Научная статья на тему 'ЎҚУВЧИЛАРНИ ИЗЛАНИШ ВА ТАДҚИҚОТЧИЛИККА ЙЎЛЛАШ МЕТОДИ ҲАҚИДА'

ЎҚУВЧИЛАРНИ ИЗЛАНИШ ВА ТАДҚИҚОТЧИЛИККА ЙЎЛЛАШ МЕТОДИ ҲАҚИДА Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
51
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
изланиш методи / Тадқиқот методи / мустақил ишлаш / Таълим методи. / research method / research method / independent work / educational method.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — O'. Sultonova

Ўқувчиларнинг мустақил ўқув методларидан бири баён қилинган факт ва материалларни мустақил таҳлил қилиш ҳамда янги тушунчалар моҳиятини ва фаолият усулларини очиш бўйича ўқувчилар мустақил ўқув фаолиятини ташкил қилишдан иборат.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ABOUT THE METHOD OF SENDING STUDENTS TO RESEARCH AND RESEARCH

One of the independent learning methods of students is the organization of independent learning activities for students to analyze the facts and materials presented and discover the essence of new concepts and methods of activity.

Текст научной работы на тему «ЎҚУВЧИЛАРНИ ИЗЛАНИШ ВА ТАДҚИҚОТЧИЛИККА ЙЎЛЛАШ МЕТОДИ ҲАҚИДА»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

УЦУВЧНЛАРНИ ИЗЛАНИШ ВА ТАДЦЩОТЧИЛИККА ЙУЛЛАШ МЕТОДИ

^АЦИДА У.Н.Султонова

Термиз мухандислик- технология институти, PhD https://doi. org/10.5281/zenodo.7227606

Аннотатсия. Уцувчиларнинг мустацил уцув методларидан бири - баён цилинган факт ва материалларни мустацил та^лил цилиш цамда янги тушунчалар мощятини ва фаолият усулларини очиш буйича уцувчилар мустацил уцув фаолиятини ташкил цилишдан иборат.

Калит сузлар: изланиш методи, Тадцицот методи ,мустацил ишлаш , Таълим методи.

О СПОСОБЕ НАПРАВЛЕНИЯ СТУДЕНТОВ НА ИССЛЕДОВАНИЯ И

ИССЛЕДОВАНИЯ

Аннотация. Одним из методов самостоятельного обучения студентов является организация самостоятельной учебной деятельности студентов для самостоятельного анализа изложенных фактов и материалов и раскрытия сущности новых понятий и способов деятельности.

Ключевые слова: метод исследования, метод исследования, самостоятельная работа, метод обучения.

ABOUT THE METHOD OF SENDING STUDENTS TO RESEARCH AND

RESEARCH

Abstract. One of the independent learning methods of students is the organization of independent learning activities for students to analyze the facts and materials presented and discover the essence of new concepts and methods of activity.

Key words: research method, research method, independent work, educational method.

КИРИШ

Изланиш методи укитувчининг сух,бат формасида ахборот беришдан кура купрок баён килинган факт материалларни мустакил тах,лил килиш хдмда янги тушунчалар мох,иятини ва фаолият усулларини очиш буйича укувчилар фаоллигини ташкил килишдан иборат. Изланиш методининг мох,ияти шундан иборатки, янги конун, коидаларни кашф этиш укувчилар иштирокида укитувчи томонидан эмас, балки укитувчининг рах,барлиги остида ва унинг ёрдами билан укувчиларнинг узлари мустакил амалга оширади. Изланиш методи укув материалини диалог формасида баён килиш:

а) янги билимни баён килишда айрим масалалар ва топшириклардан фойдаланиш;

б) укув материалини тах,лил килиш ва умумлаштириш учун саволлар ва топшириклар бериш;

в) кичикрок изланиш учун билишга оид масалаларни куллаш, хулосаларни исботлаш, нотугри фикрларни рад этиш;

г) мавзуларни мустакил билишга оид атрофлича мунозаралар ташкил этишдир.

Тадкикот методи укитувчи томонидан асосан укувчилар олдига юкори даражада мух,им булган назарий ва амалий тадкикотлар топшириги куйиш йули билан ташкил этилади. Тадкикот характеридаги топширикларнинг, изланишга доир топшириклардан фарки шундаки, изланиш методида укувчилар йигилган фактлар (тажриба, кузатиш,

БС1ТЖСТ ЛЖБ ЖЖОУАТЮЖ

ЮТЕЯМАТЮМЛЬ 8С1ЕОТ1Р1С ГОШМАЬ УОШЫЕ 1 188иЕ 7 иШ-2022: 8.2 | КБК 2181-3337

адабиёт устида ишлаш) ва уларни назарий жихатидан тахлил килиш, системалаштириш ва умумлаштириш буйича иш бажарсалар, кашфиёт ва ихтиролар укувчилар томонидан факт материалларни тахлил килиш, умумлаштириш натижаси сифатида намоён булади.

