CC BY
0YANGI OZBEKISTONDA OZBEK ADABIY TILINING RIVaJLANISH TENDENSIYALARI: MUAMMOLAR, YECHIMLAR, TAVSIYALAR" MAVZUSIDA RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI
2024-YIL 21-OKTABR
UZLUKSIZ TA'LIM TIZIMIDA DAVLAT TILINI TIZIMLI RIVOJLANTIRISH STRATEGIYALARI
1Alibayev Doniyorjon Shuxratjonovich, 2Nasimova Shahnoza Ixtiyor qizi
1,2T.N. Qori Niyoziy nomidagi Tarbiya pedagogikasi milliy institutining tayanch doktoranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.13946055
Annotatsiya. Mazkur maqolada uzluksiz ta'lim tizimida davlat tilini tizimli rivojlantirish strategiyalari haqida so'z yuritiladi. Davlat tilining milliy madaniyat va ijtimoiy barqarorlikda tutgan o'rni, uni ta'limning barcha bosqichlarida o'qitishning ahamiyati va samarali usullari tahlil qilinadi.
Kalit so'zlar: uzluksiz ta'lim tizimi, davlat tili, rivojlanish, milliy madaniyat, o'qituvchi, dastur, tajriba, strategiyalar.
Аннотация. В данной статье рассматриваются стратегии системного развития государственного языка в системе непрерывного образования. Анализируется роль государственного языка в национальной культуре и социальной стабильности, а также важность и эффективные методы его преподавания на всех уровнях образования.
Ключевые слова: система непрерывного образования, государственный язык, развитие, национальная культура, преподаватель, программа, опыт, стратегии.
Abstract. This article discusses the strategies for systematically developing the state language within the continuous education system. The role of the state language in national culture and social stability, as well as the importance and effective methods of teaching it at all levels of education, are analyzed.
Keywords: continuous education system, state language, development, national culture, teacher, program, experience, strategies.
Bugungi globallashuv jarayonida davlat tilining o'rni va ahamiyati tobora ortib bormoqda. Mamlakatning taraqqiyoti, madaniy va ilmiy boyligini saqlash va rivojlantirish uchun ona tilining mustahkam o'rni bo'lishi zarur. Uzluksiz ta'lim tizimida davlat tilini rivojlantirish masalasi mamlakatning madaniy, ilmiy va ijtimoiy barqarorligiga xizmat qiladi. Bu borada ta'lim muassasalarida til o'rganish jarayonini tizimli va samarali tashkil etish muhim strategik yo'nalishlardan biridir.
Asosiy qism. Til madaniy va milliy merosning asosi bo'lib, har bir davlat uchun uning mustaqilligini va o'ziga xosligini belgilovchi muhim omillardan biridir. O'zbekiston Respublikasida davlat tili - o'zbek tili - xalqning ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy hayotida alohida ahamiyatga ega. Ushbu tilda ta'lim jarayonlarini tashkil etish va uni tizimli ravishda rivojlantirish nafaqat davlat siyosati, balki jamiyatning barqaror rivojlanishini ta'minlashning muhim vositasi hisoblanadi. Davlat tilini uzluksiz ta'lim tizimi orqali rivojlantirish strategiyasi quyidagi asosiy yo'nalishlarni o'z ichiga oladi: maktabgacha ta'lim, umumiy o'rta ta'lim, o'rta maxsus va oliy ta'lim, hamda kadrlarni qayta tayyorlash va malaka oshirish tizimi. Bu jarayonda ta'limning har bir bosqichi o'ziga xos o'rin tutadi va til o'rganish jarayoni uzluksizligi ta'minlanishi lozim. Maktabgacha ta'lim bosqichida davlat tilining asoslari berilishi va bolalar ona tilini his qilish orqali o'zlashtirishi muhimdir. Bu bosqichdagi tarbiyaviy jarayonlar bolalarning davlat tilida so'zlash qobiliyatini rivojlantirishga qaratilishi kerak.
