий сиёсатнинг етакчи сохаси хисобланса, жамият учун эса, узлуксиз таълим ижтимоий ишлаб чикаришни ривожлантиришнинг мухим шарти, мамлакат ижтимоий-иктисодий ривожланиш жараёнини тезлаштирувчи хдмда унинг касбий ва маданий салохиятини ошириб борувчи механизм хисобланади. Жахон хамжамияти учун узлуксиз таълим халкаро хамкорлик

асосида миллий маданиятларни ва умуминсоний кадриятларни саклаш, ривожлантириш ва узаро бойитиш усули хисобланади.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДЛАР

Бадиий таълимни ривожлантириш мактаб таълимини инсонпарварлаштириш усули сифатида каралади. Шунинг учун узлуксиз бадиий таълимининг асосий максади, укувчи-ёшларни хаётга эстетик муносабатда тарбиялашдир. Дунёга эстетик муносабат - санъатнинг асоси булиб, инсон томонидан дунёнинг бадиий ривожланиши ва узлуксиз таълим жараёнида санъат фанларини укитиш давомида ривожланиши мумкин. Бадиий таълимни болалар богчасидан бошлаш керак, урта мактабда, кейин олий таълимда доимий равишда давом эттириш керак. Узлуксиз бадиий таълимнинг барча боскичларида педагогик жараён мактаб укувчилари ёшининг психологик хусусиятларига ва бадиий таълим мазмунига табакалаштирилган ёндашувга асосланиши керак.

Узлуксиз бадиий таълим, замонавий таълим тизимидаги узгаришларни шакллантирувчи механизм сифатида, арт маркетинг мутахассисларининг малакаси ва касбий компетенцияларининг ривожланишини белгиловчи ва умуман иктисодиёт ва жамиятнинг бадиий - ижтимоий ривожланиш даражасини оширувчи асосий омиллардан бири эканлиги билан асосланади. Узлуксиз бадиий таълимнинг ривожланиши ахоли турмуш тарзининг баркарорлашувига, кишилик жамиятининг эстетик жихатдан такомиллашувига хамда илмий-техник жараёнлар ва инновацион узгаришлар билан изохланади.

Санъат ва маданият хдмда унинг таркибий кисми булмиш бадиий таълимга каратилаётган эътибор ва гамхурлик, яратилаётган имкониятлар натижасида юртимиз тасвирий ва амалий санъати, музейшунослик, дизайн сохаларида улкан узгаришлар кузга ташланмокда. Хусусан, 2020 йилнинг 21 апрель куни эълон килинган "Тасвирий ва амалий санъат сохаси самарадорлигини янада оширишга доир чора-тадбирлар тугрисида"ги Президент ^арори сохада янги тарихий даврни бошлаб берди десак, муболага булмайди.

Узбекистон Республикаси худудидаги бадиий таълимни ривожлантириш буйича куплаб меъёрий ва норматив хужжатлар ишлаб чикилган булиб, уларнинг амалий ижроси таълим кластери доирасида бадиий таълим кластерини шакллантириш заруриятини курсатади. Бу борада Вазирлар Махкамасининг 21.06.2021 йилдаги "Узбекистон Бадиий академияси хузуридаги бадиий таълим йуналишларида педагог ва мутахассис кадрларни кайта тайёрлаш хамда уларнинг малакасини ошириш маркази фаолиятини ташкил этиш чора-тадбирлари тугрисида"ги 385-сон карори кабул килинди. МУХОКАМА

Бадиий таълим кластерини ташкил этишнинг узига хос механизмлари булиб, Кластер модели хар бири алохида фаолият олиб бораётган суъектларни умумий максад атрофида бирлаштиради ва айни пайтда, хар бир субъект умумий максаддан келиб чиккан холда хусусий манфаатдорликда иш юритади. Кластер модели субъектлари бир-бирини куллаб-кувватлайди ва назорат килади, хар бири алохида кластернинг маънавий ва интеллектуал майдонини яратади, ижтимоий таъсири хамда ахамиятини кенгайтиради.

Бадиий-укув кластери - бу асосан занжир ичидаги горизонтал алокаларга асосланган инновацион занжир "фан - ижодкорлик - бизнесда укитиш, узаро урганиш ва уз-узини урганиш воситалари" тизимидир. Бадиий таълимга кластерли ёндашув санъат ва бадиий таълимининг асосий укув жараёнлари уртасидаги муносабатларни яхширок тушунишга ёрдам беради.

Бадиий санъат узок вактдан бери жуда мураккаб билиш фаолияти хисобланади. Тан олиш керакки, бадиий таълим сохасида сунгги тадкикот шуни курсатмокдаки, бадиий санъат билан шугулланувчи укувчиларнинг билим олиши билимларни урганиш ва ёритишга уринишда асосан, когнитив жараёнларни, бадиий асарларни яратишга булган вокеий ходисаларни купрок талкин этади.