ТАДЦЩОТ МЕТОДИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Тадкикот методида укувчи мустакил равишда мантикий операцияларни бажариб, янги тушунчалар хамда харакатининг янги усуллар мохиятини очади. Укувчи мулохазаларининг бориши хулосаларнинг тугри ёки нотугрилиги укитувчи томонидан укувчи билан сухбат килиш процессида ёки унинг тадкикоти натижасини огзаки ёки ёзма баён килганда аникланади. Изланиш методи асосида урганишда, факт материал укувчига укитувчи томонидан берилади, хамда биргаликда тахлил килинади. Укувчи укитувчининг ёрдамида янги тушунчанинг мохиятини очиб беради. Тадкикот характеридаги топширикларнинг билишга оид топшириклардан фарки укувчиларнинг мустакил укув -билиш фаолиятининг ахборотлар йигиш ва уни тахлил килиш, муаммоларини мустакил равишда куйишдан тортиб то уларни хал килиш, ечимни текшириш ва янги билимларни амалда кулланишгача булган циклни уз ичига олади. Укувчилар тадкикотни худди илмий тадкикот сингари, кузатиш, материаллар туплаш ва уларни тахлил килиш, тушунтириш хдмда узлари кашф этган конун ва коидаларни кулланиш боскичларига эга булиши керак. Тадкикот характеридаги топширикларнинг хусусиятларидан бири, дастлабки тупланган материаллар тахлил этилади.

Тадкикот ишлари ташкил этиш шаклларига кура хилма-хил булиши мумкин: Укувчилар тажрибаси; илмий тажрибаларда иштирок этиш; экскурсия; архивларни урганиш; докладлар тайёрлаш, уни укувчилар хузурида укиш.

Таълим жараёнининг самарадорлиги укитувчининг, укувчилар мустакил фаолиятини фаоллаштиришга булган интилишлари билан аникланади. Укувчиларнинг интилувчанлик, изланувчанлик, топкирлик, хислатларини тарбиялаш, мустакил укув фаолиятини ташкил этиш ва шакллантириш бош вазифадир. Агар укувчи укитувчини фаол тингласа, уй вазифаларини ва бошка топширикларни намунали бажарса, мустакил дарсликни ва бошка кушимча адабиётларни урганиб, фан тугаракларига катнашса, бундай укув жараёнини фаол ташкил этилган булади.

Агар укитувчи дарс давомида ва дарсдан ташкари ишларда мавзуларни тушунарли, содда килиб баён килса, кургазмалилик, хамда таълимнинг техник воситаларини, янги инновацион ва ноанъанавий услублардан фойдаланса, укувчиларнинг индивидуал хусусиятларини хисобга олиб, укув жараёни индивидуал ва табакалашган таълим тамойили асосида ташкил кила олса, таълим натижалари самарали булади. Физика дарсларида укувчилар мустакил укув фаолиятини ташкил этишда куйидаги йуналишларда ташкил килиши мумкин:

1) дарсда мавзуга доир матни мустакил урганиш;

2) мавзуга оид машкларни мустакил бажариш;

3) экспериментал ва хисоблашга доир масалалар ечиш;

4) тест топширикларини мустакил ечиш;

5) тажриба ва кузатишлар утказиш;

6) жадваллар, расм, график, электр занжирлари билан ишлаш;

7) кургазмали куроллар ва бошка укув воситалари билан ишлаш;

8) мавзуга оид материални компьютер ёрдамида урганиш;

1 127

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

9) физик бошкотирма, топишмок ва турли индивидуал топширикларни, вазифаларни бажариш ва х.к.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАСИ

^айси турда булишидан катъий назар, мустакил ишлар маълум бир савол ва топшириклар ёрдамида амалга оширилади. Топшириклар оддийдан мураккабга караб йуналтирилади ва хар бир топширик маълум бир дидактик максадни кузланган булади. Мустакил ишларнинг алохида турларни узаро бир-бири билан узвий алокада булади ва маълум шароитда улар кушилиб кетиши мумкин.

