Научная статья на тему 'ЎқУВЧИЛАРНИ ОНГЛИ ЎқИШГА ЎРГАТИШДА ТАЪЛИМИЙ ВОСИТАЛАРНИ қЎЛЛАШ'

ЎқУВЧИЛАРНИ ОНГЛИ ЎқИШГА ЎРГАТИШДА ТАЪЛИМИЙ ВОСИТАЛАРНИ қЎЛЛАШ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
261
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ОНГЛИ ЎқИШ / ЎқУВЧИ / МАЛАКА / ВОСИТА / ШАКЛЛАНТИРИШ

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Мадаминова М.Х.

Ушбу мақолада ўқитувчи орттирган тажрибасини дарс бериш жараёнида қўллаш билан бирга юксак педагогик маданиятини хам ёрқин намоён эта билишида унинг касбий малакаларини шакллантириш масаласи, ёритилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎқУВЧИЛАРНИ ОНГЛИ ЎқИШГА ЎРГАТИШДА ТАЪЛИМИЙ ВОСИТАЛАРНИ қЎЛЛАШ»

ISSN 2223-4047

Вестник магистратуры. 2020. № 2-6 (101)

УДК 378

М.Х. Мадаминова

УЦУВЧИЛАРНИ ОНГЛИ УЦИШГА УРГАТИШДА ТАЪЛИМИЙ ВОСИТАЛАРНИ ЦУЛЛАШ

Ушбу мацолада уцувчиларнинг онгли уциш малакаларини шакллантириш биринчи синфданоц амалга ошириб борилишида цулланиладиган таълимий воситалар хацида суз боради.

Калит сузлар: онгли уциш, уцувчи, малака, восита, шакллантириш.

Бошлангич синф укувчиларини хар томонлама онгли узлаштиришларини таъминлаш таълимнинг асосини ташкил этади.Укитувчи мавзуни укувчилар онгига тугри ва тула етказиши учун боланинг синфи, ёши ва укиш малакаларини хисобга олган холда иш олиб бориши зарур.

Бошлангич синф укувчилари тушунчаларга нисбатан сузларни купрок биладилар, баъзи укувчилар эса айрим сузларнинг маъносини етарлича тушуниб етмайдилар. Шунинг учун укитувчи муайян адабий асарни укувчиларга тула етказишда ранг-баранг усуллардан фойдаланиши керак. Хусусан муайян бир мавзуни онгли узлаштирилишига бадиий асар тахлили, ранг-баранг кургазмали куроллардан фойдаланиш, укувчиларнинг укиш малакаларини хисобга олиш, укувчиларнинг мустакил ишини ташкил этиш ифодали укиш малакаларини шакллантириш, шунингдек, укувчилар билан узлуксиз лугат устида ишлаш машгулотларини тугри йулга куйиш сингари услубий ишларни амалга оширишнинг урни ва роли бекиёсдир.

Онгли укиш малакаларини шакллантириш биринчи синфданок амалга ошира борилади. Биринчи синф укувчиларининг хаётий тажрибаси камлиги, атроф-мухитдаги вокеа-ходисаларни тула англаб етмасликлари сабабли она тили, укиш ва бошка дарсларга уларнинг мавзуни чукур ва тула узлаштиришлари учун машгулотларни оддийдан мураккабга томон йуналтириб борилади, масалан, бирор бир мавзу буйича хикоя тузиш режалаштирилган булса, дастлаб уша хикоя мазмунини укитувчининг узи гапириб беради. Сунг такрорлашни укувчилардан сурайди. Укувчилар хикояни кайта гапиришлари жараёнида улар нуткида учрайдиган турли тилдаги камчиликлар, сузлар талаффузидаги гализликлар уз урнида укитувчи томонидан тузатиб борилади. Масалан, ,,Биз мактаб богига чикдик. У ерда барк уриб яшнаб турган олма, урик, шафтоли, гилос дарахтларини курдик. Уларнинг куркидан завк олдик ва чексиз кувончларга тулдик" хикоясини олиб курайлик. Бу матнни айрим укувчилар кайта хикоя килганларида, барк уриб бирикмасини ,,байк уйиб", урик сузини ,, уйик", дарахтни "дайахт" тарзида бузиб талаффуз киладилар. Бундай холатда укитувчи ана шу сузларни узи намуна сифатида талаффуз килиб, нуткида камчилиги бор укувчилар билан биргаликда кайта-кайта такрорлаб, бу нуксонларни бартараф эта бориши керак. Бу усул хар бир машгулотларни узлаштириш жараёнида амалга оширилади. Шунигдек, айрим талаффузи ёки тушуниш кийин булган сузларни лугат дафтарига ёздириб, дарсдан ташкари пайтларда тугри ифодалай олиш малакасини шакллантириш учун топшириклар бериш хам муайян мавзуни онгли урганиш имкониятини ривожлантиради.