Umumiy o'rta ta'lim bosqichida tilni chuqurroq o'rganish imkoniyati yaratiladi. Bu bosqichda tilning grammatika, stilistika va nutq madaniyati qoidalarini chuqur o'rgatish, adabiyotni o'qitish orqali o'quvchilarni davlat tilida aniq va ravon so'zlashga o'rgatish lozim.
YANGI OZBEKISTONDA OZBEK ADABIY TILINING RIVOJLANISH TENDENSIYALARI: MUAMMOLAR, YECHIMLAR, TAVSIYALAR" MAVZUSIDA RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI
2024-YIL 21-OKTABR
Tilni rivojlantirish jarayonida o'qituvchilar o'quvchilarning nutq qobiliyatini shakllantirishga alohida e'tibor qaratishlari kerak. Shu bilan birga, til bo'yicha o'quv dasturlarini ishlab chiqish jarayonida milliy va madaniy merosni saqlab qolish va ilgari surish muhimdir.
O'rta maxsus va oliy ta'limda davlat tili bo'yicha bilimlarni chuqurlashtirish va sohaning maxsus terminologiyasini o'rgatish asosiy vazifalardan hisoblanadi. Ushbu bosqichda til faqatgina aloqa vositasi sifatida emas, balki ilmiy va texnik bilimlarni o'zlashtirish, mutaxassislar tayyorlash jarayonida qo'llaniladigan muhim vosita sifatida qaralishi kerak. Bu esa nafaqat til bilimini kengaytirish, balki davlat tilida sifatli ilmiy va texnik adabiyotlarni yaratish imkonini beradi.
Kadrlarni qayta tayyorlash va malaka oshirish tizimida davlat tilining o'rni va ahamiyati yana-da oshadi. Bu bosqichda pedagoglar va mutaxassislar o'z sohalarida davlat tilida bilim berish va o'zaro aloqa qilish qobiliyatini mustahkamlashlari lozim. Bu esa, davlat tilining ilmiy, ijtimoiy va iqtisodiy sohalarda keng qo'llanilishi va rivojlanishiga xizmat qiladi. Shu bilan birga, uzluksiz ta'lim tizimida davlat tilini rivojlantirishda zamonaviy texnologiyalarni jalb qilish va interaktiv o'qitish usullaridan foydalanish samaradorlikni oshiradi.
Til siyosatini amalga oshirishdagi eng muhim vositalardan biri bu - ta'lim jarayonlarini samarali tashkil etish va davlat tilini uzluksiz o'rganish imkoniyatlarini kengaytirishdir. Ta'lim jarayonida davlat tilini tizimli ravishda o'qitish davlatning madaniy va ijtimoiy barqarorligini ta'minlashda muhim o'rin tutadi. Shuning uchun ham davlat tilini uzluksiz ta'lim tizimida tizimli rivojlantirish strategiyalari davlatning umumiy rivojlanish strategiyasining ajralmas qismi hisoblanadi.
Davlat tilini rivojlantirish masalasi nafaqat milliy madaniyat va merosning asosi, balki xalqning ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy taraqqiyotida muhim o'rin tutadi. Shu nuqtai nazardan, uzluksiz ta'lim tizimida davlat tilini tizimli ravishda o'qitish va rivojlantirish, til siyosatini muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun strategik yondashuvlar zarur. Bu borada turli bosqichlarda til o'rgatish jarayonlarini mukammallashtirishga katta e'tibor qaratish lozim.
Ta'lim tizimida davlat tilini o'rgatishning zamonaviy texnologiyalardan foydalanishga asoslangan strategiyalar ham ahamiyatlidir. Uzluksiz ta'lim jarayonida interaktiv o'qitish metodlari, raqamli vositalardan foydalanish, tilni o'rgatishda kommunikativ yondashuvlarni qo'llash bo'yicha ilmiy izlanishlar bu borada katta yordam beradi. Shu nuqtai nazardan, davlat tilini o'rgatishda texnologik yondashuvlar keng qo'llanilmoqda, chunki bu metodlar talabalarning tilni yanada samarali o'zlashtirishlariga imkon beradi.