Бадиий таълим санъатини урганиш жараёнида, когнитив вазифалар жараённи максадли идрок етиш, ишлаб чикиш, муаммони хал килиш ва ижодий элементар ва фикрлаш жараёнини аниклаш, мантикий тафаккур, бадиий ижодда узига хослик ва абстракт тафаккурнинг ривожлантириши билан фаркланади. (Деасй, 2002).

Бадиий таълимда когнитив билимлар билан бир каторда аффектив вазифалар хам мавжуд булиб, аммо улар уртасидаги богликлик халигача урганилмаган. Бадиий санъатнинг турли йунилишларида композиция, импровизация, интерпретация ва ижро оркали улар ягона максадларда бирлашади.

Бадиий таълим: тасвирий ва амалий санъат, дизайн, санъатшунослик хамда музейшунослик йуналишларида мутахассислик фанлари буйича педагог ва мутахассис кадрлар тайёрлаш билан шугулланувчи санъатнинг ажралмас тури булиб, бадиий таълим билан шугулланиш, давлат ихтисослашмаган мактабларининг хам асосий таркибий кисмига айланган ва турли академик фанларни укитишдаги интеграцион таълимий жараёнлар бадиий таълимни ривожлантириш заруриятини асослайди.

Куплаб хорижий тадкикотчилар олиб борган тадкикотлар шуни курсатадики, бадиий таълим укувчиларда бадиий асар яратиш жараёнида, турли хиссий - эмоционал жараёнларни тасаввур килишга ва бадиий асар билан боглик ходисаларни ёритишда билимларни чукур ва кенг эгаллашга ёрдам беради.

НАТИЖАЛАР

Бадиий таълим шаклларининг хар бири узига хос жисмоний, когнитив-билиш жараёни, хиссий-эмаоционал жараёнларни ва фикрлаш усуллари ва харакатларин камраб олади. Муайян экспрессив фаолиятни урганиш, тасвирий ва амалий санъат билан шугулланиш, моделлаштириш, композиция, реставрация ва санъат жараёнлариннг бадиий тахлили билан боглик булган билиш жараёнларини тушуниш, урганиш учун мухим самарали таълим амалиёти кластер ёндашувларни талаб этади.

Бундай бадиий жараёнларни тахлил килиш, уларни тартибли тизим асосида умумий максаддан - хусусий манфаат томонга йуналтириш "бадиий ижод" нинг такрорланувчи жараёнларини бошдан кечиришни (узлуксиз шаклий бахолаш асосида шахснинг бадиий гояларни такомиллаштириш)ни ривожлантириш керак эканлигини асослайди.

Бадиий таълим укувчининг илмий ижодкорлигини ривожлантирибгина колмай, уларнинг янги гояларни ва илмий тушунчаларни англаш жараёнида хам асосий вазифани бажаради. Мисол тарикасида: Да Винчи, Эйнштейн, Крик ва доктор Ватсон каби олимлар илмий ишларини мисол келтириш мумкин. Tufte томонидан олиб борилган тадкикотлар, шуни курсатадики, бадиий ижодга асосланган тушунчалар билиш жараёнини янада чукурлаштириб, ривожлантириши тажрибаларда исботланган.

Бадиий таълимни укитиш, укувчи - талабаларнинг етук ишлаб чикариш ходимлари булишга, бадиий санъатнинг зиёли истеъмолчисига айланишига ёрдам беради. Маданий анъаналарга асосланган бадиий санъат ёшларга уз маданияти билан янада чукуррок танишиш ва уз маданиятини бошка инсонлар билан бахам куриш имконини беради. Келиб чикиши турли хил булган талаба ёшлар санъатнинг бадиий йуналиши оркали бир-бири

билан мулокот килишга ва узаро хамжихатликда фойдаланишлари мумкин. Бадиий таълим - санъати ирк, маданият ва ижтимоий-иктисодий чегараларни тан олмайди.

Узбекистон бадиий таълим кластери тузилмасига куйидаги муассасалар киритилиб, унинг асосий субъектлари сифатида эътироф этилади.

Узбекистон Бадиий академия«!

Камалиддин Бе^зод номидаги Миллий рассомлик ва дизайн институт н

Рассомлик майорат устаяонасн (о лий рассомлик курси)

Бадиий таълим Яуяалишларлдаги педагог ва мутахассис кздрларни цайта тайёрлаш хднда уларнинг налакасини ошириш маркази

Ихт исо с лаштир ил ган санъат мактабларн вдмда макгаб-интериатлари 15

1-расм. Узбекистон Бадиий таълимининг кластер тузилмаси.