Масалан: физик тажрибаларни бажариш фронтал тарзда амалга оширилиши мумкин, бунда укувчилар фаолияти кучирма характерга эга булади. Тажрибалар эса, урганилган материални мустахкамлаш максадида утказилади.

Маълумки, дарсда мустакил ишларни ташкил килишда, укувчиларнинг билиш фаоллигини ошириш мухим ахамиятга эга.

Агар укувчилар куйилган масалани тушунса ва бажариш керак булган ишга кизиксагина, янги билимлар яхши идрок килинади. Максад ва вазифаларни уртага куйишда, укувчиларнинг мустакил билишга, узини намоён килишга интилишини ва билим олишга чанкоклигини хисобга олиш зарур. Агар шу эхтиёжларни кондиришга шароит яратилган булсада, укувчиларни мустакил укув фаолиятини ташкил этишда билишга булган кизикишини ошириш мураккаб масала булиб, укувчиларнинг укув жараёнидаги самарадорлик натижаси ана шу масаланинг кандай хал килинишига боглик холда юзага чикади.

Укитувчи дарс бошланишидан билимга кизикиш пайдо булиши мухимлигини эътиборга олган холда методиканинг турли аспектларини уйлайди. Уларнинг энг мухимлари 3 та холатга тегишли: биринчидан, укувчилар диккатини дарс максади ва вазифаларига каратиш; иккинчидан, такрорланаётган ва янгидан урганилаётган материал мазмунига кизикиш уйготиш; учинчидан, укувчиларни улар учун кизикарли булган иш шаклига киришишини таъминлаш.

Янги материални фаол идрок килиш укувчиларнинг физик тафаккурини шакллантиришнинг муаммоли вазифалари билан боглик масалалар мухокама килинадиган дарсларда содир булади. Мазкур педагогик холатда изланиш мухити хосил булиб, бунда укувчилар уз олдига куйилган муаммоларни фаолрок ечишга киришадилар.

Утилган материални такрорлаш хам билимга кизикиш пайдо килишга ва мустахкамлашга асос булиши хамда урганилаётган материалнинг энг мухим масалаларига диккатни жалб килиши мумкин.

МУХ,ОКАМА

Укувчиларнинг физикага кизикишини уйготиш учун масала ва машк тарзидаги уйинлар, ишчанлик уйинлари, моделлаш уйинлари бошка дидактик уйинлар кулланилади. Уйин вактида хар бир укувчининг фаоллиги намоён булади, айрим укувчилар ёки жамоалар орасида мусобака пайдо булади. Уйинда факат урганилган материални биладиган укувчилар иштирок эта олиши сабабли, улар уйинга факат уйин сифатида эмас, балки жиддий ва кизикарли машгулот сифатида карашади. Физика укитишда дидактик уйинлардан фойдаланиш масалалари адабиётларда маълум даражада ёритилган.

Одатда укитувчилар, укувчиларга катта хажмдаги ахборотни етказишни, режалаштирилган дарсларда, янги материални асосан узлари баён килишни афзал

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

курадилар. Аммо амалиёт шуни курсатадики, укитувчи баёнини эшитиш оркали янги материални узлаштириш, уни укитувчи рах,барлиги остида мустакил урганишга нисбатан анча самарасиз. Шу билан биргаликда мустакил иш учун х,ам муаммовий чегаралар мавжуд. Агар янги материаллар мазмунининг куп кисми, аввал олинган билим ва куникмалар асосида ёритиладиган булса, у х,олда топшириклар ёрдамида уни мустакил урганишни ташкил этиш мумкин.

Дастурлаштирилган укитиш таълимнинг хусусиятлари - укувчилар махсус тайёрланган дидактик воситалар ёрдамида, мустакил равишда, янги билимлар ва хдракат малакаларини эгаллайдиган таълим жараёнини ташкил этиш. Дастурлаштирилган таълим укувчи мустакил ишларининг махсус тури билан богланган экан, у мустакил билим олиш формаси деб, дастурлаштирилган кулланмани эса, урганиш учун дарслик деб х,исоблаш мумкин.

Дастурлаштирилган топшириклар, укувчиларнинг кисман эсга тушириш, кисман янги билимларни узлаштириш фаолиятини талаб киладиган, топшириклар тизимидан иборат.

