Научная статья на тему 'УЙ ҚАМОҒИ ЭҲТИЁТ ЧОРАСИНИН ГКЕЛИБ ЧИҚИШ ТАРИХИ'

УЙ ҚАМОҒИ ЭҲТИЁТ ЧОРАСИНИН ГКЕЛИБ ЧИҚИШ ТАРИХИ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
Ключевые слова
Уй қамоғи / АҚШ / Франция / Испания / Исроил қонунчлиги / электрон назорат / электрон браслет / чекловлар. / House arrest / US / France / Spain / Israeli legislation / electronic control / electronic braslet / restrictions.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Ёқубов Улуғбек Сидиқжон Ўғли

Мазкур мақолада уй қамоғи эҳтиёт чорасининг келиб чиқш, риводланиш тарихи ҳамда айрим давлатлар қонучилигига кўра жиноят процессининг қайси иштирокчиларига нисбатан қўлланилиши ёритиб ўтилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

HISTORY OF THE ORIGIN OF THE HOUSE ARREST PRECAUTION

This article covers the origin of the home arrest precaution, the history of the narration and which participants of the Criminal Procedure are subject to the bleeding of certain states.

Текст научной работы на тему «УЙ ҚАМОҒИ ЭҲТИЁТ ЧОРАСИНИН ГКЕЛИБ ЧИҚИШ ТАРИХИ»

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

Щ /

, шш

/vft

Iff f %g

LAW, FINANCE AND

jglpUED SCIENCES

ARTICLE INFO

HISTORY OF THE ORIGIN OF THE HOUSE ARREST

PRECAUTION Yakubov Ulugbek Sidikzhan ogli

Chortok District Department of internal affairs chief of the investigation unit E-mail: yoqubovulugbek@gmail.com https://doi.org/10.5281/zenodo.11241621

ABSTRACT

Received: 14th May 2024 Accepted: 21th May 2024 Online: 22th May 2024 KEYWORDS House arrest, US, France, Spain, Israeli legislation, electronic control, electronic braslet, restrictions.

This article covers the origin of the home arrest precaution, the history of the narration and which participants of the Criminal Procedure are subject to the bleeding of certain states.

УИ КАМОГИ ЭХТИЁТ ЧОРАСИНИНГ КЕЛИБ ЧИКИШ ТАРИХИ

Ёкубов X«yF6eK Сидикжон yFли

Чорток; туман ИИБ хузуридаги тергов булинмаси бошлиги E-mail: yoqubovulugbek@gmail.com https://doi.org/10.5281/zenodo.11241621

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Received: 14th May 2024 Accepted: 21th May 2024 Online: 22th May 2024 KEYWORDS

Уй цамоги, АК,Ш, Франция, Испания, Исроил цонунчлиги, электрон назорат, электрон браслет, чекловлар.

Мазкур мацоладауй цамоги эхтиёт чорасининг келиб чицш, риводланиш тарихи уамда айрим давлатлар цонучилигига кура жиноят процессининг цайси иштирокчиларига нисбатан цулланилиши ёритиб утилган

Уй камоги эхтиёт чорасининг келиб чи;иш тарихини урганиш мазкур чорани тартибга солувчи хук;ук; нормаларининг келиб чи;иш сабаблари ва уларда юз берган узгаришлар, келгусида уларни ривожлантириш каби саволларга жавоб беради.

Барчамизга маълумки, 2014 йил 04 сентябрь куни Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикасининг айрим ;онун хужжатларига узгартириш ва кушимчалар киритиш тугрисида»ги Конунга имзо чекди. Мазкур хужжат асосида, туккизта Кодекс, 19 та Конун ва битта Низомга узгартириш ва кушимчалар киритилди.

Жумладан, Узбекистон Республикаси Жиноят-процессуал кодексидаги «Эхтиёт чораларининг турлари» деб номланган 237-моддага «уй камоги» хам кушилиб, эхтиёт чораларининг жами сони еттитадан саккизтага купайтирилди.

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

Мазкур моддага кура, уй камоги гумон килинувчига, айбланувчига ёки судланувчига нисбатан камокка олиш тарзидаги эх,тиёт чорасини танлаш учун асослар мавжуд булганида унинг ёшини, соглиги х,олатини, оилавий ах,волини ва бошка х,олатларни х,исобга олган х,олда камокка олиш максадга номувофик, деб топилган такдирда кулланилади.

Уй ;амоги гумон килинувчининг, айбланувчининг ёки судланувчининг жамиятдан тули; ёхуд кисман ажратиб куйилиб, узи мулкдор, ижарага олувчи сифатида ёки бошка конуний асосларда яшаб турган турар жойда та;и;лар (чекловлар) юклатилган, шунингдек, унинг устидан назорат амалга оширилган х,олда булишидир.