Бадиий таълим кластерини ташкил этишда узлуксиз таълим тизими доирасида кенг фаолият олиб борилиб, бунда республикамизнинг чекка худудларидан келиб тахсил олаётган укувчиларга кулай шарт-шароитлар яратиш максадида, Республика рассомлик коллежи (П. Беньков), Республика дизайн коллежи, Нафис санъат мактаби, ^укон тасвирий ва амалий санъат колледжи уз фаолиятини умумий урта махсус таълим тизимидан бошлаб соханинг етук мутахасисларини ва ижодкор ёшларни тайёрлашга каратган.

Бадиий таълим кластери узлуксиз таълим тизимидаги барча ихтисослаштирилган санъат мактаблари хамда мактаб - интернатлари, рассомлик махорат устахоналари, Камолиддин Бехзод номидаги Миллий рассомлик ва дизайн институти, Узбекистон Бадиий ижодкорлар уюшмаси, Тошкент фотосуратлар уйи, халкаро маданият карвонсаройи ва бадиий кургазмалар зали, музейлари амалиёт базалари, илмий ва илмий-методик тузилмаларнинг бир бутунлиги булиб, уларнинг биргаликдаги таксимланган фаолияти бадиий таълим тизимини сифат жихатидан янги даражага кутариш имкониятини беради.

Бинобарин, кластернинг асосий максади уз таркибига кирувчи таълимий-илмий -ижодий - бадиий - инновацион салохиятни нафакат юкори фукаролик ва касбий лаёкатлилик даражаси билан, балки ракобатбардошлиги, янгиликларни кабул кила олиш кобилияти, янги таълим дастур ва технологияларини лойихалаш хамда амалга ошира олиш кобилиятига эга замонавий таълим мутахассисларини тайёрлаш учун бирлаштиришдир.

^уйидагилар бадиий таълим кластер моделининг субъектлари сифатида иштирок

этади:

Узбеки стон Бадиий академняеининг Цоракадпогистон Республикаси булими

«Хамар» халкаро алокал ар марказн

Узбекистон Бадиий ижодкорлар уюшмасининг ^ора^алпогастон Республикаси, Тошкент itiaj^pu ЕЛ вилоятлардагкгалереялари 13

- бадиий таълим йуналишида тахсил олаётган укувчилар, талабалар, магистрантлар ва докторантлар тасвирий, амалий ва дизайн санъати йуналишида амалиёт утайдиган, бадиий ва таълимий, илмий тадкикотчилик, инновацион ва лойихалаштириш фаолиятини олиб борадиган укув ва тажриба устахонаси вазифасини утайдиган мактабгача, умумий урта, урта махсус, олий ва кушимча таълим муассасалари;

- таълимнинг турли даражаларидаги янгиланишларга мувофик равишда катталарнинг кушимча таълими тизими муассасалари, болалар ва усмирларнинг мактабгача, умумий урта, урта махсус касб-хунар таълими, мактабдан ташкари болалар ижод уйлари хамда бадиий таълим йуналишидаги педагог кадрларини кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш муассасалари, бадиий ижодкорлар уюшмаси;

- хамкорликдаги илмий тадкикот фаолияти билан шугулланаётган ва уни белгилайдиган илмий - ижодий ва бадиий - методик тузилмалар, устахоналар, фотогалериялари, Шарк миниатюра санъати музейлари, ижод марказлари;

- халкаро бадиий хамжамиятлар, биналийлар, тасвирий ва амалий хамда дизайн санъати кургазма заллари, ташаббускор жамоалар, жамоат бирлашмалари, давлат ва нодавлат ташкилотлари;

- жахондаги етакчи бадиий академиялар, хорижий бадиий таълим муассасалари ва бадиий - ижод марказлар киритилади.

Бадиий таълимда тасвирий ва амалий саньат хамда дизайн сохасини узлуксиз ва узвийликни таъминлашда методологик функция куйидагиларга булинади:

- Бадиий таълимда тасвирий ва амалий санъат хамда дизайн сохасининг бадиий динамикаси конуниятларини бирлиги ва карама-каршилигини акс этувчи динамик тузилма;

- Бадиий таълимда тасвирий ва амалий санъат хамда дизайн сохасини узлуксиз ва узвийлигини таъминлашда бадиий - педагогик улчов сифатида, аввалги, хозирги ва келажакдаги узаро таъсирлашувдан ташкил топган тузилма;

- Бадиий таълимда тасвирий ва амалий санъат хамда дизайн сохасини узлуксиз ва узвийликни таъминлашда укув-тарбиявий жараён ва унинг натижасининг яхлитлигини таъминловчи интегратив бирликлар ташкил этади.