Укувчиларни онгли укишга ургатишда таълимни хаёт билан боглаб олиб бориш, атрофдаги вокеа-ходисалар хакида тушунча бериш, шунингдек, лугат билан ишлашда кучма маъноли сузларга алохида эътибор бериш, адабий асарларни урганиш жараёнида образли нутк билан ишлаш оркали укувчиларнинг эстетик диди ва тушунчаларини устириб бориш асосий воситалардан хисобланади. Албатта мазкур таълимий воситалар укувчиларнинг билим савиясига мос холда ташкил этилиши керак.

Баъзи бошлангич таълим мутахассисларининг фикрлари ва кузатишларидан шу нарса равшанки, кичик ёшдаги укувчилар атроф-мухитдаги купгина вокеа-ходисалар тугрисида муайян тасаввурга эга булсалар-да, уларнинг маъноларини аник ёки тушуниб, чукур хис этиб узлаштирилган тушунчалар деб булмайди. Шу сабабли укувчилардаги ана шу хусусиятларни хисобга олган холда укиб-урганиладиган адабий асар мазмуни ва вокеа-ходисалар табиатидан келиб чикиб, укувчиларни купрок экскурсияларга олиб чикиш, айрим халк, Ватан эъзозидаги мехнат ва маданият фахрийлари билан тез-тез учрашувлар ташкил этиш, учрашув ёки экскурсия таасуротлари асосида эса матн тузиб келиш, иншо ёзиш ёки огзаки тарзда сузлаб бериш каби усуллардан фойдаланиш хам болаларни хар томонлама камол топишида, мавзуларни онгли узлаштиришларида асосий роль уйнайди. Бу уринда биз фикримиз изохи тарзида 2 -синф укиш китобида берилган шоир Уйгуннинг ,,Бахор" шеърини хамда ,,Нилуфар" номли халк эртагини укиб урганишда онгли таълим куникмаларини шакллантириш усуллари хусусида тухталмокчимиз.

© Мадаминова М.Х., 2020.

Вестник магистратуры. 2020. № 2-6 (101)

ISSN 2223-4047

Шоир Уйгуннинг ,,Бадор" шеърида бадор фасли, ундаги табиат куринишлари, болаларнинг шух, кувнок долда кулиб, ёшлик фаслини кутиб олишлари тасвирланган. Шеърда укувчилар тушиниши кийин сузлар дам бор. Укитувчи шеър матнини намуна сифатида бир марта ифодали укиб беради. Сунг укувчилар навбат билан укийдилар. Бу боскич тугагач, асарни урганишга киришилади. Мавзуни узлаштириш жараёнида матнда учрайдиган кандак, боларилар, годи, кук шоди, елади сузлари берилганки, буларнинг маъносини айрим болалар тушинмайдилар ёки тушунишга кийналадилар. Шу боис укитувчи укувчиларнинг лугат дафтарига мазкур сузларни ёздириб, ёнига изодини беради:

Кандак-урикнинг бир тури, юмалок, ширин-урик, болари-асалари, годи-баъзан, кук шоди-кук рангли осмон, елади-эсади кабилар.

Болалар шеър матнини узлаштиришгач, мавзуни даётий вокеа-додисалар билан боглик долда тушунча бериш максадида куйидаги савол-топшириклардан фойдаланилади: -йил фасллари тугрисида нималарни биласиз? -Бадор фаслининг узига хос хусусиятларини гапиринг. -Бадорда табиат кандай куринишда булади? -Бадорда пишадиган мевалардан яна кайсиларини биласиз? -,,Бадор" шеьрида муаллиф нима демокчи?

Бу топширикларга укувчилар жавоб берадилар. Укитувчи эса айрим уринларни тулдириб, мисоллар асосида изохлайди. Асар мазмуни узлаштирилгач, ёзма нуткни устириш ва лугатни бойитиш максадида бадор фасли дакида матн тузиб келиш вазифа килиб топширилади.

Хуллас, укиш дарсларида муайян бадиий асарни укиб-урганишда турли методик усуллардан уринли ва унумли фойдаланиш, мавзуни ижтимоий даёт билан узвий боглик долда тушунтириш, матн мазмунини тула урганиш укувчилар онгли узлаштиришининг асосий омилларидан биридир.

МАДАМИНОВА МУЯССАР ХОШИМБАЕВНА - Уйчи туман № 36 умумий урта таълим мактаби укитувчиси Наманган, Узбекистон.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.