Тарихга назар соладиган булсак, мазкур эх,тиёт чораси судъялар томонидан 17 асрдаё; ;амо;да са;лаш эх,тиёт чорасига мукобил чора сифатида кулланила бошланган.

1633 йил Римда физик олим Галилео Галилей суд томонидан Николай Коперникнинг гелиоцентрик назариясини куллаб-кувватлаганлиги учун умрбод ;амо; жазосига хукм килинади, бирок кейинчалик мазкур жазо чораси уй ;амогига узгартирилиб, умрбод инквизиция назорати урнатилади.

АКШда ва бошка куплаб гарб давлатларида 20 асрнинг охириларигача, яъни кузатув электрон ;урилмаларни ишлаб чикишгунга ;адар мазкур эх,тиёт чорасини ;амо;нинг урнига кулланилмаган.

АКШ барча жиноят процесси жараёнларида уй ;амогини куллаш буйича амалий тажрибага эга. Негаки, илк бора 1983 йилда АКШнинг Нью-Мексико штатида Олий суд томонидан уй камоги эх,тиёт чораси конунийлаштирилган булиб, электрон кузатув оркали амалга оширилган. "Уй камоги" х,амда "электорон кузатув" тушунчалари бир бирига тушунчалардир. Негаки, уй камогида са;ланаётган шахснинг турар жойи тули; электрон кузатув остига олинади.

Элетрон мосламалар нафа;ат уй камогидаги махкумларга балки шартли хукм килинган, жазони уташ муассаларидан муддатидан олдин озод этилган шахсларни назорат килиш учун хам кулланилади.

Бундан ташкари, АКШда махкум "электрон мониторинг килиш хизмати" хараажатларини узи тулашга мажбур[1].

Мазкур назорат усули "синов муддати"даги шахсларга самаралидир, негаки улар узларини доимий равишда назорат остида эканликлари сабабли янги жиноятларни содир этишдан узларини чеклайдилар.

Махкумнинг доимий яшашдиган турар жойга камерали алкотестер урнатилиб, унинг мобил телефонига алкотестер трубкасига нафас олиши тугрисида эслатма келади ва шу вактда камера махкумни суратга олиб полиция ходимларига юборади.

Бошка холатларда махкум узи бир кунда 5 маротабагача полицияга кунгирок вкилиб узининг уйда эканлиги тугрисида хабар бериши мумкин.

Уй камогининг АКШда кулланилиши жиноий-ижроия тизимидаги харажатларни кискартиришнинг самарали усули хисобланади. Негаки, битта махкумни камокда саклаш учун кетган харажат электрон мониторинг килиш учун сарфланадиган маблагдан 7 маротаба купрокдир.

Бунда махкумга браслет куринишидаги электрон курилма такилиб, мазкур курилма оркали доимий равишда GPS сигналлари полиция ходимлари томонидан

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

урнатилагн курилмаган доимий равишда узатилиб турилади. Бундан ташкари, махкумга АКШда айрим жойларга бориш хамда айрим шахслар билан учрашиш таъкикланади. Шунингдек, махкумга спиртли ичимликлар, наркотик моддалар истеъмол килиш, курол саклаш катъиян таъкикланади. Махкумга телефон оркали сузлашиш вакти хам чегарланган булиб, вакт суд томонидан урнатилади.

Шунингдек, агарда махкум "Интернет" тармогидан фойдаланиш имкониятига эга булса, унинг виртуал хаёти полиция ходимлари томонидан доимий назоратга олиниши х,акида огохлантирилади.

Полиция ходимлари махкумни сутканинг исталган вактида белгиланган худуддан чикиб кетмаганлигини, урнатилган курилмаларнинг техник созлигини текширишга, турар жойда таъкикланган нарсалар сакланмаётганлигини текшириш максадидда куздан кечириш хукукига эга. Бундан ташкари, махкум белгиланган вактларда махсус номерга кунгирок килиб, узининг турар жойда эканлиги хакида хабар бериб туришга мажбур.

Юкорида курсатиб утилган чекловлар ташкари, АКШда уй камоги кулланилган махкум яшаш жойини факатгина суд томонидан белгиланган вактлардагина тарк эта олади.

Яшаш жойини тарк этиш вакти уй камогининг суд томонидан айнан кайси огирлик даражасидаги уй камоги кулланилганлиги билан боглик. Мисол учун, биринчи огирлик даражасидаги уй камогида факат суд томонидан белгиланган вактда яшаш жойини тарк этмаслиги, бошка исталган вактда яшаш жойидан кетиши мумкин булиб, иккинчи огирлик даражасидаги уй камогида эса белгиланган вактларда факат укиш, ишлаш, адвокат билан учрашиш ва суд томонидан белгиланган бошка жойларгагина бориш учун яшаш жойини тарк этиши мумкин. Учинчи огирлик даражасидаги уй камогида эса, махкум доимий равишда яшаш жойида булиши, факатгина даволаш муассаларига, суд органларига ва суднинг карорида курсатилган бошка тадбирларга бориш учун тарк этиши мумкин.

