Научная статья на тему 'Ўқувчиларда мусиқий тингловчилик маданиятини шакллантириш'

Ўқувчиларда мусиқий тингловчилик маданиятини шакллантириш Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
405
102
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тингловчилик маданияти / маънавият / мусиқий идрок / эмоционаллик / тасаввур / установка / слушательская культура / духовность / музыкальное восприятие / эмоциональность / представление / установка

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Баҳриев Аҳмад Раҳматович

Мақола умумтаълим мактаби ўқувчиларида мусиқий тингловчилик маданиятини шакллантиришнинг ижтимоий-психологик хусусиятлари муаммоси ва ечимига қаратилган. Унда тингловчилик маданиятини шакллантириш бўйича эмпирик тадқиқот натижалари таҳлили ва тавсиялар ўз аксини топган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ФОРМИРОВАНИЕ МУЗЫКАЛЬНОЙ СЛУШАТЕЛЬСКОЙ КУЛЬТУРЫ У УЧАЩИХСЯ

Статья посвящена проблеме и решению социально-психологических особенностей формирования культуры слушания музыки у учащихся общеобразовательных школ. Формирование слушательской культуры зависит от различных социально-психологических факторов. В статье дан анализ результатов эмпирического исследования и рекомендации по ним.

Текст научной работы на тему «Ўқувчиларда мусиқий тингловчилик маданиятини шакллантириш»

Ба^риев Ах,мад Рах,матович,

Узбекистон давлат консерваторияси «Мусикий педагогика» кафедраси доценти, психология фанлари номзоди

ЦУВЧИЛАРДА МУЩИЙ ТИНГЛОВЧИЛИК МАДАНИЯТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ

УДК: 151.8

БАУРИЕВ А.Р. УЦУВЧИЛАРДА МУСИЦИЙ ТИНГЛОВЧИЛИК МАДАНИЯТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ

Мак,ола умумтаълим мактаби укувчиларида мусик,ий тингловчилик маданиятини шакллан-тиришнинг ижтимоий-психологик хусусиятлари муаммоси ва ечимига каратилган. Унда тингловчилик маданиятини шакллантириш буйича эмпирик тадк,ик,от натижалари тах,лили ва тав-сиялар уз аксини топган.

Таянч суз ва тушунчалар: тингловчилик маданияти, маънавият, мусик,ий идрок, эмоционал-лик, тасаввур, установка.

БАХРИЕВ А.Р. ФОРМИРОВАНИЕ МУЗЫКАЛЬНОЙ СЛУШАТЕЛЬСКОЙ КУЛЬТУРЫ У УЧАЩИХСЯ

Статья посвящена проблеме и решению социально-психологических особенностей формирования культуры слушания музыки у учащихся общеобразовательных школ. Формирование слушательской культуры зависит от различных социально-психологических факторов. В статье дан анализ результатов эмпирического исследования и рекомендации по ним.

Ключевые слова и понятия: слушательская культура, духовность, музыкальное восприятие, эмоциональность, представление, установка.

BAKHRIYEV A.R. FORMATION OF MUSICAL LISTENING CULTURE AMONG STUDENTS

The article is devoted to the problem and solution of the socio-psychological characteristics of forming the culture of listening to music among students of secondary schools. The formation of a listening culture depends on various socio-psychological factors. The article provides an analysis of the results of an empirical study and recommendations.

Keywords: listening culture, spirituality, musical perception, emotionality, performance, attitude.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 10(83)

Кириш. Тингловчилик маданияти, яъни, мусика асарларини танлаб тинглаш мала-калари умумтаълим мактабида шаклланти-рилади. Мусика маданияти дарсларида укувчиларга мусика тинглашнинг узига хос жихатлари, мусиканинг таркибий кисмлари, унинг мазмунини ифодаловчи унсурлари, шунингдек, бастакорлар ижоди, чолFу созлари ва нота саводхонлиги борасида билимлар сингдирилади. Зеро, «Мусика тинглаётган инсон онгида асарнинг ривожланиш жара-ёни ва характери акс этади»1. Таъкидлаш лозимки, бугунги кун умумтаълим мактаби укувчиларида мусика тинглаш малакалари талаб даражасида эмаслиги кузатилмокда.

Мазкур тадкикотдан кузланган мацсад умумтаълим мактаби укувчиларида тингловчилик маданиятини шакллантиришга таъсир курсатувчи ижтимоий-психологик омиллар ва уларнинг хусусиятларини аниклаш оркали ушбу муаммони психологик ва ижтимоий-психологик жихатдан урганишдан иборат.