Дастурлаштирилган топширикларни кулланиши куйидагилардан иборат: х,ар бир топширик айрим элементлардан иборат булади; х,ар-бир элемент материалнинг бир кисми х,исобланиб, саволлар ва жавоблар янги билимлар баёни, ёки машклар тарзида ифодаланади. Элементар булаклар тузишда энг кенг таркалган йул-жавоблар танлаб олинадиган усулдир:

а) саволларга тайёр жавоб олинадиган, хулоса ва коида тарзидаги ахборотлардан иборат;

б) жавобларнинг тугрилигини назорат килиш учун зарур булган тескари алока. Муаммоли таълимни ташкил этиш тажрибасидан анъанавий усулларни дастурлаштирилган таълим билан биргаликда куллашнинг икки тури мавжудлиги аникланди:

а) укувчилар мустакил ишларининг баъзи турлари ва билимларни баён килишда дастурлаштирилган элементларнинг кулланилиши;

б) укувчилар билиш фаолиятини ташкил килиш усули сифатида маълум мавзу ёки булим буйича дастурлашган топшириклар системасининг кулланилиши.

Таълим методини иккинчи тури укув материалини мантикий тизимини такомиллаштириш учун шароит яратади. Укувчилар мустакил фаолиятининг боришини, яхширок, назорат килишларини таъминлайди, узлаштириш процессини мукаммал бошкаришга ва унинг суръатини оширишга имконият яратади. Янги билимларни узлаштириш боскичида таълимни индивидуаллаштириш жараёнини осонлаштиради. Бу эса буш узлаштирувчи укувчилар оркада колишни олдини олади.

Дастурлаштирилган таълимда бундай ургатувчи услубий ишланмалар кенг кулланиши туфайли бу метод истикболга эга. ХУЛОСА

Бирок, укув предметининг барча материалларини режалаштирилган топшириклар формасида урганиш максадга мувофик эмас; бунда укувчининг укитувчи билан огзаки алокаси деярли булмайди, укувчининг нутки ривожланмайди, укув материалнинг катта кисми, укувчилар томонидан таълимнинг х,ар хил турлари ёрдамида урганилади.

Бундай услублардан фойдаланиш, укитувчи рах,барлигида укувчиларнинг мустакил билим эгаллашларида ва уларда мустакил ишлаш куникма ва малакаларини

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

maK^amupHmga Ba^T ^HxaTHgaH xaM, yKyB MaTepHa.nHHHHr xa^MH ^HxaTgaH xaM KaTTa ax,aMHATra эгa.

REFERENCES

1. Sultonova O'.N. Amanov B. "Physics teaching technologies and design". International scientific and technical conference on "Innovative issues of engineering and technological sciences". -.: September 22, 2020. - 410-412. B

2. Sultonova O'.N. Soqieva B. Formation of basic competencies for students is solving problems in physics. Page-.:107-114 Vol 7 no 11.2019.

3. B.E. Toraev, Sultonova O'.N. Textbook of physics questions and problems.-T.:2021. -365 pages.

4. Sultonova O'.N. Oromiddinov S. "Seminar sessions on organizing students' independent educational activities. //International "Vysshaya shkola" in the city of UFA - :2018, 24.issue 35-38.B

5. Sultonova U.N., O.Alimnazarov "Analysis of changes in the kinetic energy of the mechanical system". // MTsNS "Nauka i prosveshchenie"-.: 2019, 66-69.B

6. Sultonova O'.N., Sultanov S.N. Automation of experiments and laboratory complex of mechanics. //Vysshaya shkola.-.: 2018, issue 24. 32-33.B

7. Sultonova O'.N. Kadyrova N.T. Sultanov S.N. Ziyanova S.I. Payanova S.Q. "Technology to improve the methods of teaching physics in higher education based on a competency approach (on the example of training technical engineers)" European Journal of Molecular & Clinical Medicine ISSN 2515-8260 Volume 7 issue -.:2020 y, 365-374 .b

8. Sultonova O'.N. Toraev B.E. Sultanov S.N. "Competence approach to solving problems in physics" vypusk 6 (50) F.A Mamadaliev, Egyptian triangle (books 1, 2,3) T/ "Renaissance press"-.: 2018, 144-149.B

9. Babansky Yu.K. Methodology of physical education in middle school. -M.: Prosveshchenie. 1968. -199 p.

10. Kabardin O.F. Methodological fundamental physical experiment. // J. Physics v school. 1985. No. 2. P. 3-9.

11. Pyorishkin A.V. Fundamentals of physics teaching methodology. - T.: Teacher. 1990. -320 p.

12. X.O'.Panjiyev The Peerian Journal Open Access | Peer Reviewed.-ISSN (E): 27880303, 2022-yil. https://peerianjournal.com/index.php/tpi/article/view/134

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.