Европа давлатларида уй камоги нафакат эхтиёт чораси балки, жазо чораси сифатида шартли хукм килинган шахсларга нисбатан кулланилади. Уй камогини куллаш буйича Франция узига хос хусусиятларга эга. Уй камогига хукм килинган шахс ишлаши, шу билан бирга кинотеатрларга бориши, дустлари билан учрашиши мумкин. Бирок, кечки вактда хамда дам олиш кунлари яшаш жойидан чикмаслиги лозим. Францияда уй камогини озодликдан махрум этиш муасаларида тайинланган жазонинг ярмини утаб булганларидан сунг, уз яшаш уйларида оёкларида электрон браслет такилган холда утайдилар.

Испанияда уй камоги Жиноят ва Жиноят-процессуал конунчилигида курсатиб утилмаган, бирок мазкур давлатда огир жиноятлар содир этган шахслардан бошка шасхларга нисбатан озодликдан махрум этиш жазосини уташ муассаларидан бошка жойларга мажбуран вактинча жойлаштириш чораси мавжуд[2]. Мазкур мажурий жойлаштириш 12 кундан ошмаслиги лозим. Испан судлари томонидан мазкур чора кулланилиши камайган, негаки, худуддий чекловни бузиш холатлари жуда хам куп учраётганлигидир.

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

Хитой Х,алк Республикаси конунчилигида уй камоги мавжуд булмасада, шахсни кафилликка топшириш ва унинг яшаш жойини кузатувга олиш каби чоралар курсатиб утилган. Мазкур чоралар жамоат хавфсизлиги органлари томонидан кулланилиб, бир нечта боскиндан иборат. Биринчи боскичда, гумон килинувчи, айбланувчига нисбатан кафиллик ва кузатувга олиш чоралари бир вактнинг узида кулланилади, иккинчи боскичда эса, гумон килинувчи, айбланувчи гаров киритиши лозим булади.

Хитой Халк Республикасида уй камоги жиноят содир этган амалдорларга нисбатан бошкача тартибда кулланилади, уларни биринчи боскичда махсус курикланадиган мехмонхоналарга жойлаштирилиб, уларга ажратилган хоналардан чикмаслиги белгиланади. Шунингдек, мазкур давлатда уч хил даражадаги чекловлар мавжуд булиб, энг енгил даражаси "джужу" хисобланиб, чекловлар унинг яшаш туманида урнатилади[3].

Исроил давлати конунчилигида кура, уй камоги махкумнинг яшаш жойида, ёки бошка жойда уталиши мумкинлиги белгиланган.

СССР таркибида булган давлатлардан, 1997 йил 13 декабрь куни Козогистон Республикаси илк бора уй камогини жорий килган булиб, кейинчалик 1999 йил 16 июль куни Беларусь Республикаси, 2000 йил 14 июль куни Озорбайжон Республикаси каби давлатлар жиноят процессуал конунчилигига киритган.

Россия империясида 19 аср бошларида уй камоги "Жиноий суд ишларини юритиш Низоми"да курсатиб утилган булиб[4], суднинг ёки маъмурий органнинг ихтиёрига кура зодагонлар ва амалдорларга нисбатан киска муддатли камок назарда тутилган коидабузарликларни содир этганида кулланилган. Аммо жазо чорасини уташ тартиби конун билан тартибга солинмаган.

АКШдан ташкари Швейцарияда хам уй камоги жазо чораси сифатида кулланилади. Махкумга махсус датчик урнатилиб, у доимий равишда полиция ходимларига махкумнинг жойлашуви тугрисида хабар бериб туради. Махкумга турар жойдан чикишга рухсат берилади, бирок факатгина олдиндан белгилангна йуналиш буйича харакатланади[5].

Швецияда хам уй камоги бошка куплаб хориж давлатларидаги каби жазо чораси сифатида кулланилади. Мазкур жазо чораси биринчи навбатда 3 ойгача озодликдан махрум килинган шахсларга нисбатан кулланилади[6].

Германияда эса мазкур жазо тури факатгина махкумнинг розилиги асосида кулланилади. Рози булган холларда махкум хафтасига камида 20 соат фойдали жамоат ишлари билан шугулланиш мажбуриятини олади[7].

Буюк Британия уй камоги вояга етмаган жиноятчиларга кенг кулланиладиган жазо тури хисобалнади, конунга кура уй камоги 10 ёшгача булган махкумларга нисбатан кулланилади.