Мацола мавзуси буйича изланишлар та^лили. Мусика тинглаш, айникса ёшлар-нинг мусика тинглаши муаммоси купгина тадкикотчиларнинг изланишлари мавзусига айланган. Мусикий товушлар ходисаларини урганишга немис тадкикотчиси К.Штумпф катта хисса кушди. У мусикий товуш баланд-лигининг икки таркибий кисми мавжудли-гини аниклади. Бу Fоя кейинчалик М.Майер, Г.Ревеш, В.Кёлер каби олимларнинг ишла-рида ривожлантирилди. Шунингдек, мусикий товушларни идрок этиш хусусиятлари муам-мосини урганишга мусикашунослар Б.В.Асафьев, Б.Л.Яворский, Ю.Н.Тюлин, Л.А.Мазель, Е.В.Назайкинский, В.В.Медушевский, Б.М.Теплов, М.В.Блинова ва С.Н.Беляева-Экземплярская улкан хисса кушдилар. Психологик ва педа-гогик аспектдаги тадкикотлардан Ю.Б.Алиев, В.К.Белобородова, Н.А.Ветлугина, А.Л.Готс-динер, Л.М.Кадцин, А.Н.Сохор, К.В.Тарасова, В.И.Петрушин ва бошкаларнинг ишларида хам тингловчилик маданиятини шаклланти-риш масаласи турли ёндашувлар негизида урганилган2.

1 Тарасова К.В. Онтогенез музыкальных способностей. / НИИ дошк. восп. АПН СССР. - М.: «Педагогика», 1988. -С. 125.

2 Бахриев А. Мусикий фаолиятлар психологияси (тинглаш фаолияти мисолида). - Т.: «Фан», 2010. -20-б.

Ёзувчи А.Кодирийнинг «Уткан кунлар» романи «Наво куйи» бобида Отабекнинг мусика тинглаётган холати шундай тасвирла-нади: «Куй бошланиши биланок унинг вужуди зир этиб кетгандек булиб..., ихтиёрсиз равишда дуторнинг мунглик товушига берилди. Дутор товуши кандайдир узининг бир хасратини сузлагандек, хикоя килгандек булиб эши-тилар эди... Дутор куруккина йиFламас эди, балки бутун коинотни зир эттириб ва хаста юракларни дир силкитиб йиFлар эди... Отабек ортик чидаб туролмади-да, руймоли билан кузини яшириб, йиFламокка киришди... Ул куз ёшларини тухтатмокчи булар эди. Бирок хозирги ихтиёр узида эмас эди - хамма ихтиёр дуторнинг хазин «Наво»сида, токатсиз йиFисида эди»3. Зукко ёзувчимиз томонидан тингловчига мусиканинг эмоционал таъсир холати кучли бадиий тарзда ифодаланганли-гини кузатиш мумкин.

Мусика тинглашда темперамент хусусиятлари хам маълум даражада роль уйнайди. Немис мусика назариётчиси А.Кирхер инсон-нинг табиий темпераменти билан унинг мусикий диди орасида боFликлик мавжуд-лигини таъкидлайди: «Меланхоликлар жид-дий мусикани, чузик, Fамгин охангдошликни ёктиришади, сангвиниклар кучли кУзFалувчан-ликка эга булганликлари сабабли раксона характердаги мусикага мойиллик сезишади, холериклар хам шундай мусикани тинглашга зарурат намоён этадилар. Флегматикларни эса майин товушлар узига мафтун этади»4.

Мусика тинглаш ва ундан маънавий озика олишда индивидуал-психологик хусусиятлар билан бирга ижтимоий омиллар хам мухим урин тутади.

Тадкикот натижасида эришилган илмий янгиликлар шундан иборатки: 1) мусикий кобилиятлар динамикасида худудий ва ижтимоий омиллар роль уйнамайди; 2) кичик ва усмир ёшдаги киз ва уFил болаларда мусика тинглаш оркали уни идрок этишдаги фарклар гендер маданияти хусусиятлари натижаси

3 К,одиров У.Д. Бадиий ижодиётда ижтимоий-психо-логик ва этнопсихологик муаммолар талкини (А.Кодирий романлари асосида). Психол. фанл. номз. ... дисс-я. - Т., 2002. -71-б.