Bundan tashqari, davlat tilini rivojlantirishda ta'lim tizimi va keng omma orasida turli madaniy tadbirlar va loyihalarni amalga oshirish, ona tiliga bo'lgan qiziqishni kuchaytirish maqsadida tashkil etilgan kurslar ham katta ahamiyatga ega. Shu orqali nafaqat tilning lingvistik jihatlari, balki madaniy ahamiyati ham keng targ'ib qilinadi. Bu jarayonlarni davlat siyosati bilan uyg'unlashtirish va unga ko'maklashish maqsadida, davlat tilini o'rgatishda har tomonlama qo'llab-quvvatlovchi dasturlar ishlab chiqilishi lozim.
Shuningdek, uzluksiz ta'lim tizimida davlat tilini o'rgatish masalasida malakali o'qituvchilar va til mutaxassislarini tayyorlash katta o'rin tutadi. Pedagoglarning malakasini oshirish va ularning zamonaviy metodlar bilan jihozlanishi davlat tilini o'qitishda asosiy omil hisoblanadi. Shu sababli, pedagog kadrlarni tayyorlash tizimini takomillashtirish va ularni davlat tilini samarali o'qitish uchun zarur bo'lgan malakalar bilan boyitish dolzarb masalalardan biridir.
Davlat tilini uzluksiz ta'lim tizimida tizimli ravishda rivojlantirish masalasida yana bir muhim omil - milliy ta'lim dasturlarini ishlab chiqish va takomillashtirishdir. Bu dasturlar davlat tilini o'rgatishning barcha bosqichlarini qamrab olishi, milliy an'analar va zamonaviy til
YANGI OZBEKISTONDA OZBEK ADABIY TILINING RIVOJLANISH TENDENSIYALARI: MUAMMOLAR, YECHIMLAR, TAVSIYALAR" MAVZUSIDA RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI
2024-YIL 21-OKTABR
o'rgatish metodikalarini uyg'unlashtirishi zarur. Ushbu jarayonni samarali tashkil etish uchun, ta'limning har bir bosqichida davlat tilini o'qitishning muayyan maqsad va vazifalari aniq belgilanishi kerak. Masalan, maktabgacha ta'limda asosiy maqsad bolalarning davlat tiliga bo'lgan qiziqishini uyg'otish va ularning asosiy so'z boyligini shakllantirish bo'lsa, umumiy o'rta ta'limda grammatik va stilistik bilimlarni chuqurlashtirish asosiy vazifa bo'lib qoladi.
Ta'lim dasturlarini ishlab chiqishda o'quvchilarning yosh xususiyatlari va psixologik rivojlanishini hisobga olish muhimdir. Har bir bosqich uchun tegishli darsliklar, qo'llanmalar va elektron ta'lim resurslari yaratish orqali ta'lim jarayonini yanada samarali qilish mumkin. Shuningdek, davlat tilini o'rganish jarayonida interaktiv o'qitish usullarini qo'llash - tilni o'rganishni jonli, qiziqarli va hayotiy qilishning eng samarali yo'llaridan biridir. Shu bilan birga, ta'lim jarayoniga til o'rganishni rag'batlantiruvchi raqamli platformalarni jalb qilish orqali, davlat tilini o'rgatish imkoniyatlarini kengaytirish mumkin. O'qituvchilarning malakasini oshirish masalasida, davlat tili o'qituvchilarining zamonaviy texnologiyalar bilan ishlash qobiliyatlarini rivojlantirishga alohida e'tibor berilishi kerak. Zamonaviy texnologiyalar davlat tilini o'qitishda faqat yordamchi vosita emas, balki tilni o'rgatishning asosiy metodlaridan biri bo'lib qolmoqda. Masofaviy o'qitish platformalari, til o'rganish uchun yaratilgan maxsus mobil ilovalar va boshqa raqamli vositalar yordamida davlat tilini o'rganish imkoniyatlari kengaytirilmoqda. Shu maqsadda o'qituvchilarni raqamli vositalardan foydalanish bo'yicha o'qitish va ularning texnologik savodxonligini oshirishga qaratilgan malaka oshirish dasturlari yaratish lozim.