ХУЛОСА. Узбек тасвирий ва амалий санъати хамда дизайн йуналишларини янада ривожлантириш, халкимизнинг ушбу нафис санъатларга булган эстетик эхтиёжини кондириш, кенг йуналишда фаолият олиб бораётган мутахассисларнинг ижодий имкониятларидан унумли фойдаланиш, уларга шарт-шароит яратиш, бадиий салохиятини ошириш максадида, бадиий таълим кластерини шакллантириш ва замон талабларига мос бадиий таълим тизимини кенг йулга куйиш давр талаби сифатида каралади.

Бой бадиий мероси билан жахон санъати ва маданияти ривожига катта хисса кушган кадимий цивилизация учоги сифатида миллий бадиий анъаналарнинг узига хослигини саклаб келаётгани янги Узбекистон ривожида миллий анъаналарни авлодлар ва дунё халклари нигохига етказиш мухим.

Фойдаланилган адабиётлар

1. 06.08.2017 йилдаги. Узбекистон Бадиий академияси фаолиятини ривожлантириш ва янада такомиллаштиришга доир кушимча чора-тадбирлар тугрисида П^-3219-сон.

2. Нодирбек Сайфуллаев. (2021). Юртимиз бадиий таълим сохасининг эртанги ривожи учун яна бир мухим асос яратилди . Камолиддин Беузод номидаги Миллий

рассомлик ва дизайн институти АХБОРОТНОМАСИ илмий-амалий журнали, 5(01).

3. Retrieved from https://www.bringsofttechnologies.eom/iournals/index.php/bnifadnakb/article/view/1

4. Умаров А.С. узлуксиз таълим тизимида бадиий таълим инновацион кластери. "International Scientific Research Conference" Belarus, International scientific-online conference. MINSK-2022

5. https://www.norma.uz/qonunchilikda yangi/badiiy akademiya o'quv markzinin g vazifalari belgilandi

6. Саодат Тоштемирова. "Таълим кластерининг педагогик стратегиялари: талаб ва таклиф"., Academic Research in Educational Sciences ISSN: 2181-1385 DOI: 10.24412/2181-1385-2022-3-257-267. Volume 3 Issue 3 2022 Cite-Factor: 0,89 SIS: 1,12. SJIF: 5,7| UIF: 6,1

7. Шахло Исамиддиновна Ботирова. ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 1 | ISSUE 3 | 2020 ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2020: 4.804. ПЕДАГОГИК ТАЪЛИМ ИННОВАЦИОН КЛАСТЕРИ ЯНГИ УСТУВОР ЙУНАЛИШ СИФАТИДА.

8. Eisner, E. (2002). The arts and the creation of mind. New Haven, CT: Yale University Press; Perkins, D. (1994). The intelligent eye: Learning to think by looking at art. Los Angeles, CA: The Getty Center for Education in the Arts

9. https://qomus.info/encyclopedia/cat-u/uzluksiz-talim-uz/

10. http://iqtisodiyot.tsue.uz/sites/default/files/maqolalar/15 Abdurakhmanova.pdf

11. Eisner, E. (2002). The arts and the creation of mind. New Haven, CT: Yale University Press; Greene, M. (2001). Variations on a blue guitar: The Lincoln Center lectures on aesthetic education. New York, NY: Teachers College

12. У.Нуртаев. узлуксиз таълим махсус сон 2020 й. http://reia.tdpu.uz/shaxsiyreia/views/article/files/3099/3%20%D0%9D%D 1%83%D1% 80%D1%82%D0%BE%D0%B5%D0%B2.pdf

file:///C:/Users/User/Downloads/pedagogik-talim-innovatsion-klasteri-yangi-ustuvor-y-nalish-sifatida.pdf

13. Mirzaeva PhD, N. A. (2021). PEDAGOGICAL INNOVATION EDUCATION CLUSTER IN THE DEVELOPMENT OF NATURAL SCIENCE LITERACY: THE CHIRCHIK EXPERIENCE IS IN PRACTICE. Central Asian Journal of Education, 6(1), 1-11.

14. Mirzaeva, Nodira (2019) "THEORY AND PRACTICE OF ECOLOGICALCOMPETENCE IN STUDENTS," Central Asian Journal of Education: Vol. 3, Article3.

15. Deasy, R. (Ed.). (2002). Critical links: Learning in the arts and student academic and social development. Washington, DC: Arts Education Partnership.

16. Умаров, А. С., Рахимов, А. К., & Мирзаева, Н. А. (2022). ДАРС СИФАТИНИНГ ТАХДИЛИ-ТАЪЛИМ ТАРАК^ИЁТИ МЕЗОНИ. TA'LIM VA RIVOJLANISH TAHLILIONLAYNILMIY JURNALI, 80-88.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.