4 Шестаков В.П. От Этоса к Аффекту. История музыкальной эстетики от античности до XVIII века. - М.: «Музыка», 1975. -С. 195.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 10(83)

1-жадвал. Уцувчиларда мусиций цобилиятларнинг намоён этилиши динамикаси.

Ижобий курсаткичлар

Худуд Шахар мактаби укувчилари Кишлок мактаби укувчилари Жами

Усмир укувчилар сони п = 274 % п = 97 % п =371 %

Мезонлар Мусикий эшитиш 202 73,7 67 69,0 269 72,5

Мусикий ритм 213 77,7 78 80,4 291 78,4

Мусикий хотира 189 69,0 77 79,4 266 71,7

Умумий (уртача) 201 73,5 74 76,3 276 74,4

сифатида намоён булади; 3) мусика тинглаш йуналишлари шаклланишида оила мухитининг алохида таъсири мавжуд; 4) маълум мусикага нисбатан тинглаш эхтиёжи шаклланишида ижтимоий мухит сезиларли таъсирга эга; 5) укувчилар тингланган асарларининг ички тузилиши борасида фикр билдиришга кийналади, бу уларга асар борасида етарли даражада тушунтириш берилмаслиги натижа-сида келиб чикиши аникланди.

Тадцицот объекти кичик ёшдаги ва усмир укувчиларнинг мусикий кобилиятлари.

Тадцицот субъекти. Изланиш жараё-нида экспериментга Тошкент шахридаги 94 ва 165, Бухоро шахридаги 4, 7, 16, 35, Роми-тан туманидаги 31, 12, Навоий шахридаги 2, 5, Навбахор туманидаги 11 ва 14-мактаблар укувчилари жалб этилди.

Тадцицотда: 1) укувчи-ёшларда мусикий кобилиятларининг намоён этилиши динамикаси; 2) мусика асарларининг ички тузилиши; 3) бошланFич ва урта синф укувчиларининг халк мусикаси жанрларини (халк куйи, халк KушиFи, маком мусикаси) бахолаши дара-жасини урганишга мулжалланган мусикий-психологик усуллар ишлаб чикилди хамда апробациядан утказилди.

Мацоланинг асосий цисми. Тадкикот доирасида дастлаб шах,ар ва кишлок мактаби укувчиларининг мусикий кобилиятларини диагностик ургандик (1-жадвал).

Натижаларга кура, укувчиларнинг аксарият кисми (74,9%)да мусикий кобилиятларнинг кучли ифодаланиши кузатилди. Шунингдек, укувчиларнинг узлари кизикадиган мусика йуналишларини аниклаб, ушбу йуналишларда уларга мусика эшиттирилганда, тинглаш самарадорлиги юкори булиши аникланди. Бирок, кизикишлар мактаб репертуари, мил-лий чолFулар журлигида куйланган мусика

асарлари йуналишида анча паст намоён булганлигини куриш мумкин.

Бинобарин, «Мусика асари феномен сифа-тида узида ижод, ижро ва тингловчилик идро-кини акс эттиради. Бу коммуникатив занжир буFинлари маълум тарзда бир-бири билан боFлик: композитор ижоди - бирламчи, ижро-чилик - марказий ва тингловчилик якуний буFин булиб хисобланади»1. Мазкур изчиллик тинглаш самарадорлигини белгиловчи омил булиб хисобланади.

Укувчиларнинг тингланган асарлар мазму-нини тулаконли тушуниши уларда асарга хос булган кайфият, ундан эмоционал таъсирла-ниш ва коникиш хиссини хосил килиши билан белгиланади. Албатта, «Эстетик кечинмалар намоён булишида инсон шахси, унинг ижтимоий келиб чикиши, миллий ва индивидуал хусусиятлари ифодаланади. Мана шундан дид симпатиялари ва антипатияларидаги хилма-хиллик келиб чикади»2.

Шу муносабат билан, мусика асарларининг ички тузилиши х,акида урта (5-7) синф-лар укувчиларининг билим ва тасаввурла-рини ургандик. Маълум булишича, укувчилар бугунги мусикий жараёнлар х,акида маълум билим ва тасаввурларга эга. Улар купгина мусикий жамоалар, эстрада хонандалари ном-ларини билишади, республика микёсида булиб утаётган турли танловларда Fолиб чикаётган хонанда ва созандалар борасида тасаввурга эга. Бирок, тинглаган мусикаларининг мазму-нини кенгрок таърифлашга, ушбу асарларда ифодаланган кайфиятни, x1ис-туЙFуларни ифо-далаб беришга кийналдилар (2-жадвал).