Агарда тарихга назар соладиган булсак, хукумат вакиллари мазкур эхтиёт чорани купрок давлат тунтариши натижасида бошкарувдан тушган сиёсий лидерларга нисбатан куллаган, хамда бу эхтиёт чораси оддий жиноятчиларга куллаш кенг таркалмаган. Мисол учун, Алжирда 1965 йилда собик Алжир президенти Ахмед Бен Беллаган нисбатан 1980 йилгача сургун килингунга кадар кулланилган.

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

Аргентинада киска муддатга Аргентина собик диктатори Хорхе Видела уй камогида сакланган.

Австралияда янгизелландиялик Деррин Хич 5 ой муддатга жиноят иши буйича ошкор килмаслик карорини бажармаганлиги учун.

Камбоджа собик; Камбоджа бош вазири Пол Пот 1998 йилда уй камоги кулланилаган.

Чили 2005 йилда собик; диктатор Аугусто Пиночет Чили Олий суди хукмига кура уй камоги кулланилган.

Хитой Х,алк Республикаси Хитой коммунитсик партиясининг бош котиби лавозимидан озод этилган Чжао Цзиянь Тяньаньмэнь майдонида булиб утган оммавий тартибсизликлардан сунг умрининг охирги 16 йилини уй камогида утказади. Коммунистик партиянинг Бош офиси томонидан унинг Хитойнинг турли хил жойларида эркин х,аракатланиши ва гольф уйини уйнаши таъкиклаб куйилади.

Хитой Республикаси Чан Кайшининг буйругига кура Шимоли-шаркий армия кумондони, Манжурия давлати рах,бари Чжан Сюэлян Сиань ходисасидан сунг 1989 йилдан 2005 йилгача 15 йил уй камогида сакланган.

Миср собик президенти Мухаммад Нагибга нисбатан 1954 йилда уй камоги кулланилган.

Италияда уй камоги гумон килинувчиларни ушлаб туриш, ах,лок тузатиш муассасаларида жазо муддати тугашига якинлашиб колган ёки соглиги холати ёмонлашган жиноятчиларга нисбатан кулланилган.

Сингапур, праламентнинг собик аъзоси Чиа Тай По айб эълон килинмасдан 1966 йилдан 1989 йилгача камокда, сунг эса 9 йил уй камогида сакланган. Собик иттифок

Николай 2, унинг турмуш уртоги, 4 нафар кизи ва угли 1917-1918 йй. уй камогида сакланган.

Николай Хрушев 1964 йилда хокимиятдан кетганидан сунг 7 йил умрининг охиригача уй камогида сакланган.

Собик Тунис президенти Хабиб Бургиба ва собик Тунис кироли Мухаммад 8 аль-амин уй камогида сакланган.

Юкориги курсатиб утилганлардан айтиб утиш жоизки, барча давлатрларда уй камогини кууллаш амалиёти узининг ижобий х,амда салбий жихатларига эга. Узбекистон Республикасида эх,тиёт чоралари тизимига уй камоги тарзидаги эх,тиёт чорасининг киритилиши жиноят содир этган шахсларнинг ижтимоий мослашувига кулай шароитлар яратилиши билан бир каторда, оилаларни саклаб колиш, ножуя килмиш содир этган шахсга уз оиласи багрида булган вактда тегишли хулоса чикариб олишга, камокдаги шахслар сонининг камайишига хизмат килади.

References:

1. Мусиенко Д.И. Система электронного контроля лиц./Д.И.Мусиенко// Современная специльная техника. - 2012.-№ 30.-С. 128-14\31.

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

2. Борсученко С.А. Система наказания по Уголовному кодексу Испании // Уголовно-испольнительное право .2017. Т. 12. №3. С. 336-341.

3. Домашний арест [Электронный ресурс] :Википедия. Свободная энциклопедия. http:// ru.wikipedia.org/wiki.

4. Трунова, Л. Домашний арест как мера пресечения. URL: http://www.lawmix.ru

5. Дидюк И.Л. Применение электронных средств контроля: сравнительный анализ /И.Л.Дидюк // Борьба с организованной преступностью и коррупцией (теория и практика). - 2014. - № 1. - С. 159-160.

6. Тимофеева Е.А., Мотин О.А. К вопросу о зарубежной практике применения системы электронного мониторинга подконтрольных лиц / Е.А.Тимофеева, О.А.Мотин // Пенитенциарная наука. - 2014.-№ 4 (28). -С. 88-94.

7. Голубцова К.И. Особенности системы электоронного мониторинга подконтрольных лиц в зарубежных странах / К.И.Голубцова // Вестник Кузбасского инст.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.