Davlat tilini o'qitishda xalqaro tajriba va ilg'or metodikalarni o'rganish ham katta ahamiyatga ega. Turli mamlakatlarda davlat tilini o'qitish bo'yicha ishlab chiqilgan strategiyalar va ularning amaliy tajribasini tahlil qilish, O'zbekiston ta'lim tizimiga moslashtirilgan metodlarni ishlab chiqish uchun foydali bo'lishi mumkin. Masalan, ba'zi mamlakatlarda o'quvchilarning til o'rganish jarayonini yanada samarali qilish uchun kommunikativ yondashuv keng qo'llaniladi, bunda tilni o'rganish jonli muloqot va haqiqiy hayotiy vaziyatlarga asoslanadi. Bunday usullar O'zbekistonda ham davlat tilini o'qitish tizimiga joriy etilishi mumkin. Shu bilan birga, davlat tilini o'rganishni rag'batlantirish uchun turli madaniy va ilmiy tadbirlar tashkil etish ham muhimdir. Bu kabi tadbirlar yoshlarni davlat tiliga yanada yaqinlashtirib, ular orasida tilni o'rganishga qiziqishni oshiradi. Bunday loyihalar va tadbirlar o'quv jarayonini kengaytiradi va uni madaniy muhit bilan bog'laydi, bu esa davlat tilini o'zlashtirishda kuchli rag'batlantiruvchi vosita hisoblanadi.
Xulosa qilib shuni ta'kidlash joizki, uzluksiz ta'lim tizimida davlat tilini tizimli rivojlantirish strategiyalari milliy tilning davlat va jamiyat hayotidagi o'rnini mustahkamlashda muhim vosita hisoblanadi. Bu jarayon ta'limning barcha bosqichlarida davlat tilini puxta o'rgatishga yo'naltirilgan bo'lib, bolalar bog'chasidan boshlab, oliy ta'lim va malaka oshirish tizimigacha bo'lgan jarayonlarni qamrab oladi. Til siyosatini amalga oshirishda innovatsion pedagogik metodlar, raqamli texnologiyalar, interaktiv o'qitish usullari va xalqaro tajribalarni joriy etish ta'lim samaradorligini oshiradi. Shuningdek, o'qituvchilarni tayyorlash va ularning malakasini oshirish, ta'lim dasturlarini milliy madaniyat bilan uyg'unlashtirish orqali davlat tilini yanada rivojlantirish mumkin.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Egambergiyeva N. "Ijtimoiy pedagogika". Toshkent: "Alisher Navoiy nomidagi O'zbekiston Milliy kutubxonasi nashriyoti" 2009 yil.
YANGI O ZBEKISTONDA O'ZBEK ADABIY TILINING RIVOJLANISH TENDENSIYALARI: MUAMMOLAR, YECHIMLAR, TAVSIYALAR" MAVZUSIDA RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI
2024-YIL 21-OKTABR
2. Usmonova S. Ta'lim jarayonida noan'anaviy darslarga ijodiy yondashish usullari. - Buxoro: «Pedagogik mahorat» jurnali, 2005 yil, 2-son. - B. 19-21.
3. Jumaniyozova M.T., Ishmuxamedov R.J. Ta'limda pedagogik texnologiyalardan foydalanish. Ustoz o'qituvchilar uchun o'quv-uslubiy qo'llanma. - T., 2010