1 Казанцева Л.П. Коммуникативная направленность музыки с тематическими заимствованиями. Межвузовский сборник. - Красноярск: Издательство Красноярского университета, 1989. -С. 110.

2 Разумный В.А. О хорошем художественном вкусе. -М.: Госполитиздат, 1961. -С. 33.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 10(83)

2-жадвал. Тингланган мусика асарининг ички тузилиши х,ак,идаги билим ва тасаввурлар намоён этилиши динамикаси (юк,ори даража).

№ Мезонлар Респондентлар n = 182

n %

1. Асар кандай характерда ижро этилди? 107 59,0

2. Асарнинг ижро усули к,андай шаклга хос? 129 71,0

3. Асар кандай суръат (темп)да ижро этилди? 176 97

4. Асар ижроси давомида товуш кучи (динамикаси) к,андай ифодаланди? 109 60

5. Асар ижросида иштирок этган чолFу созлари номларини белгиланг. 116 64

Умумий (уртача) 128 70,2

Мусина асарининг ички хусусиятлари буйича синалувчиларнинг берган жавоблари умумий уртача холда (70,2%), бирок хар бир мезон буйича натижаларда катта фарклар кузатилди. Жумладан, асарнинг ижро харак-тери буйича юкори даража жавоблар 59 фоизни ташкил этди. Вахоланки, мусика асарининг мазмуни айнан унда ифодаланган характерда акс этади.

Ижро усули буйича куйилган саволга синалувчилар нисбатан яхши бахо беришди, уларнинг 71 фоизи тинглаган асарларини юкори даража буйича бахолашди. Идрок конуниятлари буйича тинглаш оркали мусика асарида дастлаб илFаб олинадиганлари - бу ижро усули ва суръатидир. Айнан ушбу феномен мазкур экспериментал диагностик тад-бирда яккол намоён булди.

Асарнинг ижро суръати (темпи) буйича синалувчилар берган жавоблар энг юкори булди, уларнинг 97 фоизи бу мезон буйича юкори даражада жавоб бердилар. Асар ижро-сида мусика товушларининг кучи мазмун ифо-далаш жихатидан мухим ахамият касб этади. Шу боис, тажрибали ижрочилар мусика асарининг таъсирчан ва ифодали чикиши учун товуш кучини мохирлик билан, уни мазмунига кура гох кучли, гох кучсиз, гох уртача кучли ёки кучсиз ижро этиб бошкаришади. Бошка мезонлар буйича хам юкоридаги каби нати-жалар кузатилди.

Хозирги кунда соф миллий чолFуларда факатгина мумтоз мусика асарлари ижро эти-лаётганлигини куриш мумкин. Ушбу мезон буйича синалувчиларнинг атиги 64 фоизи юкори даражада жавоб беришди.

Мусика тинглашдан кузланадиган максад ундан маънавий-эстетик завк олиш, тарбия-вийлик экан, тингланадиган мусикаларнинг бадиий савияси мухим ижтимоий-психологик

масала сифатида намоён булади. Шунга биноан, хозирги кунда кенг оммавийлаша-ётган мусика асарларида тарFиб этиладиган ходиса, предмет ёки вокелик мазмуни нафакат мутахассисларни, балки кенг жамоатчиликни хам уйлантираётганлиги хакикат.

Мусикани идрок этишда тингловчи шахси фаолияти устувор ахамиятга эга. З.Гайлите аниклашича, «Айрим тингловчилар мусикани ижро этилиши жараёнида кечинмалар тар-зида хис этса, бошкаларида эмоционал таъ-сирланиш кузатилмайди ва катарсис1 холатига ухшаш холат, асар янграб тугагачгина пайдо булади»2.

Урта синф укувчиларининг халк мусикаси жанрлари ва халк мусика асарларининг ички тузилиши хакидаги билимлари куламини диагностик ургандик. Экспериментал тад-бирлар якунида юкори ва урта курсаткичлар 46,9% дан 77% га кутарилиб, прогрессив динамика намоён этилди, «паст» натижалар эса 53,1%дан 33% гача пасайганлиги кузатилди.

Умумтаълим мактабининг урта синф укувчилари оила ва мактабдан ташкари турли ижтимоий гурухлар вакиллари билан мулокотда булиб, фаол ижтимоий муноса-батга киришадилар. Бу укувчилар уртоклари хамда референт гурухларнинг аъзолари билан мусика туFрисидаги кизикишлари юзасидан сухбатлашиш, мусикий жанрлар, ижрочилар фаолияти ва асарларни уз дунёкарашлари доирасида мухокама килиш учун уларда кенг имкониятлар мавжуд булади.

Тажриба-синовга жалб этилган укувчи-ларнинг мусикий билимлари куламини белги-

1 Катарсис - юн. catharsis - ички Fуборлардан фориF булиш. Психология. Словарь. / Под общ. ред. А.В.Петровского, М.Г.Ярошевского. 2-е изд. - М.: «Политиздат», 1990. -С. 191.

2 Иванченко Г.В. Психология восприятия музыки: подходы, проблемы, перспективы. - М.: «Смысл», 2001. -С. 171.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 10(83)

3-жадвал. Урта синф укувчиларининг асарларни бах,олаш хусусияти.

п - 1040

Мезонлар Жами

Объект Халк куйлари Халк, кушиклари Маком мусикаси (уртача)

N % N % п % п %

Кишлок укувчилари п - 193 А 120 62,2 133 68,9 95 49,2 117 60,6

Б 73 37,8 60 31,1 98 50,8 76 39,4

Шахар укувчилари п -847 А 457 54,0 525 62,0 402 47,5 461 54,4

Б 390 46,0 322 38,0 445 52,5 386 45,6

Жами (умуман) А 577 55,5 660 63,5 497 47,8 578 55,6

Б 463 44,5 380 36,5 543 52,2 462 44,4

Изох: п - респондентлар сони. А - т^ри, Б - хато жавоблар.

лашда уларнинг мазкур асарларини бахолаш хусусияти, яъни бахонинг мусика асаридаги шакл ёки бадиий мазмунга каратилганлиги мухим ахамият касб этди. Шу боис, бош-ланFич синф укувчилари халк куйлари ва кушикларини тинглаб, уларни ёзма тарзда бахоладилар.

Аникланишича, кизлар купрок асар мазму-нига эътибор бериши натижасида улар уFил болаларга нисбатан кенг мусикий тасаввурларга эга булиш имкониятига эга. Тадкикот бошла-нишида халк куйларига берилган бахоларни тахлилий таккослаганда, кизларнинг ижобий курсаткичлари уртача 45,0 фоизни, уFил бола-ларда эса 37,0 фоизни ташкил этган булса, тадкикот якунида ушбу натижалар кизларда 65%ни ва уFил болаларда 51%ни ташкил этди.

Хар иккала жанрни узлаштириш, идрок этишнинг узига хос эмоционал-психологик хусусиятлари бир-биридан анча фарк килади. Миллий чолFу куйларни идрок этиш, улар хакида маълум билим ва тасаввурларнинг хосил булиши укувчи (тингловчи)нинг мусикий кобилиятлари, тажрибаси ва билимлари кула-мига х,ар жихатдан боFлик. БошланFич синф укувчиларида кушиклардан кура чолFу куй-лар хакида билим ва тасаввурларга эга булиш бирмунча мураккаб психологик жараён сифа-тида акс этди.

Умумтаълим мактаби урта синф укувчилари характер хусусиятларида мулокотга киришув-чанлик, ижтимоий хаёт вокеаларига тахлилий нуктаи назардан караш, айникса, мусика оламида руй бераётган турли янгиликлар окимидан хабардорликка интилиш бошланFич синф укувчиларидан кура кучлирок намоён булади. Чунки, улар халк мусикаси, макомлар хакида дастлабки билим ва тасаввурларга

эга булиб, уз бадиий позицияларини химоя килишга интилишлари кузатилади. Бинобарин, «Тинглашга нисбатан мотивация, енгиллик ва харорат хисси айнан мумтоз мусика оркали хосил килинади»1.

Мусикий билимлар куламини аниклаш учун урта синф укувчиларининг халк мусикаси жанрлари буйича (халк куйи, халк кУшиFи, маком мусикаси) бахолаш имкони-ятлари даражасини тадкикот бошланишида урганганимизда, маком мусикаси буйича шах,ар укувчилари юкори курсаткичларга эга (37,5%) булиб, ушбу натижалар кишлокдаги тенгдошларида (32,0%) нисбатан паст экан-лиги намоён булган эди. Ушбу мезонлар буйича тадкикот якунида олинган натижалар эса уларнинг ошганлигини курсатди. Жумла-дан, урта синф укувчиларининг халк мусикаси жанрлари буйича асарларни бахолаш имкони-ятлари шах,ар укувчиларида 47,5%ни, кишлок мактаби укувчиларида 49,2%ни ташкил этди (3-жадвал).

Халк кушиклари буйича кишлок укувчиларининг «юкори» натижалари 54,0%дан 68,9%га, халк куйлари буйича эса 43,0%дан 62,2%га ошганлиги кузатилди.

Олинган натижалар асосида цуйидаги педагогик-психологик хулосаларга эриш-дик:

1) уFил ва кизларнинг ижтимоий установ-каси, характер хусусиятлари ва ижтимоий хаётга муносабати маълум фаркларга эга булиб, гендер маданияти мухим роль уйнайди, шу боис, уни укув жараёнида хисобга олиш лозим;

1 Иванченко Г.В. Психология восприятия музыки: подходы, проблемы, перспективы. - М.: «Смысл», 2001. -С. 191.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 10(83)

2) маком мусикаси хакидаги билим ва тасаввурлар шахар мактаблари синалувчила-рида нисбатан юкори эканлиги кузатилди, бу ижтимоий мухит хусусиятлари билан изох-ланади;

3) укувчиларнинг мусикий билим ва куник-маларни эгаллаш даражаси узлари яшайдиган худуд, маданий мухитнинг таъсири, уларнинг буш вактини ташкил этиши, уз маданий савия-сини ошириш имкониятлари даражаси каби ижтимоий-психологик омиллар таъсирига куп жихатдан боFлик;

4) укувчиларда мусика борасида билим ва куникмаларни янада кенгрок шаклланти-риш учун мусика укув машFулотларида тинг-ланадиган ва куйланадиган мусика асарла-рининг ижтимоий-эстетик ахамияти, садола-ниши хусусиятлари, бадиий мазмуни борасида алохида тушунчаларни сингдириб бориш максадга мувофик;

5) радио ва ТВ каналларида миллий мусика меросимиз намуналарини янада кенгрок ва купрок бериб борилиши, уларда тахлилий дастурлар купрок ташкил этилиши максадга мувофик.

Эришилган мазкур натижалар мактаб мусика таълимида мусика тинглаш фаолия-тига асосий эътиборни каратишни, хар бир куйланадиган ва тингланадиган асарни янада кенгрок тахлил этиш, шунингдек, тингланган асар хакида укитувчининг алохида тушунти-риш сузи булиши кераклигини таъкидлайди. Бу эса зукко, маданиятли тингловчини тарбия-лаш учун мухим булиб, шу оркали истикболда юксак маънавиятли, кенг дунёкарашли ва эстетик дидли укувчи-ёшларни (тингловчи-ларни) тарбиялаш имкониятларимиз янада кенгаяди.

Адабиётлар руйхати:

1. Тарасова К.В. Онтогенез музыкальных способностей. // НИИ дошк. восп. АПН СССР. - М.: «Педагогика», 1988.

2. Бахриев А. Мусикий фаолиятлар психологияси (тинглаш фаолияти мисолида). - Т.: «Фан», 2010. -128-б.

3. Кодиров У.Д. Бадиий ижодиётда ижтимоий-психологик ва этнопсихологик муам-молар талкини (А.К,одирий романлари асосида). Психол. фанл. номз. ... дисс-я. - Т., 2002. -159-б.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

4. Шестаков В.П. От Этоса к Аффекту. История музыкальной эстетики от античности до XVIII века. - М.: «Музыка», 1975. -С. 352.

5. Казанцева Л.П. Коммуникативная направленность музыки с тематическими заимствованиями. Межвузовский сборник. - Красноярск: Издательство Красноярского университета, 1989. -С. 214.

6. Разумный В.А. О хорошем художественном вкусе. - М.: «Госполитиздат», 1961. -С. 116.

7. Психология. Словарь. / Под общ. ред. А.В.Петровского, М.Г.Ярошевского. 2-е изд. - М.: «Политиздат», 1990. -С. 494.

8. Иванченко Г.В. Психология восприятия музыки: подходы, проблемы, перспективы. - М.: «Смысл», 2001. -С. 264.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 10(